Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 472]

Twaelfde hoofdstuk.

regering van willem iv. - onlusten in de hollandsche steden. - worsteling met het huis van arkel. - willem steekt zich in de luiksche zaken. - slag van othée. - vonnis der overwinnaers. - huwelyk van willems dochter jacoba. - zy wordt weduwe. - dood van willem iv.

1404-1417.

Willem de IV^de, in Holland de VI^de, was ruim 38 jaren oud, toen hy zyn' vader opvolgde in alle diens staten. Hy deed zyne blyde inkomst te Bergen⁽¹⁾ den 1^sten Juny 1405, eenige dagen later te Soignies⁽²⁾, en den 22^sten der maend te Valencyn,

(1) Hy deed dien dag den eed aen het edel Kapittel van Sinte Waldruit, volgens de oude gebruiken, hiervoren vermeld, bl. 51. De oorkonde staet in den Appendix op Vinchant, bl. 131.

(2) Vinchant, IV, bl. 5, merkt op dat de graef van Henegau gewoon was in de twee steden Bergen en Soignies zynen eed als landheer af te leggen en dien zyner onderdanen te ontvangen.

[p. 473]

wordende overal met den zelfden geestdrift ontvangen⁽¹⁾.

Hy had reeds vroeger⁽²⁾ de voornaemste steden van Holland⁽³⁾ bezocht, en was daer insgelyks gehuldigd geworden, doch niet met dezelfde bereidwilligheid als in Henegau. De hollandsche steden hadden, gedurende het lange verbeiderschap van hertog Albrecht, meer dan ooit zich in het bewind der zaken gemengd⁽⁴⁾, en later, toen hy het land op eigen naem regeerde, niet te min haren invloed behouden, want de vorst kon zonder de hulp der steden niet voort. Hier kwam nog by dat vele burgeryen kabiljauwsgezind waren, terwyl zy Willem, zoo wel als zyn' vader, bykans uitsluitelyk omringd zagen van hoeksche raedslieden, en derhalve te meer reden meenden te hebben om voorwaerden te stellen, om de handhaving van vroeger erworven vryheden en voor-

(1) Zie Delewarde, IV, bl. 303.

(2) Te weten in January en February van hetzelfde jaer 1405.

(3) Dordrecht, Haerlem, Amsterdam, Alkmaer, en andere. Zie Wagenaar, III, bl. 365.

(4) Zie Albrechts belofte, hiervoren vermeld, bl. 403.

[p. 474]

regten te bespreken, en over dat alles bezegelde brieven te eischen, alvorens zy den nieuwen landheer erkenden en hem trouw zwoeren⁽¹⁾.

Aldus kwamen, van in de veertiende eeuw, de hollandsche steden, even als die van Brabant⁽²⁾ en van elders, allengskens op den voorgrond. De velerlei hulpmiddelen, welke zy aen de graven verschaften, waren niet alleen een wettige titel om nieuwe gunsten en privilegiën te erlangen, maer gaven haer dagelyks meer en meer voet in de openbare zaken; dusdanig dat voortaen niets groots meer ondernomen werd, zonder de kennis en de medewerking der steden, zoo wel in Henegau als in Holland. Hier, gelyk daer, begint de instelling der dusgezeide Staten zich te vertoonen: de naem nog niet, die van lateren dag is⁽³⁾, maer

(1) Zie Wagenaar, III, bl. 365, en Bilderdijk, IV, bl. 27. Zie mede de oorkonden by Mieris, IV, bl. 2, vlgg.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 457, vlgg.

(3) Vóór de Burgondische regering was de naem van Staten, althans in Holland, onbekend. Het eerste stuk waer hy in voorkomt, is een brief van 1428 door hertog Philip den Goede uitgeveerdigd, en opgenomen by Mieris, IV, bl. 918. Daer spreekt de hertog in 't algemeen van de drie staten der landen voornoemd, Henegau, Holland, Zeeland en Friesland, doch zonder te gewagen van de eigentlyk gezegde Staten van Holland, welke eerst, eene eeuw later, in de diplomen van keizer Karel en van diens opvolger uitdrukkelyk vermeld worden. Zie Kluit, Staatsregering, I, bl. 23, in de aenteek. en IV, bl. 366.

[p. 475]

de zaek zelve. Het is te zeggen dat, van dien tyd af, de afgeveerdigden der voornaemste steden naest de aenzienlykste edellieden in byzondere omstandigheden door de graven gedagvaerd werden, ten einde hun met raed en daed by te staen, doch vooral om 's lands schulden, krygs- of andere kosten te helpen dragen. Het verdient echter opmerking dat, terwyl Henegau, even als al de andere provinciën van België⁽¹⁾, met der tyd zyne Staten kreeg, samengesteld uit dry leden, den adel, de geestelykheid en de steden⁽²⁾, Holland

(1) Uitgezonderd het deel van Gelderland dat, na de beroerten der zestiende eeuw, met België onder denzelfden vorst gebleven is.

(2) De Staten van Henegau bestonden, by later tyd, uit dry kamers, die der geestelykheid, die des adels, en die van den derden Staet. Deze laetste telde 68 leden, namelyk twee en veertig vertegenwoordigers van Bergen, en twee afgeveerdigden van ieder der dertien andere steden van de provincie. De kamer der geestelykheid was samengesteld uit 17 leden, zes abten, vier afgeveerdigden der kapittels van Soignies, Leuze, Binche en Chimai; en zeven dekens, vertegenwoordigers van de zeven districten des lands. Zie De Nény, Mémoires hist. et polit. enz. chap. XXI, art. 6.

[p. 476]

daerentegen nooit meer dan twee leden in de zyne heeft geteld, namelyk den adel en het volk⁽¹⁾, met uitsluiting der geestelykheid⁽²⁾.

Hertog Willem had zyne eerste omwandeling

(1) Het eerste lid der Staten van Holland bestond, sedert de 16^e eeuw, uit de ridderschap en de edelen, die te samen slechts ééne stem uitbragten. Het tweede lid waren de afgeveerdigden der zes groote steden Dordrecht, Haerlem, Delft, Leiden, Amsterdam en Gouda, welke, door hare gedeputeerden, ieder eene stem gaven. Men telde aldus zeven stemmen in 't geheel. In de vergadering dier Staten werden de kleine steden en het platte land, of de dorpen, vertegenwoordigd door de edellieden. Zie Kluit, I, bl. 25-27.

(2) In de Staten van Zeeland sprak de abt van Middelburg voor de geestelykheid van geheel het graefschap. Maer in die van Holland hadden de kloostervoogden zetel noch stem, ofschoon hunne stichten, sedert de zestiende eeuw, verpligt werden een deel te dragen in de lasten des lands. Zie Kluit, IV, bl. 489 en 576, vlgg. Zie mede Wagenaar, IV, bl. 149, en Van Wijns byvoegselen op dat Deel, bl. 49.

[p. 477]

nog niet voleindigd, of daer braken zware onlusten uit in sommige hollandsche steden, opgeruid door de kabiljauwsgezinden, welke niet dulden konden dat er hier en daer reeds Hoekschen in de stedelyke regeringen geplaetst werden. Te Haerlem gebeurden er doodslagen, te Amsterdam nog meer, doch ergst van al stond het te Dordrecht geschapen, waer, te midden der stad de vyandige partyen straet-schansen of barrikaden opwierpen, om zich tegen elkander te verdedigen, en waer het dan ook aldra tot bloedige gevechten kwam⁽¹⁾.

Het gelukte niet te min den heer des lands deze opschuddingen te stillen, zoodanig dat hy het jaer daerna gelegenheid vond om naer Frankryk te reizen, voornemens zynde daer nieuwe familiebetrekkingen met het regeerend stamhuis aen te knoopen. Willem had slechts eene enkele dochter, die den 25 July 1401 geboren was, op sint Jakobs dag, waerom zy, by den doop, den naem van Jakoba had ontvangen. Deze werd dan, naer 's vaders wensch, in den zomer van 1406, te Compiègne verloofd aen hertog Jan van Touraine,

(1) Zie Wagenaar, III, bl. 365-69.

[p. 478]

tweeden zoon van koning Karel VI⁽¹⁾; doch dewyl bruid en bruidegom nog zeer jong waren⁽²⁾, werd er besproken dat beide hunne opvoeding in Henegau zouden krygen⁽³⁾: weshalve Willem, na het afloopen der feestelykheden, met het jeugdige paer naer huis kwam, wyzende hun, tot gewoon verblyf, het slot van Kanoot aen⁽⁴⁾.

De hertog had hier op nieuw te worstelen met Jan van Arkel⁽⁵⁾ en diens zoon, die, gebruik makende van de burgertwisten, in de hollandsche steden ontstaen, den vrede van 1403⁽⁶⁾ woest weg geschonden, en door feitelykheden hunnen wrevel

(1) Des konings oudste zoon, en 's ryks vermoedelyke erfgenaem, was Lodewyk, hertog van Guienne, doch meer bekend onder den naem van dauphin du Viennois.

(2) De hertog van Touraine was maer dry jaer ouder dan Jakoba, geboren zynde den 31 Aug. 1398.

(3) Met des te meer reden, dat zy bestemd waren om den graef van Henegau in diens Staten op te volgen.

(4) Zie Monstrelet, Liv. I, chap. 27. - Kanoot diende vooral den jongen lieden tot winterverblyf; maer in den zomer bewoonden zy by voorkeur den Haeg. Zie Delewarde, IV, bl. 304 en 372.

(5) Zie hiervoren, bl. 468.

(6) Zie boven, bl. 470.

[p. 479]

op grafelyk grondgebied bot gevierd hadden⁽¹⁾. 't Is waer, vóór zyn vertrek naer Frankryk, had Willem hun dezen meineed reeds betaeld gezet, met onderscheiden arkelsche sloten te overweldigen en in kolen te leggen; maer zyne krygszuchtige tegenstrevers waren sterk genoeg, vooral door de hulp hunner vrienden en magen, om nog jaren lang den hertog het hoofd te bieden, toen in 1407 vader en zoon op eens oneenig werden, en daerdoor zelf hunne eigen kracht braken⁽²⁾. Te vergeefs stak Reinout van Gelder zich in de zaek zyner bloedverwanten, en verklaerde den oorlog aen hertog Willem⁽³⁾: deze wist zich van de gelegenheid te bedienen om de Arkels te kortwieken, en maekte tevens gereedschap om den Geldersman op diens eigen bodem te gaen aenranden. Tot open kryg echter kwam het niet. Des hertogs broeder, de Elect van Luik, deed hier andermael wat hy reeds te voren by Gorkum gedaen had⁽⁴⁾, namelyk

(1) Zie de byzonderheden by Wagenaar, III, bl. 371, vlgg.

(2) Zie daer, bl. 375, vlgg.

(3) Zie Reinouts brieven in de Analecta van Matthaeus, III, bl. 332, of by Mieris, IV, bl. 79.

(4) Zie boven, bl. 469.

[p. 480]

hy trad als middelaer tusschen beide, en wist de twistende partyen over te halen om hunne geschillen aen hem te onderwerpen, zullende hy tegen eenen bepaelden tyd over alles naer regt en rede uitspraek doen⁽¹⁾. Middelerwyl moesten alle vyandlykheden van wederzyde ophouden.

Het was nogtans de zucht tot vrede niet die Jan van Beijeren telkens bewoog om zyn' broeder van den oorlog met diens baroonen of naburen af te trekken: neen; maer zyne eigene zaken stonden toen ter tyd te Luik dusdanig slecht, dat hy er uitkomst noch redding aen zag, indien hertog Willem hem geene krachtdadige hulp verleende, iets waer hy niet op rekenen mogt, zoo lang de kryg tusschen Holland en Arkel of Gelder voortduerde. Jan had zich sedert meer dan tien jaren

(1) De brieven des luikschen kerkvoogds, geteekend op Paeschdag, 15 April 1408, bespreken eene wapenschorsing van negen maenden en veertien dagen (Zie de oorkonde by Mieris, IV, bl. 95); maer het jaer daerna werd, met toestemming der belanghebbenden, de tyd verlengd (Zie daer, bl. 116), en zulks moet meer dan eens gedaen zyn, want het bestand heeft geduerd tot op 't einde van 1411. Zie Wagenaar, III, bl. 387, of Bilderdijk, IV, bl. 38.

[p. 481]

het tydelyk bewind van het luiksche sticht laten welgevallen⁽¹⁾, en ja, in 1391, op den raed van zyn kapittel het subdiakonaet ontvangen⁽²⁾, waer hy des noods kon van ontslagen worden; maer om zich niet verder te verbinden dan zyne geneigdheid reikte, had hy de volgende wydingen altyd verschoven, en dacht er zelfs niet aen om van trap tot trap op te klimmen tot de bisschoppelyke weerdigheid, gelyk het anders betaemde en zyne voorzaten tot dan toe gedaen hadden.

Het kon echter niet missen of zulks moest van lieverlede ongenoegen en gepreutel verwekken onder de Luikenaers, die niet gewoon waren hunnen geestelyken vorst veel toe te geven. De klagten begonnen reeds in 1399⁽³⁾; aldra volgden er schimpwoorden en hoonende bynamen, en eindelyk in 1403, dorst men den Elect stout weg zeggen dat hy bisschop worden moest, of van zyne heerlykheid afzien, willende het volk niet langer gehoorzamen aen iemand die zich schaemde den myter en den staf te dragen, waer hy evenwel de

(1) Zie hiervoren, bl. 447.

(2) Zie Fisen, II, bl. 151.

(3) Zie Fisen, bl. 157.

[p. 482]

regten en de inkomsten van behield⁽¹⁾. Daer bleef het niet by: neen de moedwil der burgers ging zoo ver, dat zy in July van dat zelfde jaer heer Hendrik van Perweys⁽²⁾ tot Voogd of Momboir⁽³⁾ aenstelden, even alsof de Stoel van Luik ledig stond⁽⁴⁾.

Jan van Beijeren had reeds zyne hoofdstad verlaten, en de wyk genomen naer Maestricht, werwaerts hy mede zyn geestelyk geregtshof had geroepen⁽⁵⁾, toen in den aenvang van Augusty

(1) Zie Fisen, II, bl. 159.

(2) In 't Fransch Perwez, gelegen tusschen Jodoigne en Gemblours, te voren eene brabantsche baronie, maer toen ter tyd van Luik leenroerig. Het schynt dat de heeren van Perweys afkomstig waren uit het hertogelyk huis van Leuven. Zie ons vyfde Deel, bl. 107, aenteek. 2. Zie mede Butkens, Trophées, II, bl. 51.

(3) Te Luik hiet hy Mambour, en was eigentlyk een Regent, benoemd om den Staet te bestieren en te beschermen gedurende het openstaen van den bisschoppelyken Stoel, of by eene lange afwezigheid van den bisschop.

(4) En in dat geval behoorde het nog aen het kapittel eenen Momboir te noemen, eerder dan aen de menigte. Zie dit punt onderzocht door Villenfagne, in zyne Recherches, enz. I, bl. 351.

(5) Fisen, loc. cit.

[p. 483]

eenige voorname edellieden de menigte wisten over te halen om onderhandelingen van vrede met den Elect aen te knoopen, ten einde verdere onheilen voor te komen. Zulks werd beproefd en 't gelukte: tegen het einde der maend keerde de kerkvoogd weder naer Luik, terwyl Hendrik van Perweys de teugels des bestiers goedschiks neêrlei⁽¹⁾.

Ja, maer de verzoening was niet gemeend, zoo min misschien van den kant des kerkvoogds, als van dien zyner luiksche onderdanen, die bykans altyd gehoorzaemden aen muitzieke volksdryvers, en nu door de eene, dan weêr door eene andere factie meêgesleept, zich, zonder het minste vooruitzigt, lieten vervoeren tot allerlei buitensporigheden en wandaden⁽²⁾.

(1) Zie Fisen, bl. 160.

(2) Te Luik, even als te Gent en te Brugge, was er, in de middeleeuwen, geen evenwigt tusschen de hoogere en de lagere standen der maetschappy. Het volkselement woog al te veel over tegen adel en gegoede burgery. De menigte was er meester, en uit die wanorde moesten noodwendig de grootste onheilen voortspruiten: wy zullen er ysselyke blyken van zien in het vervolg dezer Geschiedenis.

[p. 484]

In 1405 lag alles weêr overhoop. De Luikenaers, vol van wrevel tegen hunnen vorst, miskenden op nieuw zyn gezag, maekten verbonden met andere steden des lands, riepen de ballingen⁽¹⁾ weder, en verjoegen de bekendste vrienden des kerkvoogds die, van zynen kant, andermael met het bisschoppelyk zegel en het geestelyk geregtshof naer Maestricht was geweken, en daer plannen van wraek en kastyding smeedde.

Een geruime tyd verliep in ydele poogingen, van de zyde der weldenkenden, om den vrede te herstellen, en in heillooze voorbereidsels, van de zyde der boozen, om den Staet het onderste boven te keeren. Eindelyk in den zomer van 1406 kwam het tot uitersten. Het luiksche volk stelde weêr Hendrik van Perweys tot momboir aen, die zwak genoeg was om daer in toe te stemmen; maer ditmael niet te vrede met beschikt te hebben over het tydelyk gezag, koos de menigte Hendriks zoon, Diederik van Perweys, een achttienjarigen jongeling, tot bisschop van Luik, aldus haren wettigen

(1) Namelyk die by de verzoening van 1403 uitgezet waren. Zie Fisen, bl. 161.

[p. 485]

vorst volkomen afzwerende. Te vergeefs stelden de kanoniken van Sint Lambrechts kapittel zich tegen dien dubbelen keus, en verklaerden hem van geener weerde: men liet hun hooren dat, indien zy vóór zonnen-ondergang hunne toestemming niet gegeven hadden, zy als vyanden van den Staet zouden behandeld worden. De kanoniken wetende wat dat zeggen wilde, vertrokken nog denzelfden dag, en begaven zich naer Sint Truijen, dat aen den Elect gehoorzaem bleef. Alsdan werden zy te Luik gebannen verklaerd, hunne goederen werden aengeslagen, hunne huizen ingenomen, terwyl de pas gekozen Diederik andere kanoniken in hunne plaets stelde, geestelyken noemende die hem voor wettig hoofd erkenden⁽¹⁾.

De lezer kan reeds voorzien op welke rampen dit alles uit moest loopen. Na dat de volksdriften te Luik tegen de aenhangers van Jan van Beijeren en, onder dat voorwensel, tegen vele ryke burgers hadden uitgewoed, werd de oorlog verklaerd aen den gevlugten kerkvoogd. De momboir nam Sint

(1) Zie Fisen, bl. 163, vlgg. en De Gerlache, Hist. de Liége, bl. 126.

[p. 486]

Truijen in⁽¹⁾, veroverde het slot van Bouillon naest andere plaetsen⁽²⁾, en den 23 November 1407 trok hy met een talryk leger naer Maestricht, hetwelk vyf weken lang beschoten werd, en, hoe wel ook versterkt, in de handen der Luikenaers zou gevallen zyn, had de strenge koude hen niet gedwongen het beleg te onderbreken en naer huis te keeren, tot dat de winter voorby ware.

De Elect, op dit oogenblik nog niet in staet om zyne afvallige onderdanen het hoofd te bieden, deed hun middelerwyl voorslagen van verzoening, doch welke door allersmadelykste antwoordbrieven verstooten werden⁽³⁾. Misschien had de kerkvoogd

(1) De Kanoniken, die aldaer de wyk genomen hadden, zochten schuilplaets in Brabant. Zie Fisen, bl. 165.

(2) Zie Fisen, loc. cit.

(3) De Luikenaers gaven antwoord aen den Elect op een stuk boom-bast, briefswyze toegevouwen, en voorzien van zeven zegels, welke in halfdroogen koe-drek afgedrukt waren. Zie de getuigenis van Suffridus Petri, by Chapeanville, III, bl. 106, of by Fisen, bl. 171. De Luiksche geschiedenis der vyftiende eeuw is vol van dergelyke onbeschoftheden, waer klaer uit blykt dat de magt toen ter tyd in de handen was van het gemeene volk; want deftige lieden doen zulke dingen niet.

[p. 487]

enkelyk tyd zoeken te winnen, tot dat hy de noodige hulp van zyn' broeder hertog Willem verkrygen zou: hoe 't zy, toen, op het einde van Meimaend 1408, de Luikenaers weêr naer Maestricht trokken, om het beleg te hernemen, werd er in de onderscheiden streken van België gereedschap gemaekt om Jan van Beijeren krachtdadiglyk te ondersteunen. Hertog Willem had krygsvolk uit al zyne landen opgeroepen, en daerenboven een aenzienlyk getal uitheemsche edelen en knechten in zyne soldy genomen. By hem vervoegde zich de graef van Namen met gewapende manschap: en eerlang werden de luiksche bezittingen, tusschen Sambre en Maes, deerlyk aengerand, afgeloopen, geplonderd en geblaekt. Zulks was echter maer een begin: men wachtte, om door te werken, naer de krygsbenden welke hertog Jan van Burgondië aen zyne zwagers beloofd had⁽¹⁾, en waer hy inderdaed meê afkwam omstreeks half September⁽²⁾.

(1) De zuster van hertog Willem en van den luikschen kerkvoogd was getrouwd met Jan den Onversaegde, sedert 1404 of 1405 graef van Vlaenderen, hertog van Burgondië, enz. Zie hiervoren, bl. 440, en ons vierde Deel, bl. 696.

(2) Zie Monstrelet, Liv. I, chap. 50.

[p. 488]

De Luikenaers meenden dat deze vorst, die in Frankryk was, daer de handen te vol had om zich met hunne zaken in te laten; maer toen zy hoorden dat hy aen het hoofd van een ontzaggelyk leger zich by zyne bondgenooten had aengesloten, en dat allen gezamentlyk op weg waren naer Maestricht⁽¹⁾, lieten zy aenstonds het beleg steken, en keerden naer Luik om raed te slaen. De momboir, overtuigd dat het hem niet mogelyk was met ongeoefende volksbenden, hoe talryk en moedig dan ook, in het strydperk te treden tegen afgerigte legers, waer hy zelfs de magt niet van kende, oordeelde dat het voorzigtig was de voornaemste steden des lands te bezetten, en den vyand by iedere gelegenheid te teisteren, liever dan hem in het open veld aen te randen. Deze raed was zeker de beste, maer hy klonk in de ooren des volks niet, dat, van aert vermetel, te veel betrouwende op zynen moed, en het gevaer niet tellende, des momboirs voorstel met verontweerdiging van der

(1) Zy hadden zich vereenigd te Montenaken, bezuiden Sint Truijen, om van daer over Tongeren naer Maestricht te trekken.

[p. 489]

hand wees, en zyne opleiders praemde om de krygskans te wagen⁽¹⁾.

De Luikenaers kozen hun verderf. Wetende dat de vyand aen de kanten van Tongeren zich ophield, trokken zy den 23 September, hem onbeschroomd te gemoet, met den Standaert van Sint Lambertus voorop. Nauwelyks hadden zy een paer mylen wegs afgelegd, of kregen reeds de voorwacht der Burgondiërs in het oog, naby het dorp Otheé⁽²⁾, alwaer zy dan ook haestig post namen. Weldra naderde geheel het vyandlyk leger, bestaende uit ongeveer 35,000 man, waeronder vyf duizend ruiters, meestal ridders, van het hoofd tot de voeten in 't stael, en gewoon met het zweerd te spelen. De luiksche krygsmagt was nagenoeg even zoo sterk in getal⁽³⁾, doch grootendeels samengesteld van onbedreven ambachtslieden, en kwalyk voorzien van ruitery⁽⁴⁾. Trouwens alle kans ontbrak

(1) Zie Fisen, bl. 172.

(2) Othée ligt tusschen de twee steenwegen, die van Luik naer Sint Truijen en naer Tongeren leiden.

(3) Zie de opgaven van onderscheidene schryvers door Fisen gewikt, bl. 172.

(4) Men telde, volgens Monstrelet, chap. 50, maer vyf of zes honderd ruiters aen de luiksche zyde, en die opgaef schynt nog al nauwkeurig.

[p. 490]

aen den momboir en de zynen, die, met een enkel greintje verstands, hunne wisse nederlaeg voorspellen konden, en derhalve hadden dienen te luisteren naer de voorslagen van vrede, welke hun, op dat oogenblik, nog gedaen werden door hertog Jan van Burgondië⁽¹⁾. Maer neen, de dolle menigte wilde vechten, en had nergens anders ooren naer. Het waegstuk ving dan aen kort na den middag, doch, als de lezer gissen kan, het was haest beslist⁽²⁾, ofschoon de Luikenaers meer dan hun best deden. Eenen veldslag mag men 't bykans niet noemen, maer eerder eene moordery; want hertog Jan had bevel gegeven van alles wat men onder de hand kreeg zonder genade neêr te vellen,

(1) Zie Fisen, pag. cit.

(2) Een gelyktydige schryver, in de Documents relatifs aux troubles de Liége, uitgegeven door den eerw. heer De Ram, zegt (bl. 316) dat het gevecht geen volle uer duerde; maer hertog Jan van Burgondië getuigt dat er nagenoeg anderhalf uer meê verliep. Zie diens brief, op den dag en ter plaetse zelf geschreven aen zyn' broeder Antoon, hertog van Brabant, in de Analectes Belgiques, bl. 2-6.

[p. 491]

en zoo geschiedde het⁽¹⁾. Meer dan twintig duizend lyken lagen, vóór den avond, verspreid op het plein⁽²⁾, en daeronder de heer van Perweys zelf, alsmede zyn zoon de ingedrongen bisschop, met nog een anderen zoon, en nagenoeg al de luiksche edellieden, die den momboir ten kryg gevolgd hadden⁽³⁾.

(1) Zie de beschryving van het feit door Monstrelet, chap. cit. of by Fisen, bl. 175.

(2) De opgaven der schryvers zyn daeromtrent zeer verschillig. Monstrelet spreekt van 28,000 dooden, Oudegherst van 30,000. Suffridus Petri, by Chapeauv. III, bl. 81, gaet nog verder, en begroot het verlies der Luikenaers op 36,000. 't Is waer Zantvliet gewaegt slechts van 13,000 dooden, en Stabulaus (beide by Fisen, bl. 173) telt er juist 8,368. Daerentegen zegt hertog Jan, in zynen brief aen Antoon van Burgondië, dat er tusschen de vier- en zes en twintig duizend aen de luiksche zyde sneuvelden. Men ziet, het getal is onzeker; maer wy meenen het niet vergroot te hebben.

(3) De aenzienlykste dooden lagen opgehoopt by de plaets, waer hertog Jan gevochten had; want het was tegen diens banier dat de luiksche adel zyne meeste kracht had besteed in den aenvang der worsteling, alswanneer de Vorst, gedurende meer dan een half uer omringd van vyanden, zoo buitengemeenen heldenmoed had getoond, dat men hem van dat oogenblik den bynaem gaf van Jan den Onversaegde (Jean-sans-Peur) die hem gebleven is. Zie Monstrelet, chap. cit.

[p. 492]

Nu zagen de Luikenaers hoe ver zy gekomen waren met doof te blyven voor goeden raed, en zich door volksdryvers te laten bestieren. En 't was er niet meê uit: neen, het ergste moest nog volgen. Jan van Beijeren, die te Maestricht was gebleven, had zoo haest den uitslag des gevechts niet vernomen, of hy vervoegde zich tot zyne bondgenooten, nog op het slagveld⁽¹⁾, en begon met eenige gevangenen, die men van onder de dooden haelde, het hoofd te doen afslaen.

Daegs daerna verscheen er een gezantschap van Luikenaers⁽²⁾, die voor hunne medeburgers om verzoening kwamen smeeken. Zy kregen voor antwoord dat al de inwoonders, zoo geestelyken als wereldlyken, moesten komen vergiffenis vragen, en belofte doen⁽³⁾ van zich te zullen onderwerpen

(1) De overwinnaers, zegt Monstrelet, bragten daer nog vier dagen en dry nachten door, in hunne tenten. Zie mede Fisen, bl. 174.

(2) Dat dit gezantschap bestond uit persoonen die niets op hun leden hadden, spreekt van zelf.

(3) Deze belofte moest gestaefd worden door pandslieden of gyzelaers uit al de steden des lands.

[p. 493]

aen het vonnis door de verbonden vorsten te vellen. Mitsdien mogten zy genade hopen, die enkel meêgesleept waren geweest; maer de belhamels des oproers zouden buiten den zoen gesloten blyven⁽¹⁾.

Dit antwoord, aen de stedelingen meêgedeeld, vond thans geene tegenspraek. Verre van daer: den 28 September trokken zy uit, twee en twee, met ontblooten hoofde, naer de plaets waer de vorsten met het leger ze afwachtten, en vielen daer op hunne knieën, ootmoediglyk pardon vragende. Zy hadden meteen honderd en vier en twintig der meest bekende roervinken meêgebragt, en leverden hen aen den Elect, die ze op staenden voet deed onthalzen en in steenputten werpen, naest de heeren van Seraing en van Rochefort, welke het insgelyks verkorven hadden. Daerop ging de heer van Jeumont, hertog Willems maerschalk, de stad binnen, alwaer hy, volgens bevel, vier en twintig aenhangers des ingedrongen bisschops, voor het meerendeel kanoniken of andere geestelyken, in

(1) Zie dit alles omstandiger verhaeld by Fisen, bl. 174.

[p. 494]

de Maes deed verdrinken, alsmede eenige edelvrouwen, onder andere de gemalin des heeren van Perweys, die haren echtgenoot geraden had het momboirschap aen te nemen⁽¹⁾. De volgende dagen ging het even zoo. En niet alleen te Luik, maer te Hoei, te Dinant en in vele andere steden die meêgedaen hadden, werden galgen gerigt, en eene menigte van inwoonders opgeknoopt of in het water versmoord, zoo mans als vrouwen die schuldig bevonden waren aen de samenzwering te hebben deel genomen. De Elect was zoo barbaersch in zyne straf- of liever wraekoefening, dat het volk hem te regt den bynaem van Jan den Ongenadige⁽²⁾ toewierp, dien hy in de Geschiedenis heeft behouden⁽³⁾.

Nu moesten de steden, tot waerborg harer onderwerping aen de voorwaerden van verzoening welke men stellen zou, gyzelaers leveren, die, ten getalle van vyf honderd⁽⁴⁾, deels naer Bergen en

(1) Zie Fisen, ter aengehaelde bl. 174.

(2) In 't Fransch Jean-sans-Pitié, in 't Latyn Joannes immisericors.

(3) Zie Fisen, bl. 175.

(4) Dit getal wordt opgegeven door Suffridus Petri, by Chapeauville, III, bl. 83, en door Fisen, loc. cit. Anderen spreken slechts van twee honderd, op welken grond we ten wy niet.

[p. 495]

Valencyn, deels naer Ryssel en Atrecht gezonden werden, om middelerwyl daer te blyven. Vervolgens kregen de krygsknechten hun ontslag, en keerden met ryken buit naer huis. Eindelyk vergaderden de vorsten te Ryssel, alwaer zy den 24 October hun vonnis uitbragten in het bywezen der pandslieden, die 't moesten bystemmen en bekrachtigen. Daer werd voorgelezen:

‘Dat de inwoonders van Luik en van de andere steden des lands al de brieven, charters en titels van vryheden of privilegiën, hun tot dan toe vergund, alsmede alle bewysstukken van vroeger gemaekte verbonden, naer Bergen zouden overzenden⁽¹⁾, om daer onderzocht te worden door

(1) Onder die menigte van oorkonden, welke met der daed naer Bergen gebragt werden, bevond zich ook het charter van 1071, waerdoor de toenmalige gravin Richildis haer graefschap van Henegau tot een leen der Luiksche kerk maekte. Zie hiervoren, bl. 61, en ons vierde Deel, bl. 135, vlgg. Dit charter verdween, en van dien tyd af hielden de henegauwsche vorsten op hulde te doen aen de bisschoppen van Luik. Zie Vinchant, IV, bl. 30, en Delewarde, IV, bl. 343.

[p. 496]

de vorsten, die wat zy goed vonden zouden wedergeven⁽¹⁾, met verbod tevens aen den Elect en zyne opvolgers, van voortaen nieuwe wetten voor te schryven of nieuwe regten te schenken, zonder de kennis en toestemming der beide hertogen⁽²⁾ of dier nakomelingen⁽³⁾.

Dat voortaen de bisschop alleen het regt zou hebben van Baljuws, Proosten, Meijers en Schepenen aen te stellen in de landen of de steden van Luik en deszelfs toebehoorten⁽⁴⁾, zullende alle

(1) Dat deden zy, ja, doch met achterhouding van alles wat hun te gunstig scheen voor de volksvryheid.

(2) Versta hertog Jan van Burgondië, en hertog Willem van Beijeren.

(3) Hiermede verloor Luik zyne oude onafhankelykheid, en stond voortaen onder de roede van Henegau en Burgondië. 't Is waer, de vorsten bragten daer eenige verzachting aen toe, doch welke sedert weêr ingetrokken werd.

(4) Versta het graefschap van Loon, het land van Bouillon, en wat al meer van de Luiksche kerk afhing.
De benoeming van burgemeesters en gezworenen, door de gemeente, en van dekens door de ambachten, had te Luik en elders dikwyls groote onlusten voortgebragt. Al die stedelyke posten worden hier afgeschaft, en het volk in zyne oude regten gekortwiekt, of liever daer geheel van beroofd. Maer ook deze strenge verordening hield geenen stand.

[p. 497]

ambtenaren verpligt zyn de nakoming van dit vonnis te bezweren, en de stedelyke overheden jaerlyks rekenschap van hun bestier doen aen den bisschop of diens plaetsvervanger⁽¹⁾.

Dat alle ambachts-maetschappyen of gilden⁽²⁾ te Luik en elders zouden afgeschaft blyven⁽³⁾, en hare banieren overgeleverd worden aen de afgeveerdigden der vorsten, zullende deze er naer goeddunken over beschikken⁽⁴⁾.

Dat voortaen de luiksche steden geen regt meer zouden hebben om verbonden te sluiten, zonder toestemming des bisschops of des kapittels, sede vacante⁽⁵⁾.

(1) Tot dan hadden de stedelyke collegiën rekening gedaen in hunnen eigen schoot; maer hier worden zy, voor het gebruik der gelden en andere belangen, nader onderworpen aen het gezag des landheers.

(2) Versta de corporatiën der verschillende ambachten. Te Luik noemde men 't Broederschappen, confréries.

(3) Die gilden of genootschappen hadden het dikwyls verbruid, en oproer verwekt in de steden.

(4) Zy werden eenvoudig verbrand.

(5) De steden des lands hadden zich meer dan eens samen verbonden tegen de bisschoppen of den adel, en laetst nog tegen Jan van Beijeren.

[p. 498]

Dat nimmer de bisschop, noch Sint Lambrechts kapittel, noch de steden van Luikerland, de wapens zouden mogen voeren tegen de beide hertogen of den graef van Namen, ten ware dat de keizer zelf of de koning van Frankryk een' van hen den oorlog aendeed.

Dat de steden Thuin, Couvin, Fosses en Dinant⁽¹⁾ zouden ontmanteld worden, met verbod van ze op nieuw te versterken, of kasteelen te bouwen tusschen Sambre en Maes.

Dat, ter gedachtenis der behaelde victorie, de beide hertogen en hunne nakomelingen het regt zouden hebben van door het land en de steden van Luik te gaen en te komen, en de Maes over te trekken, ook met krygsvolk of ander gevolg, mits betaling, aen billyken prys, van alle geleverde mondbehoeften.

Dat de munten der beide hertogen gang zouden

(1) De twee eerste raekten aen het Henegauwsche, de twee laetste aen het Naemsche. Derhalve was er voor deze beide landen veel aen gelegen, dat de gemeende steden ophielden krygsplaetsen te zyn.

[p. 499]

hebben door geheel Luikerland, voor gelyke waerde als te hunnent.

Dat er te Othée eene kapel zou gesticht worden op de kosten der hertogen, die kapellanen aen zouden stellen om er dagelyks mis te lezen tot lafenis der gesneuvelden, en zulks op de kosten der luiksche bisschoppen.

Dat er door de landzaten eene boet van 200,000 gouden kroonen aen de hertogen zou uitgekeerd worden, tot vergoeding der krygskosten en der geleden schade, zullende daerenboven de Luikenaers, in geval dat zy aen een of andere van deze bepalingen te kort bleven, gehouden zyn eene gelyke som op te brengen, om verdeeld te worden tusschen den keizer, den koning van Frankryk en de beide hertogen of hunne opvolgers.’

Zie daer den hoofdzakelyken inhoud⁽¹⁾ van het vonnis door de overwinnaers uitgesproken tegen een volk, dat meer dan eens, 't is waer, zyne vry-

(1) Men leze het vonnis in zyn geheel by Fisen, II, bl. 175-76, of by Monstrelet, Liv. I, chap. 50; doch liefst in de Histoire de Liége des heeren Polain, die er eenige verklarende aenteekeningen bygevoegd heeft, II, bl. 213-221.

[p. 500]

heid misbruikt had, en zich schuldig gemaekt aen verregaenden moedwil. Wy hebben gemeend dit eenigzins vreemde feit, waer nergens anders plaets voor was, hier wat breeder te moeten uiteen zetten, om den lezer voor te bereiden tot het verstand van nog grooter gebeurtenissen, welke wy in ons achtste Deel zullen te verhalen hebben.

Hertog Willem was zyn' zwager van Burgondië dank schuldig voor de gereede hulp welke deze hem in de luiksche zaken had aengebragt, en vond haest gelegenheid om zich van die pligt te kwyten. Namelyk Jan de Onversaegde, sedert dat hy, in 1407, den hertog van Orleans, koning Karels broeder, te Parys verraderlyk had doen ombrengen⁽¹⁾, mogt daer aen het hof niet meer verschynen en leed veel schade, zoo wel in zyne eer als in zyne fransche domeinen, die gedurig afgeloopen werden door de Armagnacs⁽²⁾. Onze vorst be-

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 698.

(2) De factie der Orleanisten (Zie ons vierde Deel, bl. 697) nam, sedert de moord van 1407, den naem aen van Armagnacs, omdat de oudste zood des vermoorden getrouwd was met de dochter des graven van Armagnac, die voortaen de opleider werd der Orleansche staelsparty. Zie ons vierde Deel, bl. 699, alsmede de aenteekk. 1 en 2 aldaer.

[p. 501]

steedde al zynen yver om eene verzoening te treffen tusschen de huizen van Burgondië en van Orleans. Hy kreeg dat gedaen in den loop van 1409, althans voor den uitwendigen schyn, en in dier voege dat ten minste de vyandlykheden, zoo rampzalig voor de onderdanen, een eind namen, of evenwel afgebroken werden⁽¹⁾.

Twee jaren later moest Willem den kryg tegen Gelder hervatten, waer men uit afleiden mag dat de tusschenkomst des luikschen kerkvoogds⁽²⁾ den bestaenden twist niet had kunnen slechten. Lang echter duerde dit mael de oorlog niet meer: onze hertog werkte zoo ernstig door, dat reeds het volgend jaer de Geldersman naer vrede haekte, die dan ook weldra gesloten werd door een verdrag allenzins gunstig voor Holland⁽³⁾.

(1) Zie Monstrelet, Liv. I, ch. 52, of het werk van Barante, Hist. des ducs de Bourgogne, uitgave van Reiffenberg, II, bl. 316, vlgg.

(2) Zie hiervoren, bl. 480, en de aenteek. 1.

(3) Zie Wagenaar, III, bl. 388, en de oorkonde by Matthaeus, Analect. V, bl. 588.

[p. 502]

Jammer maer, deze vrede bragt Willem geene rust by, want hy werd eerlang weêr verwikkeld in de onlusten van het fransche ryk, waer hy te digt aen paelde en te nauw meê vermaegschapt was, om onverschillig te blyven, of zich buiten het geharrewar der partyen te houden. De verzoening, door onzen hertog in 1409 bewerkt, had maer eenen oogenblik geduerd, en was opgevolgd geworden van eene nieuwe worsteling, heviger, bloediger dan ooit, tusschen de Burgondiërs en de Armagnacs. Deze laetsten hadden dit mael den krankzinnigen koning op hunne hand weten te brengen, waerdoor het voor hertog Jan veel moeijelyker werd, als kunnende hy het meerendeel zyner vasallen niet dwingen om tegen hunnen opper-leen-heer de wapens te voeren. In 1414 kwarn Karel, met krygsbenden door Picardië trekkende, om de stad Atrecht te belegeren, toen eenige fransche ridders, benoorden St-Quentin, eenen troep Burgondiërs ontwaerden, die naer hertog Jan spoedden, en hunnen weg langs Henegau genomen hadden. Aenstonds kreeg eene ruiterbende, van ongeveer vier duizend man, bevel om de Burgondiërs te achtervolgen. Deze werden ingehaeld te

[p. 503]

Merbes-sur-Sambre, beoosten Maubeuge, en verloren ja hunne bagaedje met de manschap die ze begeleidde; doch nagenoeg al de overigen, hunne peerden de sporen gevende, weken zonder omzien tot aen de kanten van Halle, immer vervolgd door de Franschen die, merkende dat zy te kort schoten en dat hunne vyanden nog verder uit het oog verdwenen op de heirbaen naer Brussel, eindelyk het ding lieten steken. Zy keerden dan terug, doch vol van spyt dat de Burgondiërs hun ontsnapt waren, werkten zy hunnen wrevel uit op de henegauwsche dorpen waer zy doortrokken, de boeren uitschuddende en mishandelende dat het wraek riep⁽¹⁾.

Men ziet hoe Willems arme onderdanen te lyden hadden van eenen oorlog die hen of hunnen Heer niet aenging. 't Is waer, daer volgde welhaest een nieuwe vrede op⁽²⁾, bewerkt vooral door de gravin van Henegau, en waerby de koning aen hertog Willem eene vergoeding beloofde van honderd dui-

(1) Zie Monstrelet, Liv. I, chap. 128.

(2) Namelyk de vrede, op het laetste van Augusty 1414, voor Atrecht besproken, naderhand gesloten te Senlis, en in February 1415 te Parys uitgeroepen. Zie Monstrelet, I, chap. 133, vlgg.

[p. 504]

zend kroonen voor de schade aen diens land toegebragt⁽¹⁾; maer of daer veel van in de handen der geplunderde dorpelingen kwam, is voor 't minst zeer twyfelachtig.

Hoe 't zy, dat zelfde jaer werd de echt tusschen Jan van Touraine en Jakoba van Beijeren plegtiglyk voltrokken, op de voorwaerden, reeds vroeger besproken⁽²⁾, doch welke de gehuwden thans toestemden en bevestigden by brieven van 6 Oogst 1415⁽³⁾. Deze voorwaerden liepen inzonderheid daerop, dat, zoo hertog Willem te sterven kwam zonder andere kinderen na te laten, de dry graefschappen van Henegau, Holland en Zeeland

(1) Zie Hossart, II, bl. 200.

(2) Volgens het verdrag, tusschen de ouders gesloten in 1406, moest koning Karel het graefschap van Ponthieu met onderscheidene heerlykheden aen zyn' zoon afstaen, om te dienen tot douarie voor Jakoba. Deze, van haren kant, in geval dat zy nog een' broeder kreeg en aldus uit de vaderlyke erfenis gesloten werd, zou haren gemael eenen bruidschat meêbrengen van 250,000 gouden kroonen. Zie Hossart, II, bl. 198.

(3) Zie de oorkonde by Matthaeus, Analecta, V, bl. 596, in de aenteek.

[p. 505]

onverdeeld zouden overgaen tot zyne eenige dochter en door haren gemael geregeerd worden volgens de oude handvesten, vryheden en gewoonten, welke de echtgenooten bezweren zouden by hunne bezitneming. Na hun overlyden zouden de dry landen versterven het zy op den oudsten zoon, of, by gebreke van mannelyke oiren, op de oudste dochter, mits er hulde en manschap voor te doen aen het hoofd des ryks, op de wyze als hertog Willem en diens voorzaten gedaen hadden.

De bruiloftfeesten waren ter nauwernood afgeloopen, toen de koning van Engeland, Hendrik V, met een ontzaggelyk leger in Frankryk Viel, dat zeer verzwakt was door zyne inwendige onlusten. Zulks bleek aldra in den beruchten veldslag van Azincourt, geleverd den 25 October, en waer de Franschen eene deerlyke nederlaeg kregen⁽¹⁾. Onze hertog woonde dien slag niet by, maer vele henegauwsche edellieden vochten er, aen de fransche zyde, en vonden er de dood, naest hunnen

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 700, en ons vyfde, bl. 621. Voorts zie men den veldslag omstandig beschreven by Monstrelet, Liv. I, ch. 154.

[p. 506]

opleider Antoon van Burgondië en nog een anderen broeder der gravin van Henegau⁽¹⁾.

Koning Karel VI betreurde nog deze krygsramp, welke hem van het puik zyns adels beroofd had, toen hy, den 18 December van het zelfde jaer 1415, zyn oudsten zoon verloor⁽²⁾, tot groote ontsteltenis tevens van hertog Willem, die thans den jongen gemael zyner eenige dochter erfprins of Dolfyn⁽³⁾

(1) Zie Vinchant, IV, bl. 50, of Delewarde, IV, bl. 582, vlgg. Zie mede Monstrelet, chap. 155.

(2) Lodewyk was nog geen twintig jaer oud, geboren zynde den 22 January 1396. Zie boven, bl. 478, aenteek. 1.

(3) Volgens Bilderdijk, Geschied. IV, bl. 343, komen de namen Dauphin en Dauphiné van het oudere Olfyn, een vorstelyken titel, die zoo veel zegt als Voorstander of Beschermer. Dauphiné zou dan geen nomen proprium zyn, maer een appellativum, gelyk staende met graefschap (comté), hertogdom (duché) enz.
Wat daer van zy, de eigenaers van het dusgenaemde landschap Viennois en wat daermeê verbonden was, droegen sedert lang den titel van Dolfyn, toen in of omstreeks 1343 Humbertus II, geene kinderen hebbende, zyne erfenis vrywillig opdroeg aen koning Philip VI, om er een zyner kinderen of kindskinderen meê te begiftigen, met besprek nogtans dat hy, die er de bezitter van wierd, den naem van Dauphin aen zou nemen, en het wapen van hem die het land afstond met zyn eigen wapen vereenigen zou. Van kort na dien tyd werd het gemeende land een apanagie des oudsten zoons van Frankryk, die voortdurend den titel van Dolfyn gedragen heeft.

[p. 507]

van Frankryk zag worden, en raden kon dat zulks hem eene nieuwe bron van onrust en kommer openen zou. Inderdaed van dat oogenblik moesten de Armagnacs zich bevlytigen om den jongen vorst, thans erfgenaem der fransche kroon, op hunne hand te brengen, en derhalve hem uit de handen te halen van hertog Willem die, zoo nauw verwant als hy was met Jan den Onversaegde, natuerlyker wyze overhelde naer de Burgondische party.

Trouwens, in de maend November 1416 was Willems zwager naer Valencyn gekomen, om den nieuwen Dolfyn te spreken, wien hy zynen dienst aenbood tegen alle de vyanden des ryks, inzonderheid tegen de Engelschen, terwyl; van zynen kant, de fransche erfprins belofte deed van hertog Jan te zullen beschermen tegen allen die hem kwaed wilden⁽¹⁾. Doch zoo haest deze byeenkomst be-

(1) Zie Monstrelet, Liv. I, chap. 169.

[p. 508]

kend was geworden aen den graef van Armagnac, die thans, mag men zeggen, alleen meester speelde in het hof, kwamen er weldra van 's konings wege gezanten op gezanten den Dolfyn uitnoodigen om haestig weêr te keeren naer Parys, in het belang zelf van het ryk, dat van dag tot dag op hem stond te vervallen. Inderdaed Karel VI, sedert zoo veel jaren in de hersenen geraekt, kon alle oogenblikken komen te sterven, en derhalve betaemde het dat diens opvolger voortaen zyn verblyf niet buiten 's lands meer hield. Zulks begreep dan ook hertog Willem, en dacht niet om zyn' schoonzoon langer in Henegau op te houden: alleenelyk wilde hy beproeven om tusschen den graef van Armagnac en Jan van Burgondië eene verzoening, althans een vergelyk te weeg te brengen, alvorens hy den Dolfyn naer Parys liet vertrekken, opdat deze door de eene noch door de andere staetsparty verschalkt, misleid of beheerscht wierde, tot meerder schade van het ryk en tot zyne eigen oneer.

Wysselyk overlegd was dit zeker. Zoodan in de eerste dagen na Nieuwjaer 1417, begaf zich de hertog met zyn' schoonzoon naer St.-Quentin⁽¹⁾,

(1) Eenige dagen voor zyn vertrek, namelyk den 24 December 1416, als hadde de hertog kwade vooruitzigten wegens zyne reis, vermeerderde hy het douarie zyner gemalin met een aental steden, sloten en landen. Zie de oorkonde by Mieris, IV, bl. 393. Dit douarie werd sedert nog vergroot door Willems dochter met eene jaerwedde van zes duizend gouden kroonen. De oorkonde aldaer, bl. 398.

[p. 509]

waer insgelyks de koningin, des Dolfyns moeder, verwacht werd; maer dewyl zy zoo ver niet komen wilde⁽¹⁾, zette Willem zyne reis voort tot Compiègne. Daer liet hy den Dolfyn, in het koninklyk paleis van die stad, om hem te onttrekken aen alle gevaer van verrassing, terwyl hy zelf nog verder trok, namelyk tot Senlis, alwaer hy eindelyk de koningin aentrof, vergezeld van vele edellieden en vorsten, doch welke allen weinig genegenheid toonden tot eene verzoening met hertog Jan van Burgondië. Na een geruimen tyd in nuttelooze onderhandelingen te hebben doorgebragt, stemde hertog Willem toe om meê naer Parys te gaen, hopende daer meer wysheid en bedaerdheid te zullen vinden by 's konings raedslieden; maer hy vond er de gemoederen even zeer

(1) De gemalin van Karel VI was alsdan de Armagnacsche party zeer toegedaen.

[p. 510]

verbitterd tegen zyn' zwager, en bykans al de hoofden beheerscht door hevige driften. Na veel nieuw geharrewar, verklaerde onze vorst dat hy den Dolfyn niet zou laten ten hove komen, dan vergezeld van hertog Jan; en byaldien men daer niet wilde in toestemmen, zou hy met zyn' schoonzoon naer Henegau terugkeeren, tot dat men beter gezind zou wezen.

Ja, maer dit besluit kostte hem haest zyne vryheid. De Armagnacs spraken onder elkander van Willem in hechtenis te houden, en zouden ongetwyfeld hun opzet uitgevoerd hebben, hadde de vorst er in tyds geene kennis van gekregen en zich heimelyk uit de voeten gemaekt. Hy vertrok van Parys naer Compiègne, voornemens zynde met den Dolfyn weder herwaerts te komen, maer vond eilaes! zyn' schoonzoon stervende. De Armagnacs, uit vrees dat de jongeling te veel zou geluisterd hebben naer 's hertogs raed, hadden hem vergif ingegeven, waer hy dan ook eenige dagen later van stierf⁽¹⁾. Het ding werd ontveinsd en verbloemd, doch kwam later uit.

(1) Namelyk op Palmen-Zondag, dat is den 4 April 1417. Zie Monstrelet, Liv. I, chap. 170. Jans jongste broeder Karel, ruim dertien jaer oud, werd alsdan de eenige erfgenaem des ryks.

[p. 511]

Tot zulke gruwelstukken is de partygeest bekwaem. Hy ontziet niets om zyn doel te bereiken; levens van vorsten, volksbelangen, openbare rust, alles wordt opgeofferd aen zynen haet, alles moet zwichten voor zyne heerschzucht. Reeds was in 1407 des konings broeder gevallen onder een burgondischen moordpriem; in 1415 werd, naer alle waerschynlykheid, zyn oudste zoon⁽¹⁾, en zeker zyn tweede in 1417 het slagtoffer der Armagnacs, terwyl, twee jaer later, hertog Jan van Burgondië op zyne beurt den doodsteek zal ontvangen van de handen der tegenparty⁽²⁾.

Na de plegtige begrafenis des Dolfyns kwam onze vorst, al treurende, met zyne gemalin en zyne dochter, jonge weduwe van zestien jaren, terug naer Henegau, om daer eerlang ook te ster-

(1) Het gerucht liep, na de dood van Lodewyk dat hy vergeven was geweest door de Armagnacs. Zie Monstrelet, chap. 159. En zulks is hoogst waerschynlyk; want dezelfde reden waerom zy den tweeden Dolfyn van kant hielpen, had ook bestaen voor den eerste, die mede tot de Burgondische party overhelde.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 703.

[p. 512]

ven. Eene oude wond aen de dy ontstak op nieuw, naer 't schynt⁽¹⁾, terwyl Willem in Frankryk was, en verergerde sedert zoo spoedig, dat hy den 31 Mei overleed, oud zynde 52 jaren. Hy stierf te Bouchain, en werd begraven te Valencyn⁽²⁾.

(1) Bilderdijk, IV, bl. 54, vermoedt dat er voor Willem ook fransche kampernoeljen in het spel kwamen, en geheel zonder grond is dat niet.

(2) Zie Monstrelet, chap. 170. Zie mede Vinchant, IV, bl. 62, en Delewarde, IV, bl. 390-91.
Des hertogs ingewanden bleven te Bouchain, waer Jakoba sedert eene kapelry stichtte met eene dagelyksche mis tot lafenis zyner ziel. De oorkonde staet by Mieris, IV, bl. 459.