Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 431]

Elfde hoofdstuk.

vervolg. - albrecht neemt deel aen den vlaemschen oorlog. - huwelyken met het huis van burgondië. - krygsfeiten van willem van oosterbant. - dood van albrechts gemalin. - dood van willem den krankzinnige. - albrecht plaetst zyn jongsten zoon op den stoel van luik. - moord van adelheid van poelgeest. - willem van oosterbants vlugt. - zyne verzoening met den vader. - krygstogten tegen de friezen. - albrechts dood.

1377-1404.

In het jaer 1379 raekte by de Vlamingen alles het onderste boven⁽¹⁾. De Witte-Kaproenen waren meester te Gent, en werkten om geheel het land in hunnen oproer meê te sleepen, hetgeen hun ten minste tot zoo verre gelukte, dat graef Lodewyk van Male haest geene steden meer had, waer hy veiliglyk verblyven kon, en raed noch daed wist om de wrevelige Gentenaers te doen zwichten. In dien dringenden nood vroeg hy hulp van zyn

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 651, vlgg.

[p. 432]

henegauwschen nabuer, die zulks niet weigeren kon. Neen, Albrecht liet Jakob van Werchin, 's lands Seneschalk, met den jongen Wouter van Enghien⁽¹⁾ en eenige andere baronnen gewapend naer Vlaenderen trekken, alwaer zy Lodewyks zaken zoo yverig ter herte namen, dat deze den heer van Enghien, hoewel slechts twintig jaer oud, maerschalk van Vlaenderen noemde, uit dankbaerheid voor den heldhaftigen moed welken hy toonde aen het hoofd van vier duizend dappere Henegauwers⁽²⁾. Trouwens die jeugdige edelman behaelde grooten krygsroem in de twee volgende jaren. In 1380 deed hy Lodewyk byzonder veel dienst aen de kanten van Yperen, alwaer hy, met zyn volk zich schuil houdende in eene dubbele hinderlaeg, de aenkomende Gentenaers onvoorziens op het lyf viel en er boven de twaelf honderd neêrvelde, terwyl de Yperlingen, uit hunne stad getrokken om zich by die van Gent aen te sluiten en gezamentlyk des graven leger aen te randen, op hunne beurt verrast werden en even zoo veel

(1) Zie boven, bl. 416.

(2) Zie Vinchant, III, bl. 270, en Delewarde, IV, bl. 232.

[p. 433]

volk verloren⁽¹⁾. Geen minderen blyk van kloekmoedigheid gaf hy het jaer daerna te Audenaerde, waer, in den loop van October, de Gentenaers het beleg waren komen om leggen. De heer van Enghien deed eenen uitval met al zyne magt, en stortte zoo driest op den vyand, dat deze meer dan twee derden zyner manschap, en zelfs zynen opleider, Arnout de Klerk, op het veld liet⁽²⁾. Kortom de henegauwsche baron was Lodewyks regte hand in dien bloedigen kryg met zyne onderdanen: ook wist de graef niet wat doen om zyne erkentenis te betuigen; maer daerentegen werd Wouter het byzonder voorwerp van den haet en de wraekzucht der Gentenaers, die, nog dat zelfde jaer, door hunnen vorst belegerd, ja nagenoeg van alle kanten ingesloten zynde, eerlang gelegenheid vonden om hunnen wrok uit te werken. De heer van Enghien kon niet ledig blyven in zyne tent: alle dagen trok hy uit op schermutseling, nu eens wel vergezeld, dan weêr zoo goed als alleen of

(1) Zie Meyer, ad ann. 1380, en Froissart, Liv. II, chap. 87.

(2) Zie Meyer, ad ann. 1380, en Froissart, Liv. II, chap. 99.

[p. 434]

met klein gevolg, tot dat eindelyk de stedelingen, van die roekeloosheid onderrigt en willende daer voordeel meê doen, op zekeren dag een honderdtal pykeniers naby hunne muren in een heimelyken hoek plaetsten, om den vermetelen edelman te verrassen. Wat zy hoopten gebeurde. Wouter, naer gewoonte vroeg te been, liep met eenige vrienden tot tegen de vesten der stad, zonder het minste kwaed te vermoeden, wanneer hy op eens zich van alle zyden omringd en overmand zag. Te vergeefs beproefde hy wederstand te doen: hy werd in het eigen oogenblik doorboord en liet er 't leven, met bykans al zyne makkers⁽¹⁾.

Graef Lodewyk was ontroostbaer wegens de dood van den dapperen Henegauwer, en brak welhaest het beleg op, zoo nogtans dat hy Gent niet uit het oog verloor, maer door andere middelen tot onderwerping wilde brengen, namelyk met het af te sluiten en in de onmogelykheid te stellen van voorraed uit de andere steden of de naburige landen te trekken. Ten dien einde verzocht hy

(1) Zie Meyer, ad ann. 1381, en Froissart, Liv. II, chap. 123. - Zie mede Butkens, II, bl. 116.

[p. 435]

hertog Albrecht en Wencelyn van Brabant om aen hunne onderdanen strengelyk te verbieden van krygs- of levensbehoeften naer Gent te voeren, verzoek waer beide in toestemden⁽¹⁾. Albrecht liet in Holland, waer hy toen ter tyd zich ophield, een bevel uitgaen, en schreef aen den Groot-Baljuw van Henegau, heer Simon de Lalain, dat hy daer insgelyks alle gemeenschap met de Gentenaers verbieden en beletten moest. De Henegauwers hielden inderdaed op mondbehoeften naer Gent te stieren; maer de Hollanders en de Zeeuwen, niet luisterende dan naer de stem van hun eigen belang, deden als te voren: zy zonden geheele ladingen van bier, visch, meel en tweebak naer de Gentenaers, die van hunnen kant eenige schepen op de zeeuwsche stroomen hielden, om den toevoer te beveiligen⁽²⁾.

In hoe verre hun zulks gelukt zy, is onzeker; doch het blykt van elders dat die vreemde hulp niet lang toereikend bleef voor eene stad, waer zoo veel monden eten moesten. De Gentenaers raekten

(1) Zie Meyer, ad ann. cit. en Froissart, chap. 124.

(2) Zie Froissart, chap. 124, en Meyer, ad ann. 1381.

[p. 436]

op den duer zeer in 't nauw, dusdanig dat zy tot de naburige vorsten gezantschappen zonden, nu niet alleen meer om spys te bedelen, maer inzonderheid om hunne tusschenspraek af te smeeken by den graef van Vlaenderen, met wien zy vrede zochten te maken⁽¹⁾. De hertogin van Brabant, de bisschop van Luik en hertog Albrecht hadden medelyden met de arme Gentenaers, en beloofden alle dry een goed woord te zullen doen. Trouwens, in den loop van April 1382 zonden zy eenige wyze raedslieden naer Doornik, om daer met graef Lodewyk van verzoening te handelen; maer dit viel geheel verkeerd uit. In de plaets van vrede, ontvlamde op nieuw de kryg, en de Gentenaers, meer verbitterd dan ooit, gingen weldra hunnen vorst te Brugge aenranden, met zulk gevolg, dat Lodewyk niet alleen verslagen werd, maer groote moeite had om zyn lyf te redden, en de vlugt nam naer Frankryk, als wy elders verhaeld hebben⁽²⁾.

Lodewyks schoonzoon, hertog Philip van Burgondië⁽³⁾, kwam er alsdan tusschen, en deed zoo

(1) Zie Froissart, chap. 148, 149.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 669-673.

(3) Philip de Stoute die, sedert 1369, getrouwd was met Margareet van Male, Lodewyks eenige dochter. Zie ons vierde Deel, bl. 646.

[p. 437]

veel dat zyn neef, de jonge koning Karel VI⁽¹⁾, besloot aen het hoofd van een ontzaggelyk leger naer Vlaenderen te trekken, om de Gentenaers tot onderwerping te brengen⁽²⁾. Dit doel meende men bereikt te hebben door den veldslag van Roosebeke⁽³⁾, alwaer inderdaed een groot getal dier oproerige stedelingen gesneuveld waren; doch de overlevenden schepten welhaest nieuwen moed, en hielden het nog jaren vol, zoodanig dat de graef het einde van den kryg niet beleefde⁽⁴⁾.

Zyn opvolger, Philip de Stoute, had tot dus verre vergeefsche poogingen aengewend om de rust in Vlaenderen te herstellen, en zag daer thans

(1) Karel VI was de zoon van hertog Philips eigen broeder, koning Karel V.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 674.

(3) De slag van Roosebeke werd geleverd den 27 November 1382. Zie ons vierde Deel, bl. 676.

(4) Lodewyk van Male stierf den 30 January 1384. Dit datum, waer wy in ons vierde Deel, bl. 679, aen twyfelden, is thans vastgesteld door den heer Kervyn de Lettenhove in de Annales de la société d'Émulation, 2^e série, tom. IX, pag. 328.

[p. 438]

nog minder kans voor, sedert dat de Engelschen de Gentenaers opentlyk ondersteunden⁽¹⁾. Wat zou er dan van komen, indien het koninklyk huis van Engeland zich verbond met dat van Beijeren door een huwelyk, waer de hertog van Lancaster⁽²⁾ yverig aen werkte? Deze zocht een zyner dochters te koppelen aen Albrechts oudsten zoon en erfgenaem Willem van Oosterbant, ten einde aldus Henegau, Holland en Zeeland aen de engelsche belangen te verbinden. Zulk een echt kon inderdaed niet dan hoogst schadelyk wezen voor den nieuwen graef van Vlaenderen, zoo wel als voor den koning van Frankryk, wiens krygszaken nog altyd even slecht stonden; maer hy werd verydeld door de schranderheid der hertogin van Brabant. Joanna, weduwe zonder kinderen⁽³⁾, en natuerlyker wyze genegen voor hare nicht van Vlaende-

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 678, en Kervyn, Hist. de Flandre, IV, bl. 1, vlgg.

(2) Deze hertog van Lancaster was de oom van den jongen koning Richard II, die in 1377 den troon beklommen had.

(3) Joanna's gemael, hertog Wencelyn, was gestorven den 7 December 1383. Zie ons vyfde Deel, bl. 595.

[p. 439]

ren⁽¹⁾, begaf zich in persoon tot hertog Albrecht, om hem te doen verstaen dat hy zynen erfzoon aen geene engelsche vorstin ten huwelyk geven kon, zonder daerdoor zelf in vyandschap te raken met Frankryk, en derhalve Henegau, by de eerste gelegenheid, te zien verwoest worden, even als in den tyd van graef Willem II⁽²⁾; terwyl daerentegen eene verbindtenis met het huis van Burgondië hem de vriendschap van al zyne naburen verzekerde, en dus ook wenschelykst was voor zyne onderdanen.

Albrecht luisterde naer dien raed, en liet zich door de hertogin van Brabant dusdanig overtuigen, dat hy eerlang met haer naer Kameryk vertrok, alwaer kort daerna ook Philip de Stoute verscheen. De onderhandelingen der beide vorsten hadden de beste uitkomst: zy besloten niet éénen, maer een dubbelen echt. Namelyk Willem van Oosterbant zou Philips dochter Margareet van Burgondië trouwen, met eenen bruidschat van honderd duizend

(1) Margareet van Male, dochter van graef Lodewyk en van Joanna's zuster.

(2) Zie hiervoren, bl. 318, vlgg.

[p. 440]

pond⁽¹⁾, en diens oudste zoon, Jan van Burgondië, sedert bygenaemd de Onversaegde, zou in huwelyk treden met Margareet van Beijeren, hertog Albrechts jongste dochter, die een gelyken uitzet meê moest brengen, terwyl haer gemael aenstonds met het graefschap van Nevers⁽²⁾ zou voorzien worden⁽³⁾.

Dit alles was het werk der hertogin van Brabant⁽⁴⁾. De beide huwelyken werden plegtiglyk ingezegend, den 12 April 1385, in de hoofdkerk van Kameryk, door bisschop Jan T'Serclaes⁽⁵⁾, en de bruiloftfeesten gevierd met zulken luister, dat de stad nimmer iets desgelyks gezien had. De koning van Frankryk woonde ze by in persoon en met hem eene menigte van fransche edellieden. Na het groote feestmael, waerby de nieuwe echte-

(1) Hertog Albrecht, van zynen kant, stelde aen Margareet tot een douarie geheel de kasselry van Ath. Zie hiervoren, bl. 107 en de aenteek. 1.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 683, aent. 2.

(3) Zie Froissart, Liv. II, chap. 222.

(4) Zie ons vyfde Deel, bl. 598.

(5) Deze was de eigen broeder van Everhart T'Serclaes die, in 1356, Brussel verloste. Zie ons vyfde Deel, bl. 555.

[p. 441]

lingen allen aen de koninklyke tafel spysden, en door de hofambtenaren, naer ouder gewoonte te peerd zittende⁽¹⁾, gediend werden, volgde er, tot slot, een prachtig steekspel, in hetwelk ridder Nikolaes van Espinoi⁽²⁾ de eer had te kampen met Karel VI, en een ander henegauwsch baron, heer Jan van Donstiennes⁽³⁾, den prys behaelde, dien ontvangende uit de handen der hertogin van Burgondië⁽⁴⁾.

Men merke hoe laetstgenoemd huis, van op het einde der veertiende eeuw, door echtverbindtenissen met Brabant en Henegau zyne grootheid voorbereidde, zonder nogtans, in 1385, te kunnen voorzien dat het na een vyftigtal jaren nagenoeg al de vorstendommen van Neder-Lotharingen onder zynen scepter vereenigen zou.

(1) Zie over die gewoonte, inzonderheid by de keizerlyke hoffeesten gebruikelyk, ons vyfde Deel, bl. 233 en vlgg. in de aenteekk.

(2) Henegauwsch dorp eene kleine myl in 't zuidoosten van Binche.

(3) Ander dorp, naby de grenzen van het Naemsche, bezuiden Thuin.

(4) Die prys was eene gouden borstgesp met diamanten bezet. Zie Froissart, Liv. II, chap. 223.

[p. 442]

Aldra gespte Willem van Oosterbant het harnas aen om blyken van krygsmoed te geven in het heir zyns schoonvaders, die Damme ging belegeren. Deze stad, onlangs door de Gentenaers verrast, mogt hy in hunne handen niet laten, als waer te veel van afhing voor Brugge en diens koophandel⁽¹⁾. Het beleg werd aengevangen den 1^sten Augusty, door meer dan honderd duizend man, waeronder een groot getal Franschen met hunnen koning aen het hoofd; en alhoewel de stad slechts bezet was van vyftien honderd Gentenaers, duerde het nagenoeg de geheele maend eer zy overging⁽²⁾. Willem van Oosterbant had zoodanig zyn best gedaen, had zoo veel hart, zulke onversaegdheid getoond, dat Karel VI, na een stormgeloop, van 's morgens tot 's avonds te vergeefs aengehouden, hem waerdig keurde om voortaen met eigen banier in het strydperk te verschynen, en hem daerom van Bacelier⁽³⁾, als hy was, tot ridder verhief⁽⁴⁾.

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 681, en Froissart, Liv. II, chap. 230.

(2) Namelyk den 27 Aug. 1385.

(3) Dus noemde men de jonge edellieden, die tot den ridderstand zochten te klimmen, maer nog onder eens anders banier ten kryg moesten gaen. Sommigen, die geene vasallen genoeg konden meêbrengen, om eene eigen banier op te steken, bleven in den rang van Bacelier. Zie Du Cange, op het woord Baccalarii, II, col. 908.

(4) Zie Froissart, chap. 231 en 232.

[p. 443]

Het innemen van Damme deed den moed der Gentenaers niet zinken, maer bragt toch by om hen naer verzoening te doen haken. Evenwel de vrede werd gesloten den 18 December van het zelfde jaer op allenzins gunstige voorwaerden, waerom hy dan ook duerzaem was⁽¹⁾.

De jonge Willem had tot dan niet gewacht om gebruik te maken van het ridderzweerd, hem door den franschen koning aen de heup gegord. Vol van vuer en van krygslust was hy, op het spoor eens anderen Willems⁽²⁾, naer Pruissen vertrokken om, aen het hoofd van een aental edellieden uit 's vaders landen, de Ridders der Duitsche Orde⁽³⁾

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 681-85, en de zaek breedvoerig behandeld by Froissart, chap. 239 en 240. De tekst van het vredeverdrag staet daer, chap. 241, en sluit het tweede boek der Chroniques.

(2) Namelyk van graef Willem II. Zie hiervoren, bl. 345, vlg.

(3) Zie daer, bl. 346, aenteek. 3.

[p. 444]

te gaen helpen in hunnen kruistogt tegen de ongeloovigen. Deze waren echter zoo sterk en zoo wyd verspreid, dat de Ridders geene kans zagen om ze te bevechten, met hoop op goede uitkomst, zonder de medewerking van andere christene vorsten, die insgelyks verwacht werden, maer ongelukkiglyk hun woord niet hielden. Hierdoor bleef de onderneming steken, en graef Willem had het ongenoegen van met de zynen onverrigter zake te moeten naer huis keeren in 1386⁽¹⁾.

Hy vond zyne moeder niet meer in 't leven. Margareet van Lignitz was dat zelfde jaer gestorven⁽²⁾, en te 's Hage in de hoofdkerk begraven geworden.

Niet lang daerna viel er eene tweede dood voor, die mede eene groote verandering bragt in den toestand van hertog Albrecht. Namelyk in den Vasten van het jaer 1389⁽³⁾ kwam te Kanoot de

(1) Zie Vinchant, III, bl. 278, en Delewarde, IV, bl. 263, 64.

(2) De sterfdag van hertog Albrechts gemalin is niet wel gekend. Wy volgen de opgaven van Vinchant en Delewarde (locis cit.), met wie Wagenaar instemt, III, bl. 321.

(3) De schryvers zyn het mede niet eens omtrent den sterfdag van graef Willem III. Sommigen stellen zyne dood op den 5^den April, anderen op den 9^den of zelfs den 15^den. Zie Wagenaar, III, bl. 320, en de aenteek. 3 aldaer. - Willem werd te Valencyn begraven, naest zyne moeder. Zie boven, bl. 395, en D'Outreman, bl. 446.

[p. 445]

krankzinnige Willem III te sterven, aldus een eind stellende aen het lange ruwaerdschap van zyn' broeder. Deze nam van dat oogenblik de titels der onderscheidene graefschappen, en deed, als geregte landheer, zyne blyde inkomst te Bergen, op den 5^den dag der maend April⁽¹⁾.

Dat eigen jaer raekte de bisschoppelyke Stoel van Luik open, door de dood van Arnout van Hornes, overleden den 8 Meert⁽²⁾. Het zag er toen ter tyd zoo beroerd uit in dit geestelyk vorstendom, dat Diederik van der Marck, welke door Sint Lambrechts kapittel tot opvolger des verstorvenen

(1) Dit datum staet op het diploom, waerby Albrecht de voorregten en vryheden van Bergen bevestigt, en waerin hy gewag maekt van de dood zyns broeders. Deze moet dus eenige dagen vroeger gestorven zyn. Zie de oorkonde in den Appendix op Vinchant, VI, bl. 110. Zie mede Delewarde, IV, bl. 266.

(2) Zie Fisen, Hist. Eccles. Leod. II, bl. 148.

[p. 446]

gekozen werd, die waerdigheid van der hand wees, en de kerk gedurende veertien maenden weduw bleef. Het is niet dat er onder de luiksche kanoniken geene verdienstelyke en heilige mannen waren, die den herderstaf en myter allenzins vereerd zouden hebben: neen, maer by ieder afsterven van eenen bisschop, werkten de naburige vorsten om een hunner kinderen, hunner broeders, hunner bloedverwanten in zyne plaets te dringen, met ter zyde stelling der hooge belangen van Kerk of Staet, enkel acht gevende op de rykdommen en de voordeelen aen het bisschoppelyk ambt verknocht, en dus niet luisterende dan naer de stem der eerzucht. Van daer dat, in de middeleeuwen, te Luik, even als te Utrecht, te Kameryk en elders, de gewyde zetel zoo dikwerf beklommen werd door menschen van hooge geboorte, ja, maer die van God niet geroepen zynde tot den geestelyken stand, en met geene zuivere inzigten dezen omhelzende, door hun ergerlyk leven den godsdienst bedroefden, de Kerk onteerden, en den Staet in de uiterste verwarring bragten.

Dit mael was het hertog Albrecht, die zyn jongsten zoon, Jan van Beijeren, reeds voorzien van

[p. 447]

eene kanoniksdy te Kameryk⁽¹⁾, aen den keus des luikschen Kapittels voorstelde, en met al zyn gezag ondersteunde, ofschoon die zoon kwalyk den ouderdom van zeventien jaren bereikte, en hoegenaemd geenen trek voelde tot het geestelyk leven. Nog meer: terwyl de vader te Luik alles inspande om zyne zaek door te halen, zond hy eenen vertrouweling naer Roomen ten einde de gunst van paus Bonifacius IX te winnen. Alles viel naer wensch uit. Jan van Beijeren werd gekozen met meerderheid van stemmen; het Hoofd der Kerk, om zeer gewigtige redenen, doch welke het te lang zou zyn hier op te halen, bevestigde den keus, en den 10 July 1390 vierde Luik de blyde inkomst van den nieuwen vorst, die tusschen zyn' vader en zyn' broeder Willem de stad binnen trad, gevolgd door eenen luisterlyken stoet van ongeveer duizend edellieden⁽²⁾. Daegs daerna deed hertog Albrecht hem hulde voor het graefschap van Hene-

(1) Ja, en tevens bestemd om den pas overleden bisschop Jan T'Serclaes op te volgen, indien het te Luik mislukte. Zie Vinchant, III, bl. 285, en Fisen, II, bl. 149 en 151.

(2) Zie Fisen, bl. 151.

[p. 448]

gau, en keerde eerlang naer huis, terwyl zyn zoon, eenige weken later, het keizerlyk verlei ontving, dat hem in bezit stelde van alles wat de luiksche kerk te leen hield van het ryk. Eindelyk den 17 December werd hy, mits pauselyk verlof, subdiaek gewyd, nog te jong zynde om tot eene hoogere orde op te klimmen. Ook kon hy sedert, en zoo lang de bisschoppelyke weerdigheid hem ontbrak, geen anderen titel voeren dan dien van Elect⁽¹⁾, waer hy zich overigens meê te vrede hield, zonder ooit te denken om diaek of priester te worden, verre van naer de bisschoppelyke wyding te haken.

Sinds de dood zyner gemalin, hield hertog Albrecht by voorkeur zyn verblyf in den Haeg. Het was dan ook daer dat hy, tot groot misnoegen van adel en onderdanen, zich verslingerde aen eene jonkvrouw met name Adelheid, dochter eens hollandschen edelmans Jan van Poelgeest, die, naer het schynt, tot de Kabiljauwsche party behoorde, doch zonder deel te hebben genomen in de twisten

(1) In de diplomen van den tyd heet hy altyd Elect van Luik, in de Latynsche Electus Leodiensis, in de Fransche l'Élu de Liége.

[p. 449]

der vorige jaren. Evenwel geraekten, door het toedoen van het meisje, de Kabiljauwschen dagelyks meer en meer in 't bewind, en zy zelve wist den hertog dusdanig te believen, dat deze haer niet alleen met giften en schenkaedjen overlaedde⁽¹⁾, maer dat geheel het hof haer naer de oogen moest zien, en niemand iets te verhopen had indien zy hem niet gunstig was⁽²⁾.

Dit alles mishaegde grootelyks aen de hoeksgezinde edellieden, welke tot dan toe het meest hadden te zeggen gehad, en nu eenigzins ter zyde gesteld waren. Doch vooral kon Willem van Oosterbant het niet verkroppen dat zyn vorstelyk stamhuis door 's vaders gedrag onteerd werd, of, waerschynlyker, dat de jonge schoone over alles beschikte, terwyl hy, de erfzoon der graefschappen, haest nergens werd in geraedpleegd. Wat gebeurt er? Willems vrienden zynen wrevel kennende, en dien voedende, bragten het door opstoking zoo ver, dat hy met hen eenpariglyk besloot Adelheid van kant te helpen: verfoeijelyk opzet, hetwelk in den

(1) Zie daer het bewys van in een diploom van 1389, by Mieris, III, bl. 552.

(2) Zie Wagenaar, III, bl. 321.

[p. 450]

avond van 21 September 1390, werd uitgevoerd, toen de deerne, vergezeld van eenige edellieden, op het Buitenhof⁽¹⁾ wandelende den doodsteek ontving, en naest haer des hertogs hofmeester, Willem Cuser, die haer wilde beschermen⁽²⁾.

De moordenaers namen aenstonds de vlugt en weken buiten het land, eerlang gevolgd door meer dan vyftig hoeksche edelen, wier medepligtigheid gekend of vermoed werd; doch de graef van Oosterbant, om welke reden dan ook, verwyderde zich niet, terwyl de hertog, diep getroffen en als radeloos, eenige dagen liet voorbygaen zonder van straf te spreken. Maer welhaest kwam de vader van Willem Cuser by den hertog regt eischen, en drong daer op aen tot dat Albrecht al de uitwykelingen dagvaerdde, om zich te verantwoorden wegens de gepleegde wandaed, waer zy, door hunne vlugt zelf, eenigzins bleken deelachtig aen te wezen. Niet een verscheen, doch allen werden by contumatie gevonnisd lyf en goed verbeurd te hebben,

(1) De plaets bestaet en heet zoo nog te 's Gravenhage.

(2) Zie Wagenaar, III, bl. 322, en Bilderdijk, IV, bl. 4.

[p. 451]

zonder dat de tusschenspraek des graven van Oosterbant ten hunnen voordeele het minste gehoor vond by diens vader. In tegendeel duerde het niet lang of Willem kon opmerken dat hy zelf verdacht werd door den hertog, die hem met geene goede oogen meer aenzag, terwyl de spraek hem opentlyk naging van aen de moord niet vreemd te zyn gebleven. Om dan van zyne vryheid niet beroofd te worden, gelyk men er scheen op aen te leggen, verliet hy in 1393 het hof, en week naer het slot van Altena⁽¹⁾, dat hem onlangs door den vader afgestaen was⁽²⁾.

De jonge vorst had zoo haest den Haeg niet geruimd, of de Kabiljauwsche edelen begonnen hertog Albrecht op te stoken tegen zynen zoon, wien zy niet alleen de moord van Adelheid te last legden, maer hem nog beschuldigden van heerschzuchtige plannen, ja van aenslagen op de regeering der landen. Kort, zy bliezen Albrecht de ooren zoo vol, dat hy heirvaert beschreef en zelf aen 't hoofd zyner ridderschap uittrok om Altena te belegeren.

(1) Aen deze zyde der Merwe, in 't Noordwesten van 's Hertogenbosch.

(2) Zie Wagenaar en Bilderdijk, locis cit.

[p. 452]

Maer Willem wachtte hem daer niet af: neen, op de eerste tyding van het naderen des verbolgen vaders, nam hy de wyk naer 's Hertogenbosch, hebbende aen eenige vrienden last gegeven van het slot te bewaren, hetwelk nogtans aldra met grof geschut aengerand zynde, na eene kortstondige verdediging by verdrag opgegeven werd, ja en, op twee torens na, tot den grond toe geslecht. Alsdan dorst de vlugteling niet langer in 's Hertogenbosch meer vertoeven, maer ruimde dit mael het land en trok, met eenige vertrouwelingen, naer Frankryk, om zich aen Albrechts gramschap te onttrekken, terwyl een Amsterdamsch koopman, met naem Willem Eggert, hem de noodige penningen verschafte⁽¹⁾ om aen het fransche Hof met schik te verschynen, alwaer hy, gelyk te voorzien was, een zeer goed onthael vond.

Daer, in den vreemde, hield de vorst zich op, den tyd afwachtende dat zyns vaders toorn bedaren zou, of dat er eene gelegenheid zich opdeed om hem tot verzoening te brengen.

Hy wachtte niet lang.

(1) Deze Eggert werd naderhand daer rykelyk voor beloond.

[p. 453]

In Friesland heerschte sedert ettelyke jaren eene groote tweespalt. Adel en volk waren er verdeeld door partyschappen welke, onder andere namen, elkander zochten den voet te ligten of afbreuk te doen, even als in Holland de Hoekschen en de Kabiljauwschen. Getuige van dien toestand, die dagelyks hunne magt verminderde, was hertog Albrecht meer dan eens bedacht geweest hen op nieuw aen te randen, en te beproeven om ze door de wapens tot onderwerping te brengen, iets wat sedert den ramp van 1345⁽¹⁾, zyn broeder Willem III noch hy hadden durven bestaen, want Albrecht vooral was geen krygsman. En thans nog, namelyk in 1395, alhoewel de kans byzonder gunstig scheen, was de hertog er niet min meê verlegen. Hy had wel lust om een heir naer Friesland te zenden, maer wist niet aen wien het bevel te geven, kunnende noch een Hoeksch, noch een Kabiljauwsch edelman aen het hoofd stellen, zonder daerdoor zelf de wederparty te verbelgen, hetgeen genoeg was om geheel den togt te doen mislukken.

Terwyl aldus de hertog in twyfelmoedigheid en

(1) Zie hiervoven, bl. 354.

[p. 454]

wrevel zynen tyd sleet, gebeurde het te Parys dat graef Willem van Oosterbant, op een Dry-Koningen feest, ter koninklyke tafel genoodigd zynde, nauwelyks gezeten was, of een schildknaep kwam en sneed, vlak voor hem, een stuk van het ammelaken weg, zeggende dat een vorst, hoe groot anders ook, die zyne eer of zyne wapens verloren had, geen regt meer hebben kon om aen 's konings disch eene plaets te bekleeden⁽¹⁾. By het hooren van zulk verwyt, sprong Willem op, en sprak gramstoorig: ‘Wat zegt gy daer? Ik heb myne eer bewaerd, zoo wel als iemand ter wereld.’ - ‘Neen, edele graef, hernam de schildknaep, daer moogt gy niet op roemen; want uw oud-oom heeft niet alleen zynen schild en zyn leven verspeeld by de Friezen, maer zyn lyk zelf is nog in de handen der vyanden, en tot heden toe heeft

(1) Dit was nog een overblyfsel van hetgeen oudtyds gepleegd werd onder de Ridders van de Ronde Tafel. Alwie zynen schild in den stryd verloren had, bleef als onweerdig buiten hunne vergaderingen gesloten, tot dat hy zyn wapen herwonnen, en aldus zyne eer hersteld had. Zie de Ouderdommen van Grimm, bl. 713, of Du Cange, op het woord Mensale dividere, IV, col. 670.

[p. 455]

niemand van uw huis zynen dood gewroken, noch zyn overschot weêrgehaeld⁽¹⁾.’

Deze schimp betrof eigentlyk hertog Albrecht veel eerder dan zyn' zoon, die dan toch op eigen gezag geenen oorlog tegen de Friezen voeren mogt. Maer het was opgemaekt werk, om Willem in zyns vaders gunst hersteld te krygen. De jonge vorst dan zich gelatende alsof hy van spyt bykans ontzind was, vaerdigde zyn' zwager, graef Jan van Nevers, naer Holland, om zich daer te beklagen van de oneer welke hy om 's vaders wil uit moest staen, met last van by te voegen dat hy die schande niet willende overleven besloten had naer Hongaryë te trekken, om zich aldaer tegen de Turken dood te vechten⁽²⁾.

Jan van Nevers kwam dat altemael zeggen, en deed er van 't zyne nog al by: geen wonder derhalve dat hy volkomen zyn doel bereikte. 't Is waer,

(1) Zie de getuigenis van Heda, by Du Cange, loc. cit. of by Vinchant, III, bl, 302.

(2) Men maekte in Frankryk op dat oogenblik gereedschap voor eenen kruistogt tegen Sultan Bajazet, die onlangs in Hongaryë gevallen was. Zie daer meer van in ons vierde Deel, bl. 690, vlg.

[p. 456]

Albrecht, in 1391 hertrouwd met eene andere Margareet, dochter des hertogs van Kleef, had sedert lang zyne mingenoot vergeten, en wenschte heimelyk, al sprak hy 't niet uit, om zyn' erfzoon weêr te zien. Kort, het antwoord was dat Willem naer huis mogt komen, gelyk deze dan ook deed voor het einde des jaers, zyne hoeksche vrienden meêbrengende, die, even als hy, in genade ontvangen werden: of liever, men liet het voorleden onaengeroerd en was wederzyds verheugd van elkander te omhelzen.

Ook de krygstocht naer Friesland werd haest vastgesteld, om in het volgend jaer ondernomen te worden. Geheel de winter ging door in toebereidselen, want men had uit de gebeurtenissen van vroegeren dag geleerd dat er krachtige middelen en ryp beleid toe behoorden om dat strydzuchtig volk op zyn drassigen bodem en tusschen zyne meiren aen te randen, met eenige hoop op goeden uitslag. De fransche, de engelsche ridderschap werden uitgenoodigd⁽¹⁾ en beloofden hare hulp, gelyk

(1) Zulks ging thans gemakkelyk, dewyl de vorsten dier beide landen, in dat oogenblik, een bestand van vyf en twintig jaren getroffen hadden, en er zelfs een huwelyk was tot stand gekomen tusschen Isabelle, dochter van Karel VI en den engelschen koning Richard II. Zie ons vierde Deel, bl. 690. Zie mede Froissart, Liv. IV, chap. 50.

[p. 457]

mede sommige duitsche ryksheeren deden⁽¹⁾. De baronnen van Henegau maekten zich gereed met byzonderen geestdrift; ja de steden des lands, door Albrecht en Willem te Bergen vergaderd, toonden zoo veel yver om hare vorsten met geld en manschap by te staen, dat zy op de eerste aenvraeg eene som van dertig duizend pond toestemden, zonder het aendeel van Valencyn, welks burgery ook merkelyke hulpgelden opbragt, naest gewapende krygsbenden⁽²⁾. Dit voorbeeld werd gevolgd in Holland en Zeeland⁽³⁾.

Enkhuizen, by de Zuider-Zee, was aengeduid tot verzamelplaets. Een groot gedeelte van den zomer ging voorby, eer landzaten en vreemden daer samen gekomen waren; doch eindelyk omstreeks half Augusty bevond er zich een hoogst aenzienlyk

(1) Zie Froissart, chap. 48, en Vinchant, III, bl. 304, vlgg.

(2) Zie Vinchant, loc. cit. of Froissart, Liv. III, chap. 50.

(3) Zie Wagenaar, III, bl. 332, en Vinchant, bl. 309.

[p. 458]

leger door sommigen gerekend op honderd, door anderen op honderd en tachentig duizend man⁽¹⁾, welke, den 22^sten der maend, met gunstig weder afstaken op eene vloot van ruim vier duizend zoo groote als kleine schepen⁽²⁾, koers zettende naer de Kuinder⁽³⁾, alwaer de landing geschieden zou.

De Friezen, van hunnen kant, hadden geenen tyd verloren om zich in staet van tegenweer te stellen. Na met den bisschop van Utrecht⁽⁴⁾ een vredeverbond⁽⁵⁾ voor duizend jaer en éénen dag⁽⁶⁾

(1) Zie Bilderdijk, IV, bl. 13, in de aenteek.

(2) Van welken aert vele dier schepen waren, kan men zien by Van Loon, Aloude Regeringswyze, enz. IV, bl. 375, vlgg.

(3) Friessche stroom die, regt over Enkhuizen, in de Zuider-Zee uitloopt.

(4) Frederik van Blankenheym, in 1393 op den zetel geklommen.

(5) De Friezen hadden de gewoonte, wanneer zy met Holland in twist raekten, zich den Utrechtschen kerkvoogd, als 't mogelyk was, gunstig te maken, om met geen twee vyanden te moeten worstelen, en om den een' door den andere te verhinderen.

(6) De bisschop verbond zich, onder anderen, om aen hertog Albrecht of zyne vrienden, die Friesland zouden beoorlogen, geene hulp te bewyzen, en hun zelfs den doortogt door het Sticht van Utrecht te zullen weigeren. Zie Wagenaar, III, bl. 333, 34. De oorkonde staet by Mieris, III, bl. 625.

[p. 459]

te hebben gesloten, bragten zy dertig duizend man byeen, en sloegen vervolgens raed of men den vyand met volle magt te keer zou gaen, en in eens alles wagen; dan of men zich in steden of burgten op zou sluiten, en den vyand het platte land overlaten, waer hy ja oogsten en dorpen verbranden kon, maer des te eerder gebrek zou lyden, en dus genoodzaekt zyn naer huis te keeren. Dit laetste voorstel werd, als lafhertigheid verradende, van der hand gewezen⁽¹⁾, en het stoutste toegejuicht. Zy verdeelden dan hunne magt in dry hoopen, twee van welke, ter plaetste waer de landing verwacht werd, achter den dyk gingen legeren, terwyl eene sterke bende van zes duizend stryders zich gereed hield om den vyand het ontschepen te beletten⁽²⁾.

Den 24^sten van oogstmaend kwam de hollandsche

(1) Het was nogtans een der voornaemste edellieden des lands die dat voorstel gedaen had. Zie Wagenaar, III, bl. 335.

(2) Zie andere omstandigheden in het lange hoofdstuk 50 van Froissart.

[p. 460]

vloot aen, en een deel van Albrechts volk raekte zonder veel moeite op het droog, want de boogschutters, in groot getal, zonden eene hagelbui van pylen naer de Friessche voorhoede, welke zy haestig terug dreven, terwyl de anderen zich aenstonds op den dyk verschansten. Daegs daerna kwam heel het leger aen land, en werd vervolgens in slagorde gesteld om den volgenden dag de krygskans te wagen. Doch neen, het was geen waegspel: de Friezen, vol moeds ja, maer slecht gewapend en al te ongelyk in getal, konden het tegen de overmagt niet uithouden. Zy vochten als leeuwen, zoo lang hun beenen onder 't lyf en een arm aen de schouders bleven, de oude volkspreuk indachtig van liever vrye Fries te sterven, dan zich aen een' heer te onderwerpen; maer dat hielp niet. Zy werden verplet, verslagen, neêrgeveld. Slechts een vyftigtal gevangenen viel in 's vyands handen⁽¹⁾: de overigen lagen dood op het veld, of zochten hun behoud in de vlugt, maer werden dan

(1) Zoo zegt het Froissart en anderen met hem. Vinchant daerentegen, bl. 312, spreekt van veertien honderd gevangenen, doch zonder daer eenig bewys van te geven.

[p. 461]

nog grootendeels door de overwinnaers ingehaeld en aen het zweerd geofferd.

Na dien bloedigen dag trokken de overwinnaers verder het land in, alwaer zy steden en sloten bemagtigden en den brand in eene menigte dorpen staken, terwyl de hertog in Sint Odulfs klooster te Staveren stil zat, latende zyn' zoon aen het hoofd des legers voortwoeden gedurende den tyd van zes weken. Alsdan begonnen de regens van het najaer; de waters werden onstuimig, en de voorraed ging ontbreken, zoo dat de veroveraers moesten denken om naer huis te keeren. Dit deden zy in de beste orde: allen kwamen voor en na, met den gemaekten buit, terug naer de Kuinder, en scheepten op het laetst van October weêr in naer Enkhuizen, alwaer het leger uiteen ging, en de vreemde hulpbenden, na bekomen soldy, ontslagen werden⁽¹⁾.

Hertog Albrecht had het lyk van wylen Willem II uit de kerk van Ouden-Klooster⁽²⁾ doen ligten, en voerde het, met zyn wapens en blazoenen, meê

(1) Zie Froissart, chap. 50, op 't einde.

(2) Zie hiervoren, bl. 355.

[p. 462]

naer Holland, om vervolgens te Valencyn by zyne voorouders begraven te worden⁽¹⁾.

Aldus eindigde de friessche krygstogt van 1395, die moeite en geld genoeg gekost had, maer weinig uitbragt, als de meeste oorlogen van dien tyd, waerby het enkel op vechten, rooven en branden aenkwam, doch niemand nog verstand had om een veroverd land tot duerzame onderwerping te brengen. Zulks kan niet geschieden dan met bestendige legers, die meester blyven van de voornaemste sterkten, en aldus de volkeren in den toom houden. Maer bestendige legers kende men in de veertiende eeuw nog niet, en daerom gingen veelal de vruchten van eenen gelukkigen veldtogt haest verloren. Hertog Albrecht liet wel eene bezetting te Staveren en in sommige andere steden, doch niet toereikend om den schrik onder de menigte te houden: ook werden zy het volgend jaer reeds gedeeltelyk door de burgeryen uitgejaegd, weshalve de kryg aldra moest hernomen worden.

Trouwens, in 1398 trok Willem van Oosterbant

(1) Zie Vinchant, III, bl. 313.

[p. 463]

met een nieuw leger naer Friesland⁽¹⁾, alwaer hy andermael zoo wel slaegde, dat die van Ooster- en

(1) De toebereidselen waren even zoo groot als in 1395. By Mieris, III, bl. 670, staet eene tafel, aenduidende wat iedere stad van Holland en Zeeland voor den Friesschen kryg leveren moest in gewapende mannen, timmerlieden, smeden, metselaers of andere arbeiders. Een ander stuk (aldaer, bl. 677) geeft het getal der schepen op door de steden by te brengen. Bl. 673, vlgg. staen des hertogs maenbrieven aen de leenmannen van Holland en andere buitenlandsche vasallen of bondgenooten, om hem tegen de Friezen te komen dienen, met bepaling der manschap welke ieder verpligt was meê te brengen.
Eindelyk in een stuk van Juny 1398 (aldaer, bl. 682), noemt hertog Albrecht 2 admiraels, 3 timmermeesters, 2 tentmeesters, 2 tarwe- en bierkoopers, even zoo veel ossenkoopers, wynkoopers en schapenkoopers; 2 malvezy, kraemkruid en keukenkruid-bezorgers; 3 vischkoopers, belast met den haring te Amsterdam te verzamelen en in vaten te doen slaen; 2 boter- en kaeskoopers, ook belast met het verschaffen van azyn, eijeren, mostaert, turf en zout; 5 pannetiers, die zoo veel bakkers, botteliers en koks onder hen zullen nemen als zy noodig oordeelen.
‘Item, die Warderobben (Garde-robes) selen besorghen XII knechten meer dan sy nu hebben, die tortysen (toortsen) draghen selen voir mynen Heere, ende die vierpannen voir myns Heeren tenten te vieren, te waecken, ende die tenten te helpen opbreken.
Item, sal men hebben vier groote scepen van Amsterdam, ende in elc scip vyf ovens. By elcken scepe een scip met meel. Ende in den grooten scepen salmen legghen die barninghe (het brandhout) mede te backene.
Item, soe sal men tot Medenblick een deel ovens stellen binnen der stede, waer 't nutste is, om daer broot voor 't gemeen volc te backene. Ende des sal men backen drie broode bruyn, ende 't vierde broot wit.’
De lezer leere hieruit wat, in de middeleeuwen, gedaen werd om te voorzien in de behoeften van een leger, en hoe dit samengesteld was.

[p. 464]

Westergau, na duchtig gehavend te zyn geworden, met den graef een verdrag sloten, hem, in zyns vaders naem, hulde deden, en eene jaerlyksche schatting van zes stuivers voor ieder huis beloofden⁽¹⁾. Doch 't waren beloften in den wind, als aenstonds blykbaer werd, toen de graef, orde op 's lands regeering gesteld hebbende, naer Enkhuizen wederkeerde. Twee zyner schepen waren met de ebbe aen den grond geraekt: zy zouden ja, by

(1) De oorkonde, van den 1 Augusty 1398, staet by Mieris, III, bl. 684. Zie mede Wagenaar, III, bl. 340.

[p. 465]

het volgend ty van zelf vlot gekomen zyn, maer de Friezen gaven hun den tyd niet: neen, zy staken er 't vuer aen, en lieten ze verbranden tot tegen het water, om te toonen hoe opregt zy 't met Willem gemeend hadden.

In 1399 ging het even zoo. De Friezen alweder de vaen des oproers overal uitgestoken hebbende, werden op nieuw gedempt door den graef van Oosterbant, en gedwongen hunne nekken te buigen⁽¹⁾. Maer de dappere vorst was zoo haest niet weg uit hunne streken, of zy wierpen het juk der onderdanigheid af, en gingen Staveren belegeren, dat getrouw was gebleven. Zy moesten dit mael voor de overkomst van Willem niet beducht zyn, die met den nieuwen keizer⁽²⁾ naer Lombardyë verreisd was⁽³⁾, en niet spoedig genoeg weêr kon komen om zyn' vader ten dienst te staen. Deze beval dan den kryg aen twee zyner voornaemste

(1) Zie het verhael by Vinchant, III, bl. 319, vlg. of by Delewarde, IV, bl. 297, vlg.

(2) Robrecht van Beijeren. Zie ons vyfde Deel, bl. 603.

(3) Zoo zegt het Bilderdijk, IV, bl. 16; volgens Vinchant, bl. 321, hield Willem zich op in Henegau, doch zulks is onwaerschynlyk.

[p. 466]

ridders, Walraven van Brederode en Arnout van Egmont, welke ja met gewapende magt naer Friesland trokken; maer hun togt mislukte deerlyk: Brederode zelf werd gekwetst en gevangen genomen. Hy ontsnapte, 't is waer, doch beproefde niet weêr om de zaken te herstellen⁽¹⁾.

Wat nu gedaen? Daer was zoo min eene uitkomst te voorzien aen den kryg met de Friezen, als, in de negende eeuw, aen dien van Karel den Groote met de Saksers. De wilde vryheidszucht dier natie kon niet getemd worden dan door eene meerdere beschaving, die haer het voordeel dede erkennen van een geregeld bestier boven den willekeur van wisselende staetspartyen, waer zy gedurig de speelbal van was. Hertog Albrecht, de hoop verliezende van een eind aen de worsteling te krygen, deed gelyk zyne voorgangers: in 1400 sloot hy met de Friezen een bestand van zes jaren, dat sedert door zynen opvolger vernieuwd werd⁽²⁾.

En waerlyk het was meer dan tyd dat Albrecht van het oorlog voeren in Friesland af zage, want

(1) Zie Wagenaar, III, bl. 342, en den vermeerderden Beka, by Matthaeus, III, bl. 311, vlg.

(2) Zie Wagenaar, III, bl. 342.

[p. 467]

de herhaelde togten, derwaerts gerigt, hadden zyne geldmiddelen dusdanig uitgeput, dat hy niet meer wist van wat hout pylen maken. Reeds had hy onderscheiden domeinen verkocht of verpand, en zich diep in schulden gestoken, niet alleen om de krygskosten te dragen, maer tevens om zyne steden schadeloos te stellen wegens verlies van schepen, of andere rampen door haer beproefd en door den oorlog veroorzaekt⁽¹⁾.

Het schynt ook dat Albrechts rentmeesters zyne inkomsten verwaerloosd of daer niet altyd een eerlyk gebruik van gemaekt hadden, waer hy zyne verlegenheid grootendeels aen toeweet⁽²⁾. Reeds in 1397 had hy zekeren Ambroos Van Herwynen, voor ongetrouwigheid in geldbestier, te Amsterdam doen vast houden; maer de vogel was hem ont-

(1) Zie daer bewyzen van by Mieris, III, bl. 718, 719 en elders.

(2) Het was om eene gelyke reden dat, in het begin der veertiende eeuw, de Brabantsche steden er op aendrongen om zelf het bestier te hebben van de gelden welke zy hunnen vorst schonken, ten einde hem uit den nood te helpen. Zie ons vyfde Deel, bl. 457, vlgg.

[p. 468]

snapt⁽¹⁾. Thans, in 1400, nog grooter gebrek beproevende, sprak hy een anderen rentmeester aen, namelyk heer Jan Van Arkel⁽²⁾, die sedert tien jaer het opperbewind der grafelyke inkomsten waernam, en eischte dat deze rekening deed, iets wat hy gedurende al dien tyd verzuimd had. Des hertogs eisch was dus allenzins billyk; maer hy had te doen met een der aenzienlykste, een der magtigste baronnen van Holland, die voorgevende dat men hem in zyne eer aentastte, ronduit weigerde en verklaerde dat hy voor 's hertogs Raed, gelyk deze samengesteld was⁽³⁾ geene rekening doen zou⁽⁴⁾.

Om deze weigering ten zeerste gebelgd, gaf Albrecht last aen zynen zoon den wreveligen baron, indien hy halsstarrig bleef, met geweld te dwingen, gelyk de graef van Oosterbant het volgend jaer

(1) Zie Wagenaar, III, bl. 344, en Bilderdijk, IV, bl. 18.

(2) De zoon van Otto, hiervoren vermeld, bl. 415.

(3) Albrecht was toen zoo goed als uitsluitelyk omringd van Hoeksgezinden, terwyl Jan van Arkel eerder tot de Kabiljauwsche party behoorde, en daerom de eersten in 't licht stond.

(4) Zie Wagenaar, bl. 345, en Bild. bl. 20.

[p. 469]

beproefde, met Arkels heerlykheden aen te slaen en hem voor eeuwig uit Holland te bannen. Doch nu greep de baron naer zyne wapens, en zeide, by opene brieven, den vader zoo wel als den zoon den oorlog aen, waerna hy oogenblikkelyk de vyandlykheden begon. Deze duerden meer dan twee volle jaren⁽¹⁾, want het huis van Arkel, nauw verwant aen dat van Kleef en dat van Gelder, was magtig genoeg om, met zyne vrienden, het tegen vorsten uit te houden. In 't eind nogtans zat Jan sedert twee en twintig weken⁽²⁾ te Gorkum⁽³⁾ belegerd, en haekte naer vrede, zoo wel als graef Willem, die mede het spel moede werd. Wanneer het zoo ver gekomen was, trad er gewoonlyk een middelaer tusschen beide, de taek opladende van de twistende partyen overeen te brengen zonder hunne eer te kwetsen. Dit mael was het Willems broeder, de Elect van Luik, die zyn bisdom verlaten had om hier den peis te bewerken. Zulks kreeg hy dan ook gedaen door een verdrag, waer

(1) Wy stappen over de krygsfeiten, welke men by Wagenaar en Bilderdijk lezen kan.

(2) Anderen zeggen maer twaelf.

(3) Gorkum behoorde tot de heerlykheid van Arkel.

[p. 470]

de hoofdzakelyke voorwaerde van luidde: ‘Dat heer Jan graef Willem en diens vader op zyne knien om vergiffenis bidden zou, en gedoogen dat 's hertogs vaendel een ganschen dag op het slot van Arkel⁽¹⁾ wapperde⁽²⁾.’ Dit was zekerlyk ligt om doen: ook onderwierp er zich Jan aen, des te gereeder, dat er van geene rekening meer gesproken werd.

't Is waer, deze vrede, enkel door wederzydsche vermoeidheid aengebragt, had geenen duer: neen, hy werd na korte jaren weêr gebroken, en ja door eenen nog veel zwaerderen kryg opgevolgd; maer hertog Albrecht beleefde dien niet. De vorst overleed te 's Gravenhage, den 12 December⁽³⁾ 1404, in den ouderdom van 67 jaren⁽⁴⁾, zonder kinderen gehad te hebben van zyne tweede echt-

(1) Het slot van Arkel stond benoorden Gorkum, op de Linge.

(2) Zie Wagenaar, III, bl. 352.

(3) Delewarde, IV, bl. 303, zegt den 13^den, en Van Wijn, in zyne byvoegselen op het derde Deel van Wagenaar, bl. 69, stelt Albrechts sterfdag op den 16^den der maend.

(4) Van Wijn, loc. cit. geeft hem zeven jaren levens meer. Zie hiervoren, bl. 358, aenteek. 3.

[p. 471]

genoot⁽¹⁾ Margareet van Kleef, die hem overleefde tot in 1412.

De verstorvene liet zoo veel schuld na, dat zyne weduwe, zonder zich zelve op het stroo te brengen, die niet goed maken kon. In zulk geval bleef haer niets over dan van Albrechts nalatenschap af te zien, of, gelyk men zegde, zynen boedel met den voet te stooten, hetgeen volgens 's lands wetten haer vry stond. Om van dit regt gebruik te maken⁽²⁾, verscheen zy voor den Baljuw en diens byzitters, in geleende kleederen, houdende in de hand eenen halm dien zy wegwierp, tot teeken van verzaking aen de erfenis haers gemaels, over wiens lyk zy vervolgens heen stapte⁽³⁾. Daermede was zy ontlast van alle nagelaten schulden, met behoud van haer douarie.

(1) Albrecht werd in de Haegsche hofkerk begraven, naest zyne eerste gemalin.

(2) Zie de plegtigheid omstandig verhaeld door een gelyktydigen schryver, by Wagenaar, III, bl. 355.

(3) Elders legde de weduwe haren gordel, by hare beurs en sleutels, op de doodkist, gelyk, juist dat eigen jaer 1404, Margareet van Male deed, na de dood haers echtgenoots Philip den Stoute. Zie de Chroniques van Enguerrand de Monstrelet, Liv. I, chap. 18.