Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 356]

Negende hoofdstuk.

henegau onder margareet van avesnes. - zy wordt verleid met holland en zeeland. - geeft daer 't bestier van aen haren zoon willem. - staet hem de graefschappen af, maer herneemt die weêr. - opkomst der hoeksche en kabiljauwsche staetspartyen. - kryg tusschen moeder en zoon. - zy maken den vrede. - dood van margareet.

1345-1356.

Willem II liet geene kinderen na⁽¹⁾, of had geene broeders⁽²⁾: derhalve kwam de voorvaderlyke erfenis aen zyne oudste zuster Margareet van Avesnes, keizer Lodewyks gemalin, welke inderdaed, zonder eenige tegenspraek van edelen of steden, in Henegau erkend werd. Maer met Hol-

(1) Uit zyn huwelyk met Joanna van Brabant had Willem een enkelen zoon gehad, maer deze was kort te voren gestorven. Zie Vinchant, III, bl. 226, of Butkens, bl. 466-67.

(2) Willems twee broeders waren mede in hunne eerste jeugd uit het leven gerukt. Zie hiervoren, bl. 277.

[p. 357]

land en Zeeland ging dit zoo gemakkelyk niet. Deze beide graefschappen hield men nog altyd voor zweerdleenen: dus waren zy andermael, by gebreke van mannelyken erfgenaem, aen het Ryk vervallen⁽¹⁾, en de keizer mogt ze uitgeven, het zy aen een der bloedverwanten van den verstorven graef, gelyk het sedert lang de gewoonte was⁽²⁾, het zy aen iemand vreemds, hetgeen in zyne magt stond en hem van regts wege niet betwist kon worden. Wat was dan natuerlyker dan dat hy ze schonke aen een' zyner zonen⁽³⁾, de eigen neven des aflyvigen? Ook lydt het geen' twyfel of de keizer zou van die leenen beschikt hebben ten voordeele, niet van zyn oudsten zoon Lodewyk, bygenaemd den Romein⁽⁴⁾, wien hy een toereikend erfdeel in

(1) Als in 1299. Zie hiervoren, bl. 231.

(2) En zoo was 't ook gedaen in 1299. Zie boven, bl. 232.

(3) Namelyk aen een' der vorsten gesproten uit zyn tweede huwelyk met Margareet van Avesnes. De kinderen van eersten bedde moesten in Beijeren opvolgen. Zie hiervoren, bl. 277, aenteek. 1.

(4) Omdat hy, in 1328, te Roomen geboren was. Het bewys staet by Mieris, II, bl. 455.

[p. 358]

Duitschland bestemde⁽¹⁾, maer van zyn tweeden zoon hertog Willem⁽²⁾, een jongeling van vyftien jaer⁽³⁾, indien geene dubbele moeijelykheid zulks eenigerwyze belet had. Vooreerst hy wenschte de graefschappen van Holland en Zeeland vereenigd te houden aen dat van Henegau, dewyl het huis van Avesnes zyne grootheid en luister vooral aen

(1) Namelyk den troon van Polen. Zie De Jonge, bl. 90. Maer dat mislukte, en Lodewyk de Romein moest zich generen met het markgraefschap van Brandenburg. Hy stierf zonder kinderen in 1365.

(2) Alle de kinderen van Margareet voerden den titel van hertog, omdat hun vader keizer was. In hunne diplomen noemen zy zich soms hertog van Beijeren, soms hertog in Beijeren. - Vinchant, III, bl. 228, legt het anders uit.

(3) Willem van Beijeren was, schynt het, te Frankfort geboren in 1330. Zie de getuigenis van Wilhelm. Proc. by Matthaeus, II, bl. 707.
Een derde zoon van keizer Lodewyk en Margareet van Avesnes, was Albrecht van Beijeren, toen slechts negen jaren oud. Zie Wagenaar, III, bl. 268.
Eindelyk een vierde, Otto van Beijeren, die, in 1346, beleend werd met het burggraefschap van Zeeland en de heerlykheid van Voorne. Het bewys staet by Mieris, II, bl. 706.

[p. 359]

die vereeniging te danken had. Maer het graefschap van Henegau was op Margareet verstorven, en deze voelde geenen lust om van haer erfdeel af te zien. De tweede moeijelykheid bestond daerin, dat Margareet zelve de beide andere graefschappen zocht te krygen, waervoor zy haren gemael zoodanig lastig viel, dat deze, zonder zyn eigen hart geweld aen te doen, niet weigeren kon.

Zoodan, by diploom van 15 January 1346⁽¹⁾, gaf de keizer het plegtig verlei der twee graefschappen en der heerlykheid van Friesland⁽²⁾ aen vrouw Margareet, op voorwaerde echter dat zy, na de gewoone hulde van adel en steden ontvangen te hebben, het bestier der landen zou overlaten aen haren tweeden zoon hertog Willem⁽³⁾, die ze, na

(1) De oorkonde, welker echtheid tegen de opwerpingen van Huydecoper bewezen is door De Jonge (bl. 55, in de aentt.), staet by Mieris, II, bl. 702. Op de volgende bladzyde komt een ander diploom voor van den zelfden dag, waerby de keizer belooft de dry landen nimmer te zullen scheiden of vervreemden.

(2) Van Henegau is geen spraek in het diploom.

(3) Deze voorwaerde is in den verleibrief niet uitgedrukt; maer dat zy gesteld en door Margareet toegestemd werd, kan men opmaken uit een diploom van 7 September 1346 (by Mieris, II, bl. 728), waerdoor de keizer zynen zoon in het stadhouderschap der landen bevestigt. Zie mede Bilderdijk, III, bl. 138.

[p. 360]

hare dood, erven moest⁽¹⁾.

Kort daerna kwam Lodewyks gemalin, zonder zich door het gure jaergetyde te laten afschrikken, naer deze landen, haren weg nemende over Lorreynen en Frankryk. Zy was haestig om in Zeeland te wezen⁽²⁾, dat reeds ten prooi stond aen verregaende onlusten⁽³⁾, verwekt misschien of onderhouden door den koning van Engeland. Deze zocht inderdaed voordeel te trekken uit de dood van

(1) Lodewyk de Romein deed weldra plegtiglyk afstand van alle erfregt op Henegau, Holland en Zeeland, ten voordeele van zyn jongeren broeder Willem, met besprek zelfs dat, zoo deze zonder kinderen te sterven kwam, de volgende broeder, Albrecht van Beijeren, in diens plaets zou treden. De oorkonde staet by Mieris, II, bl. 727.

(2) Wagenaar en de andere Noordnederlandsche schryvers verhalen dat Margareet eerst bezit nam van Henegau, en vervolgens hare reis voortzette naer Zeeland en Holland. Doch behalve dat zulks hoogst onwaerschynlyk is in zich zelve, strydt het met de stellige getuigenissen der Henegauwsche Annalisten.

(3) Zie De Jonge, bl. 68.

[p. 361]

graef Willem, bewerende dat zyne gemalin regt had op een aendeel in diens erfenis⁽¹⁾, en hoogst waerschynlyk het oog hebbende op de Zeeuwsche eilanden, die hem zeker wel van pas waren gekomen by zynen kryg met Frankryk⁽²⁾. Hoe 't zy, Margareet werd den 14 April te Middelburg tot landvrouw erkend⁽³⁾; vervolgens trok zy over Dordrecht⁽⁴⁾ naer Holland, en werd er insgelyks

(1) Daer zyn onderscheidene brieven voorhanden, door koning Eduard III uitgevaerdigd, om zich een deel van Willems nalatenschap toe te eigenen. Zie die by Mieris, II, bl. 700, 701, 702 en 718.

(2) Dat Eduard het op Zeeland gemunt had, blykt uit eenen brief van den tyd, naer 't schynt door Jan van Beaumont aen den keizer geschreven, en te vinden by L.Ph.C. Van den Bergh, Gedenkstukken tot opheldering der Nederlandsche Geschiedenis, te Leiden, by S. en J. Luchtmans, 1842, I, bl. 160, vlgg. Zie mede De Jonge, bl. 64.

(3) De Jonge, bl. 56, bewyst uit grafelyke rekeningen dat de vorstin den 19 Maert te Brussel, en den 6 April te Mechelen was. Van daer zal zy dan naer Antwerpen gereisd zyn, en waerschynlyk over de Schelde naer Middelburg, alwaer zy den 24 April een privilegie aen de burgers verleent. Zie de oorkonde by Mieris, II, bl. 705.

(4) Daer bevestigde zy al de voorregten der burgery, by diploom van 30 April. Zie het stuk by Mieris, II, bl. 707.

[p. 362]

zeer wel ontvangen. Daer echter vond zy al de steden happig naer nieuwe gunsten en nieuwe privilegiën, want alle gevoelden dat hare regten op wankele gronden steunden, en zouden misschien zich zoo bereidwillig niet getoond hebben om haer hulde te doen, hadden zy van toen af de verzekering of ten minste de vaste hoop niet gehad dat de gravin het bestier der landen aen haren zoon zou overlaten. Trouwens, noch adel, noch volk had er vrede meê dat de graefschappen van Holland en Zeeland vervrouwelykt wierden⁽¹⁾; want alhoewel die beide leenen, in 1299, van de spillezyde tot het huis van Avesnes waren overgegaen, en dat aldus de oude regtsbeginselen eenigzins afbreuk geleden hadden: daer was toch een man, ja een krygshaftig man, aen het roer gekomen, in staet om de landen en dier inwoonders te verdedigen; terwyl deze thans, krachtens het keizerlyk verlei, onder de heerschappy eener vrouw gesteld waren, vernedering welke hunne voorvaders nimmer geduld hadden⁽²⁾.

(1) Zie De Jonge, bl. 177.

(2) Holland of Zeeland hadden inderdaed, tot dan toe, nog nooit onder vrouwelyke regeering gestaen; want Ada, eenige dochter van Dirk VII, die in 1203 haer vader in Holland meende op te volgen, was eerlang door de edellieden verjaegd, en het graefschap opgedragen geworden aen Dirks broeder, Willem I.

[p. 363]

Geen wonder dus dat Margareet, door het schenken van allerlei gunsten, voorregten en vryheden, het volk poogde tot zich te trekken, inzonderheid de steden, zonder welke toen ter tyd, in Holland zoo wel als in Vlaenderen, in Brabant en elders, de vorsten weinig uit konden voeren, noch ze over 't hoofd zien, vooral in zaken van twyfelachtige erfopvolging⁽¹⁾. Alzoo gaf zy, den 10 Mei 1346, aen de goede lieden van Zuid-Holland⁽²⁾ een uit-

(1) Zulks blykt daerenboven uit een gelyktydig stuk meêgedeeld door De Jonge, in zyn voorwerk, bl. xviii, vlgg. waer Bilderdijk, 't is waer, meê spot, doch zonder reden.

(2) Door Zuid-Holland verstond men, in de veertiende eeuw, het grafelyk grondgebied, gelegen aen den linken kant der Yssel, met Dordrecht, Gorcum, Woudrichem, Schoonhoven, Heusden, Geervliet; terwyl aen den regten kant der Yssel Noord-Holland zich uitstrekte tot aen Kennemer- en Westfriesland, met Delft, Leiden, Gouda, Rotterdam, Schiedam, Oudewater, Vlaerdingen, 's Hage, enz. Zie Kluit, Hist. Crit. I, P. II, bl. 98.

[p. 364]

gebreid handvest, vol van gunstige schikkingen, waerby zy, onder anderen, beloofde nimmer een buitenlandschen kryg te zullen aenvangen, ten zy met rade en goeddunken van edelen en burgers, die haer anders geenen dienst zouden schuldig wezen⁽¹⁾. Geene mindere privilegiën verleende zy aen de inwoonders van Noord-Holland⁽²⁾, aen de Kennemers⁽³⁾, aen de Westfriezen⁽⁴⁾, zonder te spreken van nagenoeg al de steden, die insgelyks, elk in 't byzonder, hare vrygevigheid ondervonden⁽⁵⁾. Al deze voorregten, vergunningen en beloften, voornamelyk gedaen om de gemoederen te winnen, werden door den keizer plegtiglyk bekrachtigd⁽⁶⁾; maer het schynt dat Margareet daer veel te ver in ging, en dat zy, door het uitgeven van leenen aen onbevoegde persoonen, door het schenken van sommige vryheden aen de gemeenten,

(1) De oorkonde staet by Mieris, II, bl. 708.

(2) Zie de oorkonde aldaer, bl. 712.

(3) Zie daer, bl. 710.

(4) Zie daer, bl. 723.

(5) Zie Margareets charters aen de steden verleend, by Mieris, locis cit.

(6) Zie het keizerlyk diploom by Mieris, II, bl. 726.

[p. 365]

door het veranderen van zwaerd- in konkelleenen, door onderscheiden verkoopingen of verpandingen van goederen en geregtigheden, de grafelyke magt verkortte, de inkomsten verminderde⁽¹⁾ en groote verwarringen bereidde voor hare opvolgers⁽²⁾.

Margareet, onbekwaem om in de toenmalige omstandigheden den oorlog te voeren, sloot met den bisschop van Utrecht een nieuw bestand van twee jaren, aenvang nemende den 20 July⁽³⁾, en moest

(1) Dit deed zy vooral met vele leenen, het zy voor geld, het zy om vrienden te winnen, onversterfelyk te maken: het is te zeggen dat die leengoederen, welke tot dan toe, by gebreke van geregte erfgenamen, tot het grafelyk domein plagten weêr te keeren, voortaen mogten overgelaten worden aen andere magen of nabestaenden. Dusdanig eene gunst bewees Margareet, den 10 Augusty 1346 aen Willem van Duvenvoorde, die zonder kinderen, en ontzaggelyk ryk was. Zie over dien edelman, De Jonge, bl. 148, vlgg. en de oorkonde by Mieris, II, bl. 722. - Welk gebruik Duvenvoorde van die gunst gemaekt heeft, ziet men daer, bl. 732 en 781, vlgg.

(2) Zie Wagenaar, III, bl. 270, Bilderdijk, III, bl. 143, De Jonge, bl. 58, vlgg. alsmede bl. 65, vlgg.

(3) Zie den vermeerderden Beka, by Matthaeus, III, bl. 238. Zie mede Vinchant, III, bl. 227, en Delewarde, IV, bl. 172.

[p. 366]

overigens zich voldaen houden met de goederen der Oostfriezen, in Holland gelegen, aen te slaen of te verkoopen, kunnende voor het oogenblik geene andere straf eischen van dat oproerige volk⁽¹⁾.

Aldra naderde de tyd dat de vorstin, om den wensch haers echtgenoots te vervullen, deze landen begeven moest en naer Beijeren wederkeeren, werwaerts zy door den keizer met dringende brieven geroepen werd⁽²⁾. Lodewyk, als wilde hy zyne gemalin pramen om haer vertrek van hier niet langer uit te stellen, bevestigde door twee diplomen van 7 September⁽³⁾ alle vroeger bestemde schikkingen omtrent het stedehouderschap door hertog Willem waer te nemen, dien de vader mede naer deze landen zond onder het geleide des graven van Catzenellebogen⁽⁴⁾. Willem kwam reeds

(1) Het geld, van die verbeurde goederen voortgekomen, werd, na Margareets vertrek, haer van wege Willem van Duvenvoorde overgemaekt en te Mechelen besteld. Zie De Jonge, bl. 156.

(2) Dit getuigen niet alleen al de schryvers, maer Margareet zelve in eene aenstonds te beroepen oorkonde van 24 Sept. 1346.

(3) Zie die by Mieris, II, bl. 728.

(4) Zie Wagenaar, III, bl. 271.

[p. 367]

aen omstreeks half Augusty⁽¹⁾, maer bereikte eerst den 9 September de stad Geertruidenberg, en verreisde nog denzelfden dag over Dordrecht naer den Haeg⁽²⁾.

Vrouw Margareet was juist daegs te voren⁽³⁾ naer Henegau vertrokken, alwaer zy den 24^sten September, te Bergen zelf, door bezegelde brieven haren zoon tot Stadhouder over Holland, Zeeland en Friesland aenstelde, om, met behulp van eenige raedslieden, door haer te noemen⁽⁴⁾, de graefschappen te bestieren, en haer in alles te vervangen, belovende zy, gedurende hare afwezigheid, hier te lande niets te zullen ondernemen of uitvoeren⁽⁵⁾; doch behoudens in alles hare heerlykheid, alsmede de regten, vryheden en privilegien,

(1) Zie het bewys by De Jonge, bl. 105.

(2) Zie daer, bl. 106.

(3) Zie daer, bl. 104.

(4) Zy worden in het Charter niet aengeduid, maer het blykt van elders dat Jan van Beaumont en Margareets kamerling, Willem van Duvenvoorde, heer van Oosterhout, enz. tot raden van hertog Willem aengesteld werden. Zie De Jonge, bl. 135, vlgg.

(5) Die belofte was reeds door den keizer bevestigd in zyn diploom van 7 September, by Mieris, bl. 728.

[p. 368]

door haer of hare voorzaten aen de goede lieden der landen verleend⁽¹⁾.

Zy had thans nog in andere hoogbelangen te voorzien, namelyk alle verdere aenslagen van wege den koning van Engeland voor te komen. Te dien einde begaf zy zich naer Gent, alwaer haer zuster Philippine zich in dat oogenblik bevond⁽²⁾, en met welke zy den 14 October naer Yperen vertrok⁽³⁾, wordende in deze laetste stad Eduard zelf verwacht⁽⁴⁾. Daer gelukte het Margareet zich met haer zwager en diens gemalin, te verstaen⁽⁵⁾, of-

(1) Zie het Charter, tot heden onbekend gebleven, meêgedeeld door Van den Bergh, Gedenkstukken, I, bl. 165.

(2) Zie Vinchant, III, bl. 228, en Delewarde, IV, bl. 172.

(3) Meyer verhaelt dit omstandig, maer stelt de samenkomst der twee vorstinnen by vergissing op het jaer 1345. Zie 's mans Annales, op dit jaer, circa fin.

(4) Zie Kervyn de Lettenhove, Hist. de Flandre, III, bl. 315. Eduard had onlangs den vermaerden veldslag van Crecy gewonnen, en was in dat oogenblik bezig met Calais te belegeren. Zie ons vierde Deel, bl. 632.

(5) Het bewys staet in het voorwerk van De Jonge, bl. xxvii.

[p. 369]

schoon men niet weet op welken voet; want de beide vorstinnen kwamen vervolgens met koning Eduard naer Ath, om de vorige verbonden tusschen Vlaenderen, Henegau, Brabant en Engeland gesloten, te vernieuwen⁽¹⁾.

Na aldus deze bezwaren uit den weg te hebben geruimd, kwam Margareet naer Bergen, om hare blyde intrede in 's lands hoofdstad te doen, en bezit te nemen van haer graefschap. Zy werd er met geestdrift ontvangen en ingehuldigd⁽²⁾, en deed vervolgens, in de kerk van Sinte Waldruit, tot lafenis haers aflyvigen broeders, eene plegtige uitvaert zingen, bygewoond van al de prelaten, ridders en edellieden des lands. Dezelfde feestelykheden werden herhaeld te Valencyn. Daerna benoemde Margareet haren vaderlyken oom, heer Jan Van Beaumont, tot algemeenen landvoogd van Henegau, en hebbende nog eenige nieuwe vryheden of

(1) Zie Kervyn, loc. cit.

(2) Margareet moest van haren kant beloven dat zy van de grafelyke inkomsten niets vorderen zou, voor dat de schulden haers broeders betaeld waren. Zie Wagenaar, III, bl. 269, en De Jonge, bl. 56, in de aenteekk.

[p. 370]

voorregten aen hare onderdanen geschonken, vertrok zy eindelyk naer Munchen⁽¹⁾.

Des keizers zaken stonden zeer slecht in Duitschland, en 't was geen wonder dat hy zoo sterk aengedrongen had op de wederkomst zyner gemalin, naer wier raed hy zeer verlangde⁽²⁾. By Bulle van 13 April 1346 had paus Clemens VI Lodewyk in den ban gedaen, vervallen verklaerd, en last gegeven aen de keurvorsten om een ander hoofd te kiezen. Deze, ten getalle van vyf te Rheuss⁽³⁾ vergaderd, gaven den 19 July hunne stemmen aen Karel van Luxemburg, zoon des konings van Bohemen⁽⁴⁾ die, gezworen vyand van Lodewyk, een der vurigsten was geweest om zyne verzoening met het hoofd der Kerk te beletten.

(1) Zie Vinchant, III, bl. 228, 29. Zie mede Delewarde, IV, bl. 173.

(2) Zie De Jonge, bl. 85.

(3) By Coblenz. Zie ons vyfde Deel, bl. 442, aenteek. 2.

(4) Karel, de IV^de van dien naem in de rei der Duitsche keizers, was de oudste zoon van Jan den Blinde, koning van Bohemen en graef van Luxemburg, in welke beide staten hy hem opvolgde. Jan was gesneuveld in den slag van Crecy.

[p. 371]

Hierdoor geraekte dan de keizer in de uiterste verlegenheid, want hy had reeds vele tegenkanters in Duitschland: niet te min deed hy zyn best om boven te blyven, en 't zou hem misschien nog gelukt zyn, hadde hem de dood niet komen verrassen. Maer het jaer daerna ter jagt gegaen zynde vervolgde hy een vlugtigen beer met dusdanigen drift, dat hy van zyn peerd viel, en stierf aen de gevolgen van dat onheil den 21 October 1347, in het 63^ste jaer zyns ouderdoms.

Deze onvoorziene dood bragt eene groote verandering in Margareta's toestand, en zette haer zeer in 't nauw. Want verre van de hoop te mogen koesteren dat de nieuwe keizer het werk zyns voorzaets eerbiedigen zou⁽¹⁾, had zy alle reden van te vreezen dat hy in hare handen de mannelyke leenen niet zou laten, waer zy meê verleid was geworden in weêrwil van 's Ryks wetten en tegen den zin der hooge vasallen. Trouwens het duerde niet lang of Karel IV maekte gereedschap om Margareet de

(1) Zy kon zich daer te min aen verwachten, dat Karel IV aen den Paus beloofd had al de Acten van Lodewyk van Beijeren te zullen te niet doen. De gelyktydige schryvers getuigen dat.

[p. 372]

graefschappen van Holland en Zeeland af te nemen, willende, naer 't schynt, die verdeelen tusschen den markgraef van Gulik⁽¹⁾ en den koning van Engeland⁽²⁾, al ware het slechts om het huis van Beijeren aldus te verzwakken⁽³⁾. Ten andere zag er alles zeer beroerd uit in de landen, waer

(1) Willem van Gulik was getrouwd met Margareets jongere zuster, en keizer Karel wilde dien vorst op zyne hand brengen. Zie boven, bl. 278, en de aenteek. 1. Zie mede De Jonge, bl. 196.

(2) Karel IV zocht insgelyks dien anderen zwager van Margareet tot zyne belangen over te halen, die, na Lodewyks dood, door eenige misnoegde keurvorsten tot Roomsch koning was gekozen geworden, waerdigheid waer Karel hem wilde doen van afzien, gelyk Eduard werkelyk deed. Zie De Jonge, bl. 192, vlgg.

(3) De Jonge, in het eerste Deel zyner Verhandelingen en onuitgegeven Stukken (Delft, 1825), heeft een Diploom meêgedeeld van 16 January 1348, waerby Karel IV een vierde deel van Margareets graefschappen vergeeft aen Willem van Gulik. 't Is waer, de echtheid dier oorkonde (in welke de keizer zyne eigen regten miskent en niet dan brodwerk maekt) kan in twyfel getrokken worden; maer heel de Geschiedenis van den tyd toont dat Karels politiek onze vorstin vyandig was. Zie het werk van De Jonge, bl. 3-16, en zyne Twisten, bl. 200. Zie mede Wagenaar, III, bl. 275.

[p. 373]

hertog Willem het stadhouderschap waernam. Oostfriesland was voortdurend wederspannig; in Zeeland werden de grootste baldadigheden gepleegd⁽¹⁾; Holland, verdeeld door partyschappen, had te vreezen, en leed zelfs al veel van het Sticht⁽²⁾, dusdanig dat Willem, na een gevecht dat vry ongunstig voor hem afgeloopen was⁽³⁾, een bestand had gesloten met Jan Van Arkel⁽⁴⁾. Het bleek klaerlyk dat daer eene vastere hand het roer houden moest, zou de Staet niet reddeloos of de prooi van vreemde heerschzucht worden. Kortom, Margareet besloot hare twee graefschappen, te samen met de Friesche heerlykheid aen haren zoon af te staen, op dat hy, die ze tot dan in haren naem, als stedehouder en Verbeider⁽⁵⁾ met wei-

(1) Zie De Jonge, Verhandelingen, I, bl. 15.

(2) Keizer Karel IV had den bisschop van Utrecht, Jan Van Arkel, door weldaden op zyne zyde gebragt. De blyken staen by Mieris, II, bl. 762-64.

(3) Zie Wagenaar, III, bl. 272, vlgg.

(4) De oorkonde staet by Mieris, bl. 755.

(5) Zoo lang hertog Willem de landen bestierde in den naem zyner moeder en als haer stedehouder, voerde hy den titel van Verbeider of Verbeidende (in de latynsche diplomen heet het Expectans), als aen wien de graefschappen, na Margareets dood, waren toegezegd. Dezen titel namen, in gelyke omstandigheden, Willems opvolgers meer dan eens.

[p. 374]

nig klem bestierd had, voortaen als graef en eigenaer het gezag der wetten, de magt der ambtenaren, den inwendigen vrede beter zou kunnen handhaven, en tevens de landen krachtdadiger beschermen tegen de aenvallen van naburen of de eischen van begeerlyke bloedverwanten⁽¹⁾.

Dit besluit bragt Margareet ten uitvoer door een diploom, gedagteekend uit Munchen den 5 January 1349 (n.s.), en den 25 Maert te Geertruidenberg bezegeld door de edelen en de steden der beide graefschappen. De vorstin staet aen haren zoon Holland, Zeeland en Friesland af, met al hunne

(1) Zie De Jonge, Twisten, bl. 203. Het blykt mede dat hertog Willem by zyne moeder op dien afstand had aengedrongen, tot byzondere reden gevende dat hy, gegoed zynde met de twee graefschappen, een beter huwelyk zou kunnen doen, als Margareet zelf zegt in haer diploom van overdragt. Willem trouwde dan ook in 1351 met Mathilde, dochter van hertog Hendrik II van Lancaster, en koning Eduards nicht. Zie diens belofte van 12 Nov. 1351, by Mieris, II, bl. 804. Zie mede Delewarde, IV, bl. 182.

[p. 375]

toebehoorten, hooge en lage heerschappy, enz. gelyk zy die van wylen haren gemael keizer Lodewyk had ontvangen, en behoudt alleen, haer leven gedurende, het graefschap van Henegau met wat daer aenkleeft, om na hare dood tot denzelfden zoon erfelyk over te gaen⁽¹⁾.

Men denke echter niet dat Willems moeder hem al die domeinen overgaf zonder eenige vergelding. Neen, hare bekrompenheid liet zulk een geschenk niet toe. De jonge hertog moest zich verbinden om, behalve eene in 't kort betaelbare hoofdsom van vyftien duizend, aen Margareet eene jaerwedde uit te keeren van zes duizend gulden⁽²⁾, mitsgaders al de schulden, door haer of hare voorgangers gemaekt, tot zynen last nemen, en eindelyk beloven het graefschap van Henegau, des noods, op eigen kosten te zullen verdedigen met de edellieden en onderdanen der afgestane landen⁽³⁾. Van dat alles

(1) De oorkonde staet by Mieris, II, bl. 745.

(2) In de oorkonde heeten zy Cleyne gulden van Florenchen, welke, volgens Ghesquière (Mémoire, etc. bl. 192) toen ter tyd weerd waren 5 gl. 12 st. Brab. het stuk: zoo dat de jaerlyksche som bedroeg nagenoeg 61,000 francs hedendaegsch geld.

(3) De echte oorkonde dezer hoogst merkweerdige voorwaerden is voor de eerste mael uitgegeven door De Jonge, in zyne Verhandelingen, enz. I, bl. 20-32.

[p. 376]

diende Willem openbare brieven, zoo door hem als door den adel en de steden van Holland en Zeeland bezegeld en gewaerborgd, aen zyne moeder, binnen eenen zekeren tyd, af te leveren, enz.

Dusdanig waren de voorwaerden door Margareet bedongen en door haren zoon aenveerd; maer ongelukkiglyk, zy werden nimmer vervuld. Willem had zoo haest het opperbewind in handen niet, of hy ontmaekte zich voor en na van de raedslieden, hem weleer door zyne moeder bygezet, en koos er anderen⁽¹⁾. De edelen, welke ten tyde zyner verbeiderschap ambten aen het grafelyk hof of de hooge baljuwschappen bekleedden, werden verwyderd, en zagen hunne plaetsen door nieuwe gunstelingen ingenomen, waer noodwendiger wyze tweespalt, haet en nyd uit ontstaen moest tusschen de aenzienlykste huizen des lands, te voren reeds zoo weinig eensgezind. De verstootelingen beschuldigden hunne onderkruipers van eerzucht, kuipery en begeerlykheid, terwyl de nieuwe hovelingen aen de ouden te last legden dat deze, onder den ver-

(1) Zie De Jonge, Hoeksche Twisten, bl. 215, vlgg.

[p. 377]

storven graef, de landen hadden helpen uitputten, en, sedert, de openbare belangen aen die van Margareet of aen eigen baetzucht hadden opgeofferd. Op hunne beurt ontrieden zy thans den jongen graef zich te houden aen de bedongen voorwaerden, en deden zoo veel dat Willem, naer geenen anderen raed meer luisterende, noch de brieven aen zyne moeder toegezegd liet bezegelen⁽¹⁾, noch iets betaelde van de geldsommen waer hy zich toe verbonden had, op voorwendsel dat de landen onbekwaem waren om zulke jaerwedden op te brengen.

Dit kan inderdaed moeijelyk zyn geweest uit hoofde der groote schulden die nog te vereffenen bleven⁽²⁾; maer het lydt geenen twyfel of daer kwam tevens onwil by van Willems zyde, en het moet niet verwonderen zoo Margareet, aen eenen kant te leur gesteld in hare verwachting, aen den anderen opgestookt door de misnoegde edellieden,

(1) De pas beroepen oorkonde is inderdaed zonder datum en zegels of spoor daervan. Zie De Jonge, Verhandelingen, enz. I, bl. 32, vlgg.

(2) Zie De Jonge, Hoeksche en Kab. Twisten, bl. 184, vlgg.

[p. 378]

welhaest rouwkoop kreeg wegens den gedanen afstand, en bedacht werd om daerop weêr te komen.

In de eerste maenden van 1350 verreisde zy uit Beijeren naer deze landen, en bragt het Paeschfeest door te Kanoot, werwaerts hertog Willem met eenen stoet van edellieden haer dan 21 April kwam groeten, maer werd er zoo kwalyk onthaeld, dat hy zyn bezoek zeer kort maekte en wrevelig naer Holland keerde⁽¹⁾. Daer vond hy de geesten ten hoogste opgeruid. Margareets vrienden, verstout door hare overkomst, en onderrigt van hare voornemens⁽²⁾, waren reeds tot feitelykheden tegen hunne wederstrevers overgegaen, want zy hadden de stad Naerden⁽³⁾, die misschien aen een' der laetsten toebehoorde of al te yverig party voor Willem genomen had, in brand gestoken⁽⁴⁾, ja

(1) Zie De Jonge, Hoeksche en Kab. Twisten, bl. 231.

(2) Zy hadden ja zelf Margareet weêrgeroepen, en haer geraden het gebied te hernemen. Zie De Jonge, bl. 226, vlgg.

(3) In 't Zuidoosten van Amsterdam.

(4) Dit moet gebeurd zyn vóór den 17 Mei 1350; want op dezen dag gaf Willem vryheid aen de Naerdsche burgery om de verbrande stad weêr op te bouwen. De oorkonde staet by Mieris, II, bl. 779.

[p. 379]

volkomen neêrgeblaekt, gevende door dit hatelyk gedrag als 't ware het sein van den burgerkryg, die daer noodwendig uit opryzen moest⁽¹⁾. Inderdaed, hertog Willem, thans ziende waer het heen ging, maekte den 23 Mei met de edellieden en de steden waer hy op rekenen mogt, een plegtig verbond tot doel hebbende, niet alleen om die der tegenparty te bevechten, maer om ze met geheel hunnen aenhang uit het land te verdryven, en daer in 't vervolg buiten te houden⁽²⁾.

De algemeene gisting door het afkondigen van dit verbond gaende gemaekt, werd ten top gevoerd

(1) Zie De Jonge, ter aengehaelde plaetse.

(2) Zie De Jonge, bl. 232, vlgg. en de oorkonde by Mieris, II, bl. 778. In dit stuk worden de vrienden en de vyanden van Willem met naem en toenaem aengeduid. De eerste van allen staet Willem van Duvenvoorde, op wien de hertog dusdanig gebeten was dat hy, in 1351, zyn huis in den Haeg deed afbreken. Zie De Jonge, bl. 215, in de aenteek. Deze edelman werd genoodzaekt Holland te ruimen en stierf te Brussel in 1353, alwaer hy in het door hem gestichte klooster der Ryke-Klaren begraven werd. Zie Butkens, Trophées, enz. II, bl. 77.

[p. 380]

toen, vier dagen later, Margareet, by brieven gedagteekend van Kanoot den 27 Mei 1350, in zekeren zin haren afstand van het jaer te voren wederriep. 't Is waer, zy sprak van dien afstand niet, oordeelende zekerlyk dat hy door het onvervuld blyven der bedongen voorwaerden van zelf vervallen was; maer zy deed te niet en verklaerde van geener weerde alles wat haer zoon, gedurende zyne regering, tot nadeel van hare heerlykheid, regt en erfenis gedaen mogt hebben. Derhalve handelde zy op nieuw als gravin van Holland en Zeeland, gevende werkelyk in deze hoedanigheid aen hare Baljuws, Rentmeesters, Schouten en andere ambtenaren bevelen welke zy in haren naem uit te voeren hadden⁽¹⁾.

Eenigen tyd daerna begaf zich de vorstin, vergezeld of voorgegaen van haren oudsten zoon Lodewyk den Romein⁽²⁾, naer Holland, en vond daer bystanders, want velen der aenzienlykste

(1) Zie de oorkonde by Mieris, II, bl. 780. Zie mede De Jonge, Verhandelingen, enz. I, bl. 43.

(2) Margareet was voornemens het stadhouderschap aen dezen Lodewyk toe te vertrouwen, als blykt uit eene oorkonde van 28 April 1351, by Mieris, II, bl. 791.

[p. 381]

edellieden hadden haer de verzekering hunner trouw gegeven, en beloofd haer met goed en bloed te zullen dienen⁽¹⁾. Zy had ja zoo veel byval, dat Willem er eeniger wyze van verbysterd moet geweest zyn, want den 27 September gaf hy vrywilliglyk, by brieven geteekend te Geertruidenberg, het bewind van Holland en Zeeland aen de moeder weêr, en ontsloeg de edelen en steden van den eed dien zy hem vroeger gedaen hadden, hen vermanende om voortaen aen de keizerin in alles te gehoorzamen⁽²⁾.

Hertog Willem luisterde hier naer de enkele inspraek van zyn hart; maer het duerde niet lang of hy leende weêr het oor aen andere inblazingen, en zonder zich te laten wederhouden door de vrees van verregaende onheilen die er moesten uit voortspruiten, trok hy zyn woord in, en trad andermael op als heer en meester, daerdoor zelf den oorlog verklarende aen zyne moeder.

(1) De bewyzen staen by Mieris, II, bl. 767, 68, alsmede bl. 773.

(2) De oorkonde staet by Mieris, II, bl. 786. De fransche tekst, waerschynlyk de oorspronkelyke, is medegedeeld door Van den Bergh, Gedenkstukken, I, bl. 168.

[p. 382]

Aen dit alles erkent men den twintigjarigen jongeling, driftig en onbedacht, niet wetende wat hy doen of laten moet, en van het eene uiterste tot het andere overslaende, naer dat hy gedreven wordt. Maer de voornaemste oorzaek dier onstandvastigheid lag in de heerschzucht der edellieden welke den vorst omringden, en sedert lang onder elkander zoo jammerlyk verdeeld waren. Die te voren met Willem aen het roer hadden gestaen, stelden thans al hunne hoop op Margareet, om weêr boven te komen, terwyl hunne tegenstrevers, sedert Margareets afstand den voorrang hebbende, niets onbeproefd lieten om de wederparty onder te houden, en zelf meester te blyven. Zulks gelukte hun, omdat zy het sterkste waren in getal, maer byzonderlyk omdat vele burgeryen, afkeerig van vrouwen-regeering, met de edellieden samenspanden om het Willem tot eenen pligt te maken dat hy de neêrgelegde teugels weêr hervatte, en als graef zich op nieuw liete inhuldigen, gelyk hy het eerlang te Dordrecht werd⁽¹⁾.

(1) Het bewys staet by Mieris, II, bl. 790. Zie mede daer, bl. 803, een verbond der voornaemste steden van Holland om Willem tot haren Heer te houden en te verdedigen.

[p. 383]

Vrouw Margareet erkende zich onbekwaem om, zonder vreemden bystand, de overhand te krygen. Zy nam dan haren toevlugt tot koning Eduard van Engeland, aen wien zy het bestier der beide graefschappen voor een bepaeld getal van jaren wilde opdragen, mits hy haer hulp verschafte om den aenhang van hertog Willem ten onder te brengen. De Engelsche vorst verwierp dit aenbod niet: hy trad zelfs door gevolmagtigden in onderhandeling met zyne schoonzuster⁽¹⁾; maer ter zelver tyd werkte hy, en naer 't schynt te goeder trouw, om eene verzoening tusschen de moeder en dier zoon te weeg te brengen⁽²⁾.

Jammer maer, by de eerste opbruisching der driften, was er aen geene verzoening te denken. Aldra weêrgalmde het wyd en zyd van bloedige twisten. De voorstanders van hertog Willem ontzagen nu hunne vyanden niet meer, maer vielen verwoed op hunne sloten en haelden die ten gronde, of

(1) Zie Eduards brieven van 21 October 1350 en andere datums, by Mieris, II, bl. 786-89.

(2) Zie des konings brieven van 22 Mei 1351, by Mieris, II, bl. 795, en andere stukken tot dezelfde zaek betrekkelyk, by Van den Bergh, I, bl. 174, vlgg.

[p. 384]

staken er 't vuer aen⁽¹⁾, terwyl de aenhangers van vrouw Margareet, daer waer zy de magtigsten meenden te zyn, geene mindere wraek oefenden, geene mindere verwoesting stichtten. Het is tot die rampzalige tyden dat mede de benamingen opklimmen van Hoekschen en Kabiljauwschen, vreemd en zonderling genoeg als al de namen van Staets-partyen, maer die niet te min hare verklaring en beteekenis vinden in de omstandigheden waer zy uit ontstaen zyn.

Zoo lang Margareet gravin der beide landen, en haer zoon niet dan stedehouder was, voerden de hofbeambten, naer ouder gewoonte, de kleuren van Henegau, zynde rood en geel: het is te zeggen dat de Officieren, en in 't algemeen al de zulken die, gelyk men het noemde, des heeren kleederen droegen⁽²⁾, de beide gemelde kleuren, het zy half

(1) Zie Wagenaar, III, bl. 278, 79.

(2) Ieder hofbediende, ook die van den hoogsten rang, als de Kamerling en de Seneschalk, wisten tot hoe veel ellen laken zy jaerlyks regt hadden (Zie ons vierde Deel, bl. 152, aenteek. 8). Sommigen zelfs kregen laken van het zelfde stuk, waer des vorsten kleederen uit gesneden werden. Zie De Jonge, Hoeksche Twisten, bl. 169.

[p. 385]

en half⁽¹⁾, het zy 't een met het ander doorspikkeld⁽²⁾, op hunne plonje vertoonden. Doch zoo haest hertog Willem, krachtens den afstand zyner moeder in 1349, graef van Holland en Zeeland was geworden, dienden aen zyn hof de kleuren van Henegau vervangen te worden door die van Beijeren, zynde wit en blauw in schuinsche regtstaende ruiten⁽³⁾, geschakeerd als die van een

(1) Zoo was het gemeenelyk. Versta dat geheel het kostuem derwyze samengesteld was, dat de eene mouw, de eene broekpyp, de eene kous, by voorbeeld, zwart, en de andere groen waren, zynde, op de borst en op den rug de kleuren in 't midden gescheiden. Dit gebruik is nog heden in sommige steden behouden voor de weeskinderen van openbare godshuizen, alwaer zy de kleuren dragen van hunne eerste stichters of voorname weldoeners. Zie Monteil, Histoire des Français, etc. Brusselsche uitgave van 1843, I, bl. 161, en II, bl. 138.

(2) Het zy met verschillige banden op het kleed, het zy met uitsnydsels boven een anderkleurig onderkleed. Zie Monteil, ter tweede aengehaelde plaets. Dit gebruik blyft over in onze dusgenaemde livereijen, en in de opslagen der soldaten-kleedsels.

(3) De Franschen heeten dat soort van ruiten losanges.

[p. 386]

dambord⁽¹⁾. In zulk bonten dos staken zich dan ook Willems ambtenaren, en pronkten daermeê tot dat, het jaer daerna, Margareet hare afstandsbrieven ingetrokken hebbende op nieuw voor gravin erkend wilde zyn, gelyk zy 't aenstonds werd van hare vrienden. Van dat oogenblik zag men dan weder, althans in de plaets waer zy haer verblyf had, de kleuren van Henegau voor den dag komen, terwyl hier en ginds de aenhangers van Willem de Beijersche ruiten bleven dragen, vooral sedert dat de vorst, omgehaeld door de edelen en de steden, zich tot mededinger zyner moeder opgeworpen had, en vast hield aen het grafelyk gezag. Alsdan zag men eene dubbele hofdragt, zinnebeeld van twee vyandige partyen, en aenleiding gevende tot onderlingen spot, ja tot gewelddadigheden. De Margareets-gezinden scheerden den gek met de beijersche kleedy, in wier afwisselende blauwe en witte ruiten zy eenige gelykheid vonden met het geschubde vel van den kabiljauw⁽²⁾, waerom zy dan ook dien schimpnaem gaven aen de ambte-

(1) Dusdanig is nog heden het wapen van Beijeren.

(2) De schubben van den kabiljauw hebben inderdaed een witten en blauwen weêrschyn.

[p. 387]

naren van hertog Willem. Deze, gelyk het gaet, verre van zich om die benaming te belgen, zagen er een gunstig voorteeken in, en namen ze gereedelyk aen, latende hooren dat, even als de kabiljauw de kleine visschen verslindt, zy ook hunne tegenstrevers zouden ten onder brengen, inslokken. Nu moesten, van hunnen kant, de anderen mede eenen naem uitvinden, om aen dien van kabiljauw, die haest veel opgang maekte, tegen te stellen, en kozen den hoek⁽¹⁾, of den vischangel waermede gewoonlyk de kabiljauw gevangen wordt, en die derhalve voor hem het meest te vreezen is.

Van dat oogenblik waren de beide Staetspartyen onderscheiden zoo wel door naem als door kleeding. Aldra gingen beide, met den wederzydschen haet waer zy uit ontsproten waren, van de ambtenaers en de hovelingen over tot de burgerlyke standen, en geheel de bevolking werd Hoeksch of Kabiljauwsch. Maer niet allen konden door eene volslagen kleedy hunne gezindheid te kennen geven: waerom dan eerlang ook de enkele kaproen, of het

(1) Hoek en haek zyn hier eensluidend, in 't Latyn hamus, in 't Fransch hameçon. Zie Kiliaen, op het woord Hoeck.

[p. 388]

hoofddeksel, al het overige kwam vervangen, zoodanig dat op korten tyd groot en klein, boer en stedeling, eene roode of blauwe muts droeg, volgens dat hy de eene of de andere party aenkleefde.

Dat zulks eene diepe stoornis in de landen bragt, spreekt van zelf. Maer de vyandschap bepaelde zich niet tot byzondere persoonen of klassen van inwoonders: neen, zy verdeelde gansch het volk dat, aen de zyde van Margareet of aen die van Willem, opentlyk de wapens opvatte, om tegen malkander te veld te trekken.

Zoo ver kwam het dan ook aldra.

De keizerin had, naby Veere in het eiland Walcheren⁽¹⁾, eene vloot verzameld, bemand met Engelschen, Henegauwers en Zeeuwen, waer, van zynen kant, hertog Willem met een aental hollandsche schepen tegen opkwam. De beide partyen werden slaegs in de laetste dagen van Mei⁽²⁾, en verloren veel volk; maer de overhand bleef aen

(1) Benoorden Middelburg.

(2) De dag van het gevecht is niet wel gekend, maer Van Wyn toont dat het moet voorgevallen zyn tusschen den 26^sten en den 30^sten Mei. Zie zyn Huiszittend Leven, II, bl. 257.

[p. 389]

Margareet, wier zoon genoodzaekt was de wyk te nemen naer Holland⁽¹⁾. Daer echter maekte hy toebereidselen⁽²⁾ om op nieuw de krygskans te wagen, en gebruikte zoo veel spoed, dat hy, den 3 July, met eene aenzienlyke zeemagt, van Schiedam uit, de Maes afvoer naer den Briel⁽³⁾, waeromtrent hy de vloot van Margareet ontmoette. Deze had mede haren tyd in geene ledigheid doorgebragt, maer yverig besteed, om in staet te zyn de worsteling voort te zetten. Ook kwam het daegs daerna tot een allerhevigst gevecht dat, schynt het, meer dan vier en twintig uren duerde, en waer derhalve ysselyk veel bloed by gestort werd⁽⁴⁾. De Hoekschen deden hun uiterste best om, even als den eersten keer, de overwinning te behalen; zy vochten als leeuwen onder het oog zelf der keizerin, die met woorden en gebaren hen onophoudelyk aenvuerde: maer het zy dat hun getal te kort schoot tegen de Kabiljauwschen, of

(1) Zie Beka, by Matthaeus, III, bl. 408.

(2) Zie daer veel byzonderheden over by Van Wyn, op. cit. bl. 258, 270.

(3) Een stedeken naby den uitloop der Maes.

(4) Zie daer meer van by Van Wyn, bl. 271, vlgg.

[p. 390]

dat zy minder voorzien waren van slingergevaerten en ander oorlogstuig⁽¹⁾, zy kregen het in 't eind zoo kwaed, dat Margareet vreezende van in haers zoons handen te vallen, den aftogt deed blazen en de zege aen hertog Willem overliet⁽²⁾.

Die zege moet dan ook volkomen geweest zyn⁽³⁾, en Margareets hoop in eens doen vallen hebben, want zy week naer Engeland om koning Eduards hulp in te roepen, nu niet meer tot handhaving harer regten, maer tot verzoening met haren zoon.

Daer had de Engelschman reeds yverig aen ge-

(1) Men leest inderdaed dat Willem de straten van Vlaerdingen had doen opbreken, en de steenen naer zyne vloot voeren. Behalve dat, had hy voorraed by van pektoortsen, solfer, teer, kalkpotten, enz. ontuig genoeg dus om de vyandlyke bodems in brand te krygen, en het scheepsvolk de oogen blind te byten. Zie Van Wyn, bl. 268.

(2) Zie Wagenaar, III, bl. 282.

(3) Willem had, te midden van den stryd, belofte gedaen van, indien hy overwon, eene kapel ter eere Gods te stichten en behoorlyk te begiftigen. Deze belofte vervulde hy kort daerna, by diploom van 29 July, door Van Wyn meêgedeeld, onder de Bijlagen op zyn werk, bl. 304.

[p. 391]

werkt⁽¹⁾, en hy besteedde voortaen nieuwen vlyt om den vrede tot stand te brengen⁽²⁾; maer het zy dat Willem, nu hy boven was, de handen al te zeer gesloten hield, het zy dat Margareet hare eischen nog overdreef⁽³⁾, de onderhandelingen sleepten jaren, eer het tot eenen zoen kwam. En dan waren het ten laetste nog andere middelaers die een eind aen 't geschil maekten, namelyk Jan van Beaumont en heer Walraven van Ligny⁽⁴⁾, door Willem en diens moeder aengesteld om de voorwaerden van vrede te bepalen, waeraen zy beide

(1) Zulks blykt uit de oorkonden voorkomende by De Jonge, Verhandelingen, enz. II, bl. 3, vlgg. en by Van den Bergh, Gedenkstukken, enz. I, bl. 174-197.

(2) Zie daer de bewyzen van by Mieris, II, bl. 805 en 820.

(3) Het schynt dat zy 40,000 gulden eens, en eene jaerwedde vroeg van 8,000 gulden. Zie Van den Bergh, bl. 181, en 192-93, in de noten.

(4) Deze edelman was de eigen zoon van Walraven van Luxemburg, heer van Ligny die, in 1288, te Woeringen sneuvelde. Zie ons vyfde Deel, bl. 296 en 372. Zyne moei, Philippine van Luxemburg, was getrouwd geweest met graef Jan II van Henegau. Zie hiervoren, bl. 198, aenteek. 4. Zie mede Van Wyn, Huiszittend Leven, II, bl. 195.

[p. 392]

zich vooraf onderwierpen⁽¹⁾. Zoodan den 7 December 1354 bragten de scheidslieden uit: ‘In tierst, voor al ander dinc, dat myn Here Hertoghe Willem mynre Vrouwen synre moeder oetmoedelicken sal bidden om verghiffenisse, als een kint der moeder, van dat hyse ghetoornet heeft oft hebben mach, welcke saecke sy vriendelicke doen sal alse moeder⁽²⁾. - Voert, dat er eene goede, vrome ende ghelycke pays wesen sal tuscen onse Vrouwe ende onsen Here haren soon van alre twist ende onrust. - Voert, dat allen vanghenen van beider zyden vrylick quite selen syn, ende weder comen op haer goet dat sy hadden toen dese twist begonde. - Voert, dat onse Vrouwe voersz. quite scelden sal ende gheven haren sone onsen Here Hertoghe Willem voersz. die graefscepen van Hollant, van Zeelant ende heerscappye van Frieslant⁽³⁾ met allen

(1) Zie beider Compromissum by Van Wyn, bl. 297.

(2) Het een en 't ander geschiedde. Zie de getuigenis in Van Wyns Bijvoegselen en Aanmerkingen op het III^de Deel van Wagenaar, bl. 62.

(3) De afstand dier domeinen werd verrigt volgens het oude formulier met mond en halm. Zie Van Wyn, loc. cit. en geheel den omslag van dat gebruik in de Ouderdommen van Grimm, bl. 121, vlgg.

[p. 393]

toebehooren, overmits een jaerpensie die onse Vrouwe voersz. daer uit sal hebben, ende oock eene summe van ghelde als wy noch namaels segghen selen ende verclaren⁽¹⁾, want wy ons hierof beraden moghen mit hoghe edele luiden den Hertoghe van Bourbon ende den Connestabele van Franckrike synen broeder⁽²⁾, also verre als ons goed dunct. - Voert immer wel verstaen dat onse Here die Hertoghe Willem geen recht eiscen en sal, noch anespreken aen die graefscepe van Henegouwe, also langhe alse onse vrouwe syn moeder levet; oeck en sal hy gheen berecht van den lande van Henegouwen noch van onser Vrouwen voersz. hem onderwinden,

(1) Het blykt uit andere stukken dat, twee dagen daerna, dezelfde middelaers, een besluit namen volgens hetwelk hertog Willem, behalve eene hoofdsom van 40,000 gulden in vier termynen af te tellen, eene jaerwedde van 7000 aen zyne moeder uitkeeren moest. Zie Van Wyn, Huiszittend Leven, II, bl. 211-17.

(2) Deze twee waren Pieter en Jakob van Bourbon, kinderen van Maria van Henegau, graef Jan des II^den dochter. Zie boven, bl. 230, aent. 2.

[p. 394]

ten sy by horen goeden wille ende by horen versoecke. - Dit ward gheseghet, gheënt.... op dat overste van den Burch⁽¹⁾ te Berghen in Henegouwe, op den VII van December in 't jaer ons Heren M. CCC. LIV⁽²⁾.’

Aldus kwamen dan eindelyk moeder en zoon tot akkoord, en de Hoeksche edellieden, die het land geruimd hadden, mogten thans weêr hunne vervallen of mishandelde sloten gaen bewoonen; maer ongelukkiglyk, velen van hen bragten hunnen haet meê te rug, en bleven wrokken op de tegenparty, zoodanig dat er, in stede van een waren vrede, slechts een soort van bestand uit volgde, 't welk by de eerste gelegenheid stond gebroken te worden, als het met der daed gebeurd is. De twist, in 1350 ontstaen, heeft eeuwen geduerd, en is zelfs op den dag van heden nog niet geheel uitgedoofd in Noord-Nederland.

(1) Versta den toren (in 't Fr. le donjon) van het grafelyk burgslot te Bergen. Zie Van Wyn, bl. 210, in de aenteek.

(2) De oorkonde staet by Mieris, II, bl. 824-25. - Van Wyn, bl. 209, vlgg. heeft extracten gegeven uit het oorspronkelyk fransche of liever waelsche charter.

[p. 395]

Willem en Margareet waren opregtelyk verzoend. De laetste hield, sedert, haer verblyf in Henegau, alwaer zy van tyd tot tyd het bezoek haers zoons, of geschenken van hem ontving, even als zy van haren kant, ten bewyze der herstelde vriendschap, hem soms voorraed zond voor zyne grafelyke tafel⁽¹⁾. Doch zulks had haest een eind; want de vorstin overleed te Kanoot den 23 Juny 1356⁽²⁾, en werd begraven te Valencyn in de kerk der Minderbroeders, alwaer, eenige maenden te voren, haer oom heer Jan van Beaumont mede ter aerde besteld was⁽³⁾. Met Margareet eindigde in Henegau het huis van Avesnes.

(1) Zoo leest men in eene grafelyke rekening van 1355: ‘Item zonnedaghes na Sente Margrieten dach in den Haghe ghegheven Crabbendyc, den Messagier, die van mire Vrouwen weghe, myns Heren moeder, brochte wt Heneghouwen 11 Dassen levende, ende 11 ghesouten Herten.’ Zie Van Wyn, bl. 224, in de noten.

(2) De meeste hollandsche schryvers stellen 1355; maer het blykt uit de pas beroepen rekening dat zy een jaer mis zyn. Wy houden het met Delewarde, IV, bl. 189, Hossart, II, bl. 147, en anderen. Zie het grafschrift medegedeeld door D'Outreman, bl. 448.

(3) Zie D'Outreman, loc. cit. - Jan van Beaumont was gestorven den 11 Meert. Zie Vinchant, III, bl. 253.