Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 119]

Vierde hoofdstuk.

henegau onder de boudewyns, vervolg. - dood van boudewyn iv. - hoffeesten en tornooijen onder boudewyn v. - diens geworstel met jakob van avesnes. - boudewyn v wordt erfgenaem van vlaenderen. - zyne dochter gehuwd aen philip-auguste. - krygen tegen frankryk en brabant. - henegau overvallen. - verzoening. - vlaenderen wordt vereenigd aen henegau.

1169 - 1191.

Sedert dat de jonge Boudewyn tot de ridderlyke weerdigheid was verheven geworden, stond hy, in het bestier des lands, zyn' vader trouw ter zyde, en gaf blyken van buitengewoone wysheid in de raedzael, zoo wel als van onversaegdheid in de wapenspelen, waer hy byzonder veel van hield.

Zulks strekte ten waerborg dat hy ook op het krygsveld door dapperheid uit zou munten, gelyk hy 't eerlang bevestigde; want zynde, in 1170, met een talryk gevolg van edellieden naer Trazegnies getrokken, om daer een tornooi by te woonen, ontmoette hy onder wege hertog Godevaert van

[p. 120]

Brabant, die daer insgelyks naer toe kwam, maer aen 't hoofd van een magtig leger, derhalve om kryg te voeren, veeleer dan om zyne behendigheid en de sterkte zyner vuist in het steekspel te toonen⁽¹⁾. Daer werd inderdaed gevochten, hevig gevochten, naby het dorp Carnières⁽²⁾, en ofschoon Boudewyn ongelyk zwakker was in manschap⁽³⁾, behaelde hy niet alleen de victorie, maer dreef zyn' tegenstander op de vlugt, na een groot deel van diens volk te hebben neêrgeveld⁽⁴⁾.

(1) Aldus verhalen, na De Guyse, XII, bl. 190, vlgg. en Gislebertus, Chron. bl. 74-75, al de benegauwsche geschiedschryvers het feit; maer die van Brabant stellen het voor als een gewoonen veldtogt, en zulks heeft veel meer schyn van waerheid. Zie, in ons vyfde Deel, bl. 97, welke redenen hertog Godevaert had om op den graef van Henegau gebeten te zyn.

(2) Tusschen Binche en Trazegnies.

(3) Volgens Gislebertus zou de hertog met ongeveer dertig duizend man afgekomen zyn, wat zeker dusdanig overdreven is, dat geheel zyn verhael er een merk van valschheid door krygt.

(4) Gislebertus spreekt van 2000 dooden en 6000 gevangenen aen den kant der Brabanders, en van klein of geen verlies aen Boudewyns zyde. Het een en het ander is onaennemelyk. Volgens Guyse, bl. 194, zou de hertog twee duizend voetknechten en vier ridders op 't veld, alsmede twee honderd mannen in 's vyands handen gelaten hebben. Men ziet, daer is groot verschil tusschen die beide getuigenissen. Wat voor waerheid mag gehouden worden, is, dat hertog Godevaert de nederlaeg kreeg, en er met schande van naer huis keerde.

[p. 121]

Dit vroom gedrag des jongen Boudewyns vervulde met vreugd den vader, die thans niet meer meê kon doen, maer roemen mogt op de krygshaftigheid van zyn dierbaren zoon. Hy proefde nog eens die zelfde voldoening, toen, in den herfst van het volgend jaer 1171, graef Hendrik van Namen, bestookt door vreemde en binnenlandsche vyanden, zyn slot van Luxemburg niet dorst verlaten, uit vrees van dit kwyt te worden en niet meer te weten waer elders steun te vinden tegen zyne meineedige leenmannen. Hy riep dan zyn' neef van Henegau ter hulp, die zonder aerzelen zich aen 't hoofd stelde van dry honderd ridders en omtrent even zoo veel edele knapen, met welke hy op korten tyd geheel het naburig graefschap tot onderwerping bragt, ja Hendriks vyanden uit het land dreef en tot by Metz achtervolgde⁽¹⁾, hebbende

(1) Het Luxemburgsche strekte in dien tyd tot bykans tegen de bisschoppelyke stad van Metz.

[p. 122]

onder wege een burgslot met geweld veroverd⁽¹⁾, en vernielende alles te vuer en te zweerd by zyne wederkomst⁽²⁾.

Nauwelyks t' huis van dezen krygstogt, verloor de koene ridder zyn' vader. Boudewyn IV stierf te Bergen den 8 November 1171, en werd naest wylen zyne echtgenoot in de kerk van Sinte Waldruit begraven⁽³⁾.

Boudewyn V de Kloekmoedige had reeds uit zyn gezegend huwelyk met Margareet van Elsaten twee kinderen verworven, eene dochter, Isabelle, geboren te Ryssel in April 1170, en eenen zoon, nog eens Boudewyn genaemd, die in July van het volgend jaer te Valencyn was ter wereld gekomen.

Des graven eerste zorg werd besteed aen het smoren eener oude veete⁽⁴⁾, die tusschen de hee-

(1) Gislebertus noemt het castrum Bretenghes, Reiffenberg Bretinghen.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 77, en de Guyse, XII, bl. 196.

(3) Zie Vinchant, II, bl. 259-60, en Delewarde, III, bl. 12.

(4) Versta een dier familie-wrokken, die soms twintig jaer duerden, en waer heele geslachten by uítstierven, omdat al de bloedverwanten party moesten nemen, behalve dat zy de plaeg waren der onderdanen. Zie ons tweede Deel, bl. 135.

[p. 123]

ren van Thrit⁽¹⁾ en Annoit⁽²⁾ sedert lang bestaen en veel kwaed gesticht had. Boudewyn, in eene vergadering van edelen en wyze raedslieden, noopte die twisters tot wederzydsche verzoening, eh beval hun strengelyk den vrede te onderhouden⁽³⁾. En om den vrede beter te handhaven door geheel het graefschap heen, bezwoer hy met zyne baronnen eene wet, waerby de straf van wedervergelding, of de poena talionis, uitgesproken werd tegen wie hem schenden zouden: het is te zeggen dat men van den misdadige lid voor lid, leven voor leven zou eischen, zoo nogtans dat de graef zich voorbehield om, in zekere gevallen, en met de toestemming van de nabestaenden des beleedigden, ontslag te geven van de verdiende straf⁽⁴⁾.

(1) Het huidige Trith-Saint-Léger by Valencyn.

(2) Het huidige Aulnoy, in dezelfde buert, bezuiden Valencyn. Reiffenberg geeft Lannoi; maer dat ligt in Waelsch Vlaenderen, en kan hier moeijelyk te pas komen. -

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 78.

(4) Zie nog andere bepalingen daeromtrent in het Chron. Gisleb. bl. 78-79.

[p. 124]

Nadat hy de hulde zyner vasallen en den eed van getrouwigheid van zyne onderdanen had ontvangen, ging hy zelf zynen pligt volbrengen by den bisschop van Luik, Henegau's leenheer sedert de opdragt van vrouw Richildis⁽¹⁾. Vervolgens hield hy, met het eertskomend feest van Kersmis, plegtiglyk hof in zyn nieuw paleis van Valencyn, waer meer dan vyfhonderd ridders en leenmannen verschenen, wordende de hooge eerambten van Seneschalk, van Kamerling, van Schenker, enz. vervuld door de baronnen, in wier huizen die weerdigheden reeds erfelyk waren. De graef, het voorbeeld volgende der gekroonde hoofden, zag op geene kosten, en was gelukkiglyk ryk genoeg om, zoo wel aen tafel, als in het herbergen van zoo veel gasten, in het bewyzen van gunsten aen wie ze verdienden, in het uitdeelen van spyzen en aelmoezen aen den arme, in het bywoonen der kerkdiensten met zynen hofstoet, al de grootschheid en vrygevigheid te vertoonen, welke aen het hoofd eens magtigen Staets betaemden. Altyd deftig en vorstelyk in de tegenwoordigheid van 's lands

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 80.

[p. 125]

adel, had hy vriendelyke woorden voor iederen ridder, en liet zich nimmer iets ontsnappen dat het zy door de ligtveerdigheid, het zy door de gramschap of eenigen anderen hartstogt mogt schynen ingegeven te wezen⁽¹⁾.

De Valencynsche feesten waren nauwelyks afgeloopen, of graef Boudewyn begaf zich, met een gevolg van tachtig ridders, naer Champagne, om daer, aen de kanten van Châlons een steekspel by te woonen, en bleef ongeveer eene maend in dat land, heel zyn gezelschap kostvry houdende. Na Paschen van hetzelfde jaer 1172, trok hy met nog grooteren ridderstoet naer een ander tornooi, dat in Burgondië aengezeid was. Daer besteedde hy vyf weken toe, en gaf geene mindere blyken van kloeken moed en mildheid, want hy droeg andermael al de kosten van dien verren togt⁽²⁾. Eindelyk omstreeks Pinkster ging de vorst een plegtig bezoek afleggen by koning Hendrik van

(1) Dit portret van Boudewyn V is gemaekt naer de schets van 's mans eigen kanselier Gislebertus, in zyn Chron. bl. 80. Misschien is er wel wat opschik by.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 80, 81.

[p. 126]

Engeland⁽¹⁾, van wien hy een geldleen⁽²⁾ ontving van honderd marken sterling⁽³⁾, en hem daer hulde voor deed even als zyn vader, om dezelfde reden, aen Hendriks voorganger weleer gedaen had⁽⁴⁾. Sommigen van Boudewyns reisgezellen kregen insgelyks beurzen van den Engelschman,

(1) Namelyk Hendrik II, die tevens hertog was van Normandyë en van Aquitanië, alsmede graef van Anjou, weshalve Boudewyn niet juist de zee moest overgaen om den Engelschman te bezoeken.

(2) Alles, in de middeleeuwen, was leen of werd het. En wanneer de vorsten geene gronden of sloten meer uit te geven hadden, of dat beide te ver afgelegen waren, wierven zy nieuwe vasallen by middel van jaerwedden, welke den naem kregen van geld- beurs- of kamerleenen. Zie Du Cange, op het woord feudum bursac, III, col. 457. Voor dat nieuwe soort van leenen, dat in de twaelfde eeuw opkwam, waren zy, die er meê begunstigd werden, hulde en manschap schuldig aen den uitgever, even als andere vasallen.

(3) Dit zegt zoo veel als engelsche marken, min of meer verschillend van fransche en andere. Zie daerover Du Cange, IV, col. 517. - Wat het woord sterling zelf betreft, diens oorsprong ligt in 't duister, en het werd vroeger in onderscheidene beteekenissen gebruikt. Zie Du Cange, III, col. 163, sqq.

(4) Zie het Chron. Gisleb. bl. 81.

[p. 127]

of werden bevestigd in vroeger geschonken geldleenen, en deden, op hunne beurt, den eed van getrouwheid aen den koning⁽¹⁾.

Men denke echter niet dat Boudewyn V geen andere bezigheid vond dan aen koninklyke hoven, of in de steekbaen van naburige vorsten met prachtige ridderstoeten te verschynen. Neen, hy moest nog dat eigen jaer onder 't harnas zweeten, om aen zyn' oom den graef van Namen, in diens nooit eindigende twisten bystand te geven. Dit mael lag Hendrik in de war met een anderen Hendrik, hertog van Limburg en markgraef van Arlon⁽²⁾, die reeds sedert eenigen tyd het Naemsche en 't Luxemburgsche aen 't afloopen was⁽³⁾, en zyn' tegen-

(1) Gislebertus noemt Eustache van Roeulx voor 15 marken, Wouter van Ligne, Amandus van Prouvi by Valencyn, Hendrik van Braine, en Robrecht van Carnières, ieder voor 10. Maer Jakob van Avesnes, een der voornaemste baronnen van Henegau en door den graef inzonderheid aenbevolen, ontving een kamerleen van 30 marken. Zie het Chron. Gisleb. loc. cit.

(2) Het markgraefschap van Arlon, aen het zuidelyk uiteind van Luxemburg, behoorde toe aen den hertog van Limburg, zynde in vorige tyden door een huwelyk in diens huis gekomen.

(3) De oorzaek van dien twist is niet wel gekend. Zie ons vyfde Deel, bl. 100, aenteekening 1, alsmede Ernst, Hist. du Limbourg, III, bl. 157, vlgg.

[p. 128]

stander dusdanig in 't nauw had gezet, dat deze zich schuil hield te Metz, niet bekwaem zynde den Limburger het hoofd te bieden. Boudewyn, dringend ter hulp geroepen, kon niet weigeren aen hem, wiens beide graefschappen hy erven moest. Hy stelde zich dan haestiglyk aen het hoofd van dry honderd veertig ridders, gesteund door even zoo veel andere ruiters⁽¹⁾ en vyftien honderd voetknechten, met welke hy regt naer het slot van Arlon trok, en daer het beleg om sloeg. Hendrik zat achter stevige muren, moeijelyk te verkrachten zonder zwaer krygstuig; maer hy was, mag men denken, onverwachts omringd geworden, want hy had kleinen voorraed aen levensmiddelen, en kon het niet lang uithouden. Daerenboven zag hy, van op zyne wallen, heinde en ver huizen in brand steken, akkers verwoesten, landzaten plun-

(1) Wanneer ridders ten kryg voeren, waren zy altyd vergezeld van edelknapen, die hen dienden, hunne schild droegen, hun de wapens aendeden, enz. zynde dit de gewoone weg langs waer zy zelven tot den ridderstand opklommen.

[p. 129]

deren. Dit, gevoegd by den honger, maekte dat hy het weldra opgaf, met belofte van den graef van Namen te vergoeden voor hetgeen hy hem had afgenomen, en zoo werd het peis⁽¹⁾.

Het werd peis, ja, voor graef Hendrik, die zich weêr oogenblikkelyk in het bezit zyner domeinen hersteld zag, en daer aen Boudewyn zyne dankbaerheid voor betoonde, met hem op nieuw de erfenis van Namen en Luxemburg toe te zeggen, zelfs onder eed te bevestigen⁽²⁾.

Maer onze graef was zoo haest niet weêrgekeerd van zynen roemryken krygstogt, of hy werd naer Normandyë geroepen om den koning van Engeland by te staen tegen diens eigen zoon. Deze stak zyn' vader naer de kroon, en ondersteund door Lodewyk VII van Frankryk⁽³⁾, had hy reeds pas genoemd land in rep en roer gesteld. De kortste weg voor Boudewyn was door het land van zyn' zwager

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 83, alwaer hy de voornaemste ridders opnoemt, welke aen dezen togt deel namen.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 83.

(3) De erfprins van Engeland was getrouwd met de dochter van koning Lodewyk.

[p. 130]

den graef van Vlaenderen; maer Philip heulde met den oproerigen zoon, en deed zoo veel, dat de Henegauwer onverrigter zake moest naer huis trekken⁽¹⁾.

Hy kwam maer juist in tyds om de plannen te verydelen van Jakob van Avesnes die, op zyne wys, in Henegau den rol van den engelschen erfprins aen 't spelen was. Dat huis van Avesnes had sedert eene eeuw herwaerts de graven in den weg gestaen. Ryk begoed van wege hunne voorouders, en allengskens nog magtiger geworden door aenkoop van domeinen of door huwelyksverbindtenissen met andere huizen, konden de heeren van Avesnes zich niet gewennen om onder grafelyk gezag te staen, maer streefden immer naer onafhankelykheid, naer vrye meesterschap, gelyk, hier en elders, de leenmannen die er kans voor zagen, daer in 't algemeen toe geneigd waren.

Boudewyn V had, kort voor zyn vertrek, eenen toren doen aenleggen te Beaufort⁽²⁾, naby het

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 85. - Zie mede Delewarde, III, bl. 19, vlgg.

(2) Gislebertus, bl. 85, zegt: in villa quae dicebatur Kiviniis, quae postea Belfors nominata fuit. De plaets, hier gemeend, is gelegen tusschen Maubeuge en Avesnes.

[p. 131]

grondgebied van Avesnes, met het blykbaer inzigt van den naburigen baron in den toom te houden, doch zonder aen diens heerlyken bodem te raken. Dit werk stiet echter Jakob derwyze tegen 't hoofd, dat hy, gebruik makende van 's vorsten afwezigheid, de gravin Margareet deed vermanen van het te staken, bewerende dat zyne regten er door miskend en geschonden waren. Maer Boudewyns echtgenoot gaf hem een moedig antwoord, zeggende dat zy voortzetten wilde wat haer gemael had begonnen, met volle overtuiging van er niemand door te beleedigen. Hierop verklaerde de Avenner stout weg dat hy zyn regt met de wapens zou vervolgen; weshalve Margareet aenstonds krygsvolk naer Maubeuge zond, om den wreveligen leenman tegen te gaen: toen juist graef Boudewyn met zyne ridderschap uit Vlaenderen weêrkeerde, en thans zelf met den baron af kon rekenen. Deze had aen zoo haestig eene terugkomst zich niet verwacht, en was er meê verlegen: ook aerzelde hy niet goede woorden te geven om het geschil in der minne by

[p. 132]

te leggen, gelyk het werkelyk gebeurde. De toren ging voort en werd voltooid in 1173⁽¹⁾.

Graef Boudewyn zou het den heer van Avesnes anders hebben betaeld gezet, indien hy met hem niet had zoeken in vrede te leven; doch zulks was moeijelyk. Het jaer daerna werd Robrecht van Chartres, weleer kanselier van Vlaenderen, tot bisschop van Kameryk gekozen. Na dat hy de regalia had ontvangen van keizer Frederik-Rossenbaerd, onderzocht hy met vlyt de oorkonden zyner kerk, om te zien wat naburige heeren haer voor en na ontvreemd hadden, en dat vervolgens uit hunne handen te halen. Hy bevond dat Jakob van Avesnes, of diens voorzaten, hier en ginds verder gegrepen hadden dan hun regt meêbragt, en raekte daerover met hem in twist; want van weêrgeven hielden de heeren van dien tyd niet. Sedert geviel het dat de kerkvoogd naer de kanten van Ath wilde gaen om Melin⁽²⁾ te bezoeken, mede een bisschoppelyk eigendom, waer zeker ook al aen getornd was; doch de vyandschap van denzelfden Jakob vree-

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 86.

(2) Het huidige Melin-l' Evêque, tusschen Ath en Enghien.

[p. 133]

zende, over wiens grondgebied hy reizen moest, vroeg hy een vrygeleide van graef Boudewyn, die zulks gereedelyk toestond, noemende zelfs een' zyner edellieden, Lodewyk van Frasnes, om den bisschop te vergezellen. Ei! die voorzorg baette niet; want te Condé gekomen zynde waer de Avenner heer van was⁽¹⁾, werd Robrecht door diens serjanten, op het afstappen van de brug⁽²⁾, verraderlyk vermoord, zonder eerbied voor den landvrede, zonder ontzag voor de grafelyke bescherming. Boudewyn was woedend, toen hy de tyding kreeg van zulk roekeloos bestaen: op den eigen stond rukt hy volk byeen, ylt naer Condé, steekt de stad in brand, en belegert het slot, tot dat de woestaert die er binnen zat het eerlang zonder beding overgaf⁽³⁾.

De graef was dit mael zoo ligt niet te verzoe-

(1) Het huis van Avesnes bezat tevens de heerlykheden van Condé en van Leuze in het oude Burbant, naest andere, elders gelegen. Zie Vinchant, uitgave in-folio, bl. 199, vlgg.

(2) Namelyk de brug op de Schelde, aen den overkant van welke hy den voet zette op Jakobs grondgebied.

(3) Zie het. Chron. Gisleb. bl. 87, en Delewarde, III, bl. 28.

[p. 134]

nen. Nogtans met Kersmis van het jaer 1174 te Bergen hofhoudende, waer ongeveer dry honderd vyftig ridders verschenen, werd er voor den Avenner ten beste gesproken, met zulk gevolg, dat Boudewyn het slot van Condé aen Jakob weêrgaf, op voorwaerde echter dat deze het ter beschikking zyns leenheers stelde, zoo dikwerf het hem gevraegd zou worden⁽¹⁾. De baron beloofde dat, doch 't waren woorden in den wind; want niet langer dan het volgend jaer wilde Boudewyn, die andermael van zynen leenman te klagen had, het slot bezetten, maer vond Jakob weigerig en Condé gesloten. Alsdan werd de zaek gebragt voor het grafelyk hoog geregtshof. De Pairs van Henegau verklaerden den wederspannigen vasal vervallen van zyne regten, en de heerlykheid van Condé aen den graef verbeurd⁽²⁾. Daer bleef het niet by: omstreeks Paschen, ziende dat Jakob in zyne halsstarrigheid volhardde, trok de graef met gewapende magt naer het land van Avesnes, gereed om ernstig door te werken, als aenstonds bleek toen

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 88.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 91. Zie mede Vinchant, II, bl. 263, en Delewarde, III, bl. 31.

[p. 135]

men hem het Avenner-Woud, al te wel geschikt voor hinderlagen of verrassingen, zag neêrhakken, en er eenen weg door maken, waer honderd man op ry genoegzaem ruime baen hadden. Getuige van deze toebereidsels, werd Jakob benauwd, voorziende dat de gewapende magt, welke hy verzameld had, niet bestand zou wezen tegen het leger van Boudewyn, vergezeld van zyn' oom van Namen en van den graef van Clermont. Hy lei dan het hoofd in den schoot, en zich begevende tot zynen leenheer, viel hy voor hem op de knieën om genade smeekende, en Condé zonder eenig besprek aen hem overleverende. De graef meende dat de onderwerping ongeveinsd was. Om dan, van zynen kant, de palen der vorstelyke bescheidenheid niet te buiten te gaen, schonk hy aen Jakob, met den zoen van vrede, de stad Condé weêr, maer wierp het slot op den grond, ten einde alle verdere wederspannigheid voor te komen⁽¹⁾.

Vergeefsche zorg: de wederspannigheid zat den Avenner in 't bloed; hy kon niet gehoorzamen,

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 91, en Delewarde, III, bl. 33.

[p. 136]

noch stil zitten. Zelfs maekte hy het sedert nog erger; want al zyne leenpligten miskennende, dorst hy niet alleen den graef van Henegau afvallen, en met diens vyanden heulen, maer hy had het hart van hem den oorlog te verklaren⁽¹⁾. 't Is waer, zulke verregaende ontrouw werd den eedbreker duer betaeld gezet. De graef ontveinsde eenigen tyd zyne gramschap, maer had zoo haest de handen niet ruim, of hy viel verwoed in het Burbant, en behalve eene algemeene plondering van het land dat aen Jakob toebehoorde, legde hy daer twee en zeventig dorpen in asch, gelyk hy het jaer daerna, nogmaels zynen wrevel bot vierende, in eene andere streek honderd en tien dorpen van denzelfden heer door het vuer liet verleren⁽²⁾.

Wy hebben hier die feiten vereenigd, alhoewel zy door eene tusschenruimte van ettelyke jaren gescheiden zyn, om des te beter te doen zien hoe zwak, in de twaelfde eeuw, de banden waren die den vasal aen den leenheer verknochtten, en hoe

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 134-35.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 142, 43, 46. Zie mede Delewarde, III, bl. 123, 127.

[p. 137]

moeijelyk het voor dezen laetste was zyne heerschappy over den adel staende te houden; want op het scheiden van de markt verzoenden zich toch Boudewyn en Jakob, en kreeg deze al zyne leenen weêr. Jammer maer, diens onderdanen hadden by zyne woestheid het meest geleden; want in dat rampzalig tydvak, het zy dat de vorsten kryg voerden tegen hunne naburen, het zy dat de baronnen onder elkander aen 't vechten raekten, het zy dat de leenheeren hunne oproerige vasallen te bedwingen of te kastyden hadden: in ieder geval moesten het de arme landzaten misgelden. Wat was er nog weg af te leggen eer men begon te verstaen dat de onderdanen, te midden van huns vorsten getwist, hunne natuerlyke regten behouden, en dat zy niet verantwoordelyk moeten gesteld worden voor de misdryven van die hen beheerscht!

Het jaer 1177 opende eene gansch nieuwe toekomst voor de graven van Henegau. Philip van Elsaten maekte gereedschap om naer het Oosten te vertrekken, alwaer de zaken der Christenen in dat oogenblik vry slecht stonden. Daer de vlaemsche vorst zonder kinderen was, en het geval voorzien moest worden dat hy misschien van zynen kruis-

[p. 138]

togt niet levend weêr zou keeren, beriep hy 's lands adel te Ryssel, om zyne zuster Margareet, te samen met haren gemael, tot wettige erfgenamen van Vlaenderen te doen erkennen: een voorstel waer allen gereedelyk in toestemden, dewyl er niemand meer regt kon hebben tot het graefschap, noch bekwamer was om dit, des noods, te verdedigen tegen zyne vyanden⁽¹⁾.

Intusschen, het gevreesde onheil viel niet voor. Philip kwam ongeschonden van zyne reis naer huis, doch bleef niet te min voortaen met de henegauwsche vorsten in nauwere betrekkingen, als welke thans bestemd waren om, het zy zelven, het zy in hun kroost, hem op te volgen. Zoo begeleidde hy in 1179 zyn' zwager naer Rheims ter kroonfeest van koning Lodewyks eenigen zoon Philip-Auguste⁽²⁾. Graef Boudewyn verscheen daer met een

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 270.

(2) Lodewyk VII, koning van Frankryk, had onderscheidene dochters uit zyne twee eerste huwelyken; maer van zyne derde gemalin, Adelheid van Champagne, had hy een enkelen zoon, die, op Allerheiligendag van 1179, te Rheims gezalfd en gekroond werd. De vader, kort te voren met beroerte geslagen, had verlangd dat zulks vóór zyne dood geschiedde, ten einde er later geen twist mogt opryzen van den kant der echtgenooten zyner dochters.

[p. 139]

ryken stoet van tachtig ridders, willende niet onderdoen voor de fransche baronnen, met welke hy misschien later op zou treden als leenman van dezelfde fransche kroon. Op zyne terugreis, ging hy kampen in een tornooi tusschen Rhetel en Châtillon, en had ja het genoegen Hendrik van Bar, koning Lodewyks nabestaende, in het wapenspel te overwinnen, dien hy vervolgens meê naer Valencyn bragt, kwansuis als een' gevangen, maer om hem op henegauwschen bodem met alle hoffelykheid in vryheid te stellen, gelyk het destyds de gewoonte was by die edele ridderspelen⁽¹⁾.

Het goed onthael dat Boudewyn aen het hof van Frankryk gevonden had, was, naer 't schynt, alleen door de staetkunde ingegeven; want korten tyd daerna kwam Roel van Clermont⁽²⁾ met andere hooge baronnen naer Bergen, om van 's konings

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 97, 98, en Delewarde, III, bl. 43.

(2) Graef Roel van Clermont was konstabel van Frankryk.

[p. 140]

wege een huwelyk voor te slaen tusschen diens zoon Philip-Auguste en Boudewyns oudste dochter Isabella van Henegau. Lodewyk VII zocht, volgens het zeggen der gezanten⁽¹⁾, door dezen echt het bloed van Karel den Groote in zyn koninklyk huis weêr te brengen⁽²⁾. Zoo hiet het, ja; doch de ware grond van Lodewyks voorkeur lag in den bruidschat, door Isabelle meê te brengen, en dien hy reeds vooraf met den graef van Vlaenderen geregeld had⁽³⁾. Namelyk de negentienjarige jonk-

(1) Per quam (Isabellam) Franci sanguinem Caroli Magni ad reges suos redire jactitabant, zegt Marchantius, in zyn Flandria, enz. bl. 201.

(2) Inderdaed Isabelle stamde lynregt af van Karel den Groote, hoogst waerschynlyk door de Raginers uit het huis van Henegau zelf (zie boven, bl. 8, en de aent. 2), doch zeker en buiten kyf door den gemael van Richildis, Boudewyn I. Zie de Geslachttafel der graven van Vlaenderen, in ons vierde Deel, tegenover bl. 704. - Oudegherst, Annales, enz. I, bl. 448, legt het anders uit, maer loopt er meê verloren.

(3) Philip van Elsaten was doopsvader van den franschen erfprins, en bestemd om diens voogd en opleider te wezen na 's vaders dood. Zie ons vierde Deel, bl. 270, en Kervyn de Lettenhove, Hist. de Flandre, II, bl. 51, aenteek. 5.

[p. 141]

vrouw zou van haer' oom ten uitzet krygen de steden van Atrecht, Sint Omaers, Aire, Hesdin, Bapaume en Lens, met al de landen en dorpen aen gene zyde der Nieuwe-Gracht⁽¹⁾ gelegen, dat is te zeggen een derde of nog meer van hetgeen, in de twaelfde eeuw, tot het graefschap van Vlaenderen behoorde⁽²⁾. Dat alles maekte dus deel van de erfenis aen Margareta en Boudewyn toegezeid: ook had deze er weinig lust in om het aen de fransche kroon af te staen, en zoo liever het aenbod des konings van der hand hebben gewezen, gelyk hy werkelyk beproefde, voor reden bybrengende dat zyn kind reeds verloofd was aen den graef van Champagne. Maer dit tegenstribbelen hielp niet. Philip van Elsaten wilde zyne nicht koningin zien worden, en praemde den vader tot toestemming, dusdanig dat, naer zyn' wensch, het huwelyk den 28 April 1180 plegtiglyk ingezegend, en Isabelle op het einde van Mei koningin gekroond werd in

(1) Of de dusgenaemde Fossa Bolona, waerover men ons vierde Deel kan nazien, bl. 85, en de aenteekening 2 aldaer.

(2) Zie ons vierde Deel, bl. 271, en de aenteek. 2.

[p. 142]

de kerk van Saint-Denis⁽¹⁾. Zy beklom dat zelfde jaer den troon, zynde Lodewyk VII gestorven den 18 September.

Het blykt hier dat graef Boudewyn V niet geheel doenvry was, maer door het belang gedwongen zyn' zwager van Vlaenderen naer de oogen te zien, gelyk hy dit, en om dezelfde reden, ook moest by zyn' oom van Namen: dubbele afhankelykheid welke hem meer dan eens zeer zwaer viel. Wy zwygen van de hulp welke hy aldra⁽²⁾ aen den eerste verpligt was te geven tegen zynen eigen schoonbroeder⁽³⁾ den heer van Coucy⁽⁴⁾, en, uit

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 99-100. - Zie mede Vinchant, II, bl. 264, en Delewarde, III, bl. 44, 45. Zie eindelyk ons vierde Deel, bl. 272, vlgg.

(2) Te weten in 1182. Maer Boudewyn had, kort na het huwelyk van Isabelle, zyn koninklyken schoonzoon reeds moeten helpen met dry duizend voetknechten. Het henegauwsch voetvolk was in dien tyd byzonder vernoemd om zyne strydbaerheid. Zie het Chron. Gisleb. bl. 101, en Delewarde, III, bl. 50-51.

(3) Boudewyns zuster Agnes, bygenaemd de Manke, was getrouwd geweest met Roel van Coucy, eene fransche heerlykheid aen de kanten van Soissons.

(4) Gislebertus, in zyn Chronicon, bl. 104, zegt dat Boudewyn derwaerts trok aen het hoofd van vier honderd ridders, en van zestig duizend man zoo voet- als peerdenvolk; maer dat is belachelyk van overdryving.

[p. 143]

Frankryk pas weêrgekeerd, aen den tweede, met wien hy, telkens op eigen kosten, het slot van Rochefort hielp belegeren⁽¹⁾. Maer 't ergste van al was dat hy verwikkeld werd in den kryg van den vlaemschen vorst tegen den koning van Frankryk zelf, Isabella's gemael.

Wy hebben den oorsprong en de reden van dien twist doen kennen in ons vierde Deel⁽²⁾. Na den oogst van 1181, trok graef Philip Frankryk in, aen het hoofd van een magtig leger, ondersteund door zyn' zwager van Henegau, die hem twee honderd twintig ridders en honderd wapen-serjanten bygebragt had, doch zonder daer veel meê uit te zetten, want de togt bepaelde zich tot de gewoone vernielingen, en eindigde met een bestand, ingang nemende te Kersmis en moetende loopen tot na Dry-Koningen van het volgend jaer. Boudewyn kwam dan naer huis, na eene afwezigheid van vyf weken,

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 105, en Delewarde, III, bl. 75.

(2) Zie daer, bl. 275, vlgg.

[p. 144]

gedurende welke hy al de krygskosten gedragen en 1850 marken zilvers verteerd had. By het hernemen der vyandlykheden, trok hy andermael zyn' buerman ter hulp met tachtig ridders en even zoo veel andere ruiters, tot dat het naderen van den vastetyd, de onderhouding van den Godsvrede ten pligt makende⁽¹⁾, weêr een eind stelde aen de verwoestingen, welke zes weken geduerd en den graef op nieuw 1600 marken zilvers gekost hadden⁽²⁾.

Dat eigen jaer had Boudewyn kryg met den hertog van Brabant⁽³⁾. Hy verzocht dan zyn' zwager van Vlaenderen, die reeds meermaels de hulp van Henegau genoten had, om thans ook eene hand uit te steken, verzoek dat Philip niet afwyzen kon, doch in zyn hart meer naer de brabantsche zyde overhellende⁽⁴⁾, wist deze vorst door bestanden of

(1) Zie wat wy omtrent die instelling medegedeeld hebben in ons vierde Deel, bl. 116, vlg.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 106-110, en Delewarde, III, bl. 77-81.

(3) Zie daer de byzonderheden van in ons vyfde Deel, bl. 100, vlgg.

(4) Zie daer de reden van in ons vierde Deel, bl. 280, vlgg. en in ons vyfde, bl. 101, aenteek. 2. Zie mede Delewarde, III, bl. 85.

[p. 145]

valschen raed het ding in den sleep te houden, tot groot misnoegen van graef Boudewyn, voor wien de oorlogskans byzonder gunstig stond⁽¹⁾. Maer het verdriet en de tegenspoed begonnen thans voor hem van alle kanten op te breken. De fransche koning, gebeten op zyn' schoonvader, omdat deze den graef van Vlaenderen telkens ondersteund had, deed het diens dochter bezuren, haer verstootende, en sprekende zelfs van echtscheiding, een snood voornemen waer hy door vele Grooten in gesterkt werd⁽²⁾, maer hetwelk de bisschoppen van Beauvais en van Orleans, met eenigen der voornaemste edellieden gelukkiglyk tegenhielden⁽³⁾. De deugdzame koningin bleef echter nog altyd in de grootste

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 112-14, en Delewarde, III, bl. 82-88.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 120, en Delewarde, III, bl. 98.

(3) Zie het Chron. Gisleb. en Delewarde, locis cit. - In de Miscellanea van Baluzius, I, bl. 420, staet een hartroerende brief ten voordeele der koningin geschreven door den bisschop van Doornik aen den aertsbisschop van Rheims, die tegen Isabella gewerkt had.

[p. 146]

benauwdheid, toen zy, in 1184, te Pontoise zynde een bezoek ontving van den graef haer vader, en die gelegenheid waernam om Boudewyn te bezweren dat hy van zyn verbond met Philip van Vlaenderen af zou zien, en voortaen met Frankryk heulen, al ware het slechts om haer lot te verzachten. De graef, gevoelig aen de tranen van zyn kind, antwoordde dat hy zynen eed niet schenden kon of mogt; maer dat hy van den anderen kant bereid was alles te doen wat met de trouw, aen den vlaemschen vorst gezworen, bestaenbaer zou wezen⁽¹⁾.

Edelmoediger kon de vader niet spreken; maer het schynt dat die woorden kwalyk overgezeid of verkeerd uitgelegd werden aen den graef van Vlaenderen⁽²⁾; evenwel, van dat oogenblik zette hy Boudewyn den voet dwars⁽³⁾, en werd bedacht om het hem beloofde erfdeel af te nemen. Philip

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 122, en Delewarde, III, bl. 101.

(2) Gislebertus zegt dat uitdrukkelyk; maer zie ons vyfde Deel, bl. 102, aenteek. 1.

(3) Wy zullen daer een treffend bewys van zien in de geschiedenis van Namen.

[p. 147]

had ruim een jaer vroeger zyne eerste gemalin verloren⁽¹⁾. Nu wendde hy zich tot den koning van Portugael, en vroeg diens dochter Mathilde ten huwelyk, haer meteen een uitgebreid douarie toezeggende, indien hy vóór haer te sterven kwam⁽²⁾. Deze echt kwam inderdaed tot stand in den zomer van 1184, zoodat de graef van Henegau zich reeds voor beroofd mogt houden van een aenzienlyk gedeelte der vlaemsche erfenis, ja en gevaer liep van alles kwyt te geraken, byaldien er uit dit tweede huwelyk kinderen geboren wierden.

Eene gelyke teleurstelling had Boudewyn ook weldra te Namen te vreezen, alwaer graef Hendrik, na vyftien jaren te hebben doorgebragt gescheiden van zyne echtgenoot, haer in 1186 wederriep, en het volgend jaer vader werd van eene dochter met name Ermesindis. Van stonden af zocht deze vorst dan ook terug te komen op de vroeger gemaekte schikkingen⁽³⁾, en zyne beide graefschappen thans

(1) Elisabeth van Vermandois was gestorven den 25 Maert 1182, of, volgens den nieuwen styl, 1183. Zie ons vierde Deel, bl. 276, aenteek. 2.

(2) Zie waer dat douarie uit bestond, in ons vierde Deel, bl. 286, aenteek. 1.

(3) Zie boven, bl. 111.

[p. 148]

te bewaren voor zyn kind. Hier echter verzette zich Boudewyn tegen, en deed zoo veel, dat hem de duer verworven regten op zyns ooms erfenis van 's keizers wege bevestigd werden, gelyk wy breedvoeriger zullen verhalen in de geschiedenis van Namen en Luxemburg.

Maer had Boudewyn zulke moeite met de vreemde erfenissen welke hem toegezeid waren, hy kreeg de handen niet minder vol om zelfs zyn voorvaderlyk graefschap van Henegau te verdedigen tegen de aenvallen van magtige vyanden.

Na dat het bestand met Brabant den 1 Augustus 1184 afgeloopen was⁽¹⁾, wilde Boudewyn den

(1) Zoo spreekt Gislebertus, bl. 129; maer te voren, bl. 114, zegt hy met de Brabantsche Annalisten dat het bestand duren moest tot na de wederkomst, uit het Oosten, van den jongen Hendrik, des hertogs van Brabant oudsten zoon. Zie Butkens, I, bl. 131. Wanneer dan deze vorst in den zomer van 1184 weêrgekeerd was, wil men dat Boudewyn aenstonds het bestand deed opzeggen en den kryg hernam. Zulks is dan ook veel waerschynlyker dan dat het bestand zou bepaeld geweest zyn tot den 1^sten Aug. dewyl men vooraf niet weten kon tegen wat tyd de Brabander van zynen kruistogt t' huis zou komen. Zie Butkens, bl. 145, en ons vyfde Deel, bl. 102.

[p. 149]

kryg hernemen, hetgeen hem afgeraden werd door den graef van Vlaenderen, vriendelyk aengezocht om daer hulp toe te verleenen. Doch ziende dat de Henegauwer in zyn opzet voortging, verre van hem te ondersteunen, zond Philip den Seneschalk van Vlaenderen met dry honderd ridders en veel ander, zoo voetvolk als ruitery, naer Brabant, om den jongen Hendrik ter zyde te staen, werpende aldus het masker af, en opentlyk party nemende tegen zyn' zwager⁽¹⁾. Geen wonder derhalve dat graef Boudewyns onderneming niet zoo gunstig uitviel als hy verwacht had⁽²⁾. Maer thans op zyne beurt alle omzigtigheid aen kant zettende, en zich in volle vryheid hersteld achtende, sloot hy welhaest een plegtig verbond met den koning van Frankryk⁽³⁾, tot groote blydschap van Isabella, als van zelf spreekt, ja; maer tot geen minder ongenoegen van den Vlaming, die kort daerna⁽⁴⁾

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 131, 32.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 103, en de aenteekening 2 aldaer.

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 133, en Delewarde, III, bl. 112.

(4) Meyer stelt dien inval op het jaer 1185; maer by Butkens komt hy voor als plaets gehad hebbende in 1184, en daermeê houdt het ook de heer Kervyn, in zyne Histoire de Flandre, II, bl. 89-90, alwaer men meer blyken vindt van de nauwkeurigheid dier tydrekening. Uit Gislebertus kan men het jaer met geen volle zekerheid vaststellen.

[p. 150]

met gewapende magt in Henegau viel, vergezeld van hertog Godevaert en diens zoon, alsmede van den aertsbisschop van Keulen⁽¹⁾.

Tegen zoo vele en zoo sterke vyanden kon Boudewyn in het veld niet treden, want hy ware verpletterd geworden. De graef van Vlaenderen kwam langs de kameryksche grenzen ingedrongen, en veroverde daer eenige sloten, waerna hy Bavai en Maubeuge bereikte⁽²⁾, om vervolgens naer Bergen te trekken, terwyl zyne bondgenooten van Brabant en Keulen hunnen weg genomen hadden van

(1) Philip van Heinsberg, die, volgens de getuigenis van Gislebertus, bl. 136, dertien honderd ridders en veel andere ruitery meêbragt, terwyl, naer het zeggen van denzelfden schryver, de hertog van Brabant afkwam met 400 ridders en 60,000 man ander krygsvolk. Al die getallen zyn, mag men denken, naer gewoonte vergroot.

(2) Het was by deze gelegenheid dat Jakob van Avesnes, zynen leenheer afviel, en met de vyanden van Henegau heulde, als vroeger vermeld is, bl. 136.

[p. 151]

Nyvel uit door het Kolenwoud⁽¹⁾ naer Roeulx⁽²⁾, dat zy in brand staken. De Henegauwer had het kasteel van Quesnoy goed bezet, maer de stad in kolen doen leggen om den vyand te beletten van daer te nestelen. Zoo ook had hy de burgten van Braine, van Tubize, van Ath en andere plaetsen wel voorzien van krygsvolk, hebbende zyne kinderen naer Thuin gezonden, alwaer zy buiten alle gevaer bleven, en houdende zelf⁽³⁾ zich op in het slot van Bergen met honderd veertig ridders en de noodige manschap tot den dienst, allen bereid om te sterven eerder dan het op te geven⁽⁴⁾.

Daer kon Boudewyn van op de wallen gade slaen hoe deerlyk de vyand rondom Bergen huis hield. Hy verloor echter den moed niet, voor-

(1) De oude Sylva Carbonaria, welke zich in Henegau uitstrekte van boven Chièvres naer Roeulx, en verder noord-oostelyk tot tegen Genappe. Zie Wastelain, bl. 415.

(2) Roeulx lag te midden van het Kolenwoud.

(3) Des graven gemalin, onlangs uit de kraem gekomen, was mede in het slot van Bergen.

(4) Zie het Chron. Gisleb. bl. 136-139, en Delewarde, III, bl. 113-120.

[p. 152]

ziende dat het niet lang duren zou, want men was in November, zoodat het kwaed weder en 't gebrek aen levensmiddelen de verwoesters aldra tot den aftogt dwingen zou. Aldus gebeurde het ook. De aertsbisschop van Keulen was de eerste die het spel moede werd, en van terugkeer sprak; de Brabanders en de Vlamingen, ofschoon harder tegen de ongemakken dan de Duitschers, hadden insgelyks weinig lust om honger te lyden. Kort, allen te samen trokken eerlang⁽¹⁾ naer huis⁽²⁾, latende graef Boudewyn vol spyt, ja, van zoo veel kwaed te hebben moeten dulden, maer in bezit van al zyne eer; want deze was ongeschonden gebleven⁽³⁾.

Daer werd, tusschen Boudewyn en zyn' zwager, een bestand getroffen, waer ook de hertog van Brabant in begrepen was, en dat duren moest tot

(1) Namelyk den 13 December. Zie het Chron. Gisleb. bl. 142.

(2) Volgens Vinchant, II, bl. 271, zou de gravin van Henegau eenen brief geschreven hebben aen haer' broeder, om hem tot den aftogt te bewegen.

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 140, en Delewarde, III, bl. 122. - Zie mede Vinchant, II, bl. 270, vlg.

[p. 153]

acht dagen na Dry-Koningen; maer sedert verlengde men 't, op den raed van Philip-Auguste, tot Sint-Jan in den zomer⁽¹⁾.

De graef van Henegau besteedde dien tusschentyd om wat vernield was te herstellen, en zwakke plaetsen te versterken. Hy verhief de muren zyner hoofdstad, en maekte de grachten breeder. Zoo deed hy mede te Binche, dat veel geleden had. Te Braine-le-Comte⁽²⁾ werd de toren hooger opgehaeld, en van boven gewelfd. Dat zelfde verrigtte men aen de torens van Raismes⁽³⁾ en van Bouchain, welke laetste stad daerenboven nieuwe muren kreeg, terwyl Beaumont⁽⁴⁾, tot dan toe open, voorzien werd van vestingen, even als Ath, hetwelk, aen de zyde waer 's graven slot stond, buitenmuren ontving. Valencyn ook zag zyne vesten merkelyk verbreed worden, om meer wederstand te kunnen bieden⁽⁵⁾.

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 142, 43.

(2) Zie boven, bl. 108, en de aenteek. 1.

(3) In het Noordoosten van Valencyn.

(4) Beoosten Maubeuge.

(5) Zie het Chron. Gisleb. bl. 149, en Delewarde, III, bl. 130, vlg.

[p. 154]

Al deze voorzorg werd eenigzins overbodig door den vrede, dien graef Philip van Vlaenderen kort daerna met Frankryk sloot, en waerby Boudewyn zich tevens verzoende met zyn' zwager⁽¹⁾. Maer het duerde niet lang, of hy raekte op nieuw aen 't haspelen met den hertog van Brabant. Godevaerts zoon was in het Naemsche gevallen, en had daer al vry wat geplonderd, toen, in het begin van 1186, onze graef zyne magt vereenigende met die van zyn' oom⁽²⁾, verwoed de brabantsche grenzen over trok, om daer wraek te nemen van dezen en van vroeger gepleegden moedwil. Dit mael zouden de hertogelyke onderzaten het geducht misgelden. Gembloux⁽³⁾, waer de jonge Hendrik al zynen buit verzameld had, werd stormenderhand ingenomen, ledig gemaekt en in kolen gelegd. Het

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 147-148, en Delewarde, III, bl. 128, 129.

(2) Volgens Gislebertus, bl. 150, trok Boudewyn met 300 ridders en 30,000 man, zoo ruiters als voetknechten, Hendrik van Namen ter hulp, die zelf, behalve 200 ridders, nog ongeveer 10,000 andere mannen op de been had gebragt.

(3) Op de grenzen van Brabant en Namen.

[p. 155]

naburige Mont-St.-Guibert⁽¹⁾ onderging hetzelfde lot, zonder te spreken van eene menigte dorpen, welke de Henegauwers insgelyks neêrblaekten, bykans onder de oogen van den brabantschen vorst, onbekwaem het hoofd te bieden of de schade te beletten, want telkens dat hy 't beproefde werd hy geslagen, en verloor een groot deel zyner manschap, behalve de gevangenen, welke ook in aenzienlyk getal door den vyand meêgesleept werden⁽²⁾.

Zoo had graef Boudewyn dan eens zyn hart opgehaeld volgens de woeste krygsgebruiken van den tyd. Het was misschien om hem deswege geluk te wenschen dat, op het eind van 1187, de koning van Frankryk een bezoek kwam afleggen in het land van zyn' schoonvader, die hem luisterlyk ontving in het paleis van Valencyn⁽³⁾. Maer zyne onderdanen hadden meer reden om zich te verheugen, toen zy het jaer daerna hunnen vorst

(1) Benoorden Gembloux.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 150, 151, alsmede Delewarde, III, bl. 132, vlg. en Butkens, I, bl. 145.

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 166, en Delewarde, III, bl. 152.

[p. 156]

den vrede zagen sluiten met Brabant. Zulks gebeurde onder de bemiddeling van den Roomschkoning, des keizers zoon⁽¹⁾, in dat oogenblik dikwerf bezocht door den graef van Henegau om een eind te maken aen de geschillen wegens de Naemsche erfenis. De medebestierder des ryks was naer Luik gekomen, werwaerts ook Hendrik van Brabant ontboden werd, doch met te veel krygsvolk verscheen om van peis te hooren spreken. In eene andere byeenkomst, te Maestricht belegd, liep het beter af; nogtans werd de zoen eerst getroffen te Werden in Westfalen⁽²⁾, waer Boudewyn en Hendrik den koning gevolgd waren. De beide vorsten gaven elkander wat toe, en werden niet alleen vrienden, maer bondgenooten, zoodanig dat de Henegauwer de verbindtenis aennam van zynen brabantschen buerman by te staen tegen alle diens vyanden, uitgezonderd den keizer, den Roomschkoning, den bisschop van Luik en den graef van Vlaenderen⁽³⁾.

(1) Naderhand Hendrik VI. Hy was tot Roomschkoning gekozen sedert 1169.

(2) In het noordoosten van Dusseldorp.

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 195, en Delewarde, III, bl. 187.

[p. 157]

Boudewyn liet zyn oudsten zoon en naemgenoot⁽¹⁾ by den koning om duitsch te leeren, en met de gebruiken van het hof gemeenzaem te worden. Hy zelf keerde weêr naer Henegau, vergezeld van den hertog van Brabant. Te Bergen aengekomen, werd hy plegtiglyk ingehaeld, en voorgegaen van adel en volk, geleid naer de kerk van Sinte-Waldruit, als, toen ter tyd, de gewoonte meêbragt iederen keer dat de graef van een bezoek aen den keizer gedaen naer huis kwam⁽²⁾.

Met het Pinksterfeest van 1189 werd de jonge Boudewyn te Speyer ridder geslagen door den Roomsch-koning, wien by derwyze had weten te behagen, dat hy met moeite verlof kreeg om naer Henegau weêr te keeren⁽³⁾.

Keizer Frederik was kort te voren naer het Oosten vertrokken, om Jerusalem te verlossen, dat

(1) Boudewyn VI, sedert 1186 gehuwd aen Maria, des graven dochter van Champagne, nauw verwant met het koninklyk huis van Frankryk. Zie het Chron. Gisleb. bl. 156, en Delewarde, III, bl. 139.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 196, en Delewarde, III, bl. 188.

(3) Zie het Chron. Gisleb. bl. 199, en Delewarde, III, bl. 190.

[p. 158]

in de handen der ongeloovigen gevallen was⁽¹⁾. De graef van Vlaenderen bereidde zich ook tot de kruisvaert; maer diens zwager van Henegau zat nog te zeer verwikkeld in de Naemsche belangen, om naer het heilig Land te verreizen. En trouwens hy mogt zich gelukkig achten van t' huis te zyn gebleven, want nu volgde weldra de eene dood op de andere, en zy bragten nieuwe moeijelykheden meê, die 's mans tegenwoordigheid vorderden. De graef verloor zyne dochter, de koningin van Frankryk, den 15 Meert 1190⁽²⁾. Den 10 Juny naestkomende stierf de keizer in Cilicië, en nog geen jaer daerna overleed Philip van Elsaten, mede in het Oosten, werwaerts hy op het einde van 1190 vertrokken was, latende het bestier zyner landen toevertrouwd aen de gravin Malhilde⁽³⁾.

Ware Boudewyn op dat oogenblik afwezig geweest, de vlaemsche erfenis zou hem misschien ontsnapt zyn. Aen den eenen kant had de gravin weduwe grooten lust om in bezit van geheel het

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 283.

(2) Zie het Chron. Gisleb. bl. 206, en Delewarde, III, bl. 204.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 284-85.

[p. 159]

graefschap te blyven⁽¹⁾; aen den anderen wachtte de hertog van Brabant naer Philips dood, om feitelyk de hand op diens nalatenschap te leggen⁽²⁾, wanende daer regt toe te hebben in den naem zyner gemalin, des graven eigen nicht⁽³⁾. Maer ja de koning van Frankryk, die met de andere kruisvaerders in het Oosten was, kwam er zelf voor uit om de open vallende erfenis aen zyne kroon te vereenigen, of haer, wat in den grond het zelfde heeten mogt, aen zynen zoon⁽⁴⁾ te verzekeren, als eenig kind van wylen de koningin Isabelle⁽⁵⁾. Men ziet derhalve dat het den graef

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 286, vlg.

(2) Zie Aegidius van Orval, by Chapeauville, II, bl. 135.

(3) Hendrik I was getrouwd met Mathilde, dochter van Mathys van Vlaenderen, Philips broeder, en van Maria erfgravin van Boulogne. Zie Butkens, I, bl. 129 en 199, alsmede in zyne Preuves, bl. 43. Zie ook Vredius, Geneal. Comitum Fl. I, bl. 221, en bl. 226 der Probationes.

(4) Naderhand Lodewyk VIII.

(5) Philip-Auguste, zegt Gislebertus, bl. 218, had aenstonds van over zee twee vertrouwde ridders afgeveerdigd om Vlaenderen onder zyne hand te brengen.

[p. 160]

van Henegau aen geene mededingers ontbrak, en die zelfs in staet waren om hunne aenspraek kracht by te zetten. Maer gelukkiglyk had hy door zynen kanselier⁽¹⁾, die juist in Italië was, acht dagen vroeger dan iemand anders, narigt ontvangen van zyns zwagers overlyden, en, als men raden kan, verloor hy geenen tyd om de voorbaen te nemen. Ook was hy al dadelyk met zyne gemalin erkend en verwelkomd geworden door de inwoonders van Brugge, Yperen, Kortryk, Audenaerde, Geertsbergen, Aelst, alsmede door geheel het land van Waes⁽²⁾, zoodat de hertog van Brabant, toen deze met de wapens in Vlaenderen wilde dringen, te laet kwam, en met het hart vol van spyt naer huis mogt keeren⁽³⁾.

Des konings zendelingen waren ook te laet gekomen, en toen Philip-Auguste zelf uit het Oosten weêrkeerde, dorst hy zyne begerigheid niet meer involgen, maer liet de regten van zyn' schoonvader

(1) Gislebertus zelf, de schryver van het Chronicon, in hetwelk hy dit feit omstandig verhaelt, bl. 218.

(2) Zie nog meer byzonderheden in ons vierde Deel, bl. 288, vlgg.

(3) Zie Butkens, bl. 150.

[p. 161]

naest die van zyn' zoon door scheidsmannen onderzoeken, welke, na ryp beraed, de zaek in het voordeel van Boudewyn en diens gemalin uitwezen⁽¹⁾.

Aldus werden de beide echtgenooten bevestigd in het graefschap van Vlaenderen.

(1) Zie van dat alles meer in ons vierde Deel, bl. 289-291.