Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 34]

Tweede hoofdstuk.

henegau onder vrouw richildis. - aenwinst van grondgebied. - beschryving van het graefschap. - het sticht van sinte waldruit. - kryg met vlaenderen. - hofstaet van richildis. - hare dood.

1013-1086.

De graef van Henegau moest voortaen niet meer beducht wezen dat iemand hem den voet zou ligten, en in zyne plaets komen regeeren, gelyk het zyn' vader gebeurd was. De groote leenen waren thans in den vollen zin erfelyk geworden, ook voor zulken die ze te voren plagten te verbeuren door opstand of ontrouw: niet dat de vasallen geene pligt van hulde en manschap meer te vervullen hadden; maer omdat het koninklyk gezag te zwak geworden was om de regten der kroon met de noodige klem te handhaven. Wie toch zou in 't vervolg de leenen hebben aengeslagen? De troon van Frankryk werd thans bezeten door Hugo Capet, die zelf langs slinksche wegen tot den troon geraekt was, en voor 't minst zoo veel

[p. 35]

kwaed le vreezen had van zyne vasallen, als deze van hem goed konden verhopen. En wat de koning van Duitschland raekt, hy ook was, als gekozen hoofd des ryks, aen de leenmannen te veel, verschuldigd, om hen niet gedurig te moeten ontzien, en zelfs, waer deze of gene zyne pligten te buiten ging, het vergryp ontveinzen, om verdere onheilen voor te komen.

Het is dus geen wonder dat Raginer V met zyn' oom graef Lambrecht van Leuven tegen keizer Hendrik II dorst opstaen, omdat deze het hertogdom van Neder-Lotharingen te leen had gegeven aen Godevaert van Eenhame⁽¹⁾, bygenaemd den Wyze⁽²⁾, terwyl de leuvensche vorst, als schoonbroeder des laetsten hertogs⁽³⁾, hem in die weerdigheid wilde opvolgen, gelyk wy elders verhaeld hebben⁽⁴⁾. 't Is waer, het gelukte hun niet dit opgeworpen regt te doen gelden, of hunne aenspraek

(1) Zie ons derde Deel, bl. 574, aenteek. 3.

(2) Hy was de eigen zoon van Godevaert den Oude, vroeger beleend met een deel van Henegau.

(3) Otto namelyk, met wiens zuster Gerberga Lambrecht getrouwd was. Zie ons vyfde Deel, bl. 13.

(4) Zie ons vyfde Deel, bl. 16, vlgg.

[p. 36]

met geweld door te dryven: verre van daer zelfs, Lambrecht sneuvelde in den slag van Florennes, ten jare 1015⁽¹⁾, en diens opvolger deed op zyne beurt vergeefsche moeite om in het bezit van het hertogdom te komen. Maer toch ziet men nergens dat de keizer, of zyn stedehouder hier te lande, de wederspannige vasallen gestraft hebbe door het aenslaen hunner verbeurde leenen. In tegendeel, de kryg eindigde door een vredeverdrag⁽²⁾, waerby er een huwelyk besproken werd tusschen Raginer V en Mathilde, des graven erfdochter van Eenhame⁽³⁾, de eigen nicht van hertog Godevaert, met wien de Henegauwer zich aldus verzoende. Daer Mathilde kind alleen was, en Herman haer vader reeds in gevorderden ouderdom, stond by haer zyn graefschap ten bruidschat af⁽⁴⁾, hetwelk

(1) Zie daer, bl. 24.

(2) Waerschynlyk in 1016 of 1017. Zie ons vyfde Deel, bl. 27, aenteek. 2. Zie mede Vinchant, II, bl. 213.

(3) Eenham of Eenhame, een dorp niet verre van Audenaerde, was eertyds eene villa, voorzien van een kasteel, en de hoofdplaets van een gau, dat denzelfden naem droeg, in 't Latyn pagus Eenhamensis.

(4) Het land of graefschap van Eenhame, deel makende van het oude Brabant (zie ons vyfde Deel, bl. 5 en 6 ) strekte zich uit, van eenen kant tot aen Dendermonde, van den anderen tot aen Bergen, zynde zuidwaert bepaeld door de Haine, oostwaert door den Dender, west- en noordwaert door de Schelde en den Rupel. Aelst, Ninove, Ronsse, Ath en andere plaetsen waren in dat land gelegen. Zie ons derde Deel, bl. 574, aenteek. 3.

[p. 37]

op deze wyze aen Henegau werd toegevoegd, en Raginers grondgebied niet weinig vermeerderde⁽¹⁾.

Mathilde bragt haren gemael nog een ander bruidstuk meê, namelyk een deel des lands van Valencyn, dat haer vader erfelyk toebehoorde⁽²⁾, terwyl een ander gedeelte van dat land, sedert 1007⁽³⁾, in de handen was van Boudewyn Schoonbaert, graef van Vlaenderen⁽⁴⁾, en het ove-

(1) Mathildes vader ging het overige zyner dagen doorbrengen in de abtdy van Sint-Vannus te Verdun, alwaer hy monik werd, en in 1029 overleed. Zie Delewarde, II, bl. 264.

(2) Herman, Mathildes vader, was een zoon des graven van Valencyn. Zie D'Outreman, bl. 90 en 96. Zie mede Leo, Niederländische Geschichten, I, bl. 129.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 60, vlgg.

(4) Het schynt dat de graef van Vlaenderen, sedert zynen kryg met keizer Hendrik II, in bezit was gebleven van het eigentlyk gezegde Oosterbant, in 't Fransch Ostrevant, hetwelk zich uitstrekte tusschen Schelde en Scarpe, of dat hy daer ten minste leenheerlyke regten op behouden had.

[p. 38]

rige bezeten werd door onderscheiden afstammelingen uit het grafelyk huis van Valencyn⁽¹⁾.

Men ziet dat Raginer V by zyn huwelyk wel voer, en voortaen reden genoeg had om met het hoofd des ryks, even als met diens plaetsvervanger in Neder-Lotharingen, vreedzame betrekkingen te onderhouden. Zulks moet by dan ook gedaen hebben; want toen in 1023 hertog Godevaert kinderloos te sterven kwam, volgde diens broeder Godelo hem in dat hooge eerambt op, zonder dat de graef van Henegau of die van Leuven dit mael daer iets tegen inbragten⁽²⁾. 't Is waer, Raginer had nog eene byzondere reden om geenen wederstand te beproeven, of om ongegronde regten vooruit te stellen. Hy zelf was beroofd van mannelyke oiren, hebbende van zyne gemalin niet dan eene enkele dochter, met name Richildis⁽³⁾, aen wie hy der-

(1) Het land of graefschap van Valency u was toen ter tyd verbrokkeld tusschen onderscheidene eigenaers, die ieder hun deel bezaten, het zy als leengoed, het zy als allode. Zie daer meer van by D'Outreman, bl. 272, vlgg.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 579.

(3) Richildis schynt geboren te zyn in 1018. Zie Vinchant, II, bl. 215.

[p. 39]

halve geheel zyn erfdeel, de leenen even als de alloden van zyn stamhuis, wilde nalaten. Hy had er dus het meeste belang by om met den keizerlyken leenheer in goed verstand te leven, op dat er, na zyne dood, van diens kant geene moeijelykheid zou gemaekt worden omtrent de henegauwsche opvolging⁽¹⁾. Inderdaed, Raginer stierf omstreeks 1036⁽²⁾, en Richildis erfde al zyne landen, niet slechts met toestemming van Koenraet den Saliër, maer onder diens begunstiging zelfs; want hy gaf haer tot echtgenoot Herman van Saxen, graef van Thuringen en bloedverwant der keizerin Gisela⁽³⁾.

Aldus in onbetwist bezit van hare vaderlyke leenen, vermeerderde zy die nog in 1040, toen de laetste graef van Valencyn overleden zynde, zy

(1) Zie daerover de in 1783 bekroonde memorie van Corn. Smet, bl. 33, vlgg.

(2) Zoo zegt het Delewarde, II, bl. 289, en Vinchant ook in de oude uitgave, bl. 175. Het blykt door een diploom, uitgeveerdigd van keizer Koenraet II in 1034 (by Miraeus, I, bl. 510) dat Raginer V in dat jaer nog leefde. Zie daeromtrent de Monuments van Reiffenberg, VIII, bl. 316, vlg.

(3) Zie Reiffenberg, Hist. de Hainaut, I, bl. 139.

[p. 40]

aenspraek maekte op diens erfenis, welke haer inderdaed toegewezen werd, terwyl zy met geld andere regt hebbenden uitkocht, zoodat aldus geheel dit naburig grondgebied onder Richildis hand kwam, uitgezonderd het deel waer de graef van Vlaenderen meester van bleef, en op hetwelk de keizer niets te zeggen had, dewyl het aen den linken kant der Schelde, derhalve buiten zyn ryk gelegen was⁽¹⁾.

Lang echter duerde het niet of Richildis wist mede dat afgescheiden gedeelte aen hare bezittingen toe te voegen. Namelyk in 1045 verwikkelde zich de graef van Vlaenderen, Boudewyn V, in de twisten destyds ontstaen tusschen den hertog van Neder-Lotharingen en keizer Hendrik den Zwarte⁽²⁾. Herman van Henegau toonde zich geneigd om Boudewyns party te volgen; doch zyne gemalin, willende de trouw niet schenden die zy aen het hoofd des ryks verschuldigd was, wederhield hem, en brak het verbond dat hy reeds met

(1) Zie Delewarde, II, bl. 292. - Zie mede het Chronicon Gisleberti, dat met Richildis aenvangt, bl. 2.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 582, vlgg. alsmede ons vierde, bl. 72, vlgg.

[p. 41]

den Vlaming gesloten had. Hierover ten zeerste gebelgd, kwam Boudewyn weldra de Schelde over, en verraste het slot van Eenhame, hetwelk hy geheel tot puin keerde, met het geheime inzigt van zich voor altyd te ontmaken van eene burgt die naest aen zyn grondgebied palende, ja daer mag men zeggen aen rakende, hem en zyne voorzaten immer in het oog gestoken had, dewyl men van daer Vlaenderen gemakkelykst kon overvallen⁽¹⁾. Vervolgens rukte hy voort tusschen Schelde en Dender, en hield daer huis gelyk men het in die tyden gewoon was op vyandlyken bodem: het is te zeggen dat hy er alles plat liep en verwoestte, tot groot leed van Richildis, die de magt niet had om haren vlaemschen nabuer tegen te houden of krachtdadiglyk te keer te gaen.

De Lothryksche onlusten duerden tot in 1049, alswanneer, door de tusschenkomst van paus Leo IX, er gelukkiglyk een eind aen kwam⁽²⁾. Het was ter gelegenheid van den vrede, alsdan te Aken

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 74.

(2) De oude geschiedschryvers van Henegau geven paus Leo IX voor den eigen oom van de gravin Richildis; maer die meening is ongegrond.

[p. 42]

gesloten⁽¹⁾, dat Richildis te rade werd om, onder toestemming van het hoofd des ryks, eene ruiling van grondgebied aen den graef van Vlaenderen voor te stellen. Het land van Eenhame, waer Boudewyn een begerig oog op had, was als in tweeën gesplitst door de verschillende talen welke daer gesproken werden. In het noordelyk gedeelte, waer Aelst, Ninoven, Geertsbergen, Ronsse, enz. gelegen zyn, heerschte het Nederduitsch als volkstael; terwyl meer naer 't Zuiden, waer men Lessines, Ath, Leuze, Chièvres, Condé en andere plaetsen aentreft, het Waelsch zoo goed als uitsluitelyk in zwang was, en de landaert ook gansch verschillend. Dit laetste gedeelte zou dan aen Richildis blyven, en de vlaemsche vorst zoo het eerste verruilen tegen het grondgebied dat hy in 't Valencynsche bezat, medebegrepen zyne leenheerlyke regten op dusgenaemd Oosterbant. Dit voorstel werd door graef Boudewyn gereedelyk aengenomen⁽²⁾, die, schynt het, terstond van 's keizers

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 78.

(2) Echte bescheiden heeft men van deze ruiling niet. Maer behalve de getuigenis van Delewarde, II, bl. 296, en van D'Outreman, bl. 105, alwaer hy zich mede op De Guyse beroept, is de zaek in haer zelve hoogst waerschynlyk, en allenzins overeenkomstig met de Geschiedenis.

[p. 43]

wege beleend werd met de hem afgestane gronden⁽¹⁾, terwyl, van haren kant, Richildis in het bezit trad van geheel het voormalig graefschap van Valencyn.

Van dien tyd af strekte zich het regtsgebied der graven van Henegau hoofdzakelyk uit over vyf onderscheidene gauen, die zyn: 1^o het eigentlyk gezegde Henegau, dat met der tyd zynen naem aen geheel het graefschap heeft gegeven⁽²⁾; 2^o het land

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 78. - Zie mede het Chron. S. Bavonis, ad ann. 1049, by De Smet, Corpus Chron. Fl. I, bl. 553. Men mag hier opmerken dat de verdragende vorsten geene genoegzame zorg gebruikten om de grenzen van beider bezittingen nauwkeurig te bepalen; want sedert hebben zy dikwerf getwist over Lessines en Flobecq met de omliggende dorpen, welke de graven van Henegau zoo wel als die van Vlaenderen beweerden tot hun gebied te behooren. Uit dien hoofde dragen die plaetsen in de Geschiedenis den naem van betwiste landen, in 't Latyn terrae litigiosae, in 't Fransch terres de débat. Daer zal later spraek van zyn. Zie ons vierde Deel, bl. 96, aenteek. 4.

(2) Aenvankelyk droegen de Henegauwsche vorsten veelal den naem van graef van Bergen. Het eigentlyk gezegde Henegau, noordwaert bepaeld door de Haine, strekte zuidwaert tot Bavai, welke stad er in gelegen was, even als Maubeuge. Van deze liep het langs de Sambre op tot naby Charleroi, en tot Binche, dat er mede in begrepen was. Zie Wastelain, Description de la Gaule Belgique, uitgave in-8^o, bl. 401. Zie mede de Memorie van Des Roches, bekroond in 1770, bl. 41.

[p. 44]

van Famars⁽¹⁾ of het Valencynsche; 3^o het land van Fagne⁽²⁾; 4^o het dusgenaemde Oosterbant⁽³⁾;

(1) In 't Latyn pagus Fanomartensis, waer Valencyn in gelegen was. Het gau strekte zich uit van de Schelde, die het westwaert bepaelde, tot over de Sambre; noordwaert raekte het aen Henegau en zuidwaert aen het Kameryksche. Zie Wastelain, bl. 409, en Des Roches, bl. 43.

(2) In 't Latyn pagus Fania. Dit gau paelde noordwaert aen Henegau, zuidwaert aen het dusgenaemde Theoracia, in 't Fransch la Thiérache, een deel van het groote Ardennenwoud, boven de Sambre (zie Wastelain, bl. 306); oostwaert aen het Naemsche, en westwaert aen het land van Famars. Avesnes en Chimay maekten er deel van. Zie Wastelain, bl. 413, en Des Roches, bl. 44.

(3) In 't Latyn pagus Ostrebannus, tusschen Scarpe en Schelde. Men vindt er Denain in, en Bouchain, dat er de hoofdstad van was, alsmede de abtdyen van Hasnon en Anchin. Douai, dat op de Scarpe ligt, behoorde aen Vlaenderen, maer zyn kasteel aen de graven van Henegau. Zie Wastelain, bl. 341, en Des Roches, bl. 48.

[p. 45]

en eindelyk 5^o Burbant⁽¹⁾. Het is niet nogtans dat de graven van Henegau in die verschillende landen vrymagtig waren, of dat zy die alle in vollen eigendom bezaten. Verre van daer: uitgestrekte gronden hoorden toe aen kloosters en abtdyen; andere waren in de handen van edellieden, het zy als alloden, het zy als leenen, waer zy enkel aen de graven van Henegau hulde en manschap voor deden. Zoo was, in den leeftyd van Richildis, het

(1) Waerschynlyk bedorven uit den ouden naem van Bracbant of Brabant. Daertoe behoorde het deel van het oude graefschap van Eenhame, dat aen de henegauwsche vorsten gebleven is, en waer Ath de hoofdplaets van was. Wat Halle betreft, van ouds in Brabant gelegen, dit behoorde tot de alloden van de heilige Waldetrudis, en, op dien titel, aen Henegau. Op dezelfde wyze mogen er nog andere plaetsen aen dezen kant der Haine tot Henegau zyn betrokken geworden. Edingen, of Enghien, wankte tusschen Henegau en Brabant, en was daerenboven eene allodiale heerlykheid. De Boussu, in zyne Histoire de la ville d' Ath, bl. 51, wil dat Halle en Enghien tot het Burbantsche behoorden, maer geeft daer geene bewyzen van, en op haer zelve is de zaek onwaerschynlyk.

[p. 46]

kasteel van Valencyn, met het daer aenklevend grondgebied en de heerlykheid van Oosterbant, nog immer erfelyk in eenen tak stammende uit het grafelyk huis van Valencyn. Zoo bezat de heer van Ath het grootste gedeelte van Burbant: ja Bergen zelf was niet volstrekt het eigendom der graven, als behoorende de grond, waer hun slot op gebouwd was, tot de alloden van de heilige Waldetrudis⁽¹⁾, stichteres der vermaerde vrouwen-abtdy welke in die hoofdstad eeuwen lang bestaen heeft, en waervan de overste zekere heerlyke regten behield, even als in de andere alloden derzelfde heilige⁽²⁾.

(1) De H. Waldetrudis, in het Nederduitsch Sinte Waldruit, was van een hoogadelyk geslacht, geboren in of na 621, en overleden omstreeks 686. Zie de Acta SS. Belgii, IV, bl. 422 en 440.

(2) De andere alloden van Sinte Waldruit, opgenoemd in het Chronicon Gisleberti, bl. 19, waren Quaregnon naby Hornu, Jemmapes bewesten Bergen, Frameries in dezelfde buert, Quévy meer zuidelyk, Braine-le-Château tusschen Halle en Nyvel, Hérinnes op de Schelde benoorden Doornik, de stad Halle, en het dorp Castre in 't westen van Halle. Zie daeromtrent een diploom van paus Lucius III, by Miraeus, III, bl. 350.

[p. 47]

De kloostergemeente, in 661 door Waldetrudis op haren erfgrond gesticht en met giften verrykt, bestond aenvankelyk uit edele vrouwen, welke aldaer belofte van zuiverheid deden, en, onder het bestier eener Abtdisse, zich vooral toewydden aen den choordienst, levende als dusgenaemde kanonikessen, volgens den regel van den H. Augustinus⁽¹⁾. Met verloop van tyd, doch eerst lang na de dood van Karel den Groote, werden aen dit gesticht, even als aen vele andere kerken, zekere heerlyke regten vergund door de duitsche keizers, waervoor de Abtdisse hulde deed aen het hoofd des ryks, en uit zyne handen de eigentlyk gezegde regalia⁽²⁾ ontving. Al vroeg ook werd de graef van Henegau de Voogd of beschermer van het bergsche sticht⁽³⁾, die, in zyne hoedanigheid, soms den

(1) Dergelyke gestichten van kanonikessen bestonden er, in den voortyd, te Maubeuge en te Denain in Henegau, te Nyvel in Brabant, te Andenne en te Moustier in het Naemsche, te Thorn by Maseyck, en elders. Zie Vinchant, II, bl. 74, vlg.

(2) Of temporalia. Versta vorstelyke regten. Zie overigens Du Cange op het woord, V, col. 1246.

(3) Zie, over de instelling der Voogdyen, ons derde Deel, bl. 243, vlgg.

[p. 48]

keizer verving en, in diens naem, het verlei gaf aen de nieuw gekozen Abtdis. Maer, gelyk het veelal ging⁽¹⁾, de graef met te vrede met zyne voogdy en de inkomsten daeraen verknocht, wist zich van lieverlede tot wereldlyken Abt⁽²⁾ van het klooster op te dringen, en, door zynen hoogen leenheer geholpen, voor dusdanig te doen erkennen van de kanonikessen zelf, welke vergeefsche poogingen aenwendden om hare onafhankelykheid te behouden⁽³⁾.

Zoo ver schynt het Raginer IV gebragt te hebben⁽⁴⁾, met wien dan ook de kanonikessen, ge-

(1) Zie ons derde Deel, bl. 246.

(2) Men noemde zulk eenen abl abbacomes. Zie over de instelling der abbacomites, en wat de Kerk van hen te lyden had, Du Cange, I, col. 20, of breedvoeriger by Thomassinus, Vetus et nova Ecclesiae Disciplina, II, bl. 287, vlgg.

(3) Wy hebben deze byzonderheden getrokken uit den Commentarius praevius van Cornelis De Smet op het leven van de H. Waldetrudis, in de Acta SS. Belgii, IV, bl. 428, vlgg. De geleerde schryver onderzoekt en vergelykt de verschillende gevoelens der Annalisten, en tracht er de waerheid uit op te maken. Zie mede Vinchant, II, bl. 76, vlgg.

(4) Het blykt echter niet dat het juist die Raginer geweest zy; maer was hy het niet, dan toch zyn voorganger of zyn opvolger.

[p. 49]

noodzaekt zynde hare oude regten op te geven en voortaen zonder eigene Abtdis te blyven, de volgende overeenkomst troffen:

1^o Dat een derde der goederen van het klooster⁽¹⁾ aen den graef zou toebehooren, op voorwaerde dat het kapittel der kanonikessen in het bezit van de twee overige derden bevestigd wierden, en vry bleven van alle regten⁽²⁾ die konden gevorderd worden zoo van 's Pauzen wege, als van de bisschoppen van Rheims en van Kameryk, zullende die regten voortaen tot 's graven last wezen.

2^o Dat de stad van Bergen het eigendom der kerk zou blyven, met al de tienden en renten daeruit voortkomende⁽³⁾, behoudens de tollen en

(1) Versta de inkomsten voortkomende uit de alloden van Sinte Waldruit.

(2) Het Latyn zegt gistae et personia. Het eerste hebben wy verklaerd in ons derde Deel, bl. 260, aenteek. 4. Het laetste, in oud Fransch poursoigne geheeten, kan niets anders geweest zyn dan een regt-hetwelk de bisschoppen hadden op kerkelyke beneficiën of dusgenaemde personaten. Zie Du Cange, V, col. 405, sqq.

(3) Hiermede overeenkomstig moesten, zoo wel daerna als te voren, al de huizen der stad een jaerlykschen cyns betalen aen het kapittel van Sinte Waldruit. Dit regt bestond eertyds in al de steden welke op heerlyken grond gebouwd waren. Zie ons vierde Deel, bl. 103, aenteek. 4.

[p. 50]

wynlasten⁽¹⁾, welke des graven zouden zyn.

3^o Dat de graef zyn burgslot van de kerk te leen zou houden⁽²⁾, mits een jaerlykschen cyns van vyf stuivers⁽³⁾, op Witten-Donderdag te betalen: gelyk hy tevens cyns zou schuldig blyven, jaerlyks op Kersdag aen het kapittel uit te keeren, voor al de andere huizen welke hy bezat in de stad, alwaer hy ook geene nieuwe mogt bouwen, ten ware met toestemming der kanonikessen, en mits die insgelyks te vercynzen.

4^o Dat het kapittel, zoo wel in 't vervolg als voorheen, zou mogen huizen, erven en andere giften ontvangen, zonder daer de toestemming van den graef of van diens ambtenaers toe noodig te hebben.

(1) Het Latyn zegt foragia. Versta eenen last dien men, voor ieder vat wyns dat ontstoken werd, aen den landheer te betalen had. Zie Du Cange, III, col. 587.

(2) Dewyl dit slot op Sinte Waldruits allodialen grond gebouwd was.

(3) Het Lalyn zegt solidi, toen ter tyd nog eene gouden munt. Zie ons tweede Deel, bl. 290, aenteek. 2.

[p. 51]

5^o Dat de graef, als wereldlyke Abt, regt zou spreken in de stad van Bergen, mogende hy aldaer eenen Meijer en Schepenen aenstellen. Daerentegen zou het kapittel regt oefenen, door eigen Meijer en Schepenen, in al de dorpen en plaetsen behoorende tot de alloden van Sinte Waldruit⁽¹⁾.

6^o Dat, zonder de toestemming van het kapittel, kerk, toren, noch kapel in de stad van Bergen zou mogen gebouwd worden.

7^o Dat iedere nieuw aenkomende graef door het kapittel zou worden in bezit gesteld van zyn graefschap⁽²⁾, van de Abtdy en de hooge Voogdy des gestichts, alsmede van de goederen en de erfelykheden welke hy van de kerk te leen hield⁽³⁾. Op zyne beurt zou hy zweren het kapittel en diens leden te

(1) Vinchant, II, bl. 82, noemt de twee-en-twintig meijeryen, welke van de kerk van Sinte Waldruit afhingen.

(2) Versta van het eigentlyk gezegde graefschap van Bergen.

(3) Deze leenen, by Vinchant, II, bl. 79 opgenoemd, hield de graef van Sinte Waldruits Ring, in 't Fransch l'Affique de Ste. Waudru. By de verheffing dier leenen, offerde hy op den hoogen autaer een gouden laken. Zie De Boussu, Hist. de la ville de Mons, bl. 22.

[p. 52]

zullen handhaven in al hunne vryheden, voorregten, eigendommen en gebruiken; en schriftelyk bewys geven van den gedanen eed⁽¹⁾.

8^o Indien het geviel dat de graef van Henegau of eenig andere heer Sinte Waldruits kerk ongelyk, geweld of hoon aendeed, zoo zou het kapittel regt hebben den goddelyken dienst te staken, en het lichaem der heilige op den grond te plaetsen, tot dat het onregt hersteld ware⁽²⁾.

Zie daer, in 't kort, de voornaemste bepalingen⁽³⁾ van het akkoord door 't kapittel van Sinte Waldruit met den graef van Henegau gesloten in den loop der elfde eeuw. Sedert dit verdrag beschikten dan ook de graven, als wereldlyke abten, van de weerdigheden des kapittels, als daer waren de Proostdy, de Dekeny, de Kostery, welke zy met der tyd aen geestelyke manspersoonen verleen-

(1) Het formulier van dezen eed, eeuwen lang onderhouden, is medegedeeld door de uitgevers van Vinchant, VI, bl. 285. Op de vorige bladzyde staet de eed, door de kanonikessen aen den graef te doen.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 192.

(3) Wy hebben die getrokken uit het Chron. Gisleberti, bl. 19-21, vergeleken met Vinchant, II, bl. 78, vlgg.

[p. 53]

den⁽¹⁾, als kunnende deze de pligten dier ambten beter waernemen dan de kloostervrouwen⁽²⁾. Allengskens ook werden de kanonikale prebenden door den grafelyken abt wel eens vergeven⁽³⁾ aen godvruchtige jonkvrouwen, maer die zich niet geneigd voelden tot kloosterlyke beloften; of edele weduwen werden in het sticht toegelaten, zonder gehouden te wezen om in eene cel te woonen, op den dormter te vernachten, en in den gemeenen refter te spyzen⁽⁴⁾. Zoo week men al gaende weg meer en meer af van de oorspronkelyke instelling, tot dat in 't eind de beloften geheel opgeheven werden⁽⁵⁾, en de kanonikessen van Sinte Wal-

(1) Zoo werd Gislebertus, de schryver van het Chronicon, Proost van Sinte Waldruit in 1188. Zie De Boussu, bl. 30.

(2) Zie het pasgemeld Chronicon, bl. 22.

(3) Dat de graven van Henegau de kanonikaten van Sinte Waldruit vergaven, blykt uit een diploom van 1213, by Vinchant, VI, bl. 26.

(4) Zie daer meer van by Thomassinus, I, bl. 838, vlgg.

(5) Wanneer dit plaets heeft gehad is niet te bepalen. De Bollandist Smetius meent dat het tydstip der verandering moet gesteld worden tusschen 1250 en 1300. Zie de Acta SS. Belgii, IV, bl. 434.

[p. 54]

druit voortaen als wereldlyke damen tot den gewoonen choordienst verpligt bleven, maer overigens vryheid hadden om, ieder naer haren zin te leven, zelfs ja om, naer willekeur, af te zien van hare prebenden, en het huwelyk aen te gaen, zonder uit dien hoofde berispelyk te wezen⁽¹⁾.

Gedurende de eerste tyden werd, in de kerk van Sinte Waldruit⁽²⁾, de goddelyke dienst verrigt en de heilige Sacramenten bediend door Benediktyner moniken⁽³⁾, welke hun klooster hadden

(1) Op dezen nieuwen voet is net kapittel van Bergen, even als dat van Nyvel en andere, in wezen gebleven tot aen de fransche omwenteling van het einde der voorledene eeuw. Het bestond uit dertig Kanonikessen, hebbende, om aenveerd te worden, bewys gedaen van zestien kwartieren adels. Zy woonden in byzondere huizen, rondom de kerk, moetende voor den middag, in geestelyke gewaden, den choordienst waernemen; maer dragende voor het overige van den dag wereldlyke kleederen, en altyd vry zynde van eenen anderen staet te kiezen.

(2) Ook genaemd van O.L.V., zynde de kerk oorspronkelyk gesticht ter eere der H. Maegd. Zie Vinchant, II, bl. 172, en De Boussu, bl. 17.

(3) Hunne kerk was toegewyd aen de HH. apostelen Petrus en Paulus, en droeg den naem van Sint Pieters.

[p. 55]

naest de abtdy, gelyk in die eeuwen de gewoonte meêbragt. Doch sedert de verwoestingen der Noordmannen was de laetstgenoemde gemeente⁽¹⁾ zoo goed als uitgestorven, en vervallen: weshalve alsdan de gewyde bedieningen waergenomen werden door de geestelykheid van Sint Germanus kerk⁽²⁾. Deze bleef naderhand daer in bezit van, en werd vervolgens verheven tot collegiael, met een kapittel van veertien kanoniken⁽³⁾, wier prebenden grootendeels daergesteld moesten worden uit de goederen en inkomsten van het vrouwensticht, met besprek dat de nieuwe kanoniken ten

(1) De gemeente van Sint Pieters bestond, met der tyd, uit veertien reguliere kanoniken. Zie Vinchant, II, bl. 176.

(2) De stichting van Sint Germanus zou, volgens Vinchant, opklimmen tot de zevende eeuw; doch zulks heeft weinig schyn. Men mag voor zeker houden dat Sinte Waldruit de oudste kerk van Bergen is, de tweede, die van Sint Pieter, en de derde die van Sint Germanus, welke laetste met der tyd parochiekerk werd, wanneer de stad uitgebreider en hare bevolking grooter geworden was.

(3) Volgens Vinchant, II, bl. 175, vlg. werd dit kapittel gesticht door den aertsbisschop Bruno, hertog van Lotharingen.

[p. 56]

eeuwigen dage tot kapellanen van Sinte Waldruits kerk zouden wezen, en daer den godsdienst verrigten, even als vroeger de moniken van Sint Pieters gedaen hadden⁽¹⁾.

Zoo geschiedde het. Alle dagen werd, in de kerk van Sinte Waldruit, de hoogmis gezongen door eenen kanonik van Sint Germanus, bygestaen van Diaken en Subdiaken. Op de groote feestdagen⁽²⁾ moesten de leden van dit kapittel, met de kanonikessen, het choorofficie zingen, en de processiën bywoonen, gelyk zy mede verschuldigd waren in hare kerk de heilige Sacramenten te bedienen aen den graef en de gravin van Henegau, wanneer deze te Bergen verbleven, alsook aen hunne hofbeambten, en in 't gemeen aen de geestelyken der

(1) In 1084 werd die kerk, met de nog overig blyvende prebenden door de gravin Richildis gegeven aen de abtdy van St. Denis in Brocqueroy, naby de stad van Bergen gelegen, en door de vorstin aldaer gesticht. Zie het diploom by Miraeus, I, bl. 666 en 667. Zie mede een ander diploom van 1123, aldaer, II, bl. 681. - De kerk van Sint Pieter werd in 1567 afgebroken, en sedert niet meer herbouwd. Zie De Boussu, bl. 28.

(2) Zie die opgenoemd in het Chron. Gisleb. bl. 22, of by Vinchant, II, bl. 176.

[p. 57]

stad, welke allen beschouwd werden als parochianen van Sinte Waldruit⁽¹⁾. Daerentegen ontving Sint Germanus kapittel jaerlyks van het vrouwensticht tien mudden haver en vier mudden koren⁽²⁾, en had regt tot een derde deel van al de offergiften en aelmoezen aen de kerk der kanonikessen gedaen, uitgezonderd outaer-dwalen, zyden stoffen, goud en land⁽³⁾.

(1) Al de geestelyken, de edelen, de raedslieden, de stedelyke overheden, de vreemdelingen en krygslieden, alsmede al de beambten van het grafelyk huis, waren parochianen van Sinte Waldruit. De gemeene burgers behoorden tol de parochie van Sint Germanus, uit welke met der tyd nog andere parochiën zyn voortgesproten, die aen hare hoofdkerk jaerlyks iets te betalen hadden. Zie De Boussu, bl. 23.
Dit alles steunde echter meer op het gebruik, dan op stellig regt: weshalve er meer dan eens twist ontstond tusschen de kerken van Sint Germanus en van Sinte Waldruit, welken, in 1433, paus Eugenius IV eenigerwyze vereffende, tot dat later, in 1545, de regten der onderscheidene kerken van Bergen door een, Concordaet bepaeld werden. Zie de oorkonde by Miraeus, II, bl. 1362, vlgg.

(2) Het Latyn zegt Yvernagium. Zie daerover Du Cange, III, col. 1269.

(3) De Proost van Sint Germanus had persoonlyk, op dezelfde uitzonderingen na, regt tot al de offergiften welke aen de autaers der vrouwen-kerk gedaen werden, voor zoo verre zy niet, als stoolgiften, aen den priester zelf toekwamen. Het Latyn zegt: si ad manum sacerdotis sub stola non venerint. Wy zyn niet zeker van onze vertolking, maer weten er geene andere van te geven. Zie overigens Carpentiers Supplement op Du Cange, III, col. 878. Zie meer van dit alles by Gislebertus, bl. 22, 23, of by Vinchant, bl. 177-189, die echter het Latyn van den eerste niet altyd nauwkeurig vertaelt.

[p. 58]

Dusdanig waren, kortelyk aengeduid, de wederzydsche betrekkingen der beide hoofdkerken van Bergen, en die der edele kanonikessen met de graven van Henegau, onder de regering van vrouw Richildis, dat is omstreeks het midden der elfde eeuw.

Richildis verloor haren gemael in 1050 of 51, hebbende van hem eenen zoon en eene dochter, doch voor welke kinderen het schynt dat zy weinig over had. De vorstin was nog jong. Ook werd zy aldra ten huwelyk gevraegd door 's graven zoon van Vlaenderen, wiens vader Boudewyn V het oog op Henegau had, met het geheime inzigt van, door eenen echt, dit naburig graefschap aen zyne

[p. 59]

erftanden te verbinden. Wy hebben de beletselen welke hy daerby ontmoette, in het vierde Deel van dit werk uiteengezet⁽¹⁾, en verhaeld hoe niet te min het huwelyk tusschen vrouw Richildis en Boudewyn, bygenaemd van Bergen, tot stand kwam, ondanks het tegenstribbelen van keizer Hendrik III, die dan toch eindigde met het echtepaer te erkennen, en hulde van hen te ontvangen voor hetgeen de henegauwsche graven van het ryk te leen hielden.⁽²⁾.

Richildis voorkinderen werden verstooten. De moeder stak hun geld in de handen, koopende

(1) Bl. 79, vlgg.

(2) Volgens het Chron. Gisleb. bl. 3, zouden die leenen enkel bestaen hebben in de Abtdy en Voogdy van Sinte Waldruit, alsmede in het regtsgebied over heel het graefschap. Naer dat gevoelen zou dan Henegau, met de aengewonnen landen van Valencyn en Eenhame volkomen allodiael zyn geweest, wat echter bezwaerlyk aen te nemen is, als strydig zynde met de opgaven der Geschiedenis, en met de termen eens keizerlyken diplooms van 1071, uit hetwelk blykt dat de henegauwsche vorsten veel meer van het ryk te leen hielden. Zie het stuk by Miraeus, III, bl. 15, 16. Zie ook de questie breedvoerig verhandeld door Raoux, in het elfde deel der Nouveaux mém. de l'Acad.

[p. 60]

aldus beider regt op hare erfenis af, en liet den zoon tot den geestelyken staet overgaen⁽¹⁾, gelyk mede diens zuster Gertrudis deed, welke haren levensloop heiliglyk voleindde in een klooster⁽²⁾.

Vry lang daerna, namelyk in 1067, volgde Boudewyn van Bergen⁽³⁾ zyn' vader op in het graefschap van Vlaenderen, hetwelk hy sedert met de meeste wysheid bestierde⁽⁴⁾, gelyk hy tot dan toe dat van Henegau gedaen had. Jammer maer, zyne regering was voortaen kort, want de vorst werd door eene vroegtydige dood, in 1070, weggerukt, latende twee zonen na, Arnulfus en Boudewyn, de oodste van welke hem in de vlaemsche erfenis opvolgen moest, terwyl de jongste onder de voogdy zyner moeder blyven zou en, na dier dood, graef

(1) Richildis zoon, Rogerus genaemd, werd later bisschop van Châlons, en stierf in 1065, volgens de getuigenis van J. de Guyse, XI, bl. 18.

(2) Guyse, bl. 20, zegt dat zy overleed in den ouderdom van 40 jaren.

(3) Als graef van Henegau draegt hy in de Geschiedenis den naem van Boudewyn I, terwyl hy de VI^de is in de volgreeks der graven van Vlaenderen.

(4) Zie daer de bewyzen van in ons vierde Deel, bl. 101, vlgg.

[p. 61]

van Henegau worden. Dit alles was te Audenaerde in tyds geregeld, en door de belang hebbenden toegestemd, ja bezworen⁽¹⁾; maer de graef had ter nauwernood de oogen gesloten, of daer ontstonden, tusschen Richildis en haer zwager Robrecht den Vries, hevige twisten, waerby de rust der beide landen en de openbare welvaert deerlyk te lyden hadden.

Wy hebben die bloedige krakeelen, welke den jeugdigen Arnulf, och arm! het leven kostten, omstandig verhaeld in het vierde Deel van dit werk⁽²⁾. Het zy dus genoeg hier nogmaels op te merken dat vrouw Richildis, na acht maenden worstelens, gedurende welke zy neêr- op neêrlaeg had gekregen, en in 't eind met meer wetende waer heul of bystand te verwerven, haer graefschap van Henegau, met al de feudale en allodiale bezittingen van haer stamhuis⁽³⁾, aen de kerk van Sint Lambertus opdroeg, om dat alles voortaen van den luikschen

(1) Zie ons vierde Deel, bl. 120.

(2) Bl. 121-135.

(3) De alloden van Sinte Waldruit uitgezonderd, als Gislebertus zegt, bl. 10 zyner Kronyk, alwaer hy die nog eens opnoemt.

[p. 62]

bisschop te leen te houden, op voorwaerde dat de regerende kerkvoogd haer geld en manschap verschafte ten einde den kryg voort te zetten⁽¹⁾.

Zoo bleef dan in 't vervolg Henegau een leen van Luik, en een achterleen van het ryk, nadat de keizer de gedane opdragt erkend en bekrachtigd had⁽²⁾.

Intusschen, de hulp, door den kerkvoogd en eenige andere vorsten aen Richildis verleend, bragt de victorie onder hare standaerts niet. In tegendeel, zy werd het jaer daerna, in de buert van hare eigen hoofdstad dusdanig verslagen, dat heel Henegau de prooi des vyands zou geworden zyn, had deze willen doorwerken⁽³⁾.

De kryg hield dan op; maer de harten bleven wrokken, als te zien was uit meer dan eenen stroop- of plondertogt van wederzyde sedert

(1) Zie de overige voorwaerden en bepalingen in ons vierde Deel, bl. 156, vlgg. - Zie mede het Chron. Gisleberti, bl. 9, vlgg.

(2) Keizer Hendrik IV deed zulks by diploom van 11 Mei 1071. Zie ons vierde Deel, bl. 139. De oorkonde staet by Chapeauville, II, bl. 11, en (doch met een valsch datum) by Miraeus, III, bl. 15.

(3) Zie ons vierde Deel, bl. 141.

[p. 63]

nog ondernomen. Zoo duerde het voort tot omtrent 1085, wanneer eindelyk Richildis zoon zich verzoende met zyn' oom Robrecht den Vries, afstand doende, voor hem en zyne nakomelingen, van alle regt op het vlaemsehe erfdeel⁽¹⁾.

Te midden van zoo veel tegenspoed, en ondanks al de teleurstellingen sedert de dood van haren gemael beproefd, had de moedige gravin nogtans de gelegenheid gevonden en de meeste zorg besteed om den luister, de grootheid van haer huis te handhaven, ja te vermeerderen. Naer het voorbeeld der vlaemsehe⁽²⁾ en andere souvereine vorsten, had zy, gezamentlyk met haren zoon, hooge ambtenaren aengesteld, om, by zekere plegtigheden of op groote feestdagen, den huisdienst aen het hof der graven waer te nemen. Van dien tyd af vindt men dan ook in Henegau de eerambten van Seneschalk, van Schenker, van Kamerling⁽³⁾,

(1) Zie Meyer, Annal. Fland. ad ann. 1085. Zie mede Vinchant, II, bl. 235.

(2) Zie, over den hofstaet der graven van Vlaenderen, ons vierde Deel, bl. 149, vlgg.

(3) Zie wat wat van die hofambten gezeid hebben in ons derde Deel, bl. 72, vlgg. Zie mede ons vyfde Deel, bl. 253, vlgg. in de aenteekeningen.

[p. 64]

van Panetier⁽¹⁾, van Deurwaerder⁽²⁾, van Kok⁽³⁾ en andere, aenvankelyk vergeven aen voorname edellieden tot loon van bewezen diensten, doch allengskens erfelyk geworden in de groote huizen, even als, met der tyd, alle bedieningen en weerdigheden tot leenen werden, en van den vader op den zoon verstierven, of, 't zy door huwelyken, 't

(1) De Panetier, gelyk zyn naem aenduidt, was belast met de zorg van het brood dat in het hof verbruikt werd, en veelal ook van het tafellinnen. Doch meteen had hy het toezigt over al de bakkeryen der stad of des graefschaps, en aen die dubbele betrekking waren inkomsten of geregtigheden verkoocht. Zie Du Cange, op het woord Panetarius, V, col. 95. Zie mede ons derde Deel, bl. 80, aenteek. 3.

(2) Het Latyn zegt Ostiarius of Huisserius, die, behalve zynen gewoonen dienst in des vorsten verblyfplaets en by hofplegtigheden, gewoonlyk het opzigt had over het paleis of de paleizen. Zie Du Cange, IV, col. 1413, en het Supplement van Carpentier, II, col. 788, alsmede ons derde Deel, bl. 74, aenteek. 2.

(3) Versta het ambt van toezigter over alles wat tot de grafelyke keuken behoorde, persoonen zoo wel als zaken; en zie, voor een staeltje, wat het kokschap weerd was enkel in de Priory van O.L.V. te Argentueil, by Du Cange, II, col. 1059.

[p. 65]

zy door verwantschap, van het eene tot het andere stamhuis overgingen⁽¹⁾.

Dezelfde gravin Richildis stelde ook, omstreeks 1076, een twaelftal groote edellieden aen, om, onder de voorzitterschap des landgraefs, het hoog geregtshof van Henegau uit te maken, gevende hun den prachtigen naem van Pairs, vooral gebruikelyk aen het hof der fransche koningen. De twaelf Pairs van Henegau, erfelyk in hunne weerdigheid, waren de heeren van Avesnes⁽²⁾, van Chimay⁽³⁾, van Silly⁽⁴⁾, van Longueville⁽⁵⁾, van Baudour⁽⁶⁾, van Barbançon⁽⁷⁾, van Chièvres,

(1) Zie het Chron. Gisleb. bl. 8, 9. - Vinchant, bl. 9 van de eerste uitgave, zegt welke adelyke huizen, in zynen tyd, de hofambten van Henegau erfelyk bezaten.

(2) Naby de zuidelyke grenzen van het graefschap, beoosten de stad van Landrecies. - Zie over het geslacht der heeren van Avesnes, Miraei, Op. diplom. I, bl. 434 en 703.

(3) Oorspronkelyk eene heerlykheid, later een prinsdom geworden.

(4) In 't zuidwesten van Enghien.

(5) Niet verre van Bavay.

(6) Bewesten Bergen.

(7) In 't Noorden van Avesnes.

[p. 66]

van Lens⁽¹⁾, van Roeulx⁽²⁾, van Rebaix⁽³⁾, van Walincourt⁽⁴⁾ en van Quévy⁽⁵⁾.

Deze dubbele instelling van hofbeambten en feudale mederegters, misschien uit enkele eerzucht gedaen, had niet te min een heilzamen invloed op de zeden van adel en volk. De Grooten, anders zoo wild van aert en zoo happig naer rykdommen, erkenden voortaen in den graef eenen meester, dien zy moesten ontzien, terwyl zy tevens voor zyn geregtshof, uit evenstandige⁽⁶⁾ leenmannen samengesteld, verantwoordelyk waren wegens hunne geweldenaryen, op naburen of persoonlyke vyan-

(1) Beoosten Chièvres.

(2) Bezuiden Soignies.

(3) Benoorden Ath.

(4) Aen het zuidelyk uiteind van het graefschap, naer het Kameryksche.

(5) Eigentlyk Petit Quévy, bezuiden Bergen. Zie Miraeus, I, bl. 697, en Vinchant, II, bl. 142.

(6) Dit is de ware beteekenis van het fransche pairs, in 't Latyn Pares. Van ouds her kon niemand te regt gesteld worden dan voor zyne gelykstandigen of evenknien, dat is, behoorende tot denzelfden stand, edelen voor edelen, vrye lieden voor vrye lieden, geestelyken voor geestelyken, enz. Zie ons derde Deel, bl. 269, en de aenteek. 1.

[p. 67]

den gepleegd. Zy verloren dan eenigerwyze de rampzalige vryheid van zoo veel kwaed te doen als zy wilden, van elkander aen te randen uit enkelen moedwil, van zich te wreken op 's vyands arme onderzaten, van geheele landstreken te verwoesten om hunnen wrevel bot te vieren: dewyl men hun van dat alles rekenschap vragen kon voor hunne pairs. Men ziet dus dat, naer mate des graven aenzien klom, naer dat zyn hofstaet luisterlyker werd, en hy als hoofd des adels te regt zat met zyne vasallen, deze daerdoor zelfs een deel hunner oude onafhankelykheid kwyt geraekten, tot groot voordeel der openbare rust, tot meerder veiligheid van boer en stedeling, tot heil derhalve der maetschappy in het algemeen⁽¹⁾.

Richildis verdient dan lof voor hetgeen zy in Henegau zoo vroeg tot stand bragt: ook mag men zeggen dat zy er, in den waren zin des woords, het grafelyk oppergezag gesticht heeft, en als eerste vorstin des lands optreedt, terwyl hare voorgangers tot dus verre niet veel meer geweest waren

(1) Zie wat, omtrent denzelfden tyd, de graven van Vlaenderen deden voor de openbare rust en veiligheid, in ons vierde Deel, bl. 109, vlgg.

[p. 68]

dan opleiders van krygsmannen, voorvechters van edele baenderheeren, hoofden van woelzieke ridders.

Zulks had onlangs nog gebleken, toen de zoon van Richildis, om Diederik van Avesnes te straffen, die, in den kryg met Vlaenderen, de party van graef Robrecht had durven nemen, het grondgebied van den trouwloozen heer, naer ouder gewoonte, deed afloopen en verwoesten. Diederik verbeet zyn spyt tot dat by gelegenheid vond om zich te wreken, gelyk hy het kort daerna toonde, wanneer Boudewyn, voor hooge belangen van huis zynde, aen de kanten van Luik zich ophield. De wrevelige leenman nam de kans waer om, op zyne beurt, in het grafelyk land te vallen, en eerst te Maubeuge⁽¹⁾, vervolgens te Bergen zelf roof en brand te stichten⁽²⁾. En zoo zwak was destyds nog het vorstelyk gezag in Henegau, dat Boudewyn noch diens moeder het middel hadden om zulken overmoed in te toomen, of het den edelen

(1) Het was van Maubeuge uit, dat de jonge graef het land van Avesnes had doen overvallen.

(2) Zie Vinchant, II, bl. 229, en Delewarde, II, bl. 357.

[p. 69]

plonderaer betaeld te zetten. Deze feitelykheden, deze wraek en wederwraek zouden misschien geene plaets hebben gehad, indien reeds toen het hof der pairs aen den heer van Avesnes, die er medelid van was, hadde kunnen rekening vragen van zyn gedrag, en oordeelen in hoe verre hy zyne pligten had geschonden⁽¹⁾. Ook lydt het geen' twyfel of dergelyke uitsporigheden werden met der tyd zeldzamer, sedert dat de leenmannen niet enkel meer voor overmagt te zwichten, maer tevens het vonnis der evenstandige baronnen te duchten hadden.

De grootmoedigheid van vrouw Richildis bepaelde zich niet tot de verheffing van haren hofstaet, maer, even als de meeste vorsten van dien tyd, stelde zy mede haren roem in het stichten van kloosters en het begunstigen der kerken. In 1080 kocht zy met eigen penningen de vervallen abtdy van Crépin⁽²⁾ en gaf die weder aen de Benedik-

(1) Vinchant stelt den inval van Diederik in het jaer 1078, maer het is hoogst waerschynlyk dat het feit eenige jaren vroeger plaets had.

(2) Crépin , in 't Latyn Crispinium, is een dorp, gelegen tusschen Condé en Quiévrain. De H. Landelinus stichtte daer, in de zevende eeuw een klooster, dat naderhand door de Noordmannen verwoest zynde, in wereldlyke handen gevallen was. Zie de Acta SS. Belgii, IV, bl. 452, vlgg.

[p. 70]

tynen⁽¹⁾. Het jaer daerna stichtte en begiftigde zy, in de buert van Henegaus hoofdstad, de vermaerde abtdy van St.-Denis en Broqueroy, ter plaetse zelf waer, in 1072, de bloedige veldslag geleverd en 's lands adel gesneuveld was, met het vrome inzigt van ten eeuwigen dage daer te doen bidden voor de rust der zielen⁽²⁾. Omtrent denzelfden tyd legde zy te Valencyn eene nieuwe kerk aen, ter eere van de heilige Maegd⁽³⁾, naderhand voltooid door Boudewyn II⁽⁴⁾.

Deze vorst had thans den mannelyken ouderdom bereikt, en was in staet om zelf te regeeren. Ook stond zyne moeder hem, op het eind van 1083, het graefschap af, willende het overige harer da-

(1) Zie de oorkonde by Miraeus, II, bl. 1135.

(2) Zie de oorkonden by Miraeus, I, bl. 666 en 667.

(3) Die kerk, door Richildis gesticht, droeg den naem van O.-L.-V. de Meerdere, l'église de N.D. la Grande, ter onderscheiding van andere kerken insgelyks toegewyd aen Maria. Zie D'Outreman, bl. 113.

(4) De oorkonde staet by Miraeus, I, bl. 268.

[p. 71]

gen doorbrengen met de oefeningen der godsvrucht in het klooster van Messines, alwaer zy overleed den 15^den Meert 1086⁽¹⁾.

(1) Of, volgens onze hedendaegsche tydrekening, 1087. Oudegherst stelt hare dood in 1084; maer de schryvers der Art de vérifier les dates, overeenstemmende met Meyer, Sigebertus, Delewarde, D'Outreman en anderen, verschuiven die tot 1086.