Vaderlandsche historie. Deel 6

[p. 1]

Vaderlandsche historie.
Zesde deel. Geschiedenis van Henegau.

[p. 3]

Geschiedenis van Henegau.
Eerste hoofdstuk.

Opkomst van het graefschap. - Henegau onder de raginers.

875-1013.

Het land der Nerviërs, van in de zevende eeuw⁽¹⁾ gekend onder den naem van Henegau⁽²⁾, is een der vruchtbaerste van België: geen twyfel dus of het zal dan ook, sedert de vroegste tyden af, meer bevolkt zyn geweest dan sommige andere streken, wier lagere, moerassige gronden min

(1) De oudste oorkonde, waer Henegau in vermeld wordt, is het leven van den heiligen Ansbertus, die vóór het einde der zevende eeuw stierf. Zie de Acta SS. Belgii, V, bl. 141.

(2) In 't Latyn Hanagavia. De naem komt voort van de rivier Haina of Hagna, in 't Fransch la Haine, die, omtrent Fontaine-l'Evêque ontsprongen, voorby Bergen loopt, en te Condé in de Schelde stort. - Zie, over de verdeeling der franksche ryken in gauen, ons tweede Deel, bl. 132.

[p. 4]

geschikt waren voor den akkerbouw, en in welke, uit dien hoofde, de bewooners grooter moeite hadden om zich het noodige onderhoud te verschaffen.

Eene tweede oorzaek welke, naest die gunstige gesteldheid van den bodem, ja meer nog dan deze, medewerkte om Henegau spoediger te doen vooruitgaen in welvaert en bevolking, waren de kloosters die daer, eerder en talryker dan in andere gewesten, tot stand kwamen. Zoo stichtte, reeds in 637, de heilige Geretrudis het klooster van Hamage⁽¹⁾ in Oosterbant⁽²⁾. Het jaer daerna ontstond, in dezelfde buert, de abtdy van Elno⁽³⁾, gesticht door den heiligen Amandus, die mede te Leuze⁽⁴⁾ eene geestelyke gemeente vestigde⁽⁵⁾. In 644 stichtte de H. Landelinus het klooster van

(1) Of Hamaye, by Marchiennes. Zie de Acta SS. Belgii, II, bl. 428, en ons tweede Deel, bl. 509.

(2) Hiervan later.

(3) Naem eener kleine rivier die, niet verre van daer, in de Scarpe uitloopt. Heden heet de plaets Saint-Amand, bewesten Condé. Zie ons tweede Deel, bl. 509.

(4) Tusschen Ath en Doornik.

(5) Zie de Acta SS. Belgii, IV, bl. 213.

[p. 5]

Wallers⁽¹⁾, terwyl in 650 het woeste Ursidonk⁽²⁾ bewoond werd door de leerlingen van den heiligen Ghislenus⁽³⁾. In 653 werd de abtdy van Marchiennes ingewyd⁽⁴⁾, en dry jaer later die van Aulne op de Sambre⁽⁵⁾. In 661 stichtte de heilige Aldegondis een vrouwen-klooster te Maubeuge⁽⁶⁾, en hare zuster, de H. Waldetrudis, een ander te Bergen⁽⁷⁾, terwyl der laetste echtgenoot, de H. Vincentius, aen Hautmont⁽⁸⁾ en Soignies⁽⁹⁾ de zelfde gunst bewees. Eindelyk, in 667, ontstond de abtdy van Maroilles⁽¹⁰⁾, door de zorg van den

(1) Bewesten Valencyn. Zie ons tweede Deel, bl. 509 en 510.

(2) Het huidige St-Ghislain, een paer mylen bewesten Bergen.

(3) Zie ons tweede Deel, bl. 510.

(4) Zie de Acta SS. Belgii, IV, bl. 549, en ons tweede Deel, bl. 511.

(5) Niet verre van Thuin. Zie ons tweede Deel, loc. cit.

(6) In 't zuidoosten van Valencyn.

(7) Zie ons tweede Deel, bl. 512.

(8) Bewesten Maubeuge.

(9) Dry mylen in 't Noorden van Bergen.

(10) Heden nog een dorp, benoorden Landrecies.

[p. 6]

heiligen Humbertus⁽¹⁾; kort daerna die van Hasnon in het Valencynsche⁽²⁾, en in 689, die van Lobes op de Sambre⁽³⁾.

Zoo vele geestelyke gestichten, in min dan eene halve eeuw tot stand gekomen, en over het henegauwsche grondgebied verspreid, moeten niet alleen het heidendom, met al zyne ongeregeldheden, uit die streken eerlang verdreven hebben, om, naest de kennis van den waren God, zachtheid van zeden en christelyke deugd onder de landzaten te doen heerschen; maer de arbeidzame kloosterlingen maekten op korten tyd de wildernissen bewoonbaer, ontgonnen de barre heigronden, doorsneden de bosschen, en strooiden, mag men zeggen, de eerste zaden, waer naderhand eene menigte van dorpen, van steden zelfs uit ontsproten zyn⁽⁴⁾.

(1) Zie ons tweede Deel, bl. 512.

(2) Zie ons tweede Deel, loc. cit.

(3) Benoorden Thuin. Zie ter beroepen plaets.

(4) Inderdaed, niet alleen dorpen, maer het meerendeel der henegauwsche steden, Condé, Maubeuge, Hautmont, Soignies, Bergen zelf en vele andere, zyn of wel hare opkomst, of hare ontwikkeling en voorspoed aen kloosters verschuldigd. Zie de Acta SS. Belgii, III, bl. 555.

[p. 7]

Men mag van dat alles afleiden dat Henegau ook al vroeg onder het bestier van eenen byzonderen landvoogd zal gestaen hebben, zoo wel als Vlaenderen en andere gauen. De oudere schryvers beweren zelfs⁽¹⁾ dat reeds omtrent het midden der vyfde eeuw dat deel van het veroverde België zyne eigen graven had, en beginnen de reeks dier vorsten met Clodio's zoon, Albero genaemd, wiens nazaten zy getrouw opgeven zonder eenige onderbreking in de geregelde opvolging. Zulks heeft echter weinig of geenen grond in de geschiedenis, en is daerenboven nauwelyks onderzoek waerd; want zoo lang de gauen bestierd werden door hooge ambtenaren, welke de koningen naer welbehagen aenstelden en herriepen, komt het er niet op aen om te weten in welke handen die gauen waren. Het historisch belang vangt aen met de tyden dat, ten gevolge van het verval der koninklyke magt, de graefschappen erfelyk zyn geworden, en byzondere staten hebben uitge-

(1) Zie Vinchant, Annales de la province et comté de Hainaut, uitgave van 1848, I, bl. 42.

[p. 8]

maekt, leenroerig het zy van de fransche, het zy van de duitsche kroon.

In deze hoedanigheid vertoont zich Henegau sedert het laetste der negende eeuw, toen Lotharingen het geslacht zyner eigen koningen hebbende zien uitsterven, verdeeld was tusschen Frankryk en Duitschland⁽¹⁾, of nu eens aen deze, dan weêr aen gene kroon toebehoorde. Omtrent dien tyd vindt men in het bezit van Henegau graef Raginer, bygenaemd Lankhals, wiens nakomelingen hem in het leen zyn opgevolgd, en dien wy dan ook houden voor den eersten erfgraef Van Henegau.

Deze vorst, hoogst waerschynlyk van Karolinger afkomst⁽²⁾, speelde eenen grooten rol in de gebeurtenissen van zynen tyd, en was, zegt men, van eene uitstekende dapperheid⁽³⁾. Hy gaf daer blyken van in of omstreeks het jaer 875, toen de Noordmannen⁽⁴⁾, onder het beleid van den ver-

(1) Zie ons derde Deel, bl. 451, vlgg.

(2) Zie de gronden dier meening opgehaeld in ons derde Deel, bl. 532, aenteek. 3. Zie mede Vinchant, uitgave in-folio, bl. 176.

(3) Al de gelyktydige schryvers getuigen dat van hem. Zie Folcuinus, by Bouquet, VIII, bl. 226.

(4) Zie, over de Noordmannen en hunne togten, ons derde Deel, bl. 137, vlgg. alsmede bl. 284, 298, 432 en 466, vlgg.

[p. 9]

maerden Rollo, in het eiland Walcheren vielen, en daer alles plunderden en verbrandden⁽¹⁾. De landzaten hadden reeds eene zware nederlaeg beproefd, wanneer zy, naest Radbout van Friesland, ook Raginer van Henegau tot bystand riepen om hen de Barbaren te helpen uitdryven. De graef aerzelde niet met manschap derwaert te trekken; maer hy werd zelf verslagen, en genoodzaekt de vlugt te nemen: waerdoor de Noordmannen nog stoutmoediger geworden, en thans byzonder verbitterd op den Henegauwschen vorst, hem weldra in zyn eigen land kwamen bestoken. De Schelde opgevaren zynde, verwoestten zy beide oevers, en klommen tot Condé⁽²⁾, alwaer zy hunne eerste woede op het klooster uitwerkten⁽³⁾, om vervol-

(1) Zie over den inval van 875, Bolhuis, de Noormannen in Nederland, bl. 123, vlgg.

(2) Aen den samenloop van Haine en Schelde, vyf mylen bewesten Bergen.

(3) Zie over het toenmalig vrouwen-klooster van Condé, de Acta SS. Belgii, V, bl. 385, vlgg. en het Chronicon Cameracense, uitgegeven door Le Glay, bl. 239.

[p. 10]

gens in het land te dringen, doende overal zoo veel kwaed als zy konden. Te vergeefs spande Raginer al zyne krachten in om de woestaerts tegen te houden of op het veld te bestryden: hy kon ze nergens meester worden, en moest telkens het onderspit delven; zoodat de Noordmannen den geheelen winter in Henegau doorbragten, tot oneindige schade der inwoonders, die alles verloren wat zy roerende hadden, velen zelfs hun leven zoo wel als hun goed.

Het jaer daerna, beproefde de graef om met krygslist den vyand te kortwieken, doch zulks viel even kwalyk uit; want hebbende zich met een handvol volks in eene hinderlaeg verborgen, ten einde de vreemdelingen onvoorziens op het lyf te vallen, werd hy ongelukkiglyk zelf verrast door den sluwen Rollo, en ja gevankelyk weggevoerd.

Hiermede had de Noordman zyn voornaemste doel bereikt, want hy wist by ondervinding dat zulk edele prooi zware rantsoenen liet verhopen. Inderdaed, des graven echtevrouw Albrada⁽¹⁾

(1) De naem van Raginers gemalin is gekend uit een diploom van 968, by Miraeus, I, bl. 48; doch men kent zoo wel haren stam niet. Volgens Vinchant, II, bl. 152 en 155, was zy afkomstig uit de grafelyke huizen van Namen en Henegau.

[p. 11]

kwam welhaest van uitkoop spreken, en kreeg voor antwoord dat zy de Deensche opleiders, ten getalle van twaelf, welke Raginer voor en na had gevangen gemaekt, weêr moest geven, en meteen al het goud en het zilver, dat er in 't land was, opbrengen, of haer gemael zou het met de dood vergelden. Aen tegenstribbelen of afdingen kon hier niet gedacht worden: daer bleef der edele vrouw niet over dan al hare kleinooden en het luttel schats, dat zy bespaerd mogt hebben, op te offeren, waerby vooral de kerken van heel het graefschap hare rykste gewaden en gevlugte kostbaerheden verpligt werden in te schieten, gelyk het toen ter tyd meestal ging, want buiten de groote huizen en de geestelyke gestichten kon men haest geen goud of zilver vinden. Dit alles werd dan ook aen den Noordman afgeleverd, die, vertederd door de trouw en de edelmoedigheid der henegauwsche vorstin, niet alleen haren gemael in vryheid stelde, maer met hem een vredever-

[p. 12]

bond sloot, en, volgens het zeggen van sommigen⁽¹⁾, de helft van den losprys aen Albrada wederschonk⁽²⁾.

Rollo vertrok met de zynen naer Frankryk. Maer eenige jaren later kwamen er anderen, in zyne plaets, Vlaenderen en de naburige streken ontrusten⁽³⁾. Zoo duerde het, met korte tusschenpoozen van verademing voor de arme landzaten, tot dat, in 891, de magt der noordsche plonderaers te Leuven geknakt werd door de groote overwinning van koning Arnulf⁽⁴⁾. Sedert dan had men van hen hier minder te vreezen, vooral sedert dat, in 895, Arnulfs zoon Zwendebout koning van Lotharingen gekroond zynde, in deze gewesten zyn verblyf kwam nemen, en die thans

(1) Zulks getuigt Dudo, in zyne Hist. Nordmann. en eenige romanschryvers der middeleeuwen zeggen het hem na; maer anderen twyfelen met regt aen de grootmoedigheid van Rollo. Zie Bolhuis, bl. 129, vlg.

(2) Zie Vinchant, II, bl. 157.

(3) Zie ons derde Deel, bl. 466, en ons vierde, bl. 19, vlgg.

(4) Zie dat feit omstandig verhaeld in ons derde Deel, bl. 508, vlgg.

[p. 13]

zelf, gezamentlyk met 's ryks vasallen, kon verdedigen tegen de aenvallen der vreemdelingen⁽¹⁾.

Jammer maer, de nieuwe koning vond meer moed dan gehoorzaemheid onder zynen adel, met wien hy nimmer vrede hebben kon⁽²⁾. Graef Raginer zelf, die hem in 't begin als raedsman en als vriend had ter zyde gestaen⁽³⁾, viel op zyne beurt af, en werd 's konings gezworen vyand, tot zoo verre dat Zwendebout hem van zyn graefschap beroofde, en beval het ryk te ruimen binnen de veertien dagen⁽⁴⁾. De henegauwsche vorst had te veel aenhang om zich aen zoo streng een bevel te onderwerpen: in tegendeel, hy ging voort in zyne wederspannigheid, en verre van Lotharingen te ruimen, gelukte het hem, met anderen, den koning zelf van den troon te krygen, en diens

(1) Zie ons derde Deel, bl. 516.

(2) Wy hebben daer de redenen van opgegeven in ons derde Deel, ter pas beroepen plaets.

(3) De Annales Mettenses, by Bouquet, VIII, bl. 74, noemen Raginer den vertrouwdsten vriend en eenigen raedgever van Zwendebout: ducem sibi fidissimum et unicum consiliarium.

(4) Zie ons derde Deel, bl. 520.

[p. 14]

broeder, Lodewyk het Kind, de kroon op het hoofd te zetten, terwyl Zwendebout, al zyne magt gebruikende om boven te blyven, te midden der worsteling den dood vond, in het jaer 900⁽¹⁾.

Met Lodewyk het Kind⁽²⁾ zouden misschien 's ryks edellieden beter huis hebben gehouden, dewyl hy tevens in Duitschland zyn' vader Arnulf op den troon gevolgd zynde, ook in meer gevorderden ouderdom tyd noch gelegenheid vinden moest om zich met de zaken van Lotharingen veel te bemoeijen, en er de leenmannen in den weg te staen. Maer hy ontviel hun in 911, door eene vroegtydige dood weggerukt, en liet de germaensche kroon, zoo wel als die van Lotharingen, zonder erfgenaem⁽³⁾.

De duitsche Grooten waren niet sterk of niet eensgezind genoeg, om zonder opperhoofd te blyven, en kozen tot koning hertog Koenraet van Frankenland⁽⁴⁾. Zoo deden ook, van hunnen

(1) Zie dat alles wydloopiger verhaeld in ons derde Deel, bl. 520-525.

(2) Hy was maer zeven jaer oud, toen zyne voogden voor hem de kroon van Lotharingen aenveerdden.

(3) Zie ons derde Deel, bl. 527.

(4) Zie daer, ter zelver plaets.

[p. 15]

kant, ja om dezelfde reden, die van Lotharingen. Zy wendden zich tot Karel, bygenaemd den Eenvoudige, en boden hem de kroon aen, welke hy gereedelyk aenveerdde. Maer deze vorst, die in 893 op den troon van Frankryk geklommen was⁽¹⁾, had daer met velerlei moeijelykheden de handen zoo vol, dat hy op geen zelfbestier in Lotharingen denken mogt. Neen, hy kon anders niet dan zich hier te lande door eenen stadhouder of onderkoning te doen vervangen, gelyk hy er dan ook eerlang toe overging, stellende in 912 graef Raginer Lankhals aen, om, met den titel van hertog, het bewind des ryks te voeren in zynen naem⁽²⁾.

Raginer Lankhals had meest van allen bygedragen tot Karels verheffing, wat niet te verwonderen is, indien hy zelf van de Karolingers afstamde; want in dat geval plaetste hy een' zyner bloedverwanten op den troon: en Karel, met hem het onderkoningschap van Lotharingen op te dragen, begunstigde, op zyne beurt, een' nabestaende, wien hy daerenboven dankbaerheid schuldig was.

(1) Zie ons derde Deel, bl. 514.

(2) Zie het zelfde boekdeel, bl. 531, 33. - Zie mede, bl. 536.

[p. 16]

Ook leefden sedert beide vorsten in eene nauwe vriendschap; doch het duerde niet lang, want de hertog overleed in het paleis van Meersen⁽¹⁾ ten jare 916, twee zonen nalatende⁽²⁾, de oudste van welke Gislebertus genaemd was, terwyl de jongste Raginer hiet, als zyn vader⁽³⁾.

Het stond den koning vry van de hertogelyke weerdigheid te beschikken naer welgevallen; doch volherdende in het gevoel van dankbaerheid voor den aflyvige, wiens begrafenis hy was komen bywoonen, vertrouwde by het hoogbestier van Lotharingen aen Gislebertus, in de hoop dat deze nieuwe gunsteling het vaderlyk spoor zou betreden, en het gegeven voorbeeld van getrouwigheid nagevolgd hebben. Gisleberts broeder Raginer II erfde het graefschap van Henegau.

(1) Zie over Meersen, ons derde Deel, bl. 430, aenteek. 7. Het paleis van Meersen, door de Noordmannen verwoest, was sedert heropgebouwd, en diende waerschynlyk tot het gewoon verblyf der hertogen van Lotharingen.

(2) Hy liet ook eene dochter na, met naem Symphoriana, die in huwelyk trad met graef Berengarius van Namen. Zie Vinchant, II, bl. 159.

(3) Zie Vinchant, II, bl. 158, en Delewarde, Hist. générale du Hainaut, II, bl. 141.

[p. 17]

Karels verwachting werd deerlyk te leur gesteld. De onweerdige Gislebertus hield niet op zynen weldoener naer de kroon te steken, om zelf koning van Lotharingen te worden, gelyk wy elders verhaeld hebben⁽¹⁾, en leefde zelfs in vyandschap met zyn' eigen broeder. Dit is nagenoeg het eenigste wat de geschiedenis meldt omtrent de daden van den tweeden Raginer, die in of omstreeks 932 moet gestorven zyn⁽²⁾, latende van zyne vrouw, Adelheid van Burgondië⁽³⁾, dry zonen na, Raginer III, welke hem in het graefschap van Henegau

(1) Zie ons derde Deel, bl. 538, vlgg.

(2) Sommige historieschryvers erkennen slechts vier Raginers (geen vyf) in de volgreeks der graven van Henegau, en meenen dat Raginer II en III een en dezelfde vorst geweest is, overleden omtrent het jaer 971. Daer is inderdaed grond voor deze meening; doch wy volgen, met de schryvers der Art de vérifier les dates, het gevoelen van Butkens, hetwelk ons waerschynlyker voorkomt, en laten overigens het vraegstuk onbeslist, als van weinig belang zynde voor de geschiedenis.

(3) De schryvers der Art de vérifier les dates houden haer voor dochter van Richard I, hertog van Burgondië.

[p. 18]

opvolgde, en twee andere⁽¹⁾.

Hertog Gislebert, die, sedert dat de kroon van Lotharingen tot de duitsche keizers was overgegaen⁽²⁾, Gerberga, de dochter van Hendrik den Vogelaer, ten huwelyk had ontvangen⁽³⁾, en mitsdien in zyn ambt van koninklyken stedehouder gehandhaefd was, hernam, na Hendriks dood⁽⁴⁾, zyn oproerig gedrag tegen diens opvolger Otto den Groote, maer schoot er dit mael het leven by in; want hebbende de wapens opgevat om Otto's leger tegen te houden, kreeg hy de nederlaeg en versmoorde in den Rhyn anno 936⁽⁵⁾. Hy liet, 't is waer, een' zoon van Gerberga, Hendrik namelyk, die, nog een kind zynde, geene schuld hebben kon in 's vaders misdryven: ook bestemde Otto dezen zynen neef voor het hertogdom, en gaf hem eenen

(1) Litardus, van wien men geene andere bescheiden heeft, en Rudolf, die de stamvader schynt geweest te zyn van het oude huis der graven van Loon. Zie Mantelius, Historia Lossensis, bl. 34.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 542, vlg.

(3) Zie daer, bl. 546.

(4) Hendrik de Vogelaer stierf in 936.

(5) Zie ons derde Deel, bl. 550.

[p. 19]

voogd, die middelerwyl de landen bestieren zou; maer voogd en pleegkind stierven beide in 943, waerdoor het stadhouderschap open viel, tot groot onheil van geheel Lotharingen⁽¹⁾.

Het hoofd des ryks benoemde Koenraet den Wyze, een duitsch leenman, die reeds blyken van buitengewoone bekwaemheid had gegeven; weshalve Otto's keus daerdoor zelf aller byval verdiende. Niettemin verwekte deze benoeming eene algemeene opspraek onder den adel, welke van toen af op erfelykheid begon aenspraek te maken⁽²⁾, en niet dulden kon dat een vreemdeling het opperbevel in Lotharingen voeren zou. De hevigste tegenstrever was graef Raginer III, die, als neef van wylen Gislebertus, en als erfgenaem van diens zoon den jongen Hendrik, regt beweerde te hebben om dezen in het stadhouderschap op te volgen. Te vergeefs werd hem geantwoord dat het hertogdom van Lotharingen geen erfelyk leen was, maer afhing van de vrye be-

(1) Zie ons derde Deel, bl. 551.

(2) Zie deze strekking des adels nader aengeduid in ons derde Deel, bl. 552.

[p. 20]

schikking des konings: Raginer wilde zulks niet erkennen, en bleef te halsstarriger by zyne eischen, omdat hy nagenoeg al de inlandsche edellieden meê had.

De koning hield echter zyn besluit staende, en handhaefde Koenraet in het hertogdom. Maer deze werd sedert ook ongetrouw aen zynen heer⁽¹⁾, tot zoo verre dat Otto geraden vond hem af te zetten, om dit mael de hooge weerdigheid toe te vertrouwen aen zyn' eigen broeder Bruno, onlangs verheven tot den aertsbisschoppelyken Stoel van Keulen⁽²⁾. De kerkvoogd ontving het verlei des hertogdoms in den nazomer van 953.

Het was tyd dat er een man als Bruno, van wyzen raed en van onverzettelyken wil, aen het roer kwame, want alles in Lotharingen stond het onderste boven. De Leenmannen, van dag tot dag meer geneigd tot onafhankelykheid, happig naer

(1) Zie ons derde Deel, bl. 553, vlg.

(2) Het bisdom van Keulen, zoo wel als die van Luik, van Trier en andere, maekten toen ter tyd deel van Lotharingen, en waren nog tot geene afzonderlyke staten geworden. Zie ons derde Deel, bl. 555, aenteek. 4.

[p. 21]

rykdommen en magt, en zonder ontzag voor regt of wetten, stelden geen palen aen hunne roofzucht, inzonderheid gepleegd op de kerkelyke goederen, welke zy met geweld aenmatigden, ja en elkander afhandig maekten, volgens dat de kans gunstig scheen. Raginer van Henegau was een der begerigsten. Hy had, met den woesten aert van zyn' oom Gislebertus, al diens ondeugden geërfd, en zag naer heilig noch onheilig om zynen heblust bot te vieren⁽¹⁾. Zelfs het weduwgoed zyner moei Gerberga, welke na Gisleberts dood met koning Lodewyk van Frankryk hertrouwd was⁽²⁾, sloeg hy feitelyk aen, luisterende zoo min naer de stem zyns gewetens, als naer de vermaningen van den aertsbisschop, Gerberga's broeder. Deze vorstin deed dan klagten aen haren zoon Lotharis, onlangs op den troon geklommen⁽³⁾, die een' zyner edellieden, met naem Rudolphus,

(1) Zie de getuigenis van den bykans gelyktydigen Baldericus, in zyn Chron. Cameracense, bl. 148.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 550.

(3) Lotharis, oudste zoon van Lodewyk van Over-Zee, en van Gerberga, volgde zyn' vader op, overleden den 10 September 954.

[p. 22]

herwaerts zond om den roekeloozen graef het onregtveerdig goed uit de handen te halen. Wat gebeurt er? Raginer was juist bezig met op zyn slot te Bergen de muren te herbouwen, waer, in dat oogenblik, eene menigte van steenhouwers en andere werklieden aen arbeidden. Tusschen deze wist Rudolphus eenige vertrouwelingen, in metselaers wambuizen verkleed, binnen te krygen, om de gelegenheid der plaetsen te kennen, de huiselyke gewoonten af te spieden, en vooral te weten in welk gedeelte van het slot des graven gemalin en kinderen zich ophielden. Nadat zy dit alles onderzocht en er verslag van gedaen hadden, kwam Rudolphus met toereikende krygsmagt naer Bergen, en verraste, den volgenden nacht van zaterdag tot zondag, den grafelyken burg met zoo veel geluk, dat hy er niet alleen meester van werd, maer Raginers echtgenoot en hare twee zonen opschepte en naer Frankryk voerde, terwyl zyn volk geheel de bezetting krygsgevangen maekte, en voorts het kasteel in brand stak, om 's graven magt te breken⁽¹⁾.

(1) Zie dat alles omstandig verhaeld door Richerus, den eigen zoon van Rudolphus, in het derde boek zyner Historiae, cap. 8, 9, 10, by Pertz, III, bl. 611, vlgg.

[p. 23]

Thans moest de Henegauwer het hoofd in den schoot leggen. Beroofd van alles wat hy lief had, en geknakt in zyn vermogen, verzocht hy nu zelf hertog Bruno om by Gerberga voor hem ten beste te spreken, met stellige belofte dat hy de alloden der koningin weduwe gereedelyk af zou staen, mits men hem zyne vrouw en kinderen wedergave. De kerkvoogd verhoorde die bede, en had overigens geene moeite om zyne zuster tot verzoening te bewilligen, zoodat deze zaek eerlang afliep tot Raginers genoegen; want nauwelyks had hy Gerberga's goed los gelaten, of zyn kroost werd hem met de moeder t'huis gezonden⁽¹⁾.

Dit voorval maekte echter den graef niet wyzer. Aldra zag men hem de geleden schade verhalen op de eigendommen van kerken en kloosters⁽²⁾, terwyl hy zyne arme onderdanen dusdanig knevelde en uitschudde, dat heel Henegau van klagten weêrgalmde⁽³⁾. Daer moest een eind gesteld

(1) Zie Richerus, loc. cit.

(2) Zie Folcuinus, cap. 26, by Pertz, IV, bl. 68.

(3) Zie de Hist. de Hainaut, van Jacques de Guyse, uitgegeven door den Markies de Fortia, IX, bl. 362.

[p. 24]

worden aen zoo veel moedwil en baldadigheid. Koning Otto⁽¹⁾ zelf bemoeide er zich meê. Van alles onderrigt door zyn' broeder, dagvaerdde hy Raginer om te Mainz, in eene vergadering van ryksvorsten, rekenschap te komen geven van zyn woest gedrag. Maer de graef, in stede van zelf derwaert te gaen, deed zich vertegenwoordigen door eenige afgeveerdigden, die ja hun' meester met woorden zochten te verschoonen⁽²⁾, doch met klein gewin; want de regters, verre van zich door welsprekendheid te laten misleiden, voelden dat men hun leugenen wys maekte, en gaven vervolgens last aen hertog Bruno om de zaken van nader by te onderzoeken, met volmagt tevens van zulke maetregelen te nemen als blyken zou naer geregtigheid noodig te wezen.

De graef had dan andermael met 's konings broeder alleen te doen. Hy ging dien in persoon vinden te St. Sauve by Valencyn, hopende hem nog eens, door uitwendige teekens van onderwer-

(1) Otto de Groote was koning van Germanië sedert 936, maer werd eerst keizer gekroond in 962.

(2) Zie hunne redenen by De Guyse, IX, bl. 369.

[p. 25]

ping en schoone beloften, op zyne hand te krygen, doch zulks gelukte niet meer. Bruno eischte andere waerborgen voor het toekomstig gedrag zyns leenmans: hy wilde dat de graef hem pandslieden uitleverde, die voor hem in het vervolg zouden instaen. Ei! dit was te veel gevergd van eenen mensch wiens driften toom noch band duldden, en die ten andere wist dat niemand ter wereld voor hem zou willen borg blyven. Hy weigerde dan. Maer de hertog, op zyne beurt geduld verliezende, deed den wreveligen graef in hechtenis nemen, sloeg al zyne leenen aen als verbeurd ten voordeele van de kroon, en zond kort daerna den gevangen over den Rhyn, om in eeuwigdurend ballingschap zyn wangedrag te boeten⁽¹⁾.

Dat was loon naer werken.

Des graven beide zonen, Raginer en Lambrecht, verloren aldus hun erfgoed, maer niet hunne vryheid, dewyl zy in 's vaders misdaden geene schuld hadden. Zy namen, met hunne moeder⁽²⁾, de

(1) Zie ons derde Deel, bl. 561, en de aldaer aengehaelde oorkonden.

(2) Deze was, volgens de getuigenis van De Guyse, IX, bl. 385, Adelheid, dochter van graef Hugo van Dasburg en Egisheim; doch men heeft daer geene zekerheid van, want by de oudere schryvers vindt men haer niet genoemd. De gravin stierf in 961.

[p. 26]

wyk naer Frankryk, alwaer de koningin Gerberga schuilplaets vergunde aen de edele vlugtelingen⁽¹⁾.

Het openstaend graefschap van Henegau werd, in 958, door hertog Bruno, met toestemming van zyn koninklyken broeder, te leen gegeven aen zekeren Ricarius, wiens afkomst onbekend is, en van wien men anders ook niets geboekt vindt. Na zyne dood, welke omstreeks 965 moet gesteld worden⁽²⁾, kwamen Wernher en Reinout, hoogstwaerschynlyk Ricarius kinderen, in bezit van het graefschap, en behielden dit ettelyke jaren zonder eenige tegenspraek⁽³⁾, tot dat in 973 keizer Otto de Groote uit het leven scheidde. Naer dat oogen-

(1) Zie ons derde Deel, bl. 563.

(2) De naem van graef Ricarius komt nog voor in een charter van dat jaer, door Reiffenberg meêgedeeld in zyne Monuments pour servir à l'Hist. des provinces de Namur, de Hainaut et de Luxembourg, VIII, bl. 296.

(3) Zie Le Glay, in zyne aenteekeningen op het Chron. Camerac. van Baldericus, bl. 473.

[p. 27]

blik wachtten de zonen van Raginer III⁽¹⁾ om ernstige poogingen aen te wenden ten einde de vaderlyke leenen weêr te krygen. Daer scheen inderdaed de kans gunstig voor; want koning Lotharis van Frankryk, die er zelf op uit was om Lotharingen onder zyn gebied te brengen⁽²⁾, werkte hun in de hand, gelyk tevens sommige inlandsche edellieden gereed waren te doen, onder anderen graef Robrecht van Namen⁽³⁾. Aldus goed gerugsteund kwamen de gebroeders met krygsmagt naer Henegau, terwyl Wernher en Reinout hun haestig tegen trokken tot op de henegauwsche grenzen. Maer het zy dat de man-

(1) Deze was in den vreemde overleden sedert 971 of daeromtrent, volgens de schryvers der Art de vérifier les dates. Zie mede Vinchant, II, 169.

(2) Hy had reeds den titel van koning van Lotharingen aengenomen. Zie ons derde Deel, bl. 567.

(3) Dit gedrag der Lothryksche Grooten is des te gemakkelyker te verstaen, dewyl zy, sedert de dood van hertog Bruno, in 965 overleden, zoo goed als zonder hoofd waren, hebbende de keizer geenen opvolger aen zynen broeder gegeven, maer Lotharingen onder zyn eigen bestier gehouden. Zie ons derde Deel, bl. 566 en de aenteek. 4 aldaer.

[p. 28]

schap dier beide graven min sterk was dan die hunner mededingers; het zy dat er aen dezen kant verraed in het spel kwam, zy moesten deinzen, ja byna tot Bergen toe, althans tot waer zy sloten of burgten, en dus een vasteren voet hadden. Meteen drong de vyand al verder het land in, en zocht maer slaegs te worden, om het pleit door de wapens te beslissen: zoodat het dan ook welhaest tot een bloedig treffen kwam tusschen Binche en Péronne⁽¹⁾, alwaer Wernher en zyn broeder met alleen verslagen werden, maer beide den dood vonden met een groot deel hunner voorstanders⁽²⁾.

Wat, na de overwinning, de gebroeders moge belet hebben naer Bergen voort te rukken, en zich daer zelf, in den hoofdzetel van het graefschap te vestigen, meldt de Geschiedenis niet. Misschien hadden zy van hunnen eigen kant te veel volk verloren om, met het overschot, eene sterke plaets te gaen belegeren, die waerschynlyk reeds de vlugtelingen had opgenomen. Hoe 't zy, Raginer

(1) Beoosten Bergen.

(2) Zie de aenteekeningen van Le Glay op het Chron. Camerac. bl. 473, in de note.

[p. 29]

en Lambrecht betrokken het slot van Bossud⁽¹⁾, en verschansten zich daer, om met de eerste gelegenheid verder te grypen.

Hunne verwachting werd te leur gesteld. Het hoofd des ryks, Otto II⁽²⁾, had zoo haest niet vernomen wat er in Lotharingen omgegaen was, of hy kwam met de bloem zyner ridderschap naer deze landen, en ging Raginers kinderen in hun slot belegeren. Dit werd eerlang verkracht, ter neêr geworpen en aen de vlammen prys gegeven, terwyl de gebroeders, op eene of andere wyze uit de voeten geraekt, haestig naer Frankryk wederkeerden, om ten minste hunne vryheid te behouden⁽³⁾. Wat het openstaende graefschap raekt, dit werd in tweeën gesplitst en verleend, deels

(1) Zoo komt de naem voor in het Chron. Camerac. bl. 148. Sommigen verstaen het huidige Boussoit op de Haine; anderen Boussu, by St. Ghislain. Voor beide is grond. Zie Vinchant, II, bl. 194, 95.

(2) Zoon en opvolger van Otto den Groote. Zie ons derde Deel, bl. 567.

(3) Volgens Balderik, bl. 148, werden zy door Otto gevangen en in ballingschap gezonden, wat zich echter niet goed laet opvatten. Zie overigens Vinchant, II, bl. 195.

[p. 30]

aen Godevaert den Oude, graef van Verdun⁽¹⁾, deels aen Arnulf, des graven zoon van Kameryk⁽²⁾. In vrede nogtans konden zy die leenen niet bezitten; want de beide uitwykelingen, voortdurend begunstigd door koning Lotharis, smeedden weêr nieuwe plannen, om die, na het vertrek van 's ryks opperhoofd, ten uitvoer te brengen. Ook was kwalyk de winter van 976 ten einde, of zy verschenen andermael in het Henegauwsche, voorzien van groote krygsmagt, waermeê zy tot by Bergen doordrongen, en dat belegerden. Gelukkiglyk hadden Godevaert en Arnulf den tusschentyd waergenomen om zich tot wederstand te bereiden, zoo wel zelfs dat zy den 20 April eenen uitval op de belegeraers waegden. De kans sloeg hun meê. Na een vry hevig gevecht behielden zy het veld, en dwongen ja hunne tegenstrevers tot

(1) Zie ons derde Deel, bl. 574, aenteek. 4.

(2) Zoo zegt het Delewarde, II, bl. 208, wiens gevoelen aennemelyker is dan dat dergenen welke dezen Arnulf houden voor den graef van Vlaenderen, aldaer geregeerd hebbende tusschen 961 en 988. - Zie mede D'Outreman, Hist. de Valenciennes, bl. 75 vlgg.

[p. 31]

den aftogt, die, even als vroeger, de wyk naer Frankryk namen, zonder door deze nieuwe nederlaeg den moed te laten zinken⁽¹⁾.

Aldra trouwde Raginer met Hedwigis, dochter van Hugo Capet, terwyl zyn broeder Lambrecht verloofd werd aen Gerberga⁽²⁾, Karel van Frankryks dochter en de eigen nicht van koning Lotharis⁽³⁾. Door deze hooge echtverbindtenissen moest beider hoop van in het bezit der vaderlyke leenen vroeg of laet hersteld te worden noodwendiger wyze aengroeijen, vooral toen, in 977, keizer Otto II het hertogdom van Neder-Lotharingen aen dien zelfden Karel van Frankryk te leen gaf, met besprek dat hy het tegen de aenslagen zyns eerzuchtigen broeders verdedigen zou⁽⁴⁾.

Het duerde inderdaed niet lang, of de gebroe-

(1) Zie Vinchant, II, bl. 196. - Delewarde, II, bl. 210. - Zie mede het Chron. Camerac. bl, 149.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 13, en de aenteek. 2 aldaer.

(3) Lotharis was de oudste, Karel de jongste zoon van koning Lodewyk van Over-Zee. Zie ons derde Deel, bl. 568, en de aenteek. 2.

(4) Zie ons derde Deel, bl. 568.

[p. 32]

ders herwonnen een aental sloten van Henegau, wat ook Arnulf en Godevaert zich weren mogten om meester te blyven⁽¹⁾. En die vorderingen zouden waerschynlyk nog sneller geworden zyn, zonder de nieuwe twisten, welke omtrent dien tyd oprezen tusschen Lotharis en Otto⁽²⁾, doch vooral zonder de verwarring waer beide ryken, dat van Duitschland zoo wel als het fransche, in vervielen, het eene door de dood van keizer Otto in 983⁽³⁾, het andere door die van koning Lotharis in 986⁽⁴⁾. De onlusten daeruit voortgesproten verwekten groote wanorde, ook in Neder-Lotharingen, en beletten de gebroeders al het voordeel te trekken dat zy van hunne maegschap verwacht hadden. Alles samen genomen kwamen zy echter gedurig vooruit, maer het was slechts in 998, dat Raginer voor goed boven raekte, door de verovering van Bergen, hetwelk Godevaert niet meer houden kon⁽⁵⁾, en sedert ophield het graefschap

(1) Zie Delewarde, II, bl. 213.

(2) Zie ons derde Deel, bl. 568, vlg.

(3) Zie aldaer, bl. 570.

(4) Zie daer, loc. cit.

(5) Van graef Arnulf is geen spraek meer in de Geschiedenis.

[p. 33]

aen den overwinnaer te betwisten⁽¹⁾. Diens broeder was toen reeds voorzien van het graefschap van Leuven⁽²⁾.

Sedert dat oogenblik bleef Raginer, de IV^de van dien naem, in het vreedzaem bezit van Henegau, hetwelk by, als erfelyk leen, in 1013 door de dood weggerukt zynde, achterliet aen zyn eenigen zoon Raginer V.

(1) Het jaer 998 wordt opgegeven door de schryvers der Art de vérifier les dates.

(2) Zie ons vyfde Deel, bl. 12.