Vaderlandsche historie. Deel 4

[p. 541]

Zestiende hoofdstuk.

vlaenderen onder robrecht van bethune en lodewyk van creci. - de vrede van athies wordt verworpen. - nieuwe eischen en nieuwe twisten. - het verdrag gematigd en eindelyk aengenomen. - verzoening met henegau. - opstand tegen den graef. - kryg van het volk tegen 's lands adel. - het huis van valois komt tot den troon van frankryk. - stryd van cassel. - onderwerping van vlaenderen.

1305-1328.

Gelyktydige koningen van Frankryk.

Philip IV, de Schoone,	† 1314.
Lodewyk X, de Twister,	† 1316.

Tusschenregering van 5 maenden.

Jan 1, leeft maer eenige dagen.
Philip V, de Lange,	† 1322.
Karel IV, de Schoone,	† 1328.

Stamhuis van Valois.

Philip VI, van Valois.

Vlaenderens vorsten hadden, den 5 Juny, hunne boeijen zien afvallen, ja; maer deze waren te

[p. 542]

Athies-sur-Orge hersmeed geworden, en thans bestemd om het vlaemsche volk te knevelen. Zy waren taei en sterk genoeg, en zouden niet gemakkelyk verbroken worden: men moest ze slechts den Vlamingen zien aen te krygen, en ze goed toehalen, door het ten uitvoer brengen van al de bepalingen des vredeverdrags. Daer was Robrecht zelf meê belast; en dewyl men zeker mogt wezen dat diens onderdanen hun nieuwen landheer, na zoo veel lydens, met de hartelykste vreugd zouden ontvangen en verwelkomen, oordeelde koning Philip dat zy zich de ketens, welke de graef voor hen meêbragt, zouden laten welgevallen, en dat derhalve zyne zaek dit mael gewonnen was.

Inderdaed graef Robrecht werd met geestdrift onthaeld⁽¹⁾; maer de volksvreugd nam een eind, zoo haest men hoorde op welke voorwaerden het land zynen vorst mogt wederzien. ‘Wat! riepen de Vlamingen uit, ‘zouden wy zulk een schandelyk verdrag aenveerden; zouden wy onze schouders krommen onder het dwangjuk van eenen koning,

(1) Robrecht broeder, de graef van Thiette, vertrok dat zelfde jaer naer Italië. Zie Meyer, ad ann. 1305.

[p. 543]

die viermael gaen loopen is voor onze wapenen? Neen, weg met zulken vrede! Wy willen hem niet: liever dan ons te laten behandelen als slaven van eenen onregtveerdigen vorst, zullen wy den kryg hervatten, en vechten zoo lang er een man in Vlaenderen overblyft⁽¹⁾.’

Zoo sprak de menigte door het geheele land: stoute en kloekmoedige tael voorwaer, doch waeruit tevens blykt dat er eene groote verandering in den vlaemschen volksgeest ontstaen was. De burgeryen zien den graef en den adel niet meer naer de oogen om te weten wat zy doen moeten: zy hebben haren eigen wil, en uiten dien onbeschroomd, omdat zy gevoelen dat voortaen de overwegende magt van hare zyde is. Ja, sedert den slag van Kortryk, waer de victorie niet, als voorheen, door 's lands baronnen, maer inzonderheid door de burgers en de ambachtslieden bevochten werd, heeft het volk de overhand in Vlaenderen. Het mistrouwt zich van den adel, het mistrouwt zich van den vorst zelf, en zoekt zyn behoud, zyne onafhankelykheid, zyne eer en zynen voorspoed door eigen krachten

(1) Zie Meyer, ad ann. 1305.

[p. 544]

te handhaven, zonder op de medehulp der hoogere klassen nog langer te rekenen. 't Is waer, die nieuwe gesteldheid der gemoederen voorspelde inwendige beroerten, bloedige twisten, welke niet strekken konden dan tot het algemeene onheil; want gelyk in een huisgezin waer ouders en kinderen, broeders en zusters het niet eens zyn, het ongeluk van allen voor de deur staet: zoo even is een land bedreigd met zynen ondergang, waer de verschillende standen der maetschappy vyand zyn van elkander. Maer waerom hadden de vlaemsche edellieden en stedelyke overheden 's lands hooge belangen zoo deerlyk miskend; waerom hadden zy zich door de listen des vreemdelings laten aftrekken van hunne heiligste pligten; waerom hadden zy onlangs nog een schandelyk verdrag gesloten, ja hunne landgenooten verraden met geheel andere voorwaerden aen te nemen, dan die door het onoverwonnen vlaemsche volk als billyk erkend en toegestemd waren?

De schuld van het kwaed, dat te vreezen was, lag dus aen hen die meêgewerkt hadden om Vlaenderens Leeuw in fransche kluisters te knellen, en 't is geen wonder dat de zaekgelastigden, van Athies

[p. 545]

wederkeerende, zich ontzagen van in 't openbaer te verschynen, uit vrees van aen de volkswraek geofferd te worden⁽¹⁾. De graef zelf dorst niet spreken van het vredeverdrag uit te voeren; maer hy werkte in stilte by den koning om zachtere voorwaerden te bekomen, hem aenbiedende uit zyne eigen schatkist de boeten te betalen die zoo veel tegenstand verwekt hadden⁽²⁾.

Philips gemalin, en boosaerdige opstookster, was sedert eenige maenden gestorven⁽³⁾, weshalve men hopen mogt dat hy voortaen beteren raed zou volgen. Hy gaf daer inderdaed grond voor, met nog hetzelfde jaer de hand te leenen tot het herstel der handelsbetrekkingen tusschen Vlaenderen en Engeland⁽⁴⁾; maer in 1308 en 1309 drong hy er weder op aen om het verdrag van Athies, gelyk het

(1) Zie den Minoriet, by De Smet, bl. 427, en Meyer, ad ann. 1305.

(2) Zie Kervyn, III, bl. 8.

(3) Zy was overleden den 2 April 1305.

(4) Zie Kervyn, III, bl. 11. Philips dochter trouwde twee jaer later met Eduard, prins van Wallis, wien zy sedert 1298 verloofd was. Zie boven, bl. 473, en Meyer, ad ann. 1307.

[p. 546]

luidde, te doen uitvoeren, iets waer graef Robrecht gewillig aen toestemde; doch de Vlamingen volherdden in hunnen tegenstand⁽¹⁾. Die van Brugge vooral⁽²⁾, gesterkt door Pieter de Koning en Jan Breydel, welke nog altyd even veel te zeggen hadden, weigerden halsstarrig, en zouden tot uitersten overgegaen zyn tegen de Leliaerts hunner stad, hadden niet eenige wyze lieden de driften gestild, en laten hooren dat het verdrag van Athies zou gematigd worden, mits de burgery een viertal harer leden naer Parys afvaerdigde om billyke wyzigingen te vragen⁽³⁾.

Zulks klonk goed in de ooren der Bruggelingen, wier voorbeeld door de andere steden nagevolgd

(1) Zie Meyer, ad ann. 1308.

(2) De Bruggelingen hadden nog meer reden dan hunne landgenooten om den vrede af te slaen, waer zy het strengste in gestraft waren. Men begrypt insgelyks den tegenstand van Pieter de Koning en Jan Breydel die, werd het verdrag uitgevoerd, ongetwyfeld naer Roomen of Jerusalem zouden zyn verzonden geweest, waer zy dan toch geen' lust konden voor hebben.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1308 in fin., en den Minoriet, by De Smet, bl. 433, 34. - Zie mede Le Glay, II, bl. 326, 27.

[p. 547]

werd: weshalve, kort na Paschen, een talryk gezantschap naer Parys vertrok om Philip te gaen spreken. Deze deed, ja, water in zynen wyn: hy verminderde de boeten, spaerde de vestingen der vlaemsche steden⁽¹⁾, liet de kasteelen van Kortryk en Cassel in 's graven handen⁽²⁾, en schold die van Brugge hunne bedevaerten kwyt, zoodat hy den vrede nu eenigzins aennemelyk maekte, gelyk hy werkelyk van de Vlamingen aengenomen werd, waerdoor de rust voor het oogenblik in het land hersteld was⁽³⁾. Lang duren kon zy echter niet; want de koning ging met geen opregtheid te werk. Hy had, van in 1307, de hand gelegd op de graefschappen van Rhetel en Nevers⁽⁴⁾, en bleef daer de inkomsten van trekken, ondanks al de poogingen van Robrechts oudsten zoon Lodewyk om zyne

(1) Met uitzondering nogtans van Brugge, dat de koning wilde ontmanteld hebben.

(2) Maer hy behield Ryssel, Douai en Orchies, tot onderpand der nog te betalen geldsommen.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1309.

(4) Op voorwendsel dat het tractaet van Athies onuitgevoerd bleef, en dus by wyze van schadeloosstelling. Zie Meyer, ad ann. 1307.

[p. 548]

leenen weêr te krygen⁽¹⁾. In 1312 reikte hy nog verder, willende de steden en kasselryën van Ryssel, Douai en Orchies⁽²⁾ voortaen in vollen eigendom bezitten en aen zyne kroon vereenigd hebben⁽³⁾. Deze nieuwe eischen verwekten nieuwe twisten. Het volgend jaer dagvaerdde Philip zynen vlaemschen leenman om den eed van getrouwigheid te komen afleggen voor zyn graefschap, met uitzondering en plegtigen afstand der dry steden; maer Robrecht weigerde en bleef t'huis, waerom Vlaenderen aldra op nieuw aengeslagen werd, als had de graef zyn leen verbeurd uit hoofde van ontrouw en pligtverzuim⁽⁴⁾. Een fransch leger werd herwaerts gezonden om het vonnis uit te voeren, doch het verrigtte niet veel; want het geheugen van Kortryk

(1) Lodewyk had Nevers geërfd van zyne moeder, en bezat het graefschap van Rhetel in den naem zyner vrouw. Zie boven, bl. 452, aent. 3.

(2) Het is te zeggen geheel Fransch-Vlaenderen. Zie boven, bl. 95-96.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1313, en Buzelinus, Annal. Gallo-Fl. bl. 326.

(4) Zie Meyer, ad ann. 1313, en Oudegh. II, bl. 346. - De heer Kervyn heeft die moeijelykheden nauwkeurig uiteengezet in zyn derde Deel, bl. 50-56.

[p. 549]

lag die vreemdelingen nog altyd op 't hart, en zoo haest zy de vlaemsche grenzen naderden, zonk hun de moed in de schoenen⁽¹⁾. Daerenboven kwam er dit mael de afgezant van den paus tusschen, wien 't gelukte een bestand van een jaer te doen sluiten, met de hoop van binnen dien tyd een duerzamen vrede te kunnen bewerken⁽²⁾.

Deze hoop had zeker weinig grond: echter werd zy door koning Philip niet meer verydeld; want twee maenden later, te weten den 29 November 1314, verhuisde hy naer de andere wereld, zonder dat iemand, zelfs in Frankryk, hem betreurde⁽³⁾. Zyn oudste zoon en opvolger was Lodewyk X, bygenaemd de Twister⁽⁴⁾. De Vlamingen

(1) Conciderunt illis animi: vix Flandrorum conspectum ferre potuerunt, zegt Meyer, ad ann. 1313.

(2) Zie Meyer, ad ann. cit.; maer zyne tydrekening loopt in de war: het bestand werd gesloten den 13 September 1314. Zie Kervyn, III, bl. 62, en Schmidt, I, bl. 719-20. Zie mede den voortzetter van Guillelm. de Nangis, in het Spicilegium van d'Achery, III, bl. 68.

(3) Philip was maer 46 jaer oud, toen hy stierf.

(4) In 't Fr. le Hutin, omdat hy van kinds been af met al zyne speelgenooten krakeelde en vocht. Zie Du Cange, op het woord Hutinus.

[p. 550]

hadden van hem geen goeds te verwachten⁽¹⁾; maer ook zy vreesden hem niet: want zoo haest het bestand ten einde geloopen was, trokken zy, onder het bevel van hunnen graef, naer Ryssel, en sloegen daer 't beleg om, rekenende dat de stad, waer zy veel vrienden in hadden, zich eerlang zou overgeven. Die rekening viel echter kwalyk uit; want de nieuwe koning kwam zoo haestig af, aen 't hoofd van een ontzaggelyk leger, dat Robrecht het beleg liet steken, en zyn volk terug bragt tot achter de Lei, om daer post te nemen. Nu drongen de Franschen door tot in de nabyheid van Kortryk, ter plaetse zelf waer het gebeente hunner vaderen nog lag te bleeken. Zy beproefden om eene brug over de rivier te lessen; doch de Vlamingen staken ze in brand, en, alsof het afgesproken was, begon het op dat oogenblik zoo geducht te regenen, dat weldra koning, vorsten, edellieden en soldaten soms tot aen den navel in 't water plonsten. Zelfs met wagens of karren kon men nergens door, zoodat het

(1) Meyer, ad ann. 1314, wil zelfs dat de nieuwe koning brandde om de Vlamingen op 't lyf te vallen, en beweert dat hy daer zynen bynaem van kreeg.

[p. 551]

proviand eerlang ook ontbrak en 't leger honger leed: kortom het ging zoo erg, dat Lodewyk, in stede van te vechten, met schande op moest kramen, ja en genoodzaekt was zyn krygstuig, tenten, bagaedje, lyfwapens zelfs en trospeerden buit te laten voor den vyand, die vervolgens tyd genoeg had om alles weêr op te zamelen en blymoedig naer huis te dragen⁽¹⁾.

Dit gebeurde in September 1315.

Men ziet dat de Franschen den Hemel niet meê hadden. Om hen nog meer in verlegenheid te brengen, stierf hun koning, na ruim achttien maenden regerens, den 4 Juny 1316, in den jeugdigen ouderdom van ongeveer 27 jaren. Hy liet van zyne eerste gemalin een dochtertje na; maer men hoopte nog kroost van Clementia van Hongaryë, met wie hy het jaer te voren in tweeden echt vereenigd was. Intusschen kwam Lodewyks oudste broeder, graef Philip van Poitiers, bygenaemd de Lange, in aller yl naer Parys geloopen, nam bezit van het koninklyk slot, en vergaderde daer een aental baronnen

(1) Zie Meyer, ad ann. 1315; en Oudegh. II, bl. 350, alsmede Lesbroussarts aenteek. 4.

[p. 552]

die, na lang raed geslagen te hebben, het besluit namen dat Philip tot Regent des ryks zou aengesteld worden en dit gedurende achttien jaren blyven, indien de koningin eenen zoon ter wereld bragt; maer zoo zy eene dochter baerde, zou hy aenstonds tot koning erkend worden⁽¹⁾. Clementia beviel den 15 November van eenen zoon, die Jan genoemd werd; doch het kind stierf vier dagen na zyne geboorte, waerdoor de oom aenstonds den troon beklom, en in 't begin van het volgend jaer gekroond werd, onder den naem van Philip V⁽²⁾.

De Vlamingen hadden gemeend dat het oogen-

(1) Zie Schmidt, 1, bl. 744.

(2) Philips verheffing was eene ware usurpatie, dewyl er hoegenaemd geene wet bestond die de dochters uitsloot van den troon, zoo min als van 's ryks leenen. Maer hy haelde het er zonder groote moeite door, omdat hy reeds sedert vyf maenden in bezit der oppermagt was: en zoo ontstond sedert van lieverlede het dusgezegde salische regt, waerdoor de fransche kroon alleen op mannelyke oiren versterft. Zie Schmidt, bl. 745. Hierby dient nog opgemerkt dat Philip de Lange meteen het koningryk van Navarre aenmatigde, hetwelk Lodewyk de Twister in 1305 van zyne moeder geërfd had.

[p. 553]

blik gunstig was om eene nieuwe toenadering te beproeven, terwyl de kroon van Frankryk op eenen koning wachtte, en de regering zich nog in onzekere handen bevond. Daer waren dan gezanten naer Parys afgeveerdigd om met den Regent te handelen; doch deze toonde zich niet min inhalig dan zyn vader: want verre van iets toe te geven, eischte hy nog meer dan zyne voorgangers, zoodat de vrede andermael afgeslagen, en enkel een nieuw bestand gesloten werd⁽¹⁾.

Aldus sleepten de zaken tot het jaer 1320, wanneer op het laetst Robrechts onderdanen, aenhoudend gepraemd door den paus en door andere vorsten, doch vooral de worsteling moede die bykans vyf-en-twintig jaren geduerd had, den graef aenmaenden om er een eind aen te stellen. De groote moeijelykheid was thans nog het afstaen der dry steden en kasselryën van Ryssel, Douai en Orchies, waer de koning altyd even styfhoofdig aen hield. Wel nu, Robrecht offerde ze op, hoe onwillig ook, in de hoop dat zy misschien later door een of ander

(1) Zie Meyer, ad ann. 1316; Oudegh. II, bl. 353. Zie mede Le Glay, II, bl. 342, en Kervyn, III, bl. 80.

[p. 554]

toeval zouden weêrkomen; en zoo werd eindelyk, den 5^den Mei, de vrede tusschen Frankryk en Vlaenderen getroffen, op voorwaerden⁽¹⁾ die de eer des lands genoegzaem ongekrenkt lieten, en derhalve voor het vlaemsche volk eenigzins verdragelyk waren. Doch niettemin bleef de menigte preutelen, opentlyk verklarende aen alwie het hooren wilde dat, byaldien de steden en de burgeryen van eerst af de zaken hadden in handen gehad, zy die oneindig beter zouden waergenomen, en tot eene veel gunstiger uitkomst gebragt hebben, dan de graef of de edellieden⁽²⁾.

Zoo kiemden van dag tot dag onder het volk de zaden van misnoegdheid en wrok zoo wel tegen den vorst als tegen den adel, en schoten wortel in de gemoederen om eerlang tot groote oneenigheden, ja tot moord- en brandstichting op te groeijen, als wy aenstonds verhalen zullen; want voortaen levert de geschiedenis van Vlaenderen ons niet meer dan tafereelen van wanorde en van burgerkryg.

(1) Zie die by Meyer, ad ann. 1320, of by Oudegh. II, bl. 364.

(2) Meyer verhaelt die klagten, ad ann. 1316.

[p. 555]

Des graven oudste zoon, Lodewyk van Nevers, stierf den 22 July 1322⁽¹⁾. Zyn vader volgde hem in het graf den 17 September van het zelfde jaer⁽²⁾. Acht maenden vroeger, tusschen den 2^den en den 3^den January, was Philip de Lange overleden, en dewyl hy niet dan dochters had nagelaten, werd hy op den troon vervangen door zyn jongsten broeder Karel IV, bygenaemd de Schoone.

Maer wie zal in Vlaenderen opvolgen? Van regtswege moest het Robrecht van Cassel wezen, als zynde deze door de dood zyns ouderen broeders de naeste erfgenaem geworden; doch de fransche politiek had daer anders over beslist. In de onderhandelingen van 1316, en in die van 1320, welke tot den vrede uitgeleid hadden, was, hoe onwaerschynlyk dan ook, het geval voorzien dat Robrecht van Bethunes oudste zoon door eene vroegtydige dood kon weggerukt worden, en zyn gryzen vader voorafgaen. Men had dan besproken dat, indien zulks gebeurde, niet de tweede zoon des graefs,

(1) Volgens Meyer, Kervyn zegt den 6^den July. Zie hem III, bl. 107.

(2) Volgens Meyer overleed Robrecht van Bethune in den ouderdom van 82 jaren.

[p. 556]

maer diens kleinzoon, Lodewyk⁽¹⁾, tot erfgenaem van Vlaenderen zou erkend worden. De suffende grootvader had daer in toegestemd den 2 Juny van het laetstgenoemde jaer, en zynen tweeden zoon Robrecht een byzonder erfgoed samengesteld uit de steden van Cassel⁽²⁾ en Duinkerken met sommige andere, een jaerlyksch inkomen gevende van tien duizend pond parisis⁽³⁾. Den zelfden dag werd er, tot meerder bevestiging van den vrede, een huwelyk gemakeld tusschen den jongen Lodewyk en Margareet, de eigen dochter van koning Philip den Lange⁽⁴⁾: zoo wel meende deze het met Vlaenderen, dat hy den toekomenden graef van Vlaenderen voor zynen schoonzoon verkoos!

Aldus hiet het, ja; maer de aendachtige lezer merkt wel waer Frankryk heen wilde. Te vergeefs

(1) Hy draegt, in de geschiedenis, den naem van Lodewyk van Nevers, als zyn vader; maer om den zoon te onderscheiden heeten vele schryvers hem Lodewyk van Creci, en wy zullen hem dien bynaem ook geven.

(2) Van daer zyn bynaem van Robrecht van Cassel.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1320.

(4) Het huwelyks-contract werd beschreven den 21 Juny 1320. Zie Kervyn, III, bl. 100, aenteek. 2.

[p. 557]

hadden de koningen al hunne magt ingespannen om het vlaemsche volk op het oorlogsveld meester te worden: dit was hun mislukt. Te vergeefs hadden zy, gedurende vyftien jaren, allerlei listen en lagen in 't werk gelegd om den Vlamingen het verdrag van Athies op te dringen, en door averegtsche middelen het doel te bereiken, dat zy met de wapens niet hadden weten te treffen: dit was hun insgelyks mislukt. Wat bleef er dan nog over? Niets anders dan te beproeven om, door den vorst zelf van Vlaenderen, zyn land en zyn volk onder het juk te brengen. Daer lei men dan op aen. Met Lodewyk, Robrechts kleinzoon, tot erfgenaem van het graefschap te doen erkennen, waren de koningen zeker van huns leenmans onwankelbare trouw; want hy zou niet alleen graef van Vlaenderen, maer tevens graef van Nevers en Rhetel wezen⁽¹⁾, en

(1) Hy moest het eerste erven van zyn' vader, het tweede van zyne moeder. Het graefschap van Nevers was gelegen in 't hart van Frankryk, en genaemd naer zyne hoofdstad, beoosten Bourges. - Dat van Rhetel lag in Champagne, palende aen het aertsbisdom van Rheims, en zich uitbreidende tot boven Mezières, welke stad het begreep met Rhetel en Doncheri, en met meer dan 300 dorpen en vlekken.

[p. 558]

derhalve zeer veel te verliezen hebben in Frankryk, indien hem vroeg of laet de lust bekroop van met zyn vlaemsche onderdanen te heulen. Daerenboven verbond hem zyn huwelyk aen het koninklyk huis, en derhalve ook aen de fransche belangen, welke alzoo beter dan ooit gewaerborgd moesten schynen⁽¹⁾.

Dit alles was inderdaed vernuftig genoeg overleid om Vlaenderen aen de kroon te verstrikken, en er eene fransche provincie van te maken. Maer de Voorzienigheid spot met de heerschzuchtige plannen der menschen. Zy zal die plannen verydelen; zy zal den stam van Vlaenderens verdrukkers uitroeijen; en het land zal zyne vryheid behouden, en de steden van Waelsch-Vlaenderen zullen weêrkomen aen hunne regtmatige bezitters⁽²⁾, en zelfs de Atrechtsche deelen, vroeger afgescheiden tegen den dank der natie, zullen andermael aen Vlaenderen vereenigd worden door die zelfde konings dochter welke thans aen den jongen Lodewyk tot

(1) Zie Meyer, ad ann. 1320. - Zie mede Oudegherst, II, bl. 365, en Le Glay, II, bl. 346.

(2) Dat hebben zy gedaen in 1369.

[p. 559]

vrouw gegeven wordt met geheel andere inzigten⁽¹⁾.

Robrecht van Cassel verzette veel voeten om in 's vaders erfdeel te komen. Zyne zuster Mathilde, getrouwd met Matthys van Lorreynen⁽²⁾, spaerde ook geen moeite om hare regten te doen erkennen⁽³⁾. Maer beide werden door de Cour des Pairs van der hand gewezen, en Lodewyk in bezit gesteld van het graefschap, na plegtig gezworen te hebben in de handen van koning Karel dat hy al de verdragen, tusschen 1305 en 1320 gesloten, stiptelyk na zou komen, en nimmer den mond openen om de kasselryën van Ryssel, Douai en Orchies weêr te eischen⁽⁴⁾.

Vlaenderen lag nog voortdurend overhoop met

(1) Lodewyks gemalin erfde, in 1361, het graefschap van Artois met dat van Burgondië, of de dusgenaemde Franche-Comté.

(2) Deze Matthys was de zoon van hertog Thibout II, en niet hertog zelf van Lorreynen, als Lesbroussart en anderen voorgeven.

(3) Mathilde hield staen dat, dewyl haer broeder Robrecht van zyne regten afgezien had, het graefschap haer toekwam. Zie Meyer, Annal. Lib. XII, in init.

(4) Zie Meyer, loc. cit.

[p. 560]

de graven van Henegau uit het huis van Avennes, dat sedert half een eeuw steeds vyandig bleef, maer vooral in de laetste jaren zynen wrok had lucht gegeven. Door de tusschenkomst des konings werd er thans een zoen getroffen: graef Willem I liet alle aenspraek varen op de landen van Aelst en van Waes en de Vier-Ambachten⁽¹⁾, terwyl de vlaemsche vorst, op zyne beurt, afzag voor hem en zyne nakomelingen, van alle leenregt op de zeeuwsche eilanden, voor welke in 't vervolg de graven van Holland alleen aen den keizer hulde schuldig bleven⁽²⁾.

Zoo was dan eens de vrede met net buitenland hersteld; maer ongelukkiglyk hy werd voor lang gestoord van binnen. Graef Jan van Namen, Lodewyks oud-oom, had veel bygebragt of schynen by te brengen⁽³⁾ om diens aenspraek op het graefschap te doen gelden, en te Parys eene gunstige

(1) Zie boven, bl. 410.

(2) De oorkonde, van den 6 Maert 1323, staet by Kluit, II, bl. 1042-59.

(3) Meer dan schyn was het niet; want de koning had niemands raed of hulp noodig om te weten wien hy Vlaenderen moest toewyzen.

[p. 561]

beslissing te erlangen⁽¹⁾. Om deswege zyne dankbaerheid te betuigen, schonk hem de Jonge Lodewyk⁽²⁾, misschien zonder regt in te zien wat hy deed, de Water-Balluagie⁽³⁾ van Sluis⁽⁴⁾, welke tot dan toe onder den baljuw van Damme gestaen had⁽⁵⁾.

Jan maekte daer aenstonds gebruik van om te Sluis eene kraen op te regten⁽⁶⁾ en in zyne stad

(1) Jan van Namen was franschgezind, vooral sedert dat hy met Margreet van Clermont, uit het koninklyk huis van Frankryk, den echt had aengegaen. Zie Meyer, ad ann. 1308, en Oudegh. II, bl. 383, aent. 3.

(2) Lodewyk van Creci was kwalyk achttien jaer oud, toen hy graef van Vlaenderen werd.

(3) In 't Fransch, bailliage. Het nederduitsch bastaertwoord komt voor in alle oorkonden van den tyd.

(4) Graef Jan was reeds heer van Sluis, hebbende die heerlykheid van zyn' vader Wyt gekregen. Maer de balluagie der haven of des waters maekte eene soort van afzonderlyke heerlykheid uit, door de graven aen dezen of genen verleend. Meyer noemt het Praefectura aquae; in 't Fr. heet het doorgaens la Seigneurie de l'Eau.

(5) De beide balluagien van Sluis en Damme werden bediend door eenen poorter van Brugge. Zie Meyer, ad ann. 1323, en de kronyk van Despars, II, bl. 230.

(6) Versta het dusgenaemde werktuig, heden nog gebruikelyk om te laden en te lossen.

[p. 562]

eene markt in te stellen, tot veiling van allerlei waren⁽¹⁾. Zulks was grootelyks strydig met de belangen van Brugge, dat aldus zyn stapelregt kwyt raekte⁽²⁾ en zynen handel gekrenkt zag, ja gevaer liep van alles te verliezen, indien vroeg of laet de graef met Vlaenderen in twist kwam, kunnende hy alsdan den doortogt der goederen beletten en Brugges welvaert den bodem inslaen⁽³⁾. De burgers verzetten zich dan uit alle krachten tegen zulke schending hunner voorregten, willende dat Lodewyk de gedane gift herriepe; maer als zy zagen dat hy daer niet haestig meê was, trokken zy zelf gewapenderhand naer Sluis, en, alhoewel de graef toegeloopen kwam om zoete boter te stryken, overvielen zy de naburige stad, maekten er alles kort en klein, en namen Jan van Namen gevangen, dien

(1) Zie Meyer en Despars, locis cit.

(2) Zie boven, bl. 429-30.

(3) Zie Oudegh. II, bl. 384. - De haven van Damme had toen reeds, door verzanding van het Zwyn, veel van hare voordeelen verloren. De groote schepen kwamen te Sluis aen, van waer men de goederen naer Damme en verder door een kanael naer Brugge voerde, om daer verkocht te worden.

[p. 563]

zy meê naer huis bragten om hem op 's graven Steen vast te zetten⁽¹⁾.

Lodewyk ging klagten doen by den koning. In zyne afwezigheid beproefde 's lands adel om den gevangen los te krygen; doch te vergeefs: waerdoor er eerlang twist ontstond tusschen de vlaemsche baronnen en de Bruggelingen, welke, met die van 't Vrye samenspannende, de kasteelen van sommige hunner tegenstrevers in brand gingen steken. Kort daerna echter⁽²⁾ raekte de graef van Namen uit de handen, door medehulp van zekeren heer Jan van Doorne, die, juist tegen het Steen woonende, by nachte een gat in zynen muer brak, langs waer hy den vorst inliet, en hem vervolgens uit de stad geleidde⁽³⁾.

Door deze ontsnapping verloor de burgery eenigzins haren moed, zoodat graef Lodewyk, omtrent dien zelfden tyd weêrgekeerd zynde, niet veel

(1) Zie Meyer, ad ann. 1323, en Oudegh. II, bl. 384, aent. 4.

(2) Op 't einde van September, zegt Meyer. Graef Jan had ruim dry maenden opgesloten gezeten.

(3) Zie Meyer ad ann. cit. en de Flandria generosa by De Smet, I, bl. 186.

[p. 564]

moeite had om de zaken by te leggen en de rust te herstellen⁽¹⁾.

Alles zou te regt gekomen zyn, had de graef wysheid gebruikt en zyn land geregeerd met deftige raedslieden; maer hy luisterde niet dan naer fransche ingevingen, was niet omringd dan van Franschmans, en had geenen lust in Vlaenderen, waer ten andere zyne ligte en kwistige levenswyze het volk ergerde. Na een kortstondig verblyf, vertrok hy naer Nevers, latende het bestier des graefschaps over aen den heer van Aspremont, een vreemdeling, onbekend met de vlaemsche zeden, met de vlaemsche tael en, gelyk al de fransche heeren, vol van misachting voor het vlaemsche volk⁽²⁾. Hoe kon dat duren? De steden en kasselryën hadden, op 's graven verzoek, buitengewoone hulpgelden toegestaen; maer deze werden met willekeur en meer dan dubbel ingevorderd, vooral op het platte land, alwaer vele Grooten, nog altyd Leliaerts in hun hert, zich

(1) De Bruggelingen betaelden eene boet; maer hun stapelregt kregen zy weêr. Zie Meyer, loc. cit. en Kervyn, III, bl. 117, aenteek. 3.

(2) Zie Meyer, ad ann. cit. en Kervyn, III, bl. 118.

[p. 565]

bovendien niet ontzagen den gemeenen man het laetste af te persen⁽¹⁾. In West-Vlaenderen ging het ergst van al; doch daer ook ontstak welhaest de volkswoede. Die van Burburg, van Winox-Berghe, van Veurne, liepen in de wapens, en begonnen het de edellieden, de geldinzamelaers, de schepenen en al de franschgezinden betaeld te zetten, zoo geducht, dat de heer van Aspremont er raed noch daed meê wist. Hy riep dan den graef zelf ter hulp, die werkelyk tegen Lichtmis 1324 over kwam⁽²⁾. Zyne tegenwoordigheid bragt de gemoederen een weinig tot bedaren, en de onlusten staekten voor 't oogenblik; maer nauwelyks was hy, in Juny, naer Frankryk weêrgekeerd, of de oproer borst andermael uit, heviger nog dan te voren. Die van 't Vrye stonden onder twee hoofden, Zeger Janssone en Lambrecht Bovyn; de Bruggelingen schaerden zich onder Klaes Zannekin, een' waeghals zonder weêrga, uit Veuren-Ambacht herkomstig⁽³⁾: en allen gelykelyk hervatten den kryg tegen de edellieden,

(1) Zie by De Smet, I, bl. 187.

(2) Zie by De Smet, loc. cit. en Meyer, ad ann. 1323.

(3) Hy was geboren te Lampernisse, zegt Meyer.

[p. 566]

sloten blakende, huizen afbrekende, akkers en tuinen verwoestende wat zy konden; terwyl van den anderen kant de heeren, waer deze de kans klaer vonden, hunnen haet bot vierden op de naburige landbewooners⁽¹⁾.

Lodewyk had, voor zyn vertrek, het hoogbewind toevertrouwd aen eenen edelen burger van Gent, Philip van Axel⁽²⁾; doch deze wist er zoo min weg meê als zyn voorganger, de heer van Aspremont. De wanorde was zonder palen.

Omstreeks Kersmis kwam de graef naer Kortryk, en begaf zich van daer naer Gent, om nieuwe middelen te beramen tot herstelling der openbare rust. Maer dewyl hy geen krygsvolk meêbragt, werd hy van niemand gevreesd en de baldadigheden gingen haren gang: ja erger nog, wanneer de menigte gewaer werd dat de vorst meer voor den adel genegen was, en hoorde dat hy eenige lieden van 't gemeen had in hechtenis gezet⁽³⁾, viel hare haet op Lode-

(1) Zie Meyer, ad ann. 1324.

(2) De graef had die benoeming gedaen om de Gentenaers meê te hebben.

(3) Zie Kervyn, III, bl. 124, en Meyer, ad ann. 1325.

[p. 567]

wyk zelf, dien zy te Kortryk kwam opzoeken. Vyf duizend Bruggelingen hadden de wapens opgevat om hunne medeburgers te verlossen. Zy naderden reeds, toen de graef, wrevelig en kwaden raed volgende, de gevangenen op de markt deed brengen om aenstonds onthalsd te worden. Meteen gaf hy bevel de bruggen af te breken, en de voorsteden in brand te steken, opdat de rebellen er niet nestelen zouden. Doch nu sloegen die van Kortryk zelf om, en raekten aen 't muiten, vooral wanneer zy den wind een' regen van vuervlokken over de stad zagen storten en, binnen de muren, al eenige huizen in de vlam staen. Thans steeg de woede ten top: alles deed meê, tot de vrouwen en de kinderen toe. Menige edelman werd geslagtofferd⁽¹⁾; anderen ontsnapten het door eene haestige vlugt; maer de graef zelf bleef in de handen der burgers, nog gelukkig dat hy aen de razerny van 't gepeupel door eenige weldenkenden in tyds onttrokken was.

Des anderdags waren de Bruggelingen daer. Zy meenden te zullen moeten vechten om in de stad

(1) Lodewyk was met 400 edellieden van Ieperen naer Kortryk gekomen. Zie Meyer, ad ann. cit.

[p. 568]

te geraken; maer neen, de poorten stonden open en de burgery haelde hen in: ja meer, Lodewyk werd hun uitgeleverd en naer Brugge geleid, terwyl men met de andere gevangen edellieden kort regt maekte, doende hen uit de vensters werpen, en latende hen door het grauw verscheuren, voor de oogen zelf van den rampzaligen vorst, wiens tranen of smeekingen niets vermogten op de dolle menigte⁽¹⁾.

Het kon niet missen of zulke afgrysselykheden moesten het land dieper en dieper ontroeren: haet of wederwraek vervulde al de herten. Te vergeefs beproefde de koning er met gezantschappen tusschen te komen, om Lodewyk uit de handen te krygen⁽²⁾: de Bruggelingen wilden van geen vrymaken hooren, verklarende dat zoo lang die van Gent en van Audenaerde party voor den graef zouden nemen, zy niet van zin waren hem los te laten. Het brugsche volk had thans Robrecht van Cassel aen zyn hoofd⁽³⁾ die, van eerst af, in 's

(1) Zie Meyer, ad ann. cit. en Oudegh. II, bl. 397.

(2) Zie de oorkonde by Kervyn, III, bl. 129.

(3) Zy hadden hem Ruwaerd van Vlaenderen genoemd, zoo veel als landbestierder. Het woord schynt verkneed uit rustbewaerder.

[p. 569]

lands onlusten een dubbelzinnigen rol had gespeeld⁽¹⁾, en misschien naer de kans uitzag om het graefschap tot zich te trekken. Die van Ieperen hadden Zannekin geroepen, met wien zy hunne stad aen 't versterken waren. Te Gent, in tegendeel, voerde Jan van Namen voor 't oogenblik het opperbevel, waer hy eerlang gebruik van maekte om tegen Brugge op te trekken met een leger van 20,000 man; maer Robrecht van Cassel in tyds verwittigd zynde, kwam af met zyne burgery en die van 't Vrye, en versloeg de Gentenaers omstreeks Deynze, den 15 July 1325, waerna hy hunne eigen stad ging belegeren⁽²⁾.

Men ziet, de ramp van Vlaenderen was groot, en de burgerkryg volkomen. Den 4 November werd het kerkelyk Interdict geveld op heel het land, met uitzondering van Gent en Audenaerde. Deze straf maekte grooten indruk op het volk, waerby

(1) Zie Kervyn, III, bl. 122, en Oudegh. II, bl. 401, aenteek. 2.

(2) Zie Meyer, ad ann. 1325.

[p. 570]

dan nog verliezen kwamen gedurende het najaer⁽¹⁾ en de vrees van een fransch leger, waer de koning de Vlamingen meê bedreigde voor den aenstaenden zomer⁽²⁾. Dit alles deed zoo veel dat, in February 1326, graef Lodewyk in vryheid gesteld werd, en naer Parys vertrok. Vervolgens kwam hy te Arques by Sint-Omer, om de afgeveerdigden der steden te hooren spreken. Zy vroegen den vrede, mits boeten te betalen, bedevaerten te doen, de kerken te vergoeden, die geleden hadden, en te Kortryk een karthuizer-klooster te stichten voor twaelf moniken⁽³⁾. De graef kon niet dan toestemmen, want hy had geen middelen om zyne onderdanen te temmen; maer hy bleef verbitterd en het vlaemsche volk ook, zoodat de schynbare zoen geenen duer hebben kon⁽⁴⁾. De byzonderste roer-

(1) Eene bende van opstandelingen werd by Assenede door de Gentenaers aengerand en verslagen. Zie Meyer, ad ann. 1325.

(2) Zie Kervyn, III, bl. 131. - Zie mede Oudegh. II, bl. 406, aent. 2.

(3) Namelyk om te bidden voor die men 't jaer te voren daer zoo onmenschelyk ter dood gebragt had. Zulke fondatiën waren gemeen in de middeleeuwen.

(4) Zie Meyer, ad ann. 1325.

[p. 571]

vinken vonden hunne rekening niet in het herstel der goede orde, maer zochten slechts nieuwe onlusten te verwekken, om hun gezag by de menigte staende te houden, en de jaren 1326 en 27 waren niet veel rustiger dan de vorige⁽¹⁾.

In het begin van 1328⁽²⁾ stierf koning Karel de Schoone, laetste zoon van Philip die het ongeluk van Vlaenderen berokkend had. De mannelyke oiren ontbraken al wederom. Een enkel dochtertje leefde, en twee maenden later kwam er nog een ter wereld, zoodat de fransche kroon, op veertien jaer tyds, voor de derde mael zonder erfgenaem bleef. Onmiddelyk na 's konings dood, had zyn bloedverwant Philip, graef van Valois⁽³⁾, het regentschap in handen genomen; doch zoo haest de hoop eens geregten opvolgers verydeld was door de geboorte van Blanca⁽⁴⁾, beklom hy den troon, zon-

(1) Zie Meyer, ad ann. 1326. - Zie mede de Nouvelles archives, I, bl. 522, en de Fland. gen. by De Smet, I, bl. 201.

(2) Den 1^sten February.

(3) Philip van Valois was de zoon eens broeders van koning Philip den Schoone.

(4) Namelyk den 1^sten April 1328.

[p. 572]

der tegenspraek, 't is waer, van den adel des ryks, maer tot de algemeene verwondering; want niemand had er zich aen verwacht dat het huis van Valois ooit aenspraek op de kroon zou hebben kunnen maken⁽¹⁾. Tegen het einde van Mei begaf zich de nieuwe koning naer Rheims om daer, volgens het oud gebruik, in de metropolitane kerk de zalving te ontvangen, te midden van 's ryks groote leenmannen. De graef van Vlaenderen moest die plegtigheid bywoonen als Pair van Frankryk, en ja, naer voorvaderlyk regt, het koninklyk zweerd dragen. Wanneer het dan zoo ver gekomen was dat hy, in zyne hoedanigheid, plaets moest nemen, riep een heraut: ‘Graef van Vlaenderen, kom uwen dienst doen.’ Lodewyk hoorde dit wel, maer hield zich schuil, tot dat de heraut hem een tweeden en een derden keer had aengemaend, er ten laetste byvoegende dat hy anders schuldig aen pligtbreuk verklaerd zou worden. Alsdan kwam Lodewyk te voorschyn, naderde den koning, en boog eene knie ter aerde, zeggende: ‘Genadige Heer, indien men Lodewyk van Nevers en niet den

(1) Daerom hieten de Franschen hem le roi trouvé.

[p. 573]

graef van Vlaenderen opgeroepen had, ik zou aenstonds verschenen zyn.’ - ‘Wat beteekent dat, vroeg de koning, zyt gy dan geen graef van Vlaenderen?’ - ‘Heer, antwoordde Lodewyk, ik heb er den naem wel van; maer de heerlykheid of de profyten niet?’ - ‘En waerom niet?’ was de vraeg. - ‘Omdat die van Brugge, van Ieperen en van andere steden my het land hebben doen ruimen, en ik nauwelyks te Gent my zou durven ophouden.’ - ‘Is het zoo! sprak de koning: welnu, lieve neef⁽¹⁾, wy zweren u by de heilige zalving die wy heden ontvangen hebben, dat wy naer onze hoofdstad niet zullen wederkeeren, vooraleer wy u in het vreedzaem bezit van uw graefschap zullen hersteld hebben.’ - ‘Ik dank u zeer,’ hernam Lodewyk, op nieuw nederknielende, en deed nu zyne pligt, gelyk het behoorde⁽²⁾.

Dit alles was opgemaekt werk. Philip van Valois

(1) In het Fransch heet het beau cousin, als de koningen hunne groote leenmannen plagten te noemen.

(2) Zie de Chroniques van Jan Froissart, Liv. I, ch. 54 naer het oorspronkelyk opstel, in de groote uitgave van Buchon , III, bl. 433.

[p. 574]

zocht eene gelegenheid om het begin zyner regering door eene schitterende daed op te luisteren, ten einde aldus het vertrouwen des adels, zoo wel als de genegenheid van het volk, te winnen. En wat kon hy roemrykers doen in de oogen der Franschen dan zyne wapens naer Vlaenderen te voeren, kwansuis om er den graef te herstellen, doch werkelyk om de nederlaeg van Kortryk te wreken, door eene overwinning die thans weinig moeite zou kosten, na zoo veel jaren van inwendige beroerten⁽¹⁾?

De kryg was haest besloten. De adel werd gedagvaerd te Atrecht tegen het einde van July. De volgende maend kwam het leger af, dat honderd en zeventig banieren telde⁽²⁾, en nog nooit zoo sterk geweest was; want de koning wilde zeker zyn van zyn stuk. Men verwachtte hem tusschen Lei en Schelde, alwaer Zeger Janssone. met die van Brugge en van

(1) Hier dient by opgemerkt dat, onmiddelyk na de dood van koning Karel, heel Vlaenderen in rep en roer geraekte, en de kryg tegen den adel op nieuw aenving, ten gevolge waervan het Interdict, door den vrede van Arques ingetrokken, andermael op het land geveld werd. Zie Meyer, ad ann. 1327, in fin.

(2) Zie boven, bl. 507, aenteek. 1.

[p. 575]

't Vrye was gaen post nemen; maer die streek stond Philip niet aen: zyne voorgangers waren er te slecht gevaren. Hy leidde dan zyn leger naer de kanten van Sint-Omer, en den 20^sten van Oogstmaend de Nieuwe-Gracht overgetrokken zynde, verscheen hy eensklaps voor Cassel. Daer had men zich echter ook op voorzien: Nicolaes Zannekin bekleedde er de hoogte met ongeveer tien duizend⁽¹⁾ Westvlamingen, manschap genoeg om de Franschen te beletten van door te dringen; doch niet om slag te leveren tegen eene ontelbare en welgewapende menigte. Gedurende dry dagen beproefde de koning te vergeefs om den vyand naer beneden te lokken. In 't eind nogtans, terwyl hy in zyne tent rust nam, en dat de ridderschap met schaekbord en dobbelspel haren tyd sleet, stortten onverhoeds de Vlamingen om laeg, en vielen zoo driest op het fransche kamp, dat zy er te midden in waren, eer zy weêrstand vonden. Men bedenke hoe daer onder de edele baronnen gehakt en gekerfd werd; de koning zelf liep er geen minder ge-

(1) Dit getal geeft Kervyn op, III, bl. 143; anderen spreken maer van zeven à acht duizend.

[p. 576]

vaer dan zyn voorzaet te Berg in Pevele⁽¹⁾; doch niet te min was zulks van de Vlamingen een vermeten bestaen, dat op eene nederlaeg uit moest loopen. Hadden zy nog gewacht tot dat Zeger Janssone, die reeds verwittigd was, met zyn Bruggelingen by kon springen, zoo hadden zy eenige kans gehad van 't er door te halen; maer nu waren zy te weinig in getal. Inderdaed, na dat de eerste ontsteltenis voorby was, hereenigden zich de Franschen, en hadden welhaest Zannekin met al de zynen dusdanig ingesloten, dat er hun uitkomst noch redding overbleef. Zy vochten, ja, als leeuwen, dry uren lang, vallende beurt om beurt de een op den ander, zonder een vingerbreed te wyken, tot dat eindelyk de koning, die er zelf veel van zyne beste mannen by inschoot, het bevel gaf den kring open te maken, en aen de overlevenden gelegenheid tot aftogt te geven. Doch 't was maer een handvol meer: bykans allen waren gesneuveld, en een der eersten de kloekmoedige Zannekin⁽²⁾.

(1) Zie boven, bl. 528. - De koning werd gered door Robrecht van Cassel die, sedert den vrede van Arques, met zyn' neef verzoend en hem voortaen zeer toegenegen was. Zie Oudegh. II, bl. 417, aent. 8.

(2) Zie Meyer, ad ann. 1328. Dit gevecht viel voor den 23^sten Augusty. Le Glay heeft het byzonder wel beschreven, II, bl. 385-86.

[p. 577]

De ramp was groot, maer toch niet onherstelbaer, hadden slechts al de landzaten ééne lyn getrokken. Maer Gent en Audenaerde deden met den graef, en beletten die van Ryks-Vlaenderen de Bruggelingen ter hulp te komen. Daerby werkten de Leliaerts den Franschman in de hand, tot zoo verre dat Ieperen zyne poorten opende en aldus den vyand in het hert des lands binnen liet. Dit voorbeeld werd aldra gevolgd door St. Winox-Berghe, Nieupoort, Veurne, Kortryk, Belle, Poperinge en andere steden, die allen hare sleutels den koning gingen aenbieden: kortom de vlaemsche zaek was verloren, en Frankryk triomfeerde.

Zie daer het treurig gevolg eener verkeerde regering. De oorsprong van zoo veel onheilen lag in de scheuring welke de fransche politiek bewerkt had tusschen vorst en onderdanen, tusschen het vlaemsche volk en 's lands adel, voortaen gehecht aen vreemde belangen en daerdoor hatelyk geworden aen de menigte die, gelyk het gaet, haren wre-

[p. 578]

vel te ver dreef, zich leiden liet door kwaedstokers en hare zaek bedierf door ysselyke uitsporigheden.

Graef Lodewyk had nu de Vlamingen onder den voet, en vertrad ze zonder genade. Veertien honderd gyzelaers werden den koning uitgeleverd, om voor de onderwerping hunner landgenooten in te staen⁽¹⁾. Duizende Bruggelingen werden te Damme opgeknoopt⁽²⁾, de ambachtslieden van Ieperen gedecimeerd⁽³⁾, Lambrecht Bovyn met anderen gerabraekt, Zeger Janssone gevierendeeld, ontelbare burgers uitgebannen⁽⁴⁾, de goederen van die te Cassel gestreden hadden, verbeurd, de steden⁽⁵⁾ beroofd van hare keuren en voorregten, en daerenboven geslagen met ontzaggelyke boeten⁽⁶⁾. Van

(1) Zie Kervyn, III, bl. 150, en de aenteek. 2.

(2) Onder anderen Jakob Breydel, zoon van Jan Breydel, dien men niet weet hoe hy aen zyn eind gekomen is. Zie Le Glay, II, bl. 390-91. - Pieter de Koning was toen insgelyks dood. Zie Kervyn, III, bl. 162, aent. 1.

(3) Zie Kervyn, bl. 152.

(4) Zie de Flandria gen. by De Smet, I, bl. 207.

(5) Gent en Audenaerde uitgezonderd.

(6) Meyer, ad ann. 1328, geeft de sommen op die iedere stad betalen moest.

[p. 579]

andere vernederingen openbare schuldbekentenissen en vergiffenis-smeekingen in het hemd, barvoets en met ontdekten hoofde,spreken wy niet⁽¹⁾.

Nadat graef Lodewyk zyn hart had opgehaeld, vertrok hy naer Parys.

(1) Zie Oudegherst, II, bl. 421.