Vaderlandsche historie. Deel 4

[p. 480]

Veertiende hoofdstuk.

vervolg.
bezitneming van vlaenderen door koning philip. - opstand in brugge. - pieter de koning. - graef wyts kinderen krygen voet in vlaenderen. - slagting der franschen te brugge. - zy worden het land uitgedreven. - 's konings woede en wraekzucht. - inval der franschen. - slag van kortryk.

1301-1302.

Frankryk triomfeerde. Het doel, waer de koningen sedert meer dan eene eeuw op geboogd hadden, was zoo goed als getroffen. De schoonste perel van hunne kroon⁽¹⁾, het luisterryk Vlaenderen, ging daer eindelyk ingezet worden, en zou er voortaen niet meer uitvallen. Philip beschouwde dat reeds voor een afgedaen iets; want hy had het land

(1) Men telde zes Groote Leenen der fransche kroon: de hertogdommen van Burgondië, Guyenne en Normandyë, en de graefschappen van Vlaenderen, Toulouse en Vermandois.

[p. 481]

veroverd; de steden waren in zyne magt, de vlaemsche vorsten zoo wel als de hoofden des adels opgesloten in zyne torens, de Leliaerts, zyne vrienden, alleen meester in het graefschap⁽¹⁾: wat ontbrak er dan nog om de vereeniging te voltooijen? Het punt van wettelykheid zelf was beslist: immers van in 1297 had 's ryks hoog geregtshof, thans gewoon den wil des konings voor regel te nemen⁽²⁾, plegtige uitspraek gedaen, namelyk graef Wyt pligtig aen eedbreuk en zyn leen verbeurd verklaerd⁽³⁾, zoodat de zaek haer volle beslag en Philip niets anders meer te doen had dan bezit te gaen nemen van dat schoone domein, hetwelk aen zyne voorzaten, als zy er naer grypen wilden, telkens ontsnapt was.

De vrolyke meimaend van 1301 werd gekozen om

(1) Wyts nakinderen, Jan, Guido en Hendrik hadden de wyk genomen in het Naemsche.

(2) Philip, om de Cour des Pairs voortaen naer zynen zin te doen stemmen, had die vervalscht met er vreemde elementen in te brengen, te weten regtsgeleerden, die hem alles verschuldigd waren en andere belangen hadden dan de edele leenmannen. Men kan Michelet daer over nazien, Histoire de France, Liv. V, ch. 2.

(3) Zie Galland, Mémoire, enz. bl. 209.

[p. 482]

Vlaenderen te bezoeken. Philip trok er heen met zyne trotsche gemalin en een langen sleep van hovelingen. Den 13 deed hy zyne intrede te Douai. Van daer begaf hy zich naer Ryssel en Doornik⁽¹⁾, vervolgens naer Kortryk, naer Audenaerde en Gent, waer het hof de gansche Pinksterweek doorbragt. Gy zoudt moeten gezien hebben hoe wel de koning overal ontvangen werd! De Leliaerts, in hunne staetsierokken, ylden hem te gemoet, en haelden den nieuwen graef in met alle teekens van eerbied en blydschap. Na Gent kwam Brugge. Daer waren de gevels behangen met tapyten. In de straten, op ryk versierde stellaedjen, stonden juichende edelvrouwen, in zoo groote menigte en in zulk prachtigen dosch, dat Philips afgunstig wyf er niet over kon. ‘Ei! riep zy uit, ik meende hier alleen koningin te wezen, en 'k zie er meer dan zes honderd⁽²⁾.’ Even zoo plegtig en zoo heusch ging

(1) Daer verbleven de pandslieden welke de vlaemsche steden hadden moeten uitleveren, tot waerborg van hare onderwerping.

(2) Dat was misschien geene afgunst, maer enkel verwondering. In alle geval toont het hoe ryk Vlaenderen in de dertiende eeuw geworden was, en wat er pracht in de vlaemsche steden heerschte. Zie Meyer, ad ann. 1301.

[p. 483]

het te Ardenburg, te Damme, te Ieperen en elders. Het volk klaegde hier en daer, te Gent vooral, van zyne wethouders en van de lasten die zy oplegden; doch in de andere steden had de overheid zulk gepreutel streng verboden⁽¹⁾. Men denke dan hoe gelukkig de koning van dit eerste bezoek naer Frankryk wederkeerde, latende, voor zynen stadhouder en algemeenen landvoogd in Vlaenderen, den oom der koningin, Jacques van Châtillon.

Ja, maer Philips vreugd was van korten duer; want hy kon kwalyk te Parys aengekomen zyn, of vernam dat Brugge in rep en roer stond. De schepenen dier stad hadden, om den koning te ontvangen, groote kosten gedaen⁽²⁾. Thans wilden zy den last op de burgers leggen⁽³⁾ die, reeds ten zeerste

(1) Zie Warnkoenig, I, bl. 301.

(2) Te Gent had men 27,000 pond verteerd, en misschien nog meer te Brugge. Zie Warnk. I, bl. 303, aenteek. 1.

(3) Namelyk de kosten die de schepenen gedaen hadden, zouden door de stedelyke kas betaeld worden; maer de uitgaven der ambachten moesten tot hunne eigene rekening blyven. Zie Meyer, ad ann. 1301.

[p. 484]

misnoegd omdat de overheid hun den mond gestopt had⁽¹⁾, opentlyk aen 't morren vielen en de koppen byeen staken. Een zekere Pieter, bygenaemd de Koning⁽²⁾, deken van het wevers-ambacht, stookte hier het vuer. Het was een eenoogig ventje, klein van stal, zonder uitwendig, maer dat een goed hoofd op de schouders droeg, en met zyn tong de menigte dryven kon gelyk hy wilde. Hy had ze, in deze omstandigheid, zoodanig geroerd, dat de baljuw der stad, die den man kende en voor onlusten vreesde, hem met vyf-en-twintig andere ambachtslieden vast deed zetten op 's Graven Steen⁽³⁾; maer dit bevel was zoo haest niet uitgevoerd, of het volk stond op, liep naer de gevangenis en deed zyn vrienden los laten⁽⁴⁾.

Jacques van Châtillon was afwezig, toen dit te

(1) De Gentenaers hadden van den koning de afschaffing der maltoot gevraegd en verworven; maer aen die van Brugge had het schependom op doodstraf verboden van den mond te openen. Zie Meyer, loc. cit.

(2) Petrus, cognomine Rex, zegt Meyer.

(3) Zie boven, bl. 16, en de aenteek. 1 der volgende bladzyde.

(4) Zie Meyer, ad ann. 1301.

[p. 485]

Brugge voorviel. Op het vernemen der tyding, in stede van voorzigtiglyk voort te gaen om de gemoederen te stillen, nam hy aenstonds het besluit van geweld te gebruiken tegen het brugsch gemeen, en door een voorbeeld van strengheid er den schrik in te brengen. Na met de schepenen der stad en met heer Jan van Ghistele, een' der yverigste Leliaerts, raed te hebben geslagen, ontbood hy eene bende van 500 ruiters die, op een zeker teeken, door de stormklok van binnen te geven, bevel hadden van in de poorten te vallen, om vervolgens met behulp der overheden en der franschgezinde ryken, zich meester van de stad te maken, versta van al de sterke punten, waer men wederstand had kunnen doen. Zoo was de zaek overleid; maer het volk, in tyds verwittigd, hield zich gereed om de verrassers te verrassen. Op den eersten klokslag vlogen al de ambachten in de wapens, en vielen zoo driest op de schepenen en hunnen aenhang, dat zy hen niet slechts beletten de stadspoorten te openen, maer hen dwongen redding te zoeken in de burgt⁽¹⁾, waer zy die echter niet vonden; want de menigte

(1) Zie boven, bl. 16, en bl. 196, aenteek. 1.

[p. 486]

drong er op hare beurt in, kapte en kerfde onder hare vyanden, dusdanig dat er menig een dood bleef, anderen sterk gewond en velen gevankelyk naer het zelfde Steen gevoerd werden, in 't welk Pieter de Koning eenen oogenblik gezeten had. Dit gebeurde in July 1301.

Jan van Ghistele was 't ontsnapt, en de fransche ruitery had zich wel gewacht van in de stad te trekken; maer wat zou de landvoogd thans doen? Hy kon, nu 't zoo ver gekomen was, niet dan grootere krygsmagt verzamelen en zien boven te geraken. Terwyl hy zich daertoe bereidde, traden er eenige wyze lieden tusschen beide om grootere onheilen af te weren, en troffen, in den naem der Bruggelingen, met Châtillon een vergelyk, waerby wederzyds besloten werd dat alwie zich schuldig erkende aen muitery, met Pieter de Koning Brugge verlaten zou en voor eeuwig uit het graefschap gebannen blyven, moetende de overige menigte zich onderwerpen aen de maetregelen die de landvoogd in het belang der openbare rust nemen zou⁽¹⁾.

Zulks ging door: Pieter en de zynen ruimden de

(1) Zie Meyer, ad ann. 1301.

[p. 487]

stad, die aldra den franschen bevelhebber in hare muren ontving. Châtillon dorst van galg noch rad gewagen, uit vrees voor het volk; maer hy deed Brugge ontmantelen en de grondslagen leggen voor een kasteel, gelyk men er reeds een te Ryssel en te Kortryk aen 't bouwen was⁽¹⁾.

Men ziet waer dat heen wilde. De burgers zagen het ook wel; maer dewyl de Franschen hunne eigen werken afbraken⁽²⁾, lieten zy hen doen, en zouden misschien gerust zyn gebleven, had Châtillon hun geen nieuwe lasten opgeleid om de kosten van zyn kasteel te dekken, en had hy vooral de stad niet vervallen verklaerd van hare voorregten, vryheden en costumen, tot straf der gepleegde misdaden. Hierdoor kreeg hy alleman tegen, de grooten zoo wel als de kleinen; doch hy stoorde zich daer niet aen, steunende op Philips magt, wiens bevelen hy uitvoerde. Zulks bleek, wanneer, in den volgenden

(1) Zelfs had hy bevel gegeven van in sommige steden de muren en vestingen, waer men, volgens het tractaet van Melun (zie boven, bl. 396) tot dan toe geene hand had mogen aen steken, op te halen en in goeden staet te stellen. Zie Meyer, ad ann. cit.

(2) Zie boven, bl. 474.

[p. 488]

winter, de Bruggelingen, na hunne zaek voor het Parlement gepleten te hebben, daer ongelyk kregen, en hunne afgeveerdigden met een vonnis naer huis kwamen waer het volk in lezen kon dat de koning met 's lands vryheden zou te werk gaen gelyk met 's lands vorsten en edellieden, namelyk doen wat hy wilde, zonder naer regt of onregt om te zien.

Dit was inderdaed het gemakkelykste; maer de Vlamingen verstonden het zoo niet. Reeds hadden zy heimelyk woorden gewisseld met 's graven kinderen Jan van Namen, Guido zyn' broeder en Willem van Gulik, beider neef⁽¹⁾, die by wintertyd in het land gekomen waren om de geesten te toetsen. Op hunnen raed was Pieter de Koning onbeschroomd naer Brugge gegaen, voorziende dat 's konings baljuw, uit vrees van nieuwen opstand, de oogen zou luiken, gelyk het werkelyk geschiedde. Hierdoor nog stouter geworden, toen in Maert 1302 de tyding aenkwam dat de privilegiën der stad verbeurd waren, begaf hy zich naer de

(1) Willem was de zoon van Maria van Vlaenderen, graef Wyts eigen dochter. Zie boven, bl. 453, aent. 3.

[p. 489]

vesten en gebood aen het werkvolk aenstonds op te houden van de grachten te vullen. Die lieden gehoorzaemden oogenblikkelyk, en op den eigen stond maekten baljuw en schepenen zich uit de voeten, of soms Pieter ook eens gebieden mogt van hun de hoofden af te slaen, hetgeen mede zou gebeurd zyn⁽¹⁾.

In dezelfde maend van Maert was 't er te Gent insgelyks op tegen de franschgezinde wethouders, die de maltoot herstellen wilden. Hunne verordening werd in 't openbaer afgelezen, en kort daerna bekrachtigd door eene proclamatie van Châtillon die de burgers vermaende om zonder tegenspraek hunne duiten te geven. Maer denzelfden avond rotte de menigte samen; des anderdags bleven de arbeidslieden van hun werk, en wanneer de overheid, na de byzonderste straten met krygsknechten voorzien te hebben, bevel gaf van de lediggangers aen te houden, zag men in eens de banieren der ambachten te voorschyn komen, en het razende volk met de wapens in de hand ten stryd loopen.

(1) Zie Meyer, ad ann. 1301, en Oudegh. II, bl. 305, aent. 4.

[p. 490]

Daer was niet tegen op te komen: de schepenen met hunnen aenhang, na hier en daer wat schermutseling, namen de wyk in 's Graven kasteel, doch werden er aenstonds belegerd en moesten, om hun leven te redden, trouw aen de gemeente zweren⁽¹⁾.

Reeds waren er, behalve een honderdtal gekwetsten, twee overheidspersoonen en elf anderen gesneuveld.

Deze geweldige opstanden in de twee voornaemste steden van Vlaenderen hadden schynbaer hunne oorzaek in de knevelary der plaetselyke overheden; maer inderdaed waren zy eene terugwerking van het nationael gevoel tegen de vreemde overheersching. Châtillon had te veel hoogmoed en was al te verwaend om zulks te verstaen. Hy beeldde zich in dat, met strengheid te gebruiken, hy de halzen der Vlamingen wel zou krommen, en sprak niet dan van hangen en wurgen, het is te zeggen dat hy besloot olie in 't vuer te werpen⁽²⁾.

De inlandsche vorsten begrepen het beter. Het

(1) Zie Meyer, ad ann. cit.

(2) Zie Meyer, ad ann. cit.

[p. 491]

duerde niet lang of men zag Willem van Gulik aen de zeekanten rondzwerven en manschap verzamelen. Die van Damme en van Ardenburg ontvingen hem met opene armen; een aental Bruggelingen boden insgelyks hunnen dienst aen, en gingen onder zyn geleide het kasteel van Ziezele⁽¹⁾ in asch leggen. Dat van Male, hetwelk eene fransche bezetting had, viel mede in Willems handen, en de vreemde soldaten sprongen over de kling. Middelerwyl tokkelde Pieter de Gentenaers. Deze hadden ook wel genegenheid om meê te doen, maer konden nog geen besluit nemen, omdat de franschgezinde party in hunne stad voor alsnog de overhand en te veel invloed had. Die pooging mislukte dan, tot groot spyt van Willem, die geraden vond zich voor 't oogenblik te verwyderen. Hy week naer de Vier-Ambachten, terwyl, van zynen kant, Châtillon in de omstreek van Kortryk een leger vergaderde van Franschen en Henegauwers, voornemens zynde daermeê op Brugge te trekken. De burgery dier stad, ziende dat Gent niet overkwam, verloor

(1) Beoosten Brugge. De heer van Ziezele was een yverige Leliaert.

[p. 492]

ook eenigzins den moed. Zy dorst hare poorten niet sluiten voor den naderen vyand, maer besprak, eer zy hem inliet, dat alwie iets tot zynen last meende te hebben de stad zou mogen ruimen, hetgeen toegestaen werd. Zoodan den 16 Mei vertrokken er ongeveer vyf duizend ingezetenen, zich rigtende naer Ardenburg en Oostburg; maer eenigen vielen, in 't voorbygaen, op Damme, alwaer zy de fransche magazynen ledig maekten, en de bewaerders van den voorraed, die wederstand deden, neêrvelden⁽¹⁾.

Hierdoor steeg de woede van Châtillon ten top. Hy had beloofd slechts met 300 ruiters in Brugge te komen; doch, vol van wraekzucht en van wantrouw, trok hy nu, den 17 Mei, de stad in met 1700 peerden en onderscheidene benden voetvolk, magt genoeg derhalve om het misdryf der uitwykelingen op hunne medeburgers duchtig te straffen. Men zegt zelfs⁽²⁾ dat hy eenige wynvaten meêbragt, gevuld met stroppen om er een goed getal op te knoopen. Misschien was dit slechts een uitvindsel,

(1) Zie Meyer, ad ann. 1302.

(2) Zie Meyer, loc. cit.

[p. 493]

doch wat gebeurt er? Die van binnen, bevreesd voor hun leven, nemen den volgenden nacht te baet om hen die de stad verlaten hadden weêr te roepen, ten einde den vyand gezamentlyk te overvallen. Zulks was zoo haest aengenomen als voorgesteld: onder het bevel van den brugschen vleeschhouwer Jan Breydel, een tweeden Pieter de Koning, komen de uitgewekenen haestig terug, rukken, boven de zeven duizend sterk⁽¹⁾, in de stad terwyl het nog duister is, en, aenstonds met die hen afwachtten zich door al de wyken verspreidende, vangen zy eene slagting aen onder de Franschen, dat er de straten van dreunen. Het licht ontbrak om te zien wie vriend of vyand was; doch telkens dat zy iemand aentastten, deden zy hem, by wyze van krygsleus, schild en vriend uitspreken, en wilden die woorden hem van de tong niet, zoo was hy des doods. Het is te zeggen dat al de Franschen die 't door de vlugt niet ontkwamen⁽²⁾, aen

(1) Vele buitenlieden kwamen meê, zegt Meyer, ad ann. cit.

(2) En vlugten was moeijelyk, want de burgery hield al de poorten bezet.

[p. 494]

het zweerd geofferd werden; want geen fransche mond is bekwaem om, zonder zich te verraden, de twee noodlottige lettergrepen uit te brengen⁽¹⁾. Inderdaed, vyftien honderd ruiters en twee duizend voetknechten sneuvelden dien dag te Brugge⁽²⁾, terwyl slechts een honderdtal in zachtmoediger handen vielen en gespaerd bleven.

Châtillon had met groote moeite ergens schuilplaets gevonden tot den volgenden avond, wanneer hy in priesterkleederen uit de stad geraekte, en naer Kortryk vlugtte⁽³⁾.

Dry of vier dagen na deze bloedige wraekoefening, verscheen Willem van Gulik in West-Vlaenderen. Te Brugge vond hy peerden en krygsbehoeften in overvloed, en meer mannen dan hy noodig had om zyne voornemens door te zetten. Aldra was hy meester van Oostende, van Nieupoort, Veurne en hunne omstreken, en het slot van Winendale, dat de Franschen in handen hadden,

(1) Skild kan hy zeggen, schild niet.

(2) Meyer zegt dat hy de opgaven volgt van de nauwkeurigste schryvers diens tyds, maer dat anderen het getal der dooden nog vermeerderen.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1502.

[p. 495]

ging over na dry weken belegerens. In 't begin van Juny kwam Guido, 's graven zoon, met duitsche ruitery af; hierdoor maekte men nog sneller vorderingen: Ieperen en Kortryk sloegen om, alsmede de stad en de kasselry van Audenaerde; met een woord, eer de maend ten einde was, hoorde men in Vlaenderen van geen Franschen meer spreken, ten zy in Gent, waer de Leliaerts de koninklyke vlag nog ophielden, en in het kasteel van Kortryk, hetwelk eene vreemde bezetting had⁽¹⁾.

Maer wat zei de koning, toen Châtillon hem te Parys ging vertellen hoe hy gevaren was? Philip schuimbekte van woede en spyt, en gaf aenstonds bevel dat al zyne leenmannen, al zyne ridders met hunne onderdanen en vasallen, zonder eenig vertoef, het harnas moesten aengespen, om wat hy de vlaemsche rebellen noemde te gaen overvallen, neêr te slaen, te verpletteren, en den geleden hoon in hun bloed te gaen uitwisschen, ja hun land tot een wildernis te maken; want geene wraek kon groot genoeg zyn. Daerby huerde hy nog Braban-

(1) Zie Meyer, ad ann. 1302. - Het kasteel van Cassel was mede door de Franschen bezet.

[p. 496]

ders en Henegauwers, en bragt alzoo een leger te been van ongeveer acht duizend man te peerd⁽¹⁾, ruim zoo veel boogschutters, en bykans dertig duizend voelknechten uit 's ryks steden⁽²⁾. Aen het hoofd dier ontzaggelyke oorlogsmagt stelde hy den graef van Artois, die den naem had van een der bedrevenste krygsoversten des ryks te zyn, en zeker, by uitstek, de vyand der Vlamingen heeten mogt.

Het fransche heir, zeer spoedig verzameld, kwam met groote dagreizen naer Ryssel gemarcheerd, en rigtte zich van daer naer Kortryk, welks kasteel door de Vlamingen belegerd was. Dit wilde Robrecht van Artois ontzetten, weshalve hy, in het

(1) Onder deze telde men omtrent 6000 fransche ridders en edellieden van hoogen rang; 1400 mannen van wapenen uit Spanje, Navarre en Lombardyë in 's konings dienst genomen, 300 brabantsche ruiters en 200 henegauwsche.

(2) Zie Warnk. I, bl. 309, en Le Glay, II, bl. 239. - Wy volgen hier liefst de opgaven van den heer Moke, in zyne geleerde verhandeling over den slag van Kortryk, voorkomende in het XXVI^ste Deel der Mémoires de l'académie. De schryver begroot het fransche leger op 47,000 man. Zie hem, bl. 29.

[p. 497]

begin van July, zyne tenten deed opslaen zoo digt by de stad, dat men van daer de teekens, door de belegerden gedaen, duidelyk zien kon⁽¹⁾.

Niemand dacht dat de zaek veel moeite kon kosten, want allen wisten dat de magt der Vlamingen niet zeer hoog liep. Inderdaed, op zoo weinig tyds, in een land dat van zyne vorsten beroofd was zoo wel als van de voornaemste hoofden des adels⁽²⁾, en waer daerenboven een groot deel der bevolking (namelyk al de Leliaerts) zich strydig of onverschillig toonde, had het geen kleine zwarigheid in, een leger byeen te krygen dat bekwaem ware om zulk een talryken vyand het hoofd te bieden met eenige kans van gunstigen uitval. West-Vlaenderen, waer de opstand uitgeborsten en dus de volksgeest byzonder opgewekt was, leverde de meeste stryders. Brugge alleen had tusschen de vyf en zes duizend man gezonden; het Vrye even zoo veel. Deze stonden onder het bevel van den koenen Willem van Gulik, en maekten bykans de twee

(1) Zie Moke, bl. 14.

(2) De voornaemste edellieden waren met graef Wyt en diens oudste zonen gevangen in Frankryk.

[p. 498]

derden der vlaemsche krygsmagt uit⁽¹⁾. Te Gent had Jan Borluut⁽²⁾, onder zyne maegschap en vrienden 700 vrywilligers verzameld, by welke zich nog ruim 4000 anderen kwamen aensluiten uit de oostelyke streken des lands. Van Ieperen en zyne kasselry waren er 1200 verschenen, terwyl een zeeuwsch edelman, Jan van Renesse, eenige hulpbenden had aengebragt: zoodanig dat, met de duitsche ruitery, door Guido van Vlaenderen opgeleid, het leger der patriotten klom tot ongeveer twintig duizend strydbare mannen⁽³⁾, derhalve op verre na niet tot de helft der fransche magt die 't moest bevechten.

Ondanks hunne minderheid, trokken de Vlamingen moedig vooruit tegen den vyand. Deze moest, om het kasteel te naderen, over een plein komen dat hier en ginds van waters doorsneden was, en daerenboven niet uitgebreid genoeg ter ontwikkeling van een talryk leger. Deze omstandigheid ging

(1) Moke, bl. 20.

(2) Zie boven, bl. 351, aent. 3. - Kervyn, II, bl. 458 heeft de voornaemste Gentenaers, die met Jan Borluut vertrokken, doen kennen.

(3) Moke, bl. 19.

[p. 499]

de onzen meê, die aldus geen groot terrein te betwisten hadden en post mogten nemen achter Groeninger beek⁽¹⁾, welke dwars door het plein loopende⁽²⁾ de Franschen beletten kon haestig door te dringen, en inzonderheid eene hindernis was voor hunne ruitery. De linke vleugel van het vlaemsche leger, onder het bevel van Guido, leunde op de Lei; de regte, onder Willem van Gulik, nam plaets tegen een anderen waterloop die zich stadwaert rigtte; tusschen in stond het middenheir⁽³⁾, van wederzyde ondersteund, terwyl de Ieperlingen last hadden de bezetting van het kasteel in 't oog te houden, en eene sterke krygsbende, onder Jan van Renesse, de achterhoede uitmaekte, gereed om by te springen waer 't noodig mogt zyn⁽⁴⁾.

Het gevecht ving aen den 11 July, omstreeks

(1) Aldus genaemd naer de abtdy van Groeningen, niet ver van de stad gelegen. Zie Sanderus, Flandria illustrata, III, bl. 17.

(2) Zy liep van 't zuiden naer 't noorden, hebbende eene breedte van ruim tien voet, en zich ontlastende in de Lei, een weinig beoosten het klooster.

(3) Dit gehoorzaemde insgelyks aen Willem van Gulik.

(4) Zie Moke, bl. 21, 22.

[p. 500]

zeven uren des morgens. De vyand wilde, op zyn fransch, in ééne vaert Groeninger beek overylen; doch dat ging niet: de vlaemsche pykeniers stonden zoo vast op hun voeten, dat er aen geen overrompelen te denken was, behalve dat het water in den weg liep. Wat dan gedaen? Daer bleef de Franschen geen ander middel dan te beproeven om langs den zuidkant van het plein door te dringen, ten einde de Vlamingen zydelings aen te tasten. Dit besluit was dan ook haest genomen: dikke scharen van voetvolk trokken links op, met een gedruis van klaroenen en wapenkreten dat velen der onzen, die voor de eerste mael in 't veld kwamen, er van sidderden. Maer Pieter de Koning en Jan Breydel spraken hun moed in 't hart en herschiepen ze tot helden, gereed ter plaets te sterven, liever dan een vingerbreed achteruit te gaen. Guido en Willem sprongen van hun peerden, van alle voordeel afziende, en willende vechten met den gemeenen man, om met hem te winnen of te sneven voor het lieve vaderland⁽¹⁾. Nu mogt de vyand afkomen, tien tegen één: men zou hem staen.

Inderdaed, de fransche boogschutters vonden

(1) Zie Moke, bl. 35, 36.

[p. 501]

zuidwaert eene plaets waer 't hooger en drooger was, en begunstigd door een zwaren nevel die juist om acht uren opstond, gelukte het hun den regter vleugel der Vlamingen voorby te komen; doch de onzen hadden reeds hunne slagorde veranderd, en zich op de baen van Kortryk naer Gent uitgebreid, zoodat zy weder het aenzigt naer den vyand keerden. Nu begonnen over en weêr de pylen te snorren, tot dat de kokers ledig waren, wanneer het voortging met poken en degens, zonder anderen uitslag dan dat de fransche ruitery den tyd had om by te snellen. Doch deze was zoo talryk dat de schutters hare bewegingen stremde, en zy geen plaets had, op zoo vernepen een plein, om zich behoorlyk te ontwikkelen. Misschien ook dat de graef van Artois de eer der overwinning, waer hy zeker van was, aen zyne edele ridderschap wilde gunnen: evenwel hy deed de voetknechten stadwaert wyken, hetgeen niet geschiedde zonder eenige wanorde, terwyl de ruitery in 't midden wel vasten grond, maer aen de twee zyden moerassen aentrof, waer de peerden in strompelden⁽¹⁾. De

(1) Moke, bl. 39, vlgg.

[p. 502]

eerste aenval werd dan ook gerigt op 't vlaemsche middenheir meest bestaende uit lieden van 't Vrye. De schok was ruw. Ongeveer dry duizend gehelmde en geharnaste mannen vielen verwoed op onze onbedreven landknechten, die kwalyk een' stormhoed op 't hoofd en een stuk plank op de borst droegen om de slagen te breken; maer zy hadden goedendags⁽¹⁾ in de vuist, en bonsden daer zoo geducht meê, dat zy soms te gelyk helm en bekkeneel van een' ridder vergruisden of, als zy niet goed getroffen hadden, met de vooruitstekende pin den man doorboorden en zyn peerd deden opstuiven, om samen in 't zand te vallen.

Aen beide vleugels der Vlamingen stond de krygskans gunstig: reeds was de Konstabel Roel van Nyelle⁽²⁾ in de handen der Gentenaren geval-

(1) De goedendags, dus genaemd, omdat de voetknecht, met beide handen slaende, voorover boog alsof hy groette, waren dikke knuppels, aen het eind zwaer gekolfd, of voorzien van eene yzeren muts, en tevens gewapend met eene vooruitstekende yzeren pin. Zie Moke, bl. 10, en eene aenteekening van Huydecoper op Melis Stoke, III, bl. 81, vlgg.

(2) Raoul de Nesle was konstabel van Frankryk. Zie ons derde Deel, bl. 73.

[p. 503]

len, en al vechtende dood gebleven, omdat hy van geene overgaef hooren wilde; Jan van Burlas⁽¹⁾, die aen den anderen kant het bevel voerde, was insgelyks bezweken onder de slagen der Bruggelingen, zonder te spreken van eene menigte edele ridders, wier lyken naest die hunner opleiders den bodem bedekten. Maer in het midden werd eerlang de last te zwaer voor die van 't Vrye; hunne pykeniers begonnen te deinzen, latende de gelederen doorbreken; toen gelukkiglyk Jan van Renesse met de achterhoede ter hulp schoot⁽²⁾, den stryd herstelde en de fransche ridderschap terug dreef, ja eenigzins in wanorde bragt⁽³⁾.

Tot dan toe bleef er hoop aen 's vyands zyde, minder nogtans dan in 't begin. Robrecht van Artois kwam de zynen ondersteunen, doch meteen

(1) De Seneschalk van Guyenne, die de voorhoede der Franschen opleidde.

(2) Die achterhoede bestond hoofdzakelyk uit vlaemsche edellieden en ryke burgers, beter gewapend dan de groote hoop, en dus in staet om waer de nood hen riep krachtdadige hulp te leenen. Zie Moke, bl. 22. Zie mede Kervyn, II, bl. 456-57.

(3) Zie Moke, bl. 48.

[p. 504]

snelden er andere ruiterbenden toe naer het punt waer zy 't gevaer hadden opgemerkt, en die samenloop zelf van zoo veel peerden bragt nieuwe verwarring voort welke menigeen het leven kostte. Niettemin werd de aenval op het midden herhaeld, dezen keer door Godevaert van Aerschot⁽¹⁾ aen 't hoofd des brabantschen adels, en met zoo veel drift, dat Willem van Gulik, insgelyks aen de spits der Vlamingen vechtende, een oogenblik op den grond raekte naest den schildknaep die zyne banier droeg. Doch beide stonden weêr onverzeerd op, terwyl de brabantsche vorst, door een' goedendag getroffen, met peerd en al in eene gracht ging sterven. Guy van Nyelle, des Konstabels broeder, vond daer ook zyn eind, met vele andere fransche ridders, van de onzen omringd, en ter plaetse zelf zonder meêdoogen doodgeslagen⁽²⁾.

Op den linker vleugel werd ook hevig gestreden. Daer stortte de fransche ruitery in groot getal op Guido van Vlaenderen, die er weinig manschap tegen te stellen had. Zyne voetknechten hielden 't

(1) Oom van hertog Jan den Tweede van Brabant.

(2) Zie Moke, bl. 52.

[p. 505]

niet vol; maer de Gentenaers weerden zich als leeuwen: viermael werd hun standaertdrager neêrgebonsd, en viermael hief hy de vlag weêr op, tot dat eindelyk de achterhoede, in 't midden hare pligt volvoerd hebbende, hier nog eens hulp bragt, met zulk gevolg dat welhaest de vyand, overrompeld, naer Groeninger beek gedrongen werd en er 't water opstopte door de menigte zyner lyken⁽¹⁾.

Aen dezen kant was de stryd zoo goed als gewonnen. Doch nu rigtten de Franschen al hun ge weld op den regter vleugel der Vlamingen. Met bykans twee duizend welgewapende ruiters, en die nog niet meêgedaen hadden, trok de graef van Artois, zoo bleek als de dood, ja, maer toch nog vol moed, op de Bruggelingen af, terwyl de bezetting van 't kasteel eenen uitval deed om de onzen in den rug aen te randen.

Daer kon dus de zaek des vaderlands nog verspeeld worden, want de vlaemsche stryders waren mat en moede. Gelukkiglyk sneden de brave Ieperlingen niet alleen den pas af aen die van 't kasteel, maer dreven ze op den loop, en spoedden dan aen-

(1) Moke, bl. 53, 54.

[p. 506]

stonds weêr naer 't slagveld, met zoo luidruchtig krygsgedreun, dat de italiaensche huerlingen die digtst by de stad waren, ziende hen zoo moedig naderen, den schrik in 't lyf kregen en aen 't deinzen vielen. Meteen, alsof het hem ingegeven was, bewoog zich onze overwinnende linker vleugel naer den westkant van het plein, terwyl de brugsche benden op de vlugtelingen toedrongen, zoodat ons leger niet slechts eene aenvallende houding nam, maer zelfs den vyand scheen te willen omringen. Die stoutheid was beslissend. De fransche ridderschap verloor den kop, te midden van het noodgeschreeuw en den ordeloozen aftogt der voetknechten. Robrechts banier werd neêrgeveld; zyne beste krygsmakkers toonden hem de hielen, en hy, och arm! als in vertwyfeling vooruit druischende tot door de eerste gelederen der vlaemsche pykeniers, stak nog de hand uit naer den leeuw die op hunne vlag pronkte, toen zyn klepper bezweek en de graef meteen. Hy wilde zich bekend maken om gespaerd te worden; maer de Westvlamingen, die hem omsingelden, zeiden dat zy geen Fransch verstonden en maekten hem af⁽¹⁾.

(1) Zie Moke, bl. 59.

[p. 507]

Wat volgde was geen vechten meer, 't was slagten. Waer of de Franschen redding zochten, overal liepen zy den overwinnaer in 't gemoet en werden neêrgeveld. Velen raekten vast in de moerassen; anderen stortten in de beken en vertrapten malkander of kregen er den doodsteek: kortom duizenden bleven op 't slagveld, onder welke men 60 baenderheeren⁽¹⁾, 350 ridders en 1100 edele schildknapen of wapendragers telde⁽²⁾, hetgeen niet verwonderen moet, want het was vooral de fransche ruitery die den last des gevechts gedragen had, en daer zy grootendeels uit edellieden bestond, had de fransche adel in evenredigheid ook meest geleden⁽³⁾. Zeven honderd gulden spo-

(1) Versta leden van den hoogen adel, die 't regt hadden van met hunne eigen banier ten stryd te trekken. In den hoop onderscheidde men den graef van Artois, Jacques van Châtillon, Godevaert van Aerschot en zyn' zoon, de graven van Eu en van Aumale, Roel en Guido van Nyelle, den zoon des graven van Henegau, en meer andere mannen van eersten rang. Zie Warnkoenig, I, bl. 314, en Meyer, ad ann. 1302.

(2) Zie Moke, bl. 62, en Meyer, ad ann. cit. De laetste begroot het heel verlies der Franschen op 20,000 man.

(3) De Minoriet van Gent (by De Smet, Corp. Chron. Fl. I, bl. 392) beweert dat er van den kant der Vlamingen niet meer dan honderd dooden, maer veel gekwetsten waren; doch zulks is haest niet geloofelyk.

[p. 508]

ren⁽¹⁾ werden door de overwinnaers opgezameld en tot een zegeteeken in O.-L.-V. kerk te Kortryk aen 't welfsel gehangen⁽²⁾. Van den anderen buit spreken wy niet.

Daegs na dezen merkweerdigen slag raekte het volk boven te Gent: eenige Leliaerts werden vermoord, anderen aengehouden, doch de meesten ruimden de stad, die eerlang hare poorten opende voor den jongen Guido. Het kasteel van Kortryk ging mede over. Op de gemeene krygsknechten gaf men geen acht en liet ze loopen; maer de bevelhebber en al de edelen werden naer den kerker gezonden en vervolgens uitgewisseld tegen de vlaemsche baronnen welke in Frankryk met graef Wyt gevangen zaten⁽³⁾.

(1) Van daer de naem van den slag der gulden sporen. De ridders alleen mogten gouden sporen dragen; hunne schildknapen droegen zilveren. Zie Du Cange, op het woord Calcar, II, col. 33.

(2) Zie Meyer, ad ann. 1302, en Warnk. I, bl. 314.

(3) Zie Meyer, ad ann. cit. en Warnk. I, bl. 315.

[p. 509]

Jan van Namen, als oudste zoon des graefs⁽¹⁾, doch inzonderheid als voornaemste redder des vaderlands, kwam naer Vlaenderen om er het hoogbewind waer te nemen, en werd overal met den meesten geestdrift ontvangen. Eer de maend ten einde was, trok hy met krygsbenden naer Ryssel, dat hy opeischte. Die van binnen dorsten haest geenen weêrstand bieden, maer stelden voor zich over te geven indien zy binnen de vier weken geene hulp van den koning kregen⁽²⁾. Zulks werd hun toegestaen, zoo wel als aen de ingezetenen van Douai, die dezelfde voorwaerden gevraegd hadden. Doch de bestemde tyd ging voorby zonder dat men Franschen gezien had, weshalve de beide steden in den loop van Augustus zich aen graef Jan onderwierpen, nadat, volgens afspraek, al de Leliaerts met hunne roerende have vertrokken waren⁽³⁾.

(1) Namelyk van Wyts tweeden echt. Zie boven, bl. 453.

(2) De stad had eene fransche bezetting en vele Leliaerts onder de ryken; maer zy vreesden het volk dat vlaemschgezind was.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1302.

[p. 510]

De graef, willende Douai geenen overlast aendoen, ging legeren in een kamp ongeveer twee mylen van de stad, naby de Nieuwe-Gracht⁽¹⁾, om den verderen uitslag der zaken af te wachten en 's lands grenzen te bewaren. Aldra echter was hy genoodzaekt een deel van zyn volk, dat in het Atrechtsche op plondertochten uitliep, naer huis te zenden, niet behoudende dan de manschap die in den wapenhandel bedreven was, en waer hy, voor alles wat gebeuren kon, op rekenen mogt⁽²⁾.

(1) Zie boven, bl. 85, aenteek. 2, en bl. 465, aent. 4.

(2) Zie Kervyn, II, bl. 483.