Vaderlandsche historie. Deel 4

[p. 441]

Dertiende hoofdstuk.

vlaenderen onder wyt van dampierre. - toestand der vlaemsche steden. - karakterschets van den graef. - zyne worsteling met de wethouders van gent en elders. - politiek van philip den schoone. - wyt, door hem getergd, heult met engeland. - bondgenootschap tegen frankryk. - kryg in vlaenderen. - gevangenschap van den graef.

1279-1300.

Gelyktydige koningen van Frankryk.

Philip III, de Stoute,	† 1285.
Philip IV, de Schoone.

Het zag er maer slim uit in Vlaenderen, toen graef Wyt er zyne moeder opvolgde. Welvaert was er genoeg, ja, doch tevens haet en afgunst in de steden tusschen de verschillende klassen der ingezetenen. De grooten zagen met nydige oogen dat de burgery, door handel en nering opgekomen, dagelyks het hoofd hooger in de lucht stak, terwyl de

[p. 442]

ambachtslieden klaegden dat zy veracht en mishandeld werden van den adel, zoo wel als van de overheden. Zoo gromden de eenen tegen de anderen, en men kon voorzeggen dat de heimelyke wrok vroeg of laet tot openbare vyandschap uit zou spatten, indien het vorstelyk gezag er niet tusschen kwam om eene vreedzamere stemming aen de geesten te geven. Ongelukkiglyk was er van den nieuwen landheer niet veel te verwachten. Wyt had wel een goed hart en eene ware liefde voor zyne onderdanen; maer hy was zwak van karakter, onbedacht van geest, uitermate happig naer 't geld, en vol van bedekte eerzucht: allen gebreken waer men vreezen mogt dat zyne magtige naburen, de koningen van Frankryk en van Engeland, hun voordeel zouden meê doen, zoo als het werkelyk uitviel.

De graef had nauwelyks bezit van zyn erfdeel genomen, of hy lag overhoop met de dry grootste steden des lands, Brugge, Ieperen en Gent. Hy wilde, daer en elders, dat de schepenen jaerlyks, voor hem of zynen plaetsvervanger, rekenschap zouden doen wegens het bewind der stadspenningen, om aldus een eind te stellen aen het misbruik waerby, zeide men, de gelden der gemeenten kwa-

[p. 443]

lyk besteed werden en grootendeels bleven plakken aen de vingeren van die ze hanteerden⁽¹⁾. Wyts inzigten waren dan niet slecht; doch de maetregel dien hy nam was hatelyk, en hy had ten minste moeten wachten tot dat zyn gezag op vaste voeten stond, eer hy zich inliet in geschillen met de stedelyke overheden, want uit zulke ontydige worsteling kon alle kwaed voortspruiten. Maer de graef begreep dat niet. Om zekerder te zyn van het er door te halen, liet hy zich door koning Philip gebieden (ongetwyfeld op zyne eigen aenvraeg), dat hy de gemeende rekening eischen moest van de wethouderschap aller steden en gemeenten, zonder zich het tegenpreutelen der belang hebbenden aen te dragen⁽²⁾.

Wat eene onvoorzigtigheid! De koningen van Frankryk waren maer al te genegen om zich met de vlaemsche zaken te bemoeijen, ten einde in het graefschap invloed te krygen, en daer met der tyd

(1) Zie de klagten door de Bruggelingen tegen hunne wethouders gedaen in 1280, by Warnk. IV, bl. 253.

(2) Het koninklyk bevel, gedagteekend van den 10 July 1279, staet by Warnkoenig, I, bl. 394.

[p. 444]

de hand te kunnen opleggen: en nu geeft de graef zelf gelegenheid om hem dat doel te helpen bereiken, niet inziende dat hy, met een koninklyk bevel uit te lokken, zyn eigen gezag den bodem insloeg. Verre van daer, meende hy thans sterk genoeg te zyn om de schepenen van Brugge, van wie hy rekening had gevraegd, te doen zwichten; doch terwyl hy tegen hen aen 't doorwerken was, viel er in oogstmaend 1280 een schrikkelyke brand voor, die de stads Hal en belfort verslond met al de oorkonden en charters welke in dit laetste gebouw bewaerd werden⁽¹⁾. Men deed het volk gelooven dat de graef zelf het vuer ontstoken had, om de stad van hare oude voorregten te berooven, waerdoor de menigte begon te woelen; en, ofschoon Wyt in Mei van 't volgend jaer eene nieuwe Keure aen Brugge verleende⁽²⁾, bleef het gepeupel niet alleen morren als waren de vorige vryheden door deze wet

(1) Zie Oudegherst, II, bl. 212.

(2) De oorkonde staet by Warnkoenig, IV, bl. 257-71. Het schynt dat de nieuwe keure gegeven werd op bevel des konings, tot wien die van Brugge, 's graven voorbeeld navolgende, zich beroepen hadden. Zie Kervyn, II, bl. 343.

[p. 445]

verkort, maer viel zoodanig aen 't muiten, dat heel de stad het onderste boven raekte, en zelfs een der grafelyke ambtenaren dood geslagen werd⁽¹⁾.

Nu had graef Wyt gewis reden om er met geweld tusschen te komen, hetgeen hy werkelyk deed, en de stad onderwierp zich. Eenige belhamels⁽²⁾ lei men 't hoofd voor de voeten, terwyl de gemeente pardon kreeg mits eene boet van honderd duizend pond parisis, in twee jaer te tellen, behalve nog andere groote geldsommen tot vergoeding van schade aen byzondere lieden gedaen⁽³⁾. Zoo eindigde de brugsche opstand, maer de gemoederen bleven verbitterd.

Omtrent denzelfden tyd spookte het te leperen. Daer hadden de schepenen zekere verordeningen uitgeveerdigd betreffende de lakenwevers en de droogscheerders; maer deze zich verongelykt ach-

(1) Deze opstand der Bruggelingen werd by hen genoemd de groote Moerlemay, vermoedelyk de meicommotie, als in die maend begonnen zynde. Zie Oudegh. II, 215, en Kervyn, II, bl. 344, aenteek. 1.

(2) Meyer, ad ann. 1281, noemt ze.

(3) Zie Oudegh. II, bl. 214, en de oorkonden aldaer meêgedeeld.

[p. 446]

tende ruiden het werkvolk op, dit het janhagel; en weldra was men er aen 't plunderen, aen 't branden, aen 't moorden van overheden en edellieden, dat de straten met lyken bezaeid werden⁽¹⁾. De graef trok er heen met duitsche pykeniers, dempte het grauw, en deed de wethouderschap zoo wel als de ambachten eene boet betalen, doch zonder verder wraek te nemen van de gepleegde euveldaden en baldadigheden, tot groot misnoegen der voorname ingezetenen, die het kwaed strenger hadden willen gestraft zien⁽²⁾.

Dusdanig waren de eerste beginselen van graef Wyts regering, ellendig genoeg en volstrekt geen goed voorspellende. Hy raekte al mede in eenen hevigen twist met heer Jan van Audenaerde, die Lessines en Flobecq⁽³⁾ te leen had genomen van den graef van Henegau, terwyl onze vorst staen

(1) Deze Iepersche opstand draegt den naem van Kokerulle, een woord dat, volgens Kiliaen, luidruchtig vreugdgeschreeuw aenduidt.

(2) Zie Oudegh. II, bl. 216-17, en de oorkonden door Lesbroussart gegeven. Zie mede Le Glay, II, bl. 151.

(3) Zie boven, bl. 96, aenteek. 4.

[p. 447]

hield dat de beide leenen tot de baronie van Audenaerde behoorden, en derhalve van Vlaenderen afhingen. Daer werd lang over geharreward; want alhoewel Wyts oudste zoon, tot scheidsman gekozen zynde, de zaek door eene plegtige uitspraek wilde vereffenen, bleven de twee steden een voorwerp van gedurigen twist tusschen Vlaenderen en Henegau, en eene reden van wederzydschen wrok⁽¹⁾.

Deze moeijelykheid met Jan van Avennes ging vergezeld en was eenigerwyze het gevolg van eene veel grootere. Na de dood van vrouw Margareet scheen haer zoon niet haestig te wezen om Ryks-Vlaenderen te gaen verheffen by den keizer, wetende misschien dat deze hem niet zeer genegen was. Hoe 't zy, zyn sluwe neef, graef Jan van Henegau, liep hem voor, zich begevende naer Lintz⁽²⁾, alwaer Rudolf van Habsburg zyne hulde ontving, en hem het verlei gaf der landen van Aelst, Waes en Overschelde, alsmede van de Vier-Ambachten en van Geertsbergen, verklarende dat. Wyt van al de

(1) Zie Oudegh. II, bl. 218-21, en Lesbroussarts byvoegsels. Zie mede boven, bl. 96, aent. 4.

(2) In Oostenryk.

[p. 448]

keizerlyke leenen welke zyne moeder bezeten had, vervallen was. 't Is waer, leenen verbeurd maken en aen anderen uitgeven geschiedde door verzegelde perkamenten; doch deze dienden met kracht van wapenen uitgevoerd te worden: en daer haperde het niet zelden aen zoo wel by de grootste als by de kleinste vorsten, die veelal de handen niet ruim genoeg hadden om hunne gunstelingen behoorlyk te rugsteunen, inzonderheid wanneer, als hier, de volkeren eene strydige houding namen. Keizerlyke vonnissen tegen graef Wyt, opeischingen by diens vasallen om hulde te doen aen Jan van Avennes, bedreigingen tegen 's lands inwoonders, bevelen aen 's ryks leenmannen om den Henegau wer in bezit te helpen stellen, lastbrieven aen de bisschoppen van Kameryk en van Utrecht om den kerkelyken ban uit te bliksemen tegen de wederspannigen: dat alles werd meer dan eens in het werk gelegd, doch baette weinig, en kon de Vlamingen niet doen afzien van hunnen wettigen vorst. Zoo sleepte de zaek jaren en jaren, en wel tot na Rudolfs dood⁽¹⁾, ja gedurende heel de regering van

(1) Rudolf van Habsburg stierf in 1291.

[p. 449]

diens opvolger Adolf van Nassau⁽¹⁾, zonder dat er eigentlyk een uitslag aen kwam: tot eindelyk keizer Albrecht van Oostenryk, meer gezind voor vrede dan zyne voorgangers, en de lange worsteling moede zynde, den twist afbrak door eene uitspraek ten voordeele van Vlaenderen⁽²⁾.

Men schreef, toen deze zaek beslist werd, 1299; maer in den tusschentyd was er in Vlaenderen vry wat voorgevallen.

Van in 1280 had graef Wyt de Negen-en-dertig van Gent gepraemd om voor hem rekening te doen wegens het bestier der stadsgelden sedert de zes laetst verloopen jaren, en betwistte daerenboven eenige voorregten der gemeente. De schepenen hadden dit mael de zaek uitgemaekt met 48,000 pond parisis te tellen, mits welke som de stad hare vorige privilegiën behield, zoo nogtans dat de landheer een zeker opzigt zou hebben over de stedelyke

(1) Adolf van Nassau werd keizer gekozen in 1292, en leefde tot 1298.

(2) Warnk. I, bl. 268-80, heeft dien twist in al zyne byzonderheden uiteengezet; maer wy moeten er over heen stappen, uit hoofde van plaetsgebrek.

[p. 450]

financiën⁽¹⁾. Maer het duerde niet lang of de vrede was weêr gebroken. De gentsche wethouders beweerden dat de graef in meer dan een punt zyne magt te buiten ging, en wilden dit onderzocht hebben; doch Wyt scheen daer niet haestig meê, weshalve de klagers moede wordende hunnen toevlugt namen tot 's konings parlement, voor hetwelk zy den vorst beschuldigden als had hy hun regt geweigerd. Zy haelden ongelyk, en tot hun meerdere schade; want een ongegrond beroep⁽²⁾ voor weigering van regt werd destyds byzonder streng gestraft. Verwezen zynde tot het grafelyk hof, werden zy in eene boet geslagen van 60,000 pond, die Wyt aenstonds betaeld wou hebben, leggende de hand op de eigendommen der schepenen tot beloop der gemeende som, en om de inkomst daervan te verzekeren. Zulks gaf gelegenheid tot een nieuw appel, waer de wethouders beter van af kwamen. Des konings geregtshof oordeelde dat de boet, even als de kosten van het proces, gesteld zouden worden, niet ten laste der schepenen maer der stedelyke kas, dewyl alles, wel of kwalyk begrepen,

(1) Zie Warnk. III, bl. 106, en Kervyn, II, bl. 344.

(2) In 't Fransch fol appel. Zie Kervyn. bl. 345.

[p. 451]

bleek gedaen te zyn in het voordeel der gemeente⁽¹⁾.

Men ziet, de eene boet verbeidde de andere niet onder graef Wyts regering. Hy zocht maer geld te schrapen, en duidde alles ten beste, mits zyne schatkist slechts gevuld wierd, zonder genoegzaem acht te geven op hoogere en blyvende belangen. Wanneer hy geene boeten eischen kon, ligtte hy geld: al de steden, al de abtdyen schoten hem meerdere of mindere sommen, of kregen nieuwe privilegiën voor klinkende penningen⁽²⁾. En wat deed hy daer meê? Domeinen koopen, leenen overnemen⁽³⁾ bruidschatten geven aen zyne dochters. Dit was, ja, een van 's graven voornaemste bekommeringen, zyne kinderen goed uithuwelyken of maken dat zy wel geplaetst waren, en dewyl hy er zoo ontzaggelyk veel had, kon hy nimmer ryk genoeg wezen⁽⁴⁾.

(1) De heer Kervyn wil dat er eene tweede boet van 40,000 pond uitgesproken werd; maer ik kan dat niet vinden in de oorkonden door Lesbroussart meêgedeeld by Oudegh. II, bl. 228.

(2) Zie Warnkoenig, I, bl. 267 en de aenteek.

(3) Zie Oudegherst, II, bl. 216, 235, 238.

(4) Meyer heeft dat insgelyks aengemerkt, ad ann. 1294.

[p. 452]

Wyt was sedert 1264, voor de tweede mael, getrouwd met Isabelle van Luxemburg welke hem het graefschap van Namen ten huwelyk had gebragt⁽¹⁾. Van zyne eerste gemalin, Mathilde, erfdochter der beide heerlykheden van Bethune en Dendermonde, waren hem vyf zonen en dry dochters gebleven: Robrecht⁽²⁾, zyn vermoedelyke opvolger⁽³⁾, Willem, heer van Dendermonde⁽⁴⁾, Jan die bisschop werd van Luik⁽⁵⁾, Philip, graef van Thiette en van Lorette⁽⁶⁾, en Boudewyn die in 1296 ongehuwd stierf. De dry dochters waren Beatrix,

(1) Hier zal meer van gezeid worden in de geschiedenis van Namen.

(2) Met den bynaem van Bethune, als die heerlykheid van zyne moeder gërfd hebbende.

(3) Robrecht trouwde Blanca van Anjou, en, in tweede huwelyk, Yolandis gravin van Nevers.

(4) En door zyne vrouw, burggraef van Châteaudun en heer van Nyelle, in 't Fr. Nesle.

(5) Hy was eerst proost van Sint Donaes te Brugge en kanselier van Vlaenderen. Vervolgens proost van Sint Pieters te Ryssel, bisschop van Metz in 1280, en van 1282 tot 1290 bisschop van Luik.

(6) Twee graefschappen in Italië, welke Machteld Philips gemalin hem ten huwelyk bragt. De huidige steden Loreto en Chieti, in 't Napelsche, beoosten Aquila, waren er de zetels van. Zie het derde Deel van dit werk, bl. 290, aenteek. 1.

[p. 453]

gravin van Holland⁽¹⁾, Margareet, hertogin van Brabant⁽²⁾, en Maria, gehuwd aen graef Willem van Gulik⁽³⁾.

Wyts kinderen van het tweede bed waren, behalve dry knapen die jong uit de wereld scheidden, Jan, graef van Namen⁽⁴⁾; Guido, graef van Zeeland⁽⁵⁾, en Hendrik, graef van Lodi⁽⁶⁾; alsmede vyf dochters, Margareet, koningin van Schotland⁽⁷⁾, Joanna, die 't geestelyk leven omhelsde in de abtdy van Flines; Beatrix, gravin van Blois en van Sint-

(1) Door haer huwelyk met graef Floris V.

(2) Gemalin van hertog Jan I.

(3) In 't Noordoosten van Aken.

(4) Door afstand zyns vaders. Hiervan meer in de geschiedenis van Namen.

(5) Namelyk de vader had hem dit graefschap toegewezen; maer hy kon het niet houden.

(6) In Lombardyë, in 't Zuidoosten van Meiland.

(7) Door haer huwelyk met koning Alexander van Schotland, en, na diens dood, hertrouwd met graef Reinout van Gelder. Men zie by Vredius, in het tweede Deel zyner Probationes, bl. 69, vlgg. wat schatten van geld hare twee huwelyken aen graef Wyt kostten.

[p. 454]

Pol⁽¹⁾; Philippine en Isabella, beide nog minderjarig in den tyd waer wy hier van spreken⁽²⁾.

Het gehaspel met de Negen-en-dertig van Gent was nog in vollen gang, toen de koning van Frankryk te sterven kwam, en opgevolgd werd door zyn' zoon Philip den Schoone, die den 6 October 1285 den troon beklom, tot het ongeluk van Vlaenderen, mag men zeggen, zoo wel als tot dat van Vlaenderens graef; want nu was er voor land of vorst geen oogenblik rust meer te verhopen. Philip de Schoone, wat hoogmoed en begeerlykheid aengaet, had zyne weêrgâ niet onder de vorige koningen. Niet droomende dan van heerschappy en overmagt, beschouwde hy de vlaemsche onlusten als een gereed middel om het graefschap in te palmen, en legde daer op aen van den eersten dag zyner regering. Nauwelyks gekroond zynde, dagvaerdde hy graef Wyt om het tractaet van Melun⁽³⁾ te komen bezweren, dat sedert Lodewyk VIII zoo goed als in 't vergetelhoek had gelegen, maer thans weêr voor

(1) Door haer huwelyk met Huig van Châtillon.

(2) Zie Warnkoenig, I, bl. 265, 66.

(3) Zie boven, bl. 393.

[p. 455]

den dag kwam om streng gehandhaefd te worden, met bedreiging zelfs van het verlei des graefschaps af te slaen, indien de landvorst, zyne leenmannen of zyne steden den eed niet vernieuwden. Het kostte Wyt veel moeite om 's lands adel en volk over te halen, maer 't kwam er toch toe, en de koning mogt zeggen dat hy in Vlaenderen al half meester was⁽¹⁾.

Om er geheel meester te worden, kon hy niet beter doen dan den twist die tusschen den graef en de stedelyke overheden bestond, aen te stoken, ten einde aldus de verdeeldheid in het land te brengen en, gelyk het oude spreekwoord zegt, in troebel water te visschen. Daer ging het aenstonds heen.

Van in 1287 zat hy overal tusschen. Hy wilde volle kennis hebben van de gentsche moeijelykheden, eischende daerom dat alle acten en brieven in het Fransch opgesteld wierden. Welhaest nam hy de Negen-en-dertig opentlyk onder zyne bescherming, en liet hun toe van in alle gevallen, zoo dik-

(1) Zie Meyer, ad ann. 1286, en Oudegherst, II, bl. 236. Zie mede Warnk. I, bl. 282, en Le Glay, II, bl. 157, 58.

[p. 456]

wyls zy 't raedzaem vonden, zich op het koninklyk geregtshof te beroepen⁽¹⁾. Hy verklaerde zelfs dat de eigendommen der Gentenaers voor ongehoorzaemheid jegens den graef niet meer zouden kunnen aengeslagen worden, zonder 's leenheers toestemming⁽²⁾.

Dit was den graef zyne handen afsnyden, zyn gezag verachtelyk maken en de onderdanen tot muitery uitlokken. Maer de koning wilde vooral eene franschgezinde party in Vlaenderen verwekken, om daer steun te vinden voor zyne verdere plannen. Wyts oudste zoon Robrecht, veel wyzer en diepzinniger dan de vader, stelde, om die booze strekking der fransche staetkunde tegen te gaen, in 1290 aen de gentsche wethouders een goed middel van verzoening voor: namelyk dat zy al hunne oneenigheden met den graef zouden onder-

(1) Zulke vergunning was geheel strydig met de regten van den landvorst, volgens welke het beroep tot den koning alleen plaets mogt hebben in geval dat de graef regt weigerde. Zie Kervyn, II, bl. 360.

(2) Zie Meyer, ad ann. 1287, doch vooral de oorkonden door Lesbroussart meêgedeeld by Oudegh. II, bl. 241, 42.

[p. 457]

werpen aen het oordeel der schepenen van Sint-Omer⁽¹⁾, met besprek van zich wederzyds te gedragen aen hunne uitspraek⁽²⁾. Dit voorstel werd aengenomen en door graef Wyt toegestemd. Ter zelver tyd gaf Robrecht oorlof aen de Gentenaers om de vervallen muren hunner stad op te trekken, ofschoon zulks strydig was met het verdrag van Melun, onlangs nog bezworen. Die van Brugge, van Ieperen, van Kortryk, van Audenaerde en anderen volgden aldra het gegeven voorbeeld na, hunne steden behoorlyk versterkende, ondanks koning Philip, die zulks opzettelyk door de vingeren zag om des te meer vrienden te krygen⁽³⁾.

Het vonnis der schepenen van Sint-Omer kwam uit in July⁽⁴⁾, maer stond den koning niet aen;

(1) De burgers van Sint-Omer hadden een der oudste Keuren van Vlaenderen (Zie hiervoren, bl. 228); hunne wethouders waren dus bevoegd om over eene questie van stedelyk regt met kennis van zaken te beslissen.

(2) Zie Oudegherst, II, bl. 245, vlgg. en Warnk. III, bl. 112.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1290.

(4) Warnkoenig heeft de oorkonde gegeven in den Messager van 1833, bl. 103-12. Het stuk begint met de opnoeming van al de klagten door de XXXIX geuit, en eindigt met eene nauwkeurige bepaling der regten welke den graef, diens baljuw en de schepenen billyker wyze toekwamen.

[p. 458]

want met vrede en verzoening kon hy tot zyn doel niet geraken. Hy deed dan door zyn parlement de uitspraek der scheidsmannen breken⁽¹⁾, en begon op nieuw kwaed vuer te stoken, met zulken uitslag, dat reeds in 1291 de twist tusschen graef Wyt en de gentsche overheden heviger blaekte dan ooit⁽²⁾. De burgery en 't gemeen hielden 't met den landheer; maer de Negen-en-dertig en geheel hun aenhang, die groot was, helden naer Frankryk. Dezelfde geest van verdeeldheid kroop allengskens voort tot de andere steden, waer de koning niet min den valschaert speelde, zoodanig dat in 't eind nagenoeg overal de wethouders, de edellieden en de ryken fransche gevoelens koesterden en de fransche politiek aenkleefden. Het vlaemsche volk daerentegen, ten allen tyde vyand van Frankryk, vyand van vreemde overmagt, vreemde tael en

(1) Zie Warnkoenig, III, bl. 113.

(2) Zie Oudegh. II, bl. 249, en Kervyn, II, bl. 367, vlgg.

[p. 459]

vreemde zeden; het volk, door geen fleemery te winnen of door geen staetkunde te verschalken, bleef gehecht aen vorst en vaderland.

Zoo stond het in 't graefschap-geschapen, toen in 1294 koning Eduard I van Engeland den bisschop van Lincoln⁽¹⁾ naer Vlaenderen zond om een huwelyk voor te slaen tusschen zynen zoon den prins van Wallis, en Wyts jongste dochter op eene na, Philippine. De Engelschman zocht bondgenooten in België te krygen. Hy had reeds met dat inzigt zyne dochter Margareet gehuwd aen hertog Jan II van Brabant; thans kwam hy het vaderlyk hart van den vlaemschen vorst tokkelen door een voorstel dat nog veel schooner was: hoe zou Wyt wederstaen hebben aen de vleijende hoop van zyn eigen kind op den troon van Engeland te zien? Neen dat sloeg hy niet af: de huwelyks voorwaerden werden geteekend te Lier den 31 oogst van opgemeld jaer; Wyt beloofde eenen uitzet van 200,000 pond tournois⁽²⁾.

(1) Volgens Meyer, ad ann. 1294, en Oudegh. II, bl. 255. Warnkoenig noemt den bisschop van Durham; Le Glay ook.

(2) Zie Kervyn, II, bl. 370, en Warnk. I, bl. 284. Zie mede Le Glay, II, bl. 165.

[p. 460]

Voorzigtig gehandeld was dat niet. Eene nauwere verbindtenis met Engeland kon zeker niet dan voordeelig wezen voor Vlaenderen, hetwelk in dien tyd byzonder veel handel dreef met zyne overzeesche naburen; maer juist in dit oogenblik stonden Eduard en Philip gereed om tegen elkander in 't harnas te springen⁽¹⁾, weshalve graef Wyt had moeten voorzien dat hy met zyne dochter aen den prins van Wallis te geven, des leenheers gramschap ontsteken zou. Deze zocht slechts eene gelegenheid, en meende ze nu gevonden te hebben; maer veinsde nog wat. Daer hy doopsvader was van Philippine, noodigde hy den graef om hem met zyne dochter, voor dat zy naer Engeland vertrok,

(1) In 1292 waren eenige fransche zeevaerders door de Engelschen beschimpt geweest. Philip, die zulks veel hooger opvatte dan 't verdiende, had Eduard gedagvaerd om zich voor het koninklyk geregtshof te verantwoorden en het ongelyk te herstellen; doch de laelste niet verschenen zynde werd, het jaer daerna, als ontrouwe leenman veroordeeld, en het hertogdom van Guienne, dat hy van de fransche kroon hield, verbeurd verklaerd. Daer moest noodwendig oorlog uit volgen. Zie Oudegh. II, bl. 255, aenteek. 4, en Schmidt, Geschichte von Frankreich, I, bl. 644, vlgg.

[p. 461]

nog een bezoek te doen en afscheid te nemen. Wyt, die te goeder trouw had voortgegaen, begaf zich zonder erg met zyne gemalin, met Philippine en twee harer broeders naer Corbeije⁽¹⁾, waer de koning hem verwachtte; maer nauwelyks was hy in diens tegenwoordigheid, of Philip liet hem met bittere woorden hooren dat hy zynen eed geschonden en zyn graefschap verbeurd had. Vruchteloos beproefde de vlaemsche vorst zich te ontschuldigen: wat hy zeide baette niets; hy werd op 's konings bevel aengehouden, naer Parys gevoerd en, met zyn gezelschap, vast gezet in den Loever, gelyk Ferdinand van Portugael ten jare 1214⁽²⁾.

Men ziet ligt waer Philip heen wilde; doch 't was hem niet genoeg den graef van Vlaenderen onder zynen klauw te hebben: hy moest daer ten minste eenen glimp van regt aen geven, en daer lag de moeijelykheid. De hooge adel des ryks laekte 's konings gewelddadigheid⁽³⁾; de paus⁽⁴⁾ insgelyks

(1) In Picardië, tusschen Amiens en Peronne.

(2) Zie Oudegh. II, bl. 237, en Meyer, ad ann. 1295.

(3) De Cour des Pairs verklaerde zelfs dat zy den graef van geene eedbreuk beschuldigen kon.

(4) Bonifacius VIII.

[p. 462]

misprees zyn gedrag; eindelyk Wyts leenmannen en kinderen deden zoo veel, dat Philip raedzaem vond eenen stap achteruit te gaen.

In het begin van 1296 liet hy de gevangenen los⁽¹⁾, toestemmende dat Wyt met de zynen naer huis keerde, doch op voorwaerde dat hy nimmer met Engeland verbonden zou maken, dat hy het verdrag van Melun in al zyne-punten na zou komen, en zyne dochter in Frankryk laten, tot onderpand zyner getrouwigheid⁽²⁾.

Het moest den graef en zyne gemalin hard vallen aldus hun kind in vyandlyke handen te zien, opgesloten als eene misdadige in stede van de bruid te zyn van den engelschen kroonprins. Zy gebruikten alle middelen om Philippine weêr te krygen; zy smeekten zelfs den paus om tusschenspraek, en deze werd hun niet geweigerd⁽³⁾: maer 't was alles

(1) Wyt en de zynen hadden zes maenden in de gevangenis doorgebragt. Zie Kervyn, II, bl. 372.

(2) Volgens Meyer, ad ann. 1296, zou Philippine niet meê naer Corbeije gegaen, maer later aen den koning uitgeleverd zyn. Wy houden het hier met Oudegherst en Warnkoenig.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1296, en Oudegh. II, bl. 269.

[p. 463]

vergeefsch. De koning had andere voornemens dan zynen leenman naer reden en billykheid te behandelen: hy wilde het hem moede maken door allerlei terging en geplaeg, opdat Wyt, geduld verliezende, de opgedrongen voorwaerden zou te buiten gaen, en daerdoor zelf zynen tegenstrever gelegenheid geven om hem, met beteren schyn van regt, in het verderf te storten.

Wanneer een vorst dus kwaedaerdig met eenen onderdaen te werk gaet, kan hy den beste doen wanken. En inderdaed, Philip maekte 't zoo erg; hy deed den graef zoo veel smaed, zoo veel ongelyk aen, dat deze het weldra niet meer uit kon staen⁽¹⁾, ja dat hy als 't ware genoodzaekt was zich te werpen in de armen van Engeland, zynen natuerlyken bondgenoot, den vriend van zyn land en van zyn volk. Koning Eduard, niet min gebeten op Philip dan graef Wyt, beloofde dezen gouden bergen, indien hy met hem wilde samenspannen. Den 22 November 1296 trok hy door Kortryk naer Geertsbergen om daer in onderhandeling te treden met keizer

(1) Warnk. I, bl. 285-88, geeft daeromtrent vele byzonderheden, maer die wy hier mogen voorbygaen.

[p. 464]

Adolf van Nassau, met de hertogen Albrecht van Oostenryk, Hendrik van Bar⁽¹⁾, Jan van Brabant⁽²⁾, en met den graef van Gulik. Daer werd, op Kersdag, een bondgenootschap tegen Philip gesloten, niet, als in 1214, om zyn koningryk te veroveren en te verdeelen, maer om gezamenderhand zynen overmoed en heerschzucht palen te stellen⁽³⁾.

Graef Wyt woonde die vergadering by, en liet er zyne klagten hooren, doch zonder nog, schynt het, het besluit te nemen van met de bondgenooten de wapens op te vatten⁽⁴⁾. Maer de koning had zoo haest geen lucht van hetgeen te Geertsbergen verhandeld was, of hy zond twee edellieden naer Vlaenderen om den graef van zynent wege aen te zeggen dat hy binnen de veertien dagen te Parys moest staen, ten einde zich te verantwoorden we-

(1) Het hertogdom van Bar was gelegen tusschen Lorreynen en Champagne, rondom het huidige Barle-duc of Bar-sur-Ornain, zyne oude hoofdstad.

(2) Die twee laetsten hadden ieder eene dochter van koning Eduard getrouwd.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1296.

(4) Zie Oudegherst, II, bl. 267-68.

[p. 465]

gens gepleegde eedbreuk⁽¹⁾. De afgevaerdigden vonden den graef op zyn slot van Winendale⁽²⁾, en lazen hem 's konings bevelbrief voor; maer toen zy, volgens 't gebruik, hem de hand op den schouder legden, als om te toonen dat hy reeds 's leenheers gevangen was, trokken 's graven kinderen hun zweerd uit de scheede, en zouden er op staende voet de Franschen aen geregen hebben, had de vader hen niet tegen gehouden en doen verstaen dat die vreemdelingen slechts het gebod huns meesters volbragten⁽³⁾.

Nu was 't zoo ver als 't komen kon. Graef Wyt liet de gezanten vertrekken met een gelei tot over de Nieuwe-Gracht⁽⁴⁾. Den 7 January 1297 sloot hy met Eduard een verbond voor aenval en verdediging⁽⁵⁾, en twee dagen later gaf hy last aen de abten van Gembloux en van Floreffe⁽⁶⁾ om den

(1) Zie de oorkonde by Le Glay, II, bl. 174.

(2) By Thourout.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1296.

(4) Zie boven, bl. 85, en de aenteek. 2. De Nieuwe-Gracht was toen de grensscheiding tusschen Vlaenderen en Artesië of 't graefschap van Artois.

(5) De oorkonde staet by Rymer, I, Part. III, bl. 168.

(6) Twee abtdyen in de buert van Namen.

[p. 466]

koning zyne gehoorzaemheid te gaen opzeggen en hem den oorlog te verklaren⁽¹⁾.

De graef had ten volle gelyk; want in stede van eer en bescherming die Philip aen zynen leenman schuldig was, had hy hem niet laten wedervaren dan hoon en verdrukking. Hy hield daerenboven, uit enkelen wrevel, 's graven dochter gevangen⁽²⁾, zonder gevolg te willen geven aen diens herhaeld beroep op het hooge geregtshof, dat alleen bevoegd was om tusschen den heer en den vasal uitspraek te doen. Philip weigerde derhalve regt aen den graef, en deze mogt in geweten de wapens tegen hem opvatten⁽³⁾.

Ja, maer de koning deed dat ook van zynen kant. Hy stelde een leger op de been van zestig duizend man voetvolk en tien duizend ruiters, onder het bevel van twee-en-dertig graven en dry hertogen,

(1) De inhoud van 's graven brief, aen den koning te overhandigen, wordt gegeven door Meyer, ad ann. 1296. Zie mede Warnkoenig, I, bl. 289, en Kervyn, II, bl. 389.

(2) Philippine stierf in Frankryk aen eene kweling, in 1304 of 1306. Zie Warnk. I, bl. 285.

(3) Zie Oudegherst, II, bl. 268, aenteek. 2.

[p. 467]

waerby nog Jan van Avennes zich vervoegen moest met vyftien honderd mannen van wapenen⁽¹⁾. Ter zelver tyd gebood hy de bisschoppen van Rheims en Senlis het kerkelyk interdict tegen Vlaenderen uit te spreken⁽²⁾. 't Is waer, de graef beriep zich plegtiglyk op den paus⁽³⁾, en kon dus eenigzins het schrikbaer vonnis verwaerloozen⁽⁴⁾; maer hoe zich verweerd tegen zulk eene ontzaggelyke krygsmagt? Helaes! zyne bondgenooten lieten hem in den steek. Koning Eduard gaf schoone woorden in stede van hulptroepen⁽⁵⁾; de keizer bereidde zich met allen ernst om herwaerts te komen⁽⁶⁾,

(1) Zie Warnkoenig, I, bl. 292.

(2) Zy deden dat te Teruanen, den 15 Juny 1297.

(3) Zie Warnk. loc. cit. en Kervyn, II, bl. 392. Wyts beroep was gedagteekend van den 9 Maert.

(4) Zie boven, bl. 315, aenteek. 2. - Zie mede Meyer, ad ann. 1297, en Oudegh. II, bl. 280, aenteek. 1.

(5) Zie Kervyn, II, bl. 393-94. - Eduard meende het nogtans goed met Wyt, ten minste in 1297; maer de engelsche natie was er tegen om den oorlog te voeren in het belang van Vlaenderen. Zie Kervyn, bl. 398.

(6) Eduard had hem dringende brieven geschreven om den graef van Vlaenderen by te staen. Zie de oorkonde by Rymer, I, P. III, bl. 180.

[p. 468]

maer onderscheidene ryksvorsten, door het goud van den franschen koning omgekocht, staken stokken in 't wiel en verwekten oproer, waer Adolf aldra kroon en leven by inschoot⁽¹⁾; de hertog van Bar werd in zyn eigen land aengetast⁽²⁾ en moest het opgeven. Wat bleef er dan? De hertog van Brabant en de graef van Gulik. Deze hielden hun woord, ja, en kwamen met eenige Duitsche heeren⁽³⁾ aen 't hoofd hunner vasallen bystand bieden; doch zulks kon weinig helpen tegen heel de fransche ridderschap en de stedelingen van gansch het ryk: dusdanig dat Vlaenderen nagenoeg aen zyne eigene krachten overgelaten was om den last te dragen van zoo een zwaren oorlog.

Graef Wyt verloor echter den moed niet. Hy zelf, bukkende onder het pak der jaren⁽⁴⁾, kon niet veel

(1) De wederspannigen zetten Adolf af, en kozen in de plaets hertog Albrecht van Oostenryk die, den 2 July 1298, in eenen slag by Worms zynen mededinger met eigen handen den doodsteek toebragt.

(2) Door de koningin Joanna van Navarre, Philips gemalin. Zie Oudegh. II, bl. 280, aenteek. 2.

(3) Kervyn noemt ze, II, bl. 395. Zy waren van den keizer gezonden.

(4) Wyt, in 1297, was meer dan 70 jaer.

[p. 469]

meer verrigten; maer hy had kloeke zonen en onderdanen, moedig genoeg om den vadergrond te betwisten tegen den sterksten vyand. Ongelukkiglyk, Vlaenderens magt was geknot door de verdeeldheid⁽¹⁾, als maer al te duidelyk bleek by den eersten inval der Franschen. De vyandlykheden vingen aen omstreeks half Juny, met het beleg van Ryssel, dat Robrecht van Bethune manhaftiglyk verdedigde. Meteen drong een ander leger verder het land in, naer de kanten van Ieperen, en zeewaert heen, waer het Belle, Sint-Omer, Cassel en Winox-Berghe innam, om vervolgens naer Veurne te trekken en aldus in het hert van West-Vlaenderen te geraken. Hier was men beter gesteld tot wederstand en kwam het tot een treffen; maer ziet, te midden van het gevecht, dat anders gunstig stond voor de Vlamingen, wierp de baljuw van Veurne de grafelyke banier op den grond, en liep over tot den vyand, nog anderen meêslepende en daerdoor den stryd beslissende⁽²⁾. Dit gebeurde den 13 Augusty 1297.

(1) Absque intestina discordia nunquam Gallis Flandria patuisset, zegt Meyer, en hy heeft gelyk.

(2) Zie Meyer, ad ann. 1297.

[p. 470]

De eerlooze landverraders hadden zich van den koning de handen laten vullen, en velen met hen. Ja zeer vele vlaemsche ridders en edellieden waren door Philips goud, door zyne snoode streken, door beloften van eertitels en leenen, van hunnen pligt afgetrokken en tot de fransche belangen overgehaeld⁽¹⁾. Naer de zelfde zyde helden de wethouders en de hooge burgery der groote steden⁽²⁾, waer de Franschman geheime verstandhouding had⁽³⁾, en die hy wist hem met tyd en gelegenheid te zullen in de hand werken. 't Is waer, het volk, het vlaemsche volk had geen deel in dien meineed; het gaf zelfs aen de afvalligen den schandnaem van Leliaerts⁽⁴⁾, en nam, om zyne vaderlandsche gevoelens uit te drukken, den bynaem van Klu-

(1) Meyer noemt er een aental op, en Kervyn nog meer, II, bl. 401, in de aenteekening.

(2) De hertog van Brabant lag met zyn krygsvolk te Gent, omdat de graef geen trouw had in het stedelyk bestuer.

(3) Het was zelfs daerdoor dat de Franschen zoo gemakkelyk meester waren geworden van de opgemelde steden.

(4) Omdat zy aenhangers waren van de fransche of koninklyke Leliën.

[p. 471]

waerts⁽¹⁾; maer kon in den eersten oogenblik zynen leeuwenmoed geen' bot vieren, omdat niets de krachten eener natie lamt gelyk inwendig verraed, uit hoofde van het onderling mistrouwen dat de een van den ander heeft⁽²⁾.

Het kon dus niet missen of de Franschen moesten in 't begin veel voordeel behalen. De steden weêrstonden niet: Douai, Dixmude, Kortryk deden hun poorten open; de schepenen van Brugge droegen hunne sleutels den koning te gemoet; Ryssel zelf, door den nood gepraemd, gaf zich over, en 't scheen dat alle vaderlandsliefde uitgedoofd was.

Op het einde van Augustus landde Eduard te Sluis met een handvol krygslieden, waer niets meê aen te vangen was: en nog zond hy eerlang zyne schepen naer huis, uit vrees dat zy anders door de Franschen mogten verbrand worden. De koning zelf bleef in Vlaenderen, ja, niet om den graef te helpen, maer alleen om eene toenadering met Philip te bewerken. Zulks was niet zeer moeijelyk,

(1) Zinspelende op de klauwen van den vlaemschen Leeuw, gescherpt om de in- en uitlandsche vyanden van Vlaenderen te verscheuren.

(2) Zie Oudegherst, II, bl. 283, aenteek. 1.

[p. 472]

want de zomer ging te ver om nog lang in het veld te kunnen blyven. Een eerste wapenstilstand werd over en weêr toegestemd, die duren moest tot den 7 December⁽¹⁾; doch eer hy ten einde liep, verlengde men hem tot in de maend February⁽²⁾. In den tusschentyd spraken de twee koningen elkander, en sloten ten laetste een tweejarig bestand dat ingang zou nemen op Dry-Koningen dag van het jaer 1298⁽³⁾.

Vlaenderen was in het bestand begrepen, zoo nogtans dat Philip de plaetsen waer hy voor het oogenblik meester van was, behouden moest⁽⁴⁾. Voor het overige hadden de beide vorsten toegestemd dat al hunne twisten zouden onderworpen worden aen het oordeel van paus Bonifacius, met wederzydsche belofte van zich aen de uitspraek des heiligen Vaders te houden⁽⁵⁾. Dit deden zy werke-

(1) De oorkonde staet by Rymer, I, P. III, bl. 191.

(2) Zie Kervyn, II, bl. 408.

(3) De oorkonden by Rymer, bl. 194 en 211. Zie Kervyn, bl. 409 en Warnkoenig, l, bl. 295.

(4) Namelyk Ryssel, Brugge, Kortryk, enz. Zie Oudegherst, II, bl. 284, en Meyer, ad ann. 1297.

(5) De oorkonden staen by Rymer, bl. 195, vlgg.

[p. 473]

lyk voor zoo veel de kerkvoogd de geschillen bylegde die tusschen Engeland en Frankryk bestonden⁽¹⁾. Zy maekten niet alleen vrede⁽²⁾, maer vriendschap zelfs; want Eduard⁽³⁾ trouwde met Margareet koning Philips eigen zuster⁽⁴⁾, terwyl diens dochter Isabelle ten huwelyk beloofd werd aen Eduards oudsten zoon⁽⁵⁾. Maer wanneer de paus, in het belang van denzelfden vrede en volgens den eisch der regtveerdigheid, aen den franschen koning gebood de veroverde vlaemsche steden te ruimen en Philippine aen haer vader weêr te geven, haer de vryheid latende van te trouwen met wien zy wilde, alsdan zag men den aep uit de mouw komen. Het pauselyk bevel, door den bisschop van Durham naer Parys gebragt, werd Philip voorgelezen in de tegenwoordigheid van eenigen zyner magen, onder welke graef Robrecht van Ar-

(1) Het vonnis van den paus staet by Rymer, bl. 200.

(2) Het vredeverdrag staet by Rymer, bl. 208.

(3) Hy was, sedert 1290, weduwenaer van Leonora van Castielje, zyne eerste gemalin.

(4) Mits pauselyke dispensatie in het beletsel van bloedverwantschap. Zie de oorkonde by Rymer, bl. 202.

(5) Het beletsel, ontstaen uit de ondertrouw tusschen den prins van Wallis en Philippine van Vlaenderen, werd weggenomen door paus Bonifacius. De oorkonde staet by Rymer, bl. 199.

[p. 474]

tois⁽¹⁾ die, hoorende waer het hoofd der Kerk heen wilde, de Bulle uit 's bisschops handen rukte en ze in het vuer stak, zeggende dat de koning van Frankryk zulke bevelen van niemand ontving⁽²⁾. Robrecht was een fransch loshoofd, vol van ydelen waen; doch Philip, in stede van hem den mond te snoeren, voegde er van zynen kant by, dat hy, verre van zich te gedragen aen de eischen van Roomen, onmiddelyk na afloop van het bestand, den oorlog in Vlaenderen zou doen hernemen⁽³⁾.

Philip had deze woorden kunnen sparen; want de grachten welke men te Brugge en elders groef, de bolwerken die men er opwierp, zeiden opentlyk genoeg wat de koning in 't hoofd had. Graef Wyt nam insgelyks het bestand te baet om Damme,

(1) Deze Robrecht, de eigen oom der koningin, had reeds zynen tand op Vlaenderen gewet, 't geen hem ongetwyfeld toegezeid was, tot een aenhangsel van zyn comté d'Artois. Zie Warnk. I, bl. 283.

(2) Zie Meyer, ad ann. 1298, Oudegh. II, bl. 285, en Velly, Hist. de Fr. VII, bl. 140, vlgg.

(3) Zie Warnkoenig, I, bl. 296.

[p. 475]

Ardenburg, Gent, Deynze, Audenaerde, Ieperen en Cassel te versterken⁽¹⁾; doch moedeloos en afgeleefd als hy was, gaf hy, den 3 November 1299, 't bestier van het land, te samen met den last des krygs, over aen zyn oudsten zoon Robrecht, en begaf zich naer het slot van Rupelmonde, alwaer hy achter stevige vesten en torens den uitslag der zaken kon afwachten⁽²⁾.

Den 6 January 1300 liep het bestand ten eind. Dien dag zelf kwam Karel van Valois, des konings eigen broeder, met eene aenzienlyke magt naer Vlaenderen, verraste Douai in 't voorbygaen, en trok door Brugge naer Damme, dat hy belegerde. Te vergeefs beproefde de altyd trouwe heer Philip van Maldeghem⁽³⁾ met een duizendtal kloeke borsten de Franschen tegen te houden: hy werd verslagen, gevankelyk weggevoerd, zyn slot in brand gestoken en geheel de omstreek verwoest⁽⁴⁾. Zulks

(1) Zie Warnkoenig, I, bl. 297.

(2) Zie Warnk. loc. cit. en Meyer, ad ann. 1299.

(3) Het slot en de heerlykheid van Maldeghem lag tusschen Eecloo en Damme.

(4) Zie Meyer, ad ann. 1299, en Oudegherst, II, bl. 291.

[p. 476]

was aldra ook het lot der omstreken van Ieperen, van Deynze, van Gent, van Damme en andere steden, die verdedigd werden door 's graven zonen; maer den 23 April viel Damme in de handen des vyands, ondanks al de poogingen van Robrecht en diens broeder Willem om de stad te ontzetten. Van daer trok Karel van Valois naer Ardenburg, alwaer, eilaes! de gentsche wethouders hem de sleutels hunner stad gingen aenbieden, en zich vrywillig aen den koning overgeven: zoo wel had deze zynen ledigen tyd weten te gebruiken om het verraed te doen medewerken met zyne wapens⁽¹⁾.

De afval van Gent was een harde slag voor den ouden graef. Wat kon de gryzaert, wat konden zyne edelmoedige kinderen nog aenvangen? Verlaten van al zyne bondgenooten: van koning Eduard die zyne dierste eeden geschonden had⁽²⁾, van

(1) Zie Meyer, ad ann. 1300, en Oudegherst, II, bl. 291, alsmede de aenteek. 4 aldaer.

(2) Eduard had gezworen dat hy nimmer vrede zou maken met koning Philip, zonder graef Wyt daerin te begrypen. Zie Oudegh. II, bl. 289, aenteek. 1, en Meyer, ad ann. 1298.

[p. 477]

Albrecht van Oostenryk, die eene gemalin voor zynen zoon uit Philips handen ontving⁽¹⁾, van zynen kleinzoon zelfs hertog Jan II van Brabant⁽²⁾, en, wat veel erger was, van een groot gedeelte zyner eigen edellieden en onderdanen, wat bleef den rampzaligen vorst over dan het hoofd te buigen en zyn noodlot te ondergaen?

Aengemaend door eenige, misschien door valsche vrienden, begaf zich Wyt in 't laetste van April naer Ardenburg om Karel van Valois te spreken en diens tusschenkomst in te roepen tot bekoming van den vrede op eenigzins aennemelyke voorwaerden. De fransche krygsvoogd verklaerde dat er voor den graef niets anders te doen stond dan al de plaetsen die nog bezettingen hadden over te leveren, en zich zelven te bevelen in 's konings genade. Ten dien einde ried hy hem van met Robrecht en Willem en met de voornaemste baronnen des lands naer Parys te gaen, en zyn koninkly-

(1) Philips jongste zuster Blanca trouwde met Rudolf van Oostenryk, Albrechts zoon. Zie Schmidt, I, bl. 653.

(2) Zie Meyer, ad ann. 1300.

[p. 478]

ken broeder te voet te vallen, er byvoegende dat, indien de vrede binnen het jaer niet tot stand kwam, hy er borg voor bleef dat de graef met heel zyn gevolg ongehinderd zou mogen naer Vlaenderen wederkeeren⁽¹⁾.

Wyt stemde toe. Den 8 Mei vertrok hy met zyne twee oudste zonen. Een-en-vyftig vlaemsche edelieden⁽²⁾ volgden hunne vorsten. Te Parys aengekomen zynde, werden allen ten hove ingeleid door Karel van Valois en den graef van Savoye. Wyt boog de kniën en vroeg genade. De koning zag hem aen zonder spreken; doch vernemende uit Karels mond wat deze den smeeker beloofd had, zeide hy op eenen barschen toon aen den graef van Vlaenderen: het leven wil ik u laten, maer vrede maken niet; en myns broeders belofte buiten myne weet gedaen, verbindt my niet⁽³⁾.

Wat zou Philip verbonden hebben? Hy gaf bevel

(1) Zie Meyer, ad ann. 1300.

(2) Zy zyn allen opgenoemd by Kervyn, II, bl. 426.

(3) Zie Meyer, ad ann. 1300. Karel van Valois, verontweerdigd over 's konings gedrag, ruimde het ryk en begaf zich naer Italië. Zie Meyer, ad ann. 1300, circa fin. en Oudegh. II, bl. 294, aenteek. 6.

[p. 479]

Wyt en de zynen in hechtenis te nemen, en deed ze vast zetten, den graef in den toren van Compiègne, zyne kinderen in de kasteelen van Chinon⁽¹⁾ en Issoudun⁽²⁾, de vlaemsche edellieden in onderscheidene sloten van het ryk⁽³⁾. Dit was veel zekerder dan zich aen het woord van zyn' broeder te houden, en grootmoedig te wezen.

(1) By Tours.

(2) In het dusgenaemde Berri.

(3) De byzonderheden staen by Kervyn, II, bl. 427, vlgg.