Vaderlandsche historie. Deel 4

[p. 343]

Tiende hoofdstuk.

vlaenderen onder joanna van constantinopelen. - haer huwelyk met ferdinand van portugael. - nieuwe twisten met frankryk. - bondgenootschap tegen den koning. - de slag van bouvines.

1205-1214.

Gelyktydige koningen van Frankryk.

Philip-Auguste.

Terwyl de fransche en vlaemsche ridderschap in het Oosten aen 't kryg voeren was, had Philip-Auguste in zyn ryk, verre van stil te zitten, zeer veel werks verrigt, ja, en met beteren uitslag dan de kruisvaerders. De vrede dien hy, in 1200, met koning Jan van Engeland gesloten had, kon geenen duer hebben; want het was Philip niet te doen om met zynen gekroonden leenman in vriendschap te leven, maer wel om dien uit de graefschappen en hertogdommen welke hy in het ryk bezat uit te dryven, en deze leenen tot de fransche kroon te doen wederkeeren, op dat hy, die de kroon droeg, ook eens in den vollen zin van het woord mogt ko-

[p. 344]

ning wezen, en voor de wapens zyner vasallen niet meer zou moeten wyken.

En het gold hier geene kleine wyd en zyd verstrooide heerlykheden, maer een aental uitgebreide landen; want Normandyë⁽¹⁾ niet alleen, maer Anjou⁽²⁾, Touraine⁽³⁾, Maine⁽⁴⁾ en Poitou⁽⁵⁾, alsmede het hertogdom van Guyenne⁽⁶⁾, met andere woorden bykans geheel het Westen van Frankryk tot aen het Pyreneesch gebergte, behoorde den engelschen vorst⁽⁷⁾, die dus veel ryker en magtiger

(1) Het hertogdom van Normandyë had 60 mylen in de lengte, 32 in de breedte en 240 in den omtrek.

(2) Dat landschap, waer Angers de hoofdstad van was, breidde zich uit op eene lengte van 30 mylen en eene breedte van 20.

(3) De Touraine, of het land van Tours, was 23 mylen lang en 22 breed.

(4) Het oude Cenomannia, had eene lengte van 35 mylen en eene breedte van 20.

(5) Of het land van Poitiers, was 55 mylen lang en 25 breed.

(6) Het hertogdom van Guyenne, bestaende uit een groot deel van het oude Aquitanië, waer 't zynen naem van had, was 90 mylen lang en nagenoeg even zoo breed.

(7) De meeste dier landen waren aen Engeland gegaen door het huwelyk van koning Hendrik II met Leonora van Aquitanië, vroeger getrouwd met Lodewyk VII (Zie boven, bl. 272, en de aenteek. 3); maer dat huwelyk was gebroken geworden.

[p. 345]

in het koningryk was dan de koning zelf⁽¹⁾. Deze, natuerlyker wyze jaloers van de grootheid zyns leenmans, had daer reeds lang aen getornd, toen een buitengewoon geval hem te stade kwam om er een eind aen te stellen. In 1203 vermoordde Jan van Engeland zyn' jongen neef Arthur erfgraef van Brittanje⁽²⁾ die hem in den weg stond⁽³⁾. Dit schelmstuk verwekte in het ryk eene algemeene verontweerdiging, waer koning Philip gebruik van maekte, den moordenaer dagvaerdende voor zyn hoog geregtshof⁽⁴⁾, om zich te verantwoorden wegens de gruweldaed die hem aengetegen werd. Jan wachtte zich wel van voor de fransche Pairs te verschynen; maer hy werd niet te min gevonnisd,

(1) Zie Guizot, Cours d'Histoire moderne, treizième Leçon.

(2) Versta het Armorikaensch Brittanje in Frankryk.

(3) In 1199 had Jan zyn twaelfjarigen neef van den troon van Engeland weten uit te sluiten, alhoewel Arthur daer het meeste regt toe had.

(4) De Cour des Pairs.

[p. 346]

pligtig erkend, vervallen verklaerd van al de leenen welke hy in het koningryk bezat, en ja ter dood verwezen⁽¹⁾. Zonder dralen nam Philip-Auguste de wapens op, en had het geluk van binnen de twee jaer al de bovengemelde landen te veroveren, behalve het hertogdom van Guyenne dat alleen nog aen den engelschen vorst bleef gehoorzamen⁽²⁾.

De lezer had noodig dit te weten, om zich een goed denkbeeld te vormen van den toestand waer Vlaenderen zich in bevond, by de dood van keizer Boudewyn. Deze liet twee dochters na, Joanna en Margareet van Constantinopelen, de eerste van welke ongeveer vyftien⁽³⁾ jaren oud was. Beide bewoonden het kasteel van Gent, onder het toezigt van haren vaderlyken oom, graef Philip van Namen⁽⁴⁾; maer de koning van Frankryk, vreezende

(1) Zie Schmidt, Geschichte von Frankreich, I, bl. 428.

(2) Zie Guizot, 13^e leçon. - Het pas gemeld Brittanje hing af van het hertogdom van Normandyë, en werd dus op zyne beurt een achterleen van de fransche kroon.

(3) Joanna, volgens Meyer, was geboren in 1190. Margareta was nog merkelyk jonger.

(4) Zie boven, bl. 316.

[p. 347]

dat de Vlamingen buiten zyne weet en tegen zyn belang van de hand der oudste beschikken mogten, zocht de gezusters onder zyne eigene oogen te hebben, en bragt het, door geld zoo wel als door schoone beloften, zoo ver, dat Philip de jonge vorstinnen heimelyk naer Parys voerde, om daer aen 's konings hof te verblyven⁽¹⁾. Af te keuren was dat niet; want de koning, als leenheer van Vlaenderen, had zeker regt tot de oppervoogdy van 's lands weezen, en mogt maetregelen nemen om te beletten dat de erfgenaem des graefschaps, door huwelyksbetrekkingen met Engeland aen te gaen, koning Jan in de hand werkte en nieuwe moeijelykheden voor de fransche kroon deed ontstaen.

Niettemin waren de Vlamingen, de Gentenaers vooral, zoodanig misnoegd wegens het schielyk vertrek van Joanna en hare zuster, dat zy den naemschen graef dwongen hun land zoo wel als dat van Henegau te ruimen, en het bestier der

(1) Zie Meyer, in het begin van het achtste boek zyner Annales. Het vertrek der beide kinderen kan nogtans geen plaets gehad hebben, dan nadat de dood van Boudewyn in Vlaenderen bekend was, derhalve eerst in 1207 of 1208.

[p. 348]

beide graefschappen aen Bosschaert van Avennes alleen in handen gaven⁽¹⁾. Zy deden meer. Zy lieten den koning weten dat, indien hy de jonge vorstinnen niet liet naer huis komen, zy den Engelschman in het land zouden roepen, en zien wat hun te doen stond⁽²⁾.

Tot daer mogt Philip-Auguste het niet laten komen: ook haestte hy zich om Joanna's echt te voltrekken, iets waer hy door vrouw Mathilde⁽³⁾ in geholpen werd. Deze stelde haer eigen neef Ferdinand van Portugael voor⁽⁴⁾, en daer de koning van zulke verbindtenis hoegenaemd niets te vreezen had, stemde hy er gemakkelyk in toe, op voorwaerde echter dat de toekomende gemael de steden van Aire en Sint-Omer⁽⁵⁾ aen Frankryk af zou staen. Zulks kon Ferdinand niet, als van zelf

(1) Meyer, loc. cit. Zie mede Oudegh. II, bl. 58, aenteek. 1, en boven, bl. 316, aenteek. 4.

(2) Zie Kervyn, II, bl. 165.

(3) De weduwe van Philip van Elsaten.

(4) Hy was de zoon van Sanctius I, koning van Portugael en Mathildes broeder.

(5) Deze waren door den vrede van Peronne aen Vlaenderen weêrgegeven. Zie boven, bl. 309.

[p. 349]

spreekt⁽¹⁾; maer toch gaf hy zyn woord, weshalve de zaek weldra geklonken was. In de eerste dagen van 1211 werd het trouwfeest te Parys plegtiglyk gevierd, te weten op de kosten van Vlaenderen en van Henegau⁽²⁾. Vervolgens deden de echtgenooten hulde aen den koning⁽³⁾, en vertrokken naer Vlaenderen. Maer ziet, wanneer zy te Peronne aenkwamen, stond daer des konings zoon Lodewyk, die met gewapende magt de voorbaen had genomen, en deed hen opsluiten in het kasteel der stad, tot dat hy zich meester had gemaekt van Aire en Sint-Omer en er goede bezettingen in gesteld, om zeker te zyn dat beide steden, byaldien Ferdinand zyn woord introk, hem niet meer zouden ontsnappen. Zyn doel bereikt hebbende, liet hy de jonge getrouwden hunne reis voortzetten⁽⁴⁾.

Nu zag Joanna's gemael met wien hy te doen had, en ontving van de fransche trouw een staeltje waer hy uit opmaken kon wat hem verder van 's konings

(1) Inderdaed, die steden hoorden hem niet toe, en derhalve kon hy er niet van beschikken.

(2) Zie Oudegherst, II, bl. 62 en de aenteek.

(3) De oorkonde staet by Warnkoenig, I, bl. 345.

(4) Zie Meyer, ad ann. 1211.

[p. 350]

wege te verwachten bleef. De ontroerde gravin viel ziek te Douai. Ferdinand beval haer aen de zorg van vrouw Mathilde, die meê van Parys gekomen was, terwyl hy zelf zynen weg voortzette om zoo haest mogelyk de vlaemsche steden te bezoeken, waer hy hoorde dat reeds eene zekere gisting ontstaen was. Die van Kortryk, van Ieperen en Brugge ontvingen hem vriendelyk; maer Gent sloot zyn poorten, verre van Ferdinand in te halen. De burgery liet hem weten dat zy met hem niets uitstaende had en Joanna alleen voor landvorstin erkende⁽¹⁾.

Daerop keerde Ferdinand haestig naer Douai, met het inzigt, naer 't schynt⁽²⁾, van de wapens tegen den Franschman op te vatten. Maer hy liet zich overhalen door zyne gemalin, zyne moei en eenige edellieden, om de zaek in der minne te vereffenen, dat is te zeggen, om van de verraste steden af te zien, gelyk hy werkelyk deed door een

(1) De Gentenaers waren tegen Joanna's huwelyk, en zouden haer liever hebben zien trouwen met eenen engelschen vorst. Zie Oudegh. II, bl. 65, en de Annales Gallo-Flandriae van Buzelinus, bl. 259.

(2) Zie Warnkoenig, I, bl. 222.

[p. 351]

verdrag gesloten niet ver van Pont-à-Wendin⁽¹⁾, den 24 February 1211⁽²⁾.

Philips zoon won dus het spel, en Ferdinand mogt zyn spyt verkroppen. Kort daerna begaf hy zich met Joanna naer Gent, waer beide dit mael eerbiedig ontvangen werden. De burgery betaelde zelfs eene boet voor haer onheusch gedrag, doch verzocht tevens eene wyziging in het stedelyk bestuer, hetgeen haer toegestaen werd. Tot dan toe waren de dertien schepenen van Gent uitsluitelyk gekozen geworden in eenige adelyke familiën⁽³⁾, welke zich aldus eene soort van meesterschap over de stad aenmatigden, en daer wel eens misbruik van maekten. Om daer in te voorzien, verkregen de Gentenaers dat voortaen ieder jaer vier aenzienlyke persoonen, door den graef telkens te noemen in de vier parochiën, de schepenen zouden kiezen onder de deftigste en bekwaemste ingezetenen, met besprek dat niemand twee mael achtereen,

(1) Tusschen Ryssel en Lens.

(2) De oorkonde staet by Warnkoenig, I, bl. 346.

(3) Namelyk die van Ser Sanders, Ser Symoens, Borluut en Bette. Zie Warnk. III, bl. 93.

[p. 352]

maer slechts het derde jaer zou mogen herkozen worden⁽¹⁾.

Door deze gunst won Ferdinand de gemoederen van het gentsche volk; maer hetgeen hem byzonder veel vrienden maekte was, dat hy zich genegen toonde om wraek te nemen van den hoon hem door des konings zoon aengedaen en, ten dien einde, met Engeland samen te spannen. Sedert lang reeds helde Vlaenderen naer dien kant. Het had van den franschen leenheer zoo veel te lyden gehad, zoo veel onregt en bedrog moeten uitstaen, dat het natuerlyker wyze eenen steun zocht in zyn overzeeschen nabuer, met wien het niet alleen gemeene belangen, maer ook byzondere handelsbetrekkingen te handhaven had, en wiens vriendschap steeds ten meerderen voordeele van het land had gestrekt. Ferdinand werkte dus geheel in den zin der Vlamingen, wanneer hy, in 1212, met koning Jan van Engeland een verbond van wederzydsche hulp aenging⁽²⁾, doch 't welk hy geheim wilde houden, om

(1) Zie Warnkoenig, loc. cit. en de oorkonde aldaer, bl. 251. Zie mede Diericx, Mém. sur la ville de Gand, I, bl. 168.

(2) De oorkonde staet by Rymer, I, bl. 50.

[p. 353]

er by goede gelegenheid zich van te bedienen. Ongelukkiglyk hield hy geen rekening van zyns bondgenoots wangedrag, waerdoor deze gehaet en veracht werd van zyn eigen volk, en met de Kerk in den hevigsten twist geraekte. Dit ging zoo ver dat paus Innocentius, na alle middelen van overtuiging vruchteloos te hebben aengewend, den verwaten koning in den ban deed, zyne onderdanen ontsloeg van hunnen eed van getrouwigheid, en zyne regten tot den troon overdroeg op Philip-Auguste, dien vorst uitnoodigende om zich door de wapens van Engeland meester te maken⁽¹⁾.

(1) Verwaende halfweters en ongodsdienstige schryvers hebben het gedrag van Innocentius durven beoordeelen, en dien by uitstek grooten man beschuldigd van misbruik zyner magt. Maer zy die de maetschappy der twaelfde en dertiende eeuw, die den staet der Kerk en der Europesche ryken, die de hooge belangen van het menschdom in die tyden, door een grondig onderzoek hebben leeren kennen, verre van Innocentius te laken, loven zynen yver, pryzen zyne onvergelykelyke deugd, en wettigen zynen handel. Zie het werk van Frederik Hurter, in 't Fr. vertaeld onder den titel van Hist. d'Innocent III, enz. Liv. XVII, en de schoone Inleiding van den vertaler, Alex. De Saint-Chéron. - Zie mede het verdienstelyk werk van Gosselin, Pouvoir du Pape au moyen-âge, deuxième Partie, ch. 1-2.

[p. 354]

De koning van Frankryk, in andere gevallen zoo haestig niet om de bevelen van Roomen te volbrengen, verzuimde dit mael geenen oogenblik. In de maend April 1213 beriep hy zyne leenmannen op eenen ryksdag te Soissons, en vorderde hunnen dienst voor den aenstaenden krygstogt. Allen beloofden hem met de wapens te zullen bystaen, graef Ferdinand alleen uitgezonderd, die verklaerde geene leenpligt schuldig te zyn noch te willen vervullen, voor aleer de koning Aire en Sint-Omer aen Vlaenderen zou hebben weêrgegeven. Philip, zonder zyn ongelyk te erkennen, bood eene vergoeding aen voor de twee steden; maer de graef bleef halsstarrig weigeren, en liet gemakkelyk raden dat hy elders zyn woord gegeven had⁽¹⁾.

Middelerwyl verzamelde te Beunen, te Calais en te Grevelingen de fransche vloot, bestaende uit zeventien honderd schepen; de baronnen met hun krygsvolk kwamen af van alle kanten om te vertrekken, toen op eens een pauselyke gezant de ty-

(1) Zie Meyer, ad ann. 1213.

[p. 355]

ding bragt dat koning Jan zich met het hoofd der Kerk plegtiglyk verzoend had, weshalve de vonnissen tegen hem geveld ingeroepen waren, en de togt naer Engeland geen' voortgang, hebben moest⁽¹⁾. Philip kromp van spyt dat hy nu zoo veel verloren kosten gedaen had; maer als wilde hy toch zynen wrevel bot vieren, en verbitterd zynde op graef Ferdinand, besloot hy plotseling de magt, welke hy aen de hand had, tegen Vlaenderen te keeren dat in bond had durven treden met den Engelschman. Meteen geeft hy bevel aen zyne schepen van naer de Vlaemsche kusten te stevenen, terwyl hy zelf aen 't hoofd van zyne ridderschap en van eene ontelbare menigte, van Grevelingen uitgaende, het land inrukt, zonder wederstand mag men zeggen, want volk noch vorst verwachtte zich aen zulken inval.

Den 23 Mei nam hy Cassel in, vervolgens Ieperen en Brugge, en drong door tot Gent, waer hy 't beleg om sloeg. Ferdinand had geen moeite gespaerd om den koning tegen te houden door allerlei voorstellen; maer ziende dat Philip geen reden

(1) De oorkonden staen by Rymer, I, bl. 53-58.

[p. 356]

verstaen wilde, had hy in der yl naer Engeland om hulp gezonden, en was al vooraf naer den zeekant getrokken, zyne bondgenooten met brandend ongeduld afwachtende.

De fransche vloot, langs de Vlaemsche oevers opvarende, had zich gerigt naer het Zwyn⁽¹⁾ en was daer in gezeild tot tegen Damme, wanneer zy, op den 30 Mei⁽²⁾, door den graef van Salisbury verrast, onvoorziens aengerand en zoo duchtig geslagen werd dat er, eer 't avond was, 400 schepen buit gemaekt waren, zonder die welke de Engelschen in den grond geboord hadden.

Daegs daerna kwam Ferdinand Damme belegeren met al de Vlamingen welke hy in der haest had kunnen byeen rukken. De stad was bezet door 240 ridders en 10,000 mannen van wapenen, eene magt, waer onze graef kwalyk de helft kon tegen stellen; maer ondanks zyne minderheid dorst hy

(1) Het Zwyn was een groote zeeboezem die, naby de monding der hedendaegsche Wester-Schelde, mylen ver in het land strekte, en aen wiens uiteind Damme gebouwd was, dat aldus de schoonste haven had die men destyds kende. Zie boven, bl. 266, aenteek. 5.

(2) Donderdags voor Sinxen, zegt Meyer.

[p. 357]

slag leveren en streed met zulke onversaegdheid, dat hy de overwinning behaeld zou hebben, hadden de Franschen in 't eind geene hulp gekregen van 500 ruiters, die 't gevecht ten hunnen voordeele beslisten. Vele landzaten sneuvelden, eenigen vielen in 's vyands handen, doch de graef ontkwam het op de engelsche vloot die het anker ging werpen voor het eiland Walcheren⁽¹⁾.

De koning te Gent vernomen hebbende wat er achter zynen rug omging, onderbrak aenstonds het beleg, en kwam naer Damme geyld om zyne vloot te redden. Hy vond ze deerlyk mishandeld, eene schaduw slechts van 't geen zy was acht dagen te voren: daerenboven waren de nog overblyvende schepen zoo goed als gevangen, kunnende het Zwyn niet uit zonder de Engelschen te gemoet te loopen, die er kort regt zouden meê gemaekt hebben. In dien toestand van zaken wist Philip niets beter te doen dan zelf zyne zeemagt te vernielen, opdat zy ten minste den vyand tot geen versterking dienen zou: hy beval de overige vaertuigen in brand te steken, en deed, om niet alleen schade te lyden, de

(1) Zie Meyer, ad ann. 1213, en Kervyn, II, bl. 181.

[p. 358]

stad zoo wel als haren omtrek, dat is dorpen en veldoogst in asch leggen, waerna hy Brugge eene zware som gelds afdwong, en vervolgens naer Gent keerde om 't beleg voort te zetten. De stad moest het insgelyks opgeven, maer kocht zich vry van het vuer door eene boet van 30,000 marken zilvers. Zoo deden ook die van Ieperen, terwyl de koning over Kortryk, Ryssel en Douai terug naer zyn land trok, latende in de twee laetste steden eene bezetting⁽¹⁾.

Vlaenderen had veel geleden; doch verre van den moed te verliezen of zich ten ondere te geven, was het razender dan ooit tegen de fransche brandstichters. Deze waren nauwelyks weg, of de graef keerde weêr uit Zeeland, vergezeld van hollandsche krygsbenden welke hem kwamen ondersteunen⁽²⁾. De vlaemsche adel wachtte hem reeds te Kortryk; de henegauwsche te Audenaerde. Gent en Brugge ontvingen den vorst met vreugd, zoo wel als Ieperen, waer hy heen trok om het te versterken. Vervolgens ging hy naer Doornik, dat met

(1) Zie Meyer, ad ann. 1213.

(2) Zie Wagenaar, II, bl. 335.

[p. 359]

den koning heulde, nam het in, en legde de burgery eene zware geldboet op, waerna hy, alhoewel zoo ziek dat men hem in een' leuningstoel dragen moest, naer Ryssel voer om de Franschen daer uit te dryven. Hy had er geen moeite meê; want de inwoonders zelf joegen die vreemdelingen hunne stad uit, en haelden den graef binnen met alle teekens van blydschap⁽¹⁾.

Deze gunstige ommekeer werd aenstonds door Ferdinand geboodschapt aen koning Jan van Engeland, met aenvraeg tevens van nieuwe hulpbenden; maer eerlang kwam die van Frankryk wraek oefenen tegen Ryssel, dat hy andermael overweldigde en in den grond verwoestte. Cassel en Doornik vielen mede in zyne handen; want de graef had geen magt genoeg om den vyand tegen te houden, die echter welhaest het land ruimde om de Engelschen te gaen bevechten in Anjou, waer zy eenen inval gedaen hadden⁽²⁾.

Hiermede eindigden de zomer en de vyandlyk-

(1) Zie Meyer, ad ann. cit.

(2) Zie Meyer loc. cit., Buzelini Annales, bl. 262-63, en Kervyn, II, bl. 185.

[p. 360]

heden van 1213. De Franschen hadden een deel van Vlaenderen met puinen overdekt en den haet ontstoken in al de harten, doch meest van al in dat van Ferdinand, die zyne woede geen meester was. Hy zou met den Turk aengespannen hebben om het den koning betaeld te zetten; maer moest zoo ver niet zoeken, want hy had aen zyn deur eenen vyand van Frankryk, bereid om hemel en aerde te roeren tegen Philip-Auguste. Het was Reinout van Dammartin⁽¹⁾, graef van Boulogne, een wilde kerel die, het zy nu te regt of te onregt, al zyne leenen had zien aenslaen, maer daerom juist op den koning dusdanig gebeten was, dat hy gansch den winter heen en weêr liep om een bondgenootschap tot stand te brengen hetwelk in staet ware Philip van zynen troon te werpen. Dat Jan van Engeland en graef Ferdinand daer de hand toe leenden, kan men raden; maer zy waren de eenigsten niet. Keizer Otto van Brunswyk⁽²⁾ wrokte insgelyks tegen den franschen koning die Frederik den Tweede

(1) Naem van eene fransche stad, thans maer een dorp meer, niet verre van Meaux.

(2) Otto was de eigen neef van Jan van Engeland.

[p. 361]

ondersteunde⁽¹⁾: hy ook zou dus meê doen, zoo wel als de graven van Holland, van Limburg en van Namen⁽²⁾; ja de hertog van Brabant zelf, ofschoon tot dan toe met Philip-Auguste bevriend, werd door den vorst; der Vlamingen als 't ware gedwongen om in het verbond te treden⁽³⁾ en de wapens tegen Frankryk op te vatten⁽⁴⁾.

Men ziet derhalve dat er een vreesselyk onweêr broeide tegen Vlaenderens vyand. Daer kwam nog by dat onderscheidene groote vasallen der fransche

(1) Otto, na de dood van Philip van Zwaben (zie boven, bl. 324, aenteek. 1) in 1208 tot keizer erkend, was in 1212 onttroond en vervangen geworden door Frederik II. Daer zal later spraek van zyn in de geschiedenis van Brabant.

(2) Of liever diens zoon. De vader, een vorst van fransche afkomst, en tevens leenman van het keizerryk, meende hier twee heeren te moeten dienen: hy zelf ging dan Philip-Auguste helpen, terwyl zyn zoon Otto's banieren volgde. Dit zal te pas komen in de geschiedenis van Namen.

(3) Dit zal mede nader verklaerd worden in de geschiedenis van Brabant. Zie by voorraed Oudegh. II, bl. 92, aenteek. 2.

(4) Zie Meyer, ad ann. 1214. Zie mede Warnkoenig, I, bl. 225-26.

[p. 362]

kroon, den trots en den willekeur huns leenheers moede zynde, voornemens waren heimelyk of opentlyk de bondgenooten in de hand te werken⁽¹⁾. Geen wonder dus, indien deze laetsten zoo zeker meenden te zyn van hun stuk, dat zy, te Valencyn byeenkomende om den veldtogt aen te vangen, reeds voorloopig het ryk van Philip onder elkander verdeelden⁽²⁾, als om daer naderhand geen moeite meer meê te hebben. Graef Ferdinand zou Parys nemen met de ryke provinciën tusschen Seine en Schelde; Reinout van Dammartin was te vrede met Vermandois; Champagne en Burgondië gingen aen keizer Otto, terwyl de koning van Engeland weder in bezit zou treden van zyn vorige leenen aen gene zyde der Loire. Wat de mindere bondgenooten raekte, daer werd hun ieder eene goede brok toegezeid, volgens dat het pas zou geven⁽³⁾.

De verbonden vorsten zouden zeker beter gewacht hebben tot de vogel gevangen was, om zyn

(1) Zie Warnkoenig, bl. 226, en Kervyn, II, bl. 188.

(2) Het tweevoudig doel van het bondgenootschap was de verdeeling van Frankryk, en de onttrooning van Frederik II in Duitschland.

(3) Zie Oudegh. II, bl. 92, aenteek. 2.

[p. 363]

pluimen te verloten; maer zoo veel verstand had er niet een: zy bedachten zelfs niet dat bondschappen waer baetzucht de eenige dryfveêr van is, zelden hun doel treffen, en waren maer haestig om aen 't vechten te zyn.

Daer kwam hun de fransche koning weldra gelegenheid toe geven. Hy had een heir van vyf-en-zeventig duizend man op de been gebragt, waermeê hy naer Peronne afzakte, om zoo over Atrecht Vlaenderen te bereiken, liever hebbende den vyand op vreemden bodem te gaen zoeken, dan hem in zyn eigen land af te wachten. Zulks moest echter stout genoeg schynen⁽¹⁾; want de keizer had eens zoo veel manschap in 't veld te brengen; maer zyn ruitery was zoo goed niet als de fransche. Evenwel den 23^sten July 1214 verscheen Philip in de nabyheid van Doornik, 't welk gereed stond om hem zyne poorten te openen, toen hy vernam dat de keizerlyken Mortagne⁽²⁾ bereikt hadden en met grooten

(1) Des te meer daer Jan van Engeland op dat oogenblik in Poitou gevallen was, waer Philips zoon met een deel der fransche magt het hoofd moest bieden. Zie Warnk. I, bl. 226, en Le Glay, I, bl. 495.

(2) Dry mylen bezuiden Doornik, op den samenloop van Scarpe en Schelde. 21

[p. 364]

spoed afkwamen. Het was daer niet goed om slag te leveren⁽¹⁾, weshalve de koning aen de zynen bevel gaf van naer Ryssel te keeren. Tusschen deze stad en Doornik ligt een dorp met name Bouvines, op den regten boord der Marke⁽²⁾, waer het een brug over heeft⁽³⁾. Langs daer moest Philip zynen weg nemen⁽⁴⁾; maer nauwelyks was hy met het gros van 't leger de brug over, of men boodschapte hem dat zyne achterhoede reeds aengerand werd door Otto's voorwacht: wilde hy dan niet schynen te vlugten, zoo diende hy aenstonds den stryd te wagen. Inderdaed, de koning deed ylings zyne benden weêrkeeren, en schaerde die, naer mate zy aenkwamen, in slagorde, derwyze dat het krygsvolk de zon in den rug had, een goede voorzorg, want het was dien dag brandend heet. Aen den anderen kant nam de keizer post op eene hoogte, en dus ook geene ongunstige plaets, doch met het

(1) Zie Le Glay, I, bl. 498, aenteek. 2.

(2) Onbeduidend riviertje, dat by Marquette in de Deule valt. Zie Buzelinus, Gallo-Flandriae, bl. 69.

(3) Daerom heet men 't heden Pont-à-Bouvines.

(4) Daer was geen andere heirbaen tusschen Ryssel en Doornik. Zie Warnk. I, bl. 227, aenteek. 1.

[p. 365]

gezigt vlak in 't Zuiden. De beide legers breidden zich uit op ééne regte lyn, waer Philip het midden van bekleedde, terwyl hy 't bevel van zyn' regter vleugel toevertrouwde aen hertog Odo van Burgondië, en dat van den linker aen de graven van Dreux en van Auxerre, twee vorsten van koninklyken bloede. De keizer nam insgelyks plaets, met de duitsche ridderschap, in het middendeel van zyn heir, stellende de Engelschen⁽¹⁾, de Brabanders, te samen met de Saksische en Brunswyksche ruitery, aen zyn regten kant, onder de graven van Salisbury en van Boulogne, en latende graef Ferdinand het bevel voeren, aen de linker zyde, over de Vlamingen, de Hollanders en de Henegauwers⁽²⁾.

Het was de 27^ste July, juist een Zondag.

Het gevecht ving aen omstreeks half twee, en duerde bykans zes uren. De benden van hertog Odo vielen verwoed op den linker vleugel van het keizerlyk leger, maer werden met groot verlies

(1) Zy waren ten getalle van zes duizend. Zie Warnk. I, bl. 226.

(2) Zie Warnkoenig, I, bl. 227-28.

[p. 366]

terug geslagen. Een tweede aenval gelukte niet beter. De Vlamingen vochten zoo dapper, dat hunne tegenstanders het gingen te kwaed krygen, en ja begonnen te deinzen, wanneer zy gelukkiglyk door versche hulptroepen bygestaen werden en in staet gesteld om het gevecht te hernieuwen. Ferdinand gedroeg zich als een waren oorlogsheld: twee peerden waren reeds onder hem dood gebleven; hy zelfhad wonden op wonden ontvangen en druipte van bloed. Niettemin hield hy 't vol, haest geen plaets meer hebbende om zyn voeten te zetten te midden van de lyken, die den grond bezaeiden. Doch daer al 't geweld des vyands op hem gerigt was, bezweken al voor en na zyne koenste ridders, tot dat hy eindelyk, nog steeds met het zweerd in de vuist, maer uitgeput van krachten, zyn kniën voelde buigen, zyn oogen schemeren en, op 't punt van in onmagt te vallen, genoodzaekt werd zich over te geven, tot groote schade der zynen, die daerdoor den moed verloren⁽¹⁾.

Het had aen dien kant dry volle uren geduerd. Op het oogenblik dat Ferdinand in 's vyands han-

(1) Zie Meyer, ad ann. 1214.

[p. 367]

den viel, ontsnapte de koning aen een groot gevaer. De duitsche pykeniers eenen aenval van het fransche voetvolk afkeerende, drongen zoo driftig vooruit, dat zy Philips lyfwacht overrompelden. De vorst zelf, aen de keel gekwetst, werd van zyn peerd getrokken door de kromme hellebaerden van vier Germanen die het byzonder op hem geladen hadden, en hem gevangen meêsleepten: toen juist een fransch edelman er kloekmoedig tusschen sprong, den vorst uit hun handen kreeg, en hem weêr te peerd hielp, waerop de ridderschap zich hereenigde en den stryd herstelde.

Nu kwam Odo van Burgondië, met zyn overwinnende krygsbenden naer het midden toegeschoten. Geheel de fransche magt stormt op des keizers ruitery, en breekt een' oogenblik hare gelederen, dusdanig dat een krygsdrom doorrukt, en eenigen de handen slaen in den toom van Otto's klepper, terwyl een der ridders moeite doet om hem uit den zadel te ligten. Dit wil niet; maer het peerd krygt van elders eenen steek in 't oog: het steigert, springt zydelings weg en werpt den vorst in 't zand, die, had hy in geen goed harnas gestoken, eerlang den dood zou gesmaekt hebben; doch terwyl hy

[p. 368]

weêr regt zoekt te raken, vliegen eenige saksische edellieden hem ter hulp, een ander peerd meêbrengende, dat Otto duizelig en verschrokken bestygt, niet, eilaes! om het gevecht te hernemen, maer om te viervoet zyn behoud in de vlugt te zoeken.

De regter vleugel der bondgenooten zou 't beter gemaekt hebben, had de graef van Boulogne geen deel zyner magt naer het midden gerigt, om den koning, het voorwerp van zynen haet, zeker niet te missen. Ondertusschen was Willem van Salisbury hevig aengerand geworden, en zag zyne benden smelten als de sneeuw, tot dat ten laetste de slag van een wapenknots op 't hoofd hem deed suizebollen, en eer hy weêr tot zich zelven kwam, was hy krygsgevangen der Franschen. Reinout weêr herwaerts snellende, had nu eindelyk den last alleen te dragen, en moest bezwyken, wat hy deed of niet. Te vergeefs pakt hy al zyn volk byeen, en sluit zich in eenen kring: de vyand slaet er door, verplettert al wat weêrstand biedt, en naekt den graef, die nauwelyks met een dozyn schildknapen nog stand houdende, in zyne razerny voort blyft vechten, nu niet meer om te winnen, maer om den

[p. 369]

dood te vinden. Dit zelf werd hem ontzegd. Zyn peerd, doorpriemd van alle kanten, stort neêr, en sleept in zynen val den ruiter meê, hem meer dan half bedekkende. Dan eerst gaf Reinout zyn zweerd af.

De overwinning van de zyde des konings was, duer betaeld ja, maer volkomen⁽¹⁾. Dertig duizend dooden lagen op het slagveld, alleen van den kant der bondgenooten⁽²⁾; hunne verstrooide overblyfsels vloden in aller yl, latende wapens en krygstros in den brand, die de prooi der Franschen werden. Behalve Ferdinand, Reinout van Dammartin en Willem van Salisbury, waren er nog twee andere graven en vyf-en-twintig baenderheeren gevangen genomen, en gingen in den kerker hun lot betreuren. De graef van Boulogne stierf in de boeijen; de overigen werden met der tyd voor losgeld geslaekt of tegen anderen uitgewisseld;

(1) De grootste zelfs die de Franschen onder het huis van Capet tot dan toe behaeld hadden. Aldra moest Jan van Engeland het in Poitou insgelyks opgeven, en sloot een bestand van vyf jaren met den franschen koning. De oorkonde staet by Rymer, I, bl. 63.

(2) Zie Oudegh. II, bl. 99, aenteek. 8.

[p. 370]

maer de vorst der Vlamingen, in eenen toren van het koninklyk kasteel⁽¹⁾ te Parys opgesloten, mogt niet hopen dat hy met goud zyne vryheid zou kunnen koopen⁽²⁾.

(1) De dusgenaemde Louvre.

(2) Zie Meyer, vergeleken met Le Glay, die een omstandig verhael van het gevecht meêdeelt, doch misschien wat al te veel geloof geeft aen den franschen dichter der Philippis.