Vaderlandsche historie. Deel 4

[p. 182]

Vyfde hoofdstuk.

regering van karel den goede. - de erembouten. - samenzwering tegen den graef en diens moord. - opstand van adel en volk tegen de verraders. - hunne straf.

1119-1127.

Gelyktydige koningen van Frankryk.

Lodewyk VI, de Dikke.

Boudewyn Hapkin had te veel gedaen voor de rust en de welvaert van Vlaenderen, om, op het einde zyns levens, de belangen van zyn volk te vergeten. Daer hem geene nakomelingschap vergund was, wilde hy in tyds zynen opvolger kiezen, opdat later het land niet te lyden mogt hebben van de heerschzucht der vorsten die, van naby of van verre, tot het grafelyk stamhuis behoorden. Karel van Denemarken⁽¹⁾, Boudewyns volle neef⁽²⁾, had

(1) Hy was de eigen zoon van koning Knuut of Canutus die, in 1086, te Odensee, in de kerk van Sint-Albaen de marteldood onderging. Zie Butler, uitg. van Leuven of Brussel, op den 19 January.

(2) Karels moeder en Boudewyns vader waren zuster en broer. Zie de Stamtafel.

[p. 183]

en verdiende al zyne voorliefde. Hy was in Vlaenderen opgevoed⁽¹⁾, gekend en hooggeacht niet alleen om zyne buitengewoone deugd, maer tevens om zyn ridderlyke koenheid, waer hy blyken had van gegeven in Palestinen⁽²⁾. Hy scheen dus als voorbeschikt om de gelukkige regering van Boudewyn voort te zetten. Ook had deze hem sedert lang tot zynen erfgenaem bestemd, en terwyl hy te Rousselare bedlegerig was, riep hy de Grooten des lands in zyne tegenwoordigheid om hun zynen wensch en uitersten wil bekend te maken. Allen stemden gereedelyk toe, belovende Karel voor hunnen heer te zullen erkennen en getrouw te zyn tot der dood, zoo dat, wanneer de graef te sterven kwam, de opvolging in Vlaenderen reeds eene afgedane zaek was.

(1) Zyne moeder Adelheid was, na 's konings dood, met haer kind naer Vlaenderen komen gevlugt, by haer' vader, doch sedert hertrouwd met Rogier, hertog van Apulië in 't Napelsche. Zie by De Smet, bl. 66.

(2) Karel was inderdaed, zoo haest zyne jaren het toelieten, de wapens gaen voeren tegen de ongeloovigen, en eerst na de dood van Godevaert van Bouillon terug gekeerd tot zynen oom, graef Robrecht van Vlaenderen.

[p. 184]

Intusschen, na Boudewyns aflyvigheid, en als Karel bezit wilde nemen van het graefschap, ontmoette hy ernstigen wederstand, inzonderheid van wege Willem, burggraef van Ieperen⁽¹⁾ en heer van Loo⁽²⁾, ondersteund door de weduwe van Robrecht II⁽³⁾, door den hertog van Brabant, den graef van Henegau⁽⁴⁾ en anderen⁽⁵⁾, ja zelfs in 't heimelyk door den koning van Frankryk.

(1) Hy was de zoon van Philip, den eigen broeder van Robrecht II. Zie boven, bl. 160, en de Stamtafel. Willem van Loo wordt gewoonlyk voor onecht gehouden, en de gelyktydige schryvers bevestigen dat. Zie de getuigenis van Sugerius in de Acta SS. Martii, I, bl. 162, num. 37, en die des konings van Frankryk, aldaer, bl. 197, num. 77. Zie mede De Smet, Notice sur Guillaume d'Ypres, in de Mémoires de l'Académie, XV, bl. 8.

(2) Loo is een stedeken gelegen tusschen Ieperen en Veurne.

(3) De weduwe van Robrecht II, die Veuren-Ambacht in lyftogt had, was in tweeden echt getreden met hertog Godevaert van Leuven. Daerby had zy een van hare nichten getrouwd aen Willem van Loo, en eene andere aen koning Lodewyk VI, waeruit de hier gemelde partyschap ligt te verklaren is.

(4) De tegenstand van dezen is ook zeer wel te verstaen.

(5) Als de graven van Boulogne, Sint-Pol en Hesdin, nimmer goed vlaemsgezind.

[p. 185]

Men ziet, daer ontbraken den jongen vorst geene vyanden: hun getal groeide zelfs nog aen, toen de adel hem, van eerst af, in 't voetspoor van zynen voorganger zag treden en den heerlyken vrede afkondigen onder de strengste bedreigingen⁽¹⁾. Gelukkiglyk had Karel het volk meê, alsook verreweg de meeste vlaemsche Grooten, zoodat hy zonder schrik de tyding ontving dat Audenaerde door de tegenparty verrast, en dat Huig van Sint-Pol met krygsmagt in de westelyke streek des lands gevallen was. Nu echter riep hy zyne leenmannen op en, gevolgd van ontelbare stedelingen⁽²⁾, trok hy Willem van Loo te gemoet, en behaelde victorie op victorie, weshalve hy in korten tyd meester was en al zyne tegenstrevers tot stil zitten, ja tot on-

(1) Karels strengheid schynt de oorzaek of het voorwendsel geweest te zyn van den wederstand der even genoemde graven. Zie Oudegherst, I, bl. 360.

(2) De stedelingen begonnen toen voor goed meê te vechten. In Frankryk hielpen zy hunnen koning krachtdadig, en in Vlaenderen kan het ook niet anders geweest zyn; want eenige jaren later trok Karel te veld met 10,000 man en zou, volgens de getuigenis van den gelyktydigen Sugerius, dry mael zoo veel volk hebben kunnen wapenen, iets wat van den adel alleen niet waer kan zyn. Zie Kervyn, I, bl. 360, aenteek. 3.

[p. 186]

derwerping gebragt had⁽¹⁾. Lodewyk de Dikke, door de Engelschen verslagen in het plein van Brenneville⁽²⁾, was bly genoeg van met Karel vriendschap te maken, wiens hulp hy sedert meer dan eens noodig had.

Des graven roem en de faem van zyn vromen levenswandel verspreidde zich van dag tot dag. In 1124 kwamen er boden uit het Oosten om hem de kroon van Jerusalem aen te bieden⁽³⁾. Een jaer later, na de dood van keizer Hendrik V⁽⁴⁾, wilden de Duitsche baronnen hem tot hoofd van het ryk kiezen⁽⁵⁾; maer de grootmoedige vorst wees beide weerdigheden van der hand, zich verpligt achtende alleen voor zyn volk te leven.

(1) Zie Oudegherst, bl. 361, en Meyer, ad ann. 1119.

(2) Niet verre van Noyon in Picardië. Het gevecht viel voor den 20 Aug. 1119.

(3) Zie Karels leven door Galbertus, in de Acta SS. Martii, I, bl. 181, num. 9, en de Art de vérifier les dates, III, bl. 9.

(4) Hendrik V, de laetste keizer uit het huis van Franconie, stierf kinderloos te Utrecht, den 25 Mei 1125.

(5) Zie de Acta SS. bl. 180, num. 7. Zie mede Oudegherst, bl. 363, en Lesbroussarts aenteekening.

[p. 187]

Voor zyn volk leven, dat volk gelukkig maken, in diens noodwendigheden voorzien, het beschermen tegen den moedwil der ryken, zulks was al zyn wellust. Voortaen mogt niemand meer met wapens verschynen op de markt, noch in de buert der kasteelen; pyl en boog zelfs waren verboden zoo binnen als buiten de steden: iedereen moest zyn vertrouwen stellen in het openbaer gezag, opdat uit den argwaen der goeden de kwaedwilligen geene gelegenheid zouden trekken om, onder valsche voorwendsels, booze plannen te smeden⁽¹⁾.

't Is waer, Karels yver werd van allen niet toegejuicht; zyne strengheid tegen de schenders van den heerlyken vrede mishaegde aen hen die belang hadden in de wanorde, of meenden gekrenkt te zyn in hunne voorvaderlyke regten. De misnoegden waren byzonder in vry groot getal onder de bewooners der vlaemsche kusten van Veurne af tot boven Brugge. Deze, over 't algemeen van Saksische afkomst en woest van aert⁽²⁾, gevoelden

(1) Zie Galbertus, bl. 179, num. 4.

(2) Zie Karels leven door Wouter van Teruanen, in de Acta SS. bl. 168, num. 20. Zie mede een bewys hunner woestheid by Kervyn, bl. 356, aenteek. 3.

[p. 188]

den meesten tegenzin om zich aen 's graven wetten te onderwerpen, bewerende dat zy naer hunne oude regten en gebruiken mogten leven, en volgens die regten niet alleen wapens aen hunne heup gorden, maer zelfs eigen wraek oefenen, zonder zich naer de nieuwe verordeningen der landvorsten te moeten gedragen. Misschien hadden de vorige graven dat wrevelig volk al wat toegegeven; misschien ook konden zy de bevelen van eenen vorst die door geene erfelyke opvolging het land bezat, moeijelyker aennemen: hoe 't zy, hunne gehoorzaemheid was zeer gedwongen en hunne ontevredenheid groot. Deze werd nog gevoed door het tegenstribbelen sommiger edellieden die, insgelyks van saksisch bloed, en fier op de onafhankelykheid van hun voorgeslacht, geene heerlyke regten in den graef wilden erkennen, maer hielden staen dat zy, niet bezittende dan allodiale eigendommen, den vorst zoo min dienst verschuldigd waren als onderdanigheid aen de wetten welke hy, als leenheer, aen zyne vasallen voorschreef⁽¹⁾.

(1) Galbertus, bl. 181, num. 11, spreekt daer van; doch in zulke termen, dat men moeite heeft om hem wel te verstaen. De eerw. heer Carton, die dit geschiedpunt grondig onderzocht heeft, legt het aldus uit in zyne Biographie de Charles-le-Bon, bl. 22.

[p. 189]

Met zulke eischen, inzonderheid van den kant des adels, was het voor Karel zeer moeijelyk zyne menschlievende inzigten te vervullen. Nogtans hadden die eischen grond en schynen by Karels voorgangers gegolden te hebben: hy zelf verwierp ze niet; maer ziende dat het getal dergenen die, om zyn gezag en zyne verordeningen te ontwyken, oude voorregten inriepen, gedurig aengroeide, had hy belang om te onderzoeken welke edellieden echte, welke in tegendeel gewaende titels van onafhankelykheid bybragten. Hy deed dan, na door oorkonden en getuigenissen het ware van het valsche te hebben geschift, eene lyst opstellen van al de gegoeden welke hem, in zyne hoedanigheid van landheer onderworpen waren, en bevond dat de Erembouten⁽¹⁾ tot die klas behoorden; maer deze verzetten zich daer tegen met den meesten drift.

(1) Zy stamden af van zekeren Eremboldus, geboortig van Veurne en, omstreeks het midden der elfde eeuw, kastelein van Brugge, doch wiens voorzaten reeds van het begin der tiende eeuw onder den vlaemschen adel in de geschiedenis verschynen. Zie Carton, Notice sur Erembald, bl. 6.

[p. 190]

De Erembouten, ryk en edel, en in hooge bedieningen, waren te trotsch om op den tweeden rang te staen, vooral om, zonder 's graven oorlof, hunne veeten niet te mogen vervolgen. Een hunner, Bertulf genaemd, was Proost, van Sint Donaes en kanselier van, Vlaenderen; diens broeder Robrecht was kastelein van Brugge; dry andere broeders, Disdir⁽¹⁾ Haket, Wulferic Knop en Lambrecht Nappe⁽²⁾ bekleedden andere posten, althans zy waren niet min aenzienlyk om hunne bezittingen; Bosschaert⁽³⁾, Lambrechts zoon, was een van's graven baljuws, doch de hevigste van allen om de betwiste regten van zyn stamhuis te handhaven: kortom de Erembouten in 't gemeen, en hunne bloedverwanten, wilden van geene onderhoorigheid weten, als strydig zynde met de vryheid van hun voorgeslacht⁽⁴⁾.

(1) In 't Latyn Desiderius.

(2) Haket, Knop en Nappe waren bynamen. Zie Kervyn, bl. 367 in de aenteekeningen.

(3) Burchardus of Borziardus.

(4) Zie Galbertus, bl. 182, num. 12, 13.

[p. 191]

Zy hadden een byzonderen wrok tegen Thancmar van Straten⁽¹⁾ en diens familie welke, naer 't schynt, den landvorst, in zyne wyze verordeningen behulpzaem, doch zeker van hem hoogst geliefd was⁽²⁾. Misschien ook dat de Stratens den adelstand der Erembouten betwistten, en deze aldus in hunne eerzucht gekwetst hadden: hoe 't zy, het vuer des haets smeulde in de herten dier laetsten, gereed om met de eerste gelegenheid uit te breken, gelyk het welhaest openbaer werd, toen de graef, in den zomer van 1126, naer Frankryk vertrokken was, om koning Lodewyk by te staen⁽³⁾. Bosschaert, gebruik makende van 's vorsten afwezigheid, rukte met gewapende magt naer Thancmars landgoed, waer hy te vuer en te zweerd op viel, en ja 't kasteel van zynen vyand ging belegeren, die,

(1) Straten of Straethem was eene heerlykheid by Brugge, gelegen ter plaetse zelf waer sedert de abtdy van Sint Andries gesticht werd, die een deel van den grond der oude Villa besloeg. Zie Henschenius, in zyn Commentarius praevius op het leven van Karel, Acta SS. bl. 158, num. 22.

(2) Zie Galbertus, bl. 182, num. 14.

(3) Zie Wouter van Teruanen, bl. 169, num. 28.

[p. 192]

betrouwende op den heerlyken vrede, tegen zulken aenval niet voorzien was. Het schynt echter niet dat Bosschaert er in geraekte; maer kwaed deed hy genoeg, zelfs aen de onnoozele onderzaten welke, zoo zy al het leven behielden, dan toch hunne have zagen plunderen, hunne akkers verwoesten, hun veê wegvoeren, hunne huizen in brand steken, haest nog erger dan in den tyd der Noordmannen⁽¹⁾.

Wanneer Karel van zynen veldtogt wederkeerde, vernam hy al die gruwels. Te Ieperen kwamen ongeveer twee honderd landlieden hunne klagten doen en regt vragen over de gepleegde baldadigheden. De graef, vol van gramschap tegen de verdrukkers van zyn volk en de overtreders der wetten, riep aenstonds zyne baronnen samen, om met hen raed te slaen wat hem te doen stond. Allen waren van gevoelen dat het huis van den byzondersten dader volgens oud gebruik zou neêrgeblaekt⁽²⁾, en

(1) Zie Wouter van Teruanen, bl. 169, num. 28, en Galbertus, bl. 182, num. 14.

(2) De huizen der groote kwaeddoeners afbranden, behoorde tot het oude strafregt van Vlaenderen, zoo wel als van Duitschland. Te Luik hield men er veel van. Soms maekte men het huis slechts onbruikbaer, met er het dak af te nemen, de deur te versperren, den waterput te dempen en den oven in te slaen. Zie Grimm's Alterthümer, bl. 729.

[p. 193]

al de medepligtigen, mits geregtelyk onderzoek, naer verdienste gestraft worden⁽¹⁾. Zulks was niet meer dan billyk. Nogtans wilde de graef geene uitspraek doen, voor dat hy alles met eigene oogen gezien had. Hy begaf zich dan naer de buert van Thancmars landgoed, en bevond dat, verre van valsch of vergroot te zyn, de klagten der onderdanen nog beneden de waerheid gebleven waren: zoodat hy oogenblikkelyk bevel gaf den rooversnest van Bosschaert te vernielen, gelyk het werkelyk gedaen werd⁽²⁾.

(1) Zie Wouter van Teruanen, bl. 169, num. 29, en Galbertus, bl. 182, num. 15.

(2) Zie Wouter van Ter. bl. 169, num. 30, en Galbertus, bl. 182, num. 15. - Bosschaerts landhuis bevond zich in dezelfde streek als dat van Thancmar. Karel wilde dus de naeste gelegenheid van nieuwe twisten verwyderen, en beloofde zelfs, na zich met de Erembouten verzoend te hebben, dat hy voor Bosschaert een nieuw, ja een beter huis zou bouwen, doch niet op de plaets waer 't eerste gestaen had. Zie Galbertus, pag. cit. num. 16.

[p. 194]

Den 28 February 1127 was de graef naer Brugge gegaen, om aldaer Bosschaerts medeschuldigen te oordeelen⁽¹⁾. De Erembouten zochten nu voor het uitwendig hunne zaken by den vorst zoo schoon te maken⁽²⁾ als zy konden; maer in hun hert zwoeren zy hem eenen onverzoenlyken haet. Dewyl Karel de party van Straten gekozen en zich tot wreker gesteld had van het kwaed Thancmar aengedaen, zoo was hy daerdoor zelf de vyand geworden der Erembouten, en deze zouden hem toonen hoe zy hunne vyanden behandelden. Karel moest sterven: hy, een vreemdeling uit Denemarken gekomen om in Vlaenderen meester te spelen, om 's lands adel te vernederen, om het huis van Erembout aen zynen willekeur te onderwerpen, om Bertulf en Bertulfs broeders en bloedverwanten zyne dwangwetten op te dringen en te doen doorgaen voor dienstbare lieden: hy zou met zyn eigen bloed den hoon uitwisschen dien hy hun had aengewreven.

Zoo sprak de duivel des hoogmoeds door den mond van Bosschaert, met zyn maegschap verga-

(1) Zie Wouter van Teruanen, bl. 169, num. 30.

(2) Zie Galbertus, bl. 182, num. 16.

[p. 195]

derd in het huis des kanseliers. Daer werd de dood van Karel besloten en de middelen beraemd om het schelmstuk uit te voeren. De graef was hun vyand: ei wat verfoeijelyke lastertael! Neen, hun vyand was hy niet; hy was slechts de vyand hunner boosheden. Hy was de voorstander van regt en reden, de handhaver der goede wetten, de stichter en instandhouder van den openbaren vrede, de beschermer van grooten en kleinen, de vriend en de vader van zyn volk. Twee jaren te voren, wanneer het land door een schrikkelyken hongersnood was geteisterd geworden, had hy niets onbeproefd gelaten om zyne arme onderzaten ter hulp te komen; hy had er, door zyne milddadigheid, duizenden van de dood gered⁽¹⁾, en den schoonen bynaem van Karel den Goede uit den mond van het dankbaer volk gekregen. Hy was derhalve niemands vyand; maer de Erembouten door de eigenliefde verblind, door de wraekzucht ontstoken, vlamden van woede tegen den heiligen vorst en wetten den dolk die hem het hart moest doorbooren.

(1) Zie het menschlievend gedrag van Karel omstandig verhaeld door Wouter van Teruanen, bl. 167, num. 18, 19.

[p. 196]

Den Woensdag, 2 Maert, werd de gruwel volvoerd. De graef was, naer gewoonte, met het krieken van den dag naer zyne bidplaets gegaen⁽¹⁾, vergezeld van de hofkapellaens en gevolgd van armen, die nimmer by eenige gelegenheid vergeten werden. De snoode Bosschaert, in een wyden mantel gedoken, had het oogenblik afgespied en was met zes anderen binnen geslopen, in den schyn ook bedelaers en aldus geenen argwaen verwekkende. Doch nauwelyks had de vorst zyn gebed aengevangen, of Bertulfs neef klopte hem op den schouder, als wilde hy eene aelmoes vragen: Karel zag om, het hoofd verheffende, en reikte de hand uit; maer op den eigen stond ontving hy den doodslag, zoo geweldig toegebragt dat de grond bespat werd van 's martelaers hersenen en zyn arm zelf zoo goed als afgehouwen was⁽²⁾. Meteen schoten de overige moordenaers toe en vielen op 's graven gevolg, waervan eenigen het door de vlugt ontkwa-

(1) De grafelyke woonst en Sint Donaes stonden beide binnen de burgt en raekten aen elkander, zoodanig dat de vorst van zyn paleis ingang had op eene bovengaendery der kerk. Zie Wouter van Ter. bl. 170, num. 36.

(2) Wouter van Teruanen, bl. 170, num. 37.

[p. 197]

men, anderen in hoeken of kanten afgemaekt, of, buiten de kerk achterhaeld, op onderscheidene plaetsen van de burgt aen het zweerd geofferd werden⁽¹⁾.

Met de snelheid des bliksems verspreidde zich het gerucht der gepleegde euveldaed door geheel de stad en haren omtrek. Het eerste uitwerksel was eene algemeene verslagenheid, waer Bertulf wilde gebruik van maken om Karels bloedig lyk uit de oogen te krygen. Hy meende het naer Gent te doen vervoeren; maer als 't er op aenkwam om de kist op te laden, verzette zich de geestelykheid van Sint Donaes tegen den roof der heilige overblyfsels. Zy werd geholpen door de menigte, die reeds van hare eerste ontsteltenis weêrgekomen en Karels deugden indachtig, met woorden noch geweld te verwyderen was⁽²⁾. Te midden van 't gewoel dat de kerk vervulde, gebeurde het dat een jongeling, die van kindsbeen af met lamheid in de onderleden geslagen en van iedereen gekend, derwaerts gekropen ja tot onder de baer geraekt was, op eens volkomen

(1) Wouter van Teruanen, bl. 171, num. 42.

(2) Wouter van Teruanen, bl. 171, num. 43.

[p. 198]

genezen regt sprong en met de oogen vol tranen zyn wonderdadig herstel luidkeels verkondigde⁽¹⁾. Nu rees de geestdrift ten top; de omstaenders vochten om het dierbaer lichaem te genaken, om diens wonden af te droogen, terwyl anderen het bloed dat op den marmeren vloer gedruppeld was zorgvuldig afschrapten, of ja het hair van 's graven hoofd en baerd, dat de moorders verroekeloosd hadden, met eerbied opzamelden en als heiligdom bergden⁽²⁾.

De zaken namen alzoo voor de Erembouten eenen kwaden keer. Deze hadden op meer aenhang te Brugge gerekend. Zy hadden inzonderheid staet gemaekt op Willem van Loo⁽³⁾ die, nog altyd begerig naer het graefschap, niet geheel vreemd was gebleven aen de samenzwering tegen Karel⁽⁴⁾, en nu onmiddelyk na diens dood er zyn werk van maekte om vrienden te winnen. Bertulfus leende daer de hand toe. Hy had reeds aen die van Veurne

(1) Zie Wouter, bl. 172, num. 44, en Galbertus, bl. 182, num. 41.

(2) Wouter, bl. 172, num. 45.

(3) Zie boven, bl. 184, en de aenteek. 1. aldaer.

(4) Zie Galbertus, bl. 188, num. 44, en bl. 192, num. 57. Zie mede Warnkoenig, I, bl. 178, aenteek. 3.

[p. 199]

en aen de Vlamingen van den zeekant geraden om, zonder toeven, Willem tot landvorst te erkennen, hopende dat hy in hen een tegenwigt zou vinden, bekwaem om den eersten drift der wederparty te stuiten; maer al die maetregelen vielen kwalyk uit. De verontweerdiging die geheel Vlaenderen beproefde by het vernemen van Karels marteldood, en de opgewektheid der geesten om het schelmstuk te wreken, waren zoo groot onder den adel even als onder 't volk, dat reeds den vierden dag eenige inlandsche baronnen de wapens hadden opgevat en naer Brugge afkwamen met rasse schreden.

Servaes van Praet, des graven eigen Kamerling, die met moeite de dood ontsnapt was, rukte met een aental vrienden naer het kasteel van Ravenschot⁽¹⁾ dat zy in asch legden, even als het huis van Wulferic Knop naby Brugge gelegen⁽²⁾. Zulks

(1) Het kasteel van Ravenschot stond niet ver van Eecloo, en hoorde toe aen den zoon van Robrecht, kastelein van Brugge, welke zoon nog jong en in de samenzwering meêgesleept was. Zie den Comment. praevius, bl. 159, num. 27, alsmede Galbertus, bl. 189, num. 47, en de aenteek. d, bl. 190.

(2) Galbertus, ib. num. 48.

[p. 200]

gaf moed aen de weldenkende inwoonders, die, niet minder verbitterd tegen de moordenaers, slechts naer de gelegenheid wachtten om hunne gevoelens te openbaren. Zy maekten dan eene poort open, langs waer Servaes met de zynen de stad in drong, en weldra zoo veel hulp kreeg van de burgers, dat de Eremboutsche party niets anders doen kon dan naer den burg vlugten en zich daer versterken. Dat was al moeijelyk genoeg; want de gewapende menigte streefde zoo onversaegd vooruit, en zat de samenzweerders zoo kort op de hielen, dat deze kwalyk den tyd hadden om binnen te geraken, de bruggen op te halen en de poorten te sluiten. Velen waren reeds gekwetst; eenigen zelfs vielen in 's vyands handen en werden aenstonds door het zweerd neêrgeveld, of aen de boomen opgehangen, of in het slyk versmoord⁽¹⁾.

Zoo hadden dan de booswichten de eerste woede van adel en volk ontweken; doch nu zaten zy in de val, zonder veel hoop van er uit te geraken. 't Is

(1) Zie Galbertus, bl. 190, num. 49-51. - Dat soort, van doodstraf was niet ongemeen in de middeleeuwen. Zie Grimm's Alterthümer, bl. 695.

[p. 201]

waer, de burgt was voorzien van goede wallen en stevige torens; de levensbehoeften ontbraken er niet, noch de middelen van verwering; maer wat kon zulks helpen tegen geheel een land dat de handen ineensloeg om de moord van zyn' teergeliefden vorst te wreken? Servaes van Praet nam aenstonds maetregelen om de plaets in te sluiten, stellende overal wachten, ten einde te beletten dat die van binnen nieuwe manschap inlieten, of dat de groote misdadigen ontsnapten door de vlugt⁽¹⁾. Den 10 Maert kwamen Zeger van Gent⁽²⁾ en Iwan van Aelst de magt der belegeraers vermeerderen. Des anderdags zag men nog Daniël van Dendermonde, Diederik van Dixmude, Rykhart van Woumen⁽³⁾, Wouter van Lillers, des graven Bottelier, met al hunne leenmannen en onderdanen bytreden, gereed om hen dood te vechten, liever dan de gepleegde euveldaed ongestraft te laten⁽⁴⁾.

(1) Galbertus, bl. 190, num. 52.

(2) In 't Latyn Sigerus, in 't Fransch Sohier. Hy was kastelein van Gent.

(3) Een dorp bezuiden Dixmude.

(4) Galbertus, bl. 191, num. 53, 54.

[p. 202]

Den 12 Maert werd de vesting aengerand: men beproefde om de poorten in brand te steken; maer de belegerden smakten zoo veel steenen naer beneden; zy schoten zoo veel pylen en wierpen zoo veel ander moordtuig op hen die de brandstoffen aenvoerden, dat er geen mogelykheid was om het vuer in gang te houden, en dat de gansche dag in vergeefsche poogingen afliep⁽¹⁾.

Zoo verloor men tyd, ja; maer de uitslag was niet te min verzekerd, want den volgenden dag kwamen de Gentenaers af, in zulke menigte, dat zy alleen bekwaem zouden geweest zyn om den burg in te nemen. Zy bragten geheele benden van boogschutters meê, behalve dertig wagens geladen met oorlogstuig, en groote stormladders om de muren te beklimmen⁽²⁾. Op hen volgde de gravin van Holland⁽³⁾, die met haren zoon, aen 't hoofd

(1) Galbertus, num. 55.

(2) Galbertus, num. 56.

(3) Pieternel, weduwe van Floris II, zocht haren nog onmondigen zoon Diederik VI tot graef van Vlaenderen te doen erkennen; maer daer was geen kans voor, want de jonge vorst had niet het minste regt. Zie Kluit, I, P. I, bl. 72-73., aenteek. 6. Zie mede Wagenaar, II, bl. 216-19.

[p. 203]

van talryke krygsmagt, de belegeraers kwam ondersteunen⁽¹⁾.

Men ziet, tegen zoo veel volk konden 't die van binnen niet lang uithouden: zelfs, hoe meer wederstand zy deden, hoe slimmer het voor hen moest afloopen; want des te grooter zou de woede des vyands zyn, die middelen genoeg had om den burg in eens te overrompelen, ja en om alles op éénen dag in kolen te leggen. Dit erkenden de kanoniken van Sint Donaes, die daerom maer bezorgd waren om hunne fierters⁽²⁾, hunne kerksieraden en andere kostbaerheden uit den burg te krygen. Zy vroegen dan verlof aen de belegerden om binnen te komen, en aen de belegeraers om de gewyde voorwerpen te mogen uitdragen en overvoeren naer de bygelegen kapel van Sint Christoffel, hetgeen hun zonder moeite toegestaen werd, dewyl zy geen schuld hadden aen 's graven dood⁽³⁾. Doch in dit geval bevonden er zich meer, namelyk al de zulken die, in den eersten oogenblik toen Servaes

(1) Zie Galbertus, bl. 192, num. 57.

(2) Zoo noemde men de ryke kassen, waer de overblyfsels der Heiligen in bewaerd werden, van het Latyn feretrum.

(3) Zie Galbertus, bl. 192, num. 58.

[p. 204]

van Praet de stad verraste, te goeder trouw party voor de Erembouten genomen hadden en deze opgevolgd waren in den burg, waer zy nu zochten uit te komen, niet alleen om hun leven te redden, maer tevens om de eeuwige vlek van hoogverraed, die anders op hunnen naem zou kleven, te vermyden⁽¹⁾. Zy ook kregen verlof van de vesting te verlaten, mits zy in staet waren hunne onnoozelheid in regte te doen blyken: zoodat het getal der belegerden merkelyk smolt; wanneer op eens Bertulfus en zyn broeder Disdir Haket zich aen de borstwering vertoonden, met opgeheven armen en tranen in de oogen, zwerende dat hunne handen zuiver waren van Karels bloed, gelyk zy zegden bereid te zyn om door getuigen te bewyzen, en vooraf toestemmende in de doodstraf hunner bloedverwanten die pligtig zouden gevonden worden. Zy beproefden alzoo uit de voeten te geraken; maer die van buiten gaven hun een antwoord dat alle vergelyk en alle hoop uitsloot, dusdanig dat er niets overbleef dan te winnen of te sterven⁽²⁾.

(1) Galbertus, bl. 192, 93, num. 61 en 65.

(2) Zie Galbertus, bl. 193, num. 64, 65.

[p. 205]

Bertulf echter wist met geld er eenigen om te koopen, en pakte zich weg den volgenden nacht; maer Haket, al had hy misschien zich minder dan anderen te verwyten, wilde zyn lot niet afscheiden van dat zyner magen⁽¹⁾.

Zoodan den 18^den Maert werden de ladders aengebragt en de muren van alle kanten beklommen. Die van binnen gebruikten alle middelen om den vyand af te slaen, en vochten den ganschen dag, met zulken drift, dat zy van de plaets meester bleven. Maer den volgenden morgen, eer de zon in de lucht was, en terwyl de belegerden eenen oogenblik rust schepten, raekten eenige stoute Bruggelingen den muer over, en liepen zonder veel gedruis naer de West-poort, waer zy 't slot van open braken. Nu was 't gedaen: de menigte drong aenstonds in en de burgt werd veroverd, zoo haestig, zoo onverwacht, dat de Erembouten met hunne verdedigers kwalyk den tyd hadden om door het grafelyk paleis naer de kerk te wyken, terwyl velen zich overgaven, en anderen de kans waerna-

(1) Zie Galbertus, bl. 195, num. 70.

[p. 206]

men, die de verwarring hun aenbood, om door de vlugt te ontkomen⁽¹⁾.

Inde kerk waren de belegerden juist zoo lang veilig als de overwinnaers tyd besteedden om het paleis, het huis van Bertulf en het klooster der kanoniken te plonderen. 't Is waer dat duerde den ganschen dag, en daer bleef binnen den burg niets dat eenige waerde had: linnen en kleeders verdwenen, de huisraed werd uitgedragen, de spyskamers, de zolders zelfs doch vooral de kelders ontledigd en, gelyk het gaet, meer verkwist dan verbruikt⁽²⁾. Middelerwyl hadden de makkers der Erembouten in de kerk alles afgebroken, de outaers geslecht, kasten en stallen⁽³⁾ uiteen geslagen, de banken los gemaekt, en dat alles naer den toren gedragen, met zoo veel mondkost en drank als zy in der haest hadden kunnen verzamelen⁽⁴⁾. Daer boven wilden zy hunne hardnekkigheid toonen, ja zich verweren tot den laetsten man: en trouwens daer was middel om het er nog een tyd

(1) Zie Galbertus, bl. 194, num. 68, 69.

(2) Zie Galbertus, num. 69.

(3) Versta de zitstoelen der kanoniken.

(4) Zie Galbertus, bl. 195, num. 72.

[p. 207]

lang vol te houden; want al viel weldra de kerk en haer zonnedak⁽¹⁾ in de handen der belegeraers, deze konden den toren niet op, waer de trappen gedeeltelyk van verspard, gedeeltelyk weggenomen waren, en dien niemand naderen mogt zonder gevaer van verpletterd te worden door de steenen of zelfs door de stukken van klokken welke de belegerden van de transen wierpen⁽²⁾.

Zoo sleepte de onderneming eene geheele maend, afgewisseld door dagen van gevecht en dagen van verpoozing, gedurende welke er nog meer dan een der eedgenooten naer beneden kwam en uit de voeten zocht te geraken; maer allen liepen voor of na in 't net, of werden ontdekt en betaelden 't met de wreedste straffen⁽³⁾. Bertulf zelf ontsnapte niet. Hy was, door de hulp van een' vriend, tot Keyhem⁽⁴⁾ gevlugt; doch vernemende dat men hem

(1) Solarium zegt Galbertus. Versta een plat dak, als oudtyds gemeen was.

(2) Zie Galbertus, bl. 202, num. 98.

(3) Zie Galbertus, num. 80, 90, 94.

(4) Keyhem, eene Villa naby Dixmude, hoorde toe aen de Erembouten. Zie Galbertus, bl. 196, num. 76, en de aenteek. b.

[p. 208]

op de hakken zat, week hy des nachts naer Veurne en, zuidwaert heen, naer Waesten⁽¹⁾, in de hoop misschien dat hy by de Waelsche Vlamingen meer deernis dan wraekzucht gevonden zou hebben. Maer hy kwam zoo ver niet⁽²⁾; want Willem van Loo had bespieders uitgezonden om den vlugteling te onderscheppen, met het inzigt van aldus alle kwaed vermoeden van zyn eigen hoofd af te keeren. Bertulf viel in hunne handen, en werd naer Ieperen geleid, alwaer de galg hem wachtte. De rampzalige kanselier trok blootvoets door de straten der stad, gevolgd en omringd van eene razende menigte, die hem niet alleen met vloeken overlaedde, maer zelfs de kleederen van het lyf rukte, hem lange koorden om armen en beenen stropte en daermeê voortsleurde, terwyl de voorbygangers hem steenen naer het hoofd, ja handvollen modder op het aenzigt wierpen, tot dat hy eindelyk te mid-

(1) In 't Fransch Warneton.

(2) Volgens Wouter van Ter. bl. 173, num. 53, 54, 55, zou hy dry weken te Warneton by iemand van zyn maegschap in 't versteek zyn gebleven, maer eindelyk ontdekt geworden en in Willems handen geleverd. De zaek komt ten eene uit.

[p. 209]

den van de markt, zoo goed als naekt, bespot en bespogen, en met de uitgezochtste pynen gefolterd, ten laetste opgehangen werd, in het bywezen van den huichelenden Willem die 't bevel gaf⁽¹⁾.

Dus stierf een der aenzienlykste mannen des lands, misschien zoo pligtig niet voor God als in de oogen der menschen⁽²⁾, doch zeker een slagtoffer der volkswoede, en zonder dat hy in regte zich had kunnen verantwoorden, gelyk anders de billykheid het vereischte. De kanoniken van Sint Maertens haelden het lyk af, en bestelden het ter aerde in hunne kerk⁽³⁾.

Terwyl de Ieperlingen, door Willem opgestookt, aldus roekeloos weg huns graven dood wreekten, was de koning van Frankryk, sedert eenigen tyd naer Brugge gekomen, bezig met de Vlamingen raed te slaen om een eind aen 't beleg te stellen. Hy had daer, op zyne beurt, ook al veel moeite en

(1) Zie Galbertus, bl. 200, num. 91, 92, 93.

(2) Het is moeijelyk te bepalen in hoe verre Bertulf schuld had aen Karels moord; maer hem geheel vry te spreken is nog moeijelyker.

(3) Zie Wouter van Teruanen, bl. 174, num. 58, en de aenteek. q.

[p. 210]

tyd verspild tegen eenen vyand die zoo goed als ongenaekbaer was, en die van geene overgaef wilde hooren. Men besloot dan, ten laetste, den toren van onderen aen te randen en heel het gevaerte te doen instorten, een middel dat ja onfaelbaer naer het doel moest leiden, doch tevens de stad berooven van haer voornaemste sieraed. Zulks had men juist willen vermyden; maer dewyl er nu toch anders geen doen aen was, offerde men het gedenkstuk op, en het bevel ging uit den 19 April van aen 't breken te vallen. Op den eigen stond wapenden zich de fransche soldaten met beukhamers en steenhouwen, en het werk van vernieling werd aengevangen met zoo veel woede, dat, eer het avond was, de toren al merkelyk begon te wanken. Reeds daverde hy, by iederen slag, onder de voeten der Erembouten, die ligtelyk voorzien konden dat hy des anderdags klinken zou, en met geheel zyne vracht naer beneden gaen. Dat was te erg. Zy hadden 't vol gehouden tegen honger en dorst, koude en arbeid; maer nu voor 't laetste den kop invallen of te mortel verpletterd worden onder de puinen, daer ontbrak hun de moed voor. Zy gaven zich over, roepende van boven dat zy hun lot in 's konings

[p. 211]

handen stelden, mits alleen de jonge Robrecht⁽¹⁾, die nergens schuld aen had, gespaerd en vry bleve van den kerker. Deze voorwaerde werd toegestemd, en de brekers hielden aenstonds op, om hun eigen leven te redden dat geen minder gevaer liep dan dat der vyanden. Hen liet men een voor een afkomen door een smalle trapvenster uitgang gevende naer het huis van den Proost, alwaer zy allen verzameld en aen handen en voeten gebonden werden. Zy waren nog zeven en twintig in getal, bleek en uitgemergeld als geraemten, met de doodverf op de lippen en het hart vol van ontsteltenis; want, behalve het inwendig verwyt dat hen prangde, beproefden zy het voorgevoel van een ysselyk einde. Dat einde gingen zy afwachten in eene onderaerdsche gevangenis, waer licht noch lucht hen kon verkwikken, waer zelfs voor allen geen plaets was om te zitten, veel min om eenige rust te nemen⁽²⁾.

Terwyl aldus de Erembouten met hunnen aenhang achter de grendels hun leed verkropten, was geheel Brugge in de weer voor den tot dan toe ver-

(1) Zie boven, bl. 199, aenteek. 1.

(2) Zie Galbertus, bl. 206, num. 115, 16, 17.

[p. 212]

zuimden lykdienst van zyn betreurden vorst. Eerst vooral werd de ontheiligde kerk van Sint Donaes gezuiverd, de vloer geschuerd, de muren afgewasschen, de outaers hersteld, en alles vernieuwd of vermaekt wat onbruikbaer was geworden. Den volgenden dag haelde men het heilig lichaem, dat sedert zeven weken onder de aerde gerust had⁽¹⁾ en echter nog vry bleek te zyn van alle bederf, uit het graf, en droeg het, gewikkeld in een hertenvel⁽²⁾, naer de kapel van Sint Christoffel, alwaer eerlang, de plegtige uitvaert plaets had, in het bywezen van den franschen koning en van de voornaemste edellieden des graefschaps. Kort daerna verzoende en herwydde de bisschop van Doornik Sint Donaes kerk, die vervolgens de ruststede werd van den heiligen Martelaer⁽³⁾.

(1) Althans in eenen steenen zerk of grafstede, ter plaetse zelf gemetseld, waer de graef was vermoord geworden. Zie Wouter van Ter. bl. 172, num. 46.

(2) Daer werden, toen ter tyd, de vorsten en Grooten gewoonlyk in begraven. Zie Du Cange, op het woord Cervicorium.

(3) Zie Wouter van Ter. bl. 177, num. 69, en Galbertus, bl. 207, num. 119-120, alsmede de Flandria gen. by De Smet, I, bl. 92. - Sint Donaes is op het einde der achttiende eeuw door de Franschen verwoest geworden. Sedert heeft men het heilig gebeente van Karel den Goede overgevoerd naer Sint Salvators, alwaer het heden nog rust. Zie Butler, uitg. van Brussel. II, bl. 12, aenteek. 16.

[p. 213]

Nauwelyks waren deze lyksplegtigheden afgeloopen, of men maekte gereedschap om de gevangenen te regten, dat wil zeggen om hen met de dood te straffen; want onderzoek over hunne meerdere of mindere schuld werd er niet gedaen, sedert dat zy zich zoo hardnekkig verweerd, en aldus velen het leven benomen hadden. Zy moesten allen gelykelyk sterven. Reeds was Bosschaert, 's graven moordenaer, die gedurende het beleg uit de burgt had weten te ontsnappen⁽¹⁾, aengehouden te Ryssel en daer aen een rad opgehangen geworden⁽²⁾. De anderen voeren nog erger. Wulferic Knop⁽³⁾ werd de eerste uit de gevangenis gehaeld, en boven op den slottoren van het grafelyk kasteel geleid? alwaer

(1) Zie Wouter van Teruanen, bl. 175, num. 59, en de aenteek. a.

(2) Zie Wouter van Teruanen, num. 60-62, en Galbertus, bl. 208, num. 122.

(3) Zie boven, bl. 190, en de aenteek. 2.

[p. 214]

men hem de handen op den rug bond, en vervolgens uit de hoogte neêrstortte, zoodanig dat de ongelukkige geheel verbryzeld op den grond viel en aenstonds den geest gaf. Na hem kwam Wouter, zoon van Lambrecht van Rodenburg⁽¹⁾, wien men, op zyn dringend verzoek, eenen oogenblik tyd liet om zyne ziel aen God te bevelen, maer, zoo haest hy uitgebeden had, insgelyks over de transen wipte. Kortom allen ondergingen, de een na den ander, hetzelfde lot, al te wreed, 't is waer, en voor sommigen misschien onverdiend, doch niet te ontwyken in omstandigheden waer vrywillige en onvrywillige medehelpers verward en voor even misdadig gehouden worden als de opstokers en de uitvoerders van het kwaed⁽²⁾.

Disdir Haket⁽³⁾ was de eenigste der Erembouten⁽⁴⁾ die er levend van af kwam. Hy had op Goe-

(1) Die Wouter was een der belhamels in de samenzwering tegen graef Karel. Zie Galbertus, bl. 183, num. 18.

(2) Zie Galbertus, bl. 208, num. 123.

(3) Zie boven, bl. 190 en 205.

(4) De jonge Robrecht zelf werd niet gespaerd, als koning Lodewyk beloofd had, maer op diens bevel te Cassel onthoofd. Lafhertig en schandelyk genoeg, want groot en klein erkende zyne onnoozelheid. Zie Galbertus, bl. 209, num. 128 in fine.

[p. 215]

den-Vrydag de kans gevonden om zich weg te pakken, en schuilplaets gezocht te Lisseweghe⁽¹⁾ by zyn' schoonzoon Wouter Crommelyn, alwaer hy gelukkiglyk verholen bleef tot dat het onweêr voorby en de driften gekoeld waren. Sedert raekte hy zelfs in vriendschap met graef Diederik van den Elsasz, kreeg ja zyne goederen weêr, en werd naer 't schynt hersteld in het kasteleinschap van Brugge⁽²⁾. Al de overigen, die medepligtig waren maer zich door de vlugt hadden meenen te redden, werden zorgvuldig opgezocht, zelfs buiten 's lands achtervolgd en, waer zy in de handen vielen, met de dood gestraft⁽³⁾. Het was genoeg den naem te hebben van met de Erembouten te zyn bevriend geweest om beschuldigd te worden van deelachtigheid aen het hoogverraed, en om veroordeeld te

(1) Niet ver van Blankenberg.

(2) Zie den Commentarius praevius op het leven van Karel den Goede, bl. 161, num. 32; alsmede Kervyn, I, bl. 415.

(3) Zie daer bewyzen van by De Smet, Corp. Chron. Fl. I, bl. 88, 89.

[p. 216]

worden tot ballingschap, met verlies van eigendommen en regten⁽¹⁾. Men mag gelooven dat, achter de openbare verbittering tegen de moordenaers van Karel den Goede en hunne aenhangers, ook de byzondere veeten in het spel kwamen, en dat vyandlyke huizen de gelegenheid waernamen om hunnen wrok op malkander uit te werken, onder den dekmantel van yver voor de geregtigheid.

(1) Galbertus, bl. 210, num. 132, spreekt van 125 veroordeelden in Brugge, en 37 te Rodenburg.