Vaderlandsche historie. Deel 4

[p. 101]

Derde hoofdstuk.

vlaenderen onder boudewyn vi en robrecht den vries. - stichting van geertsbergen. - stedelyk strafregt. - byzondere krygen en twisten. - land- en godsvrede. - oorlog met richildis van henegau.

1067-1085.

Gelyktydige koningen van Frankryk.

Filip I.

Boudewyn van Bergen⁽¹⁾, de Zesde van den naem in Vlaenderen, de Eerste in Henegau, vond zyne erflanden, toen hy na 's vaders dood de regering aenving, in den bloeijendsten welstand. De nieuwe graef, reeds ryp van jaren en begaefd met de schoonste hoedanigheden van hert en geest,

(1) Baudouin de Mons. Balduinus Montanus. Hy voerde dien bynaem sedert zyn huwelyk met Richildis, zynde hy van toen af graef van Henegau. Het was in dien tyd de gewoonte vreemde namen aen te nemen: wy zagen het reeds van Robrecht den Vries, en zullen 't de latere graven van Vlaenderen gedurig zien doen.

[p. 102]

beminde zyn volk te innig om niet alles aen te wenden tot instandhouding en vermeerdering der algemeene welvaert⁽¹⁾. Zyne eerste zorg was voor Geertsbergen, dat hy in 1068 stichtte⁽²⁾. Men mag vermoeden dat het allodiale eigendom des vorigen bezitters uit eene dusgenoemde Villa bestond, welke de graef met muren omringde, en haer het aenzien eener stad gaf⁽³⁾. Ten einde die nieuwe stad al spoedig bewoond te krygen, begunstigde

(1) Vlaenderens welvaert onder Boudewyn V is, op eene treffende wyze, beschreven in een' brief van Gervasius aertsbisschop van Rheims aen den graef gerigt, en medegedeeld door wylen den heer Willems, in het Belgisch Museum, IV, bl. 170, vlgg.

(2) Meyer, op dat jaer, zegt: Gerardi Montem munivit, atque ad oppidi formam condidit. Anderen verschuiven de stichting van Geertsbergen tot 1081, doch zonder veel grond, naer 't schynt. Zie De Bast, Recueil d'Antiq. bl. lx. en Gramaye, Antiq. Fland. bl. 41, col. 2.

(3) Daer was byzondere reden voor, dewyl Geertsbergen gelegen zynde op de grenzen van oud Brabant en van Henegau, en thans een uiterste punt van Ryks Vlaenderen wordende, uit dien hoofde diende versterkt te zyn.

[p. 103]

Boudewyn haer met byzondere vryheden en voorregten, die, natuerlyker wyze, de landzaten daer moesten naertoe lokken en er hun verblyf doen vestigen⁽¹⁾.

Wy zullen hier den zakelyken inhoud van den vergunbrief mededeelen, als zynde deze, byaldien hy waerlyk tot het jaer 1068 of daeromtrent opklimt, het oudste ons bekende gedenkstuk des middeleeuwschen stadregts, niet alleen van Vlaenderen, maer van geheel Europa⁽²⁾. De keure⁽³⁾ vervat de volgende bepalingen:

1.	Alwie in Geertsbergen erf koopt^(4), en zich

(1) Die reden wordt opgegeven door de oorkonde zelf, by Miraeus, I, bl. 291.

(2) De zaek is twyfelachtig, dewyl de gekende oorkonde door Graef Boudewyn IX omstreeks het jaer 1200 uitgevaerdigd, en niet slechts eene bevestiging maer waerschynlyk ook eene uitbreiding is der oorspronkelyke keure, waer de tekst niet meer van bestaet.

(3) Wy zullen later van dat woord uitleg geven.

(4) Versta, van den graef; want de grond van Geertsbergen hoorde hem toe. In meest al de steden van Vlaenderen was de graef eigenaer, ten minste van een gedeelte des gronds, op welk gedeelte de grafelyke burgt stond, met wat er van afhing. Andere gedeelten des bodems behoorden tot andere heeren, doch werden met der tyd door de wethouderschap of door de ingezetenen afgekocht, zoodat allengskens de steden eigenaressen werden van den grond dien zy bekleedden. Zie Warnkoenig, II, bl. 222, vlgg.

[p. 104]

	aen de stedelyke wet, volgens het oordeel der Schepenen^(1), onderwerpt, wordt vry^(2), al was hy dat vroeger niet^(3).
2.	De burger van Geertsbergen heeft het regt van de stad te verlaten en zyne woonstede elders te kiezen^(4), mits hy geen schulden nalate.

(1) Daer werden dus te Geertsbergen van het begin af schepenen aengesteld, door den graef namelyk, niet gekozen door de inwoonders, gelyk het by later tyd geschiedde. Zie Warnkoenig, II, bl. 264.

(2) In de oudste steden waren de ingezetenen, - of vrye lieden (het zy op hun eigendom, het zy op gehuerden grond woonende), - of onvrye lieden, staende onder het geregt, niet van het schependom, maer van den Schoutet, Amman of Meijer, door den graef over het gau of de Villa aengesteld. Zie Warnk. II, bl. 237 en 264. Zie mede ons III^de Deel, bl. 82.

(3) Van dat oogenblik stonden zy onder het gezag der schepenen, en moesten buiten de stad niet meer gaen om regt te vorderen.

(4) In andere steden mogten de burgers naer elders niet verhuizen, dan na verblyf van een jaer en een dag. Deze bepaling gold voor de inwoonders van Vilvoorden, volgens den keurbrief van hertog Hendrik I, gegeven in 1192. Zie de oorkonde by Butkens, I, Preuves, bl. 46.

[p. 105]

3.	Geen burger mag gedwongen worden tot het tweegevecht^(1), noch tot het ondergaen van vuerof waterproef^(2).
4.	Een leek kan, wegens geldzaken, zonder zyne toestemming, door een anderen leek niet voor het geregt van den Deken gedagvaerd worden, maer alleen voor de schepenbank^(3).

(1) Zie ons III^de Deel, bl. 278.

(2) Zie aldaer, bl. 274-76. Deze bepaling zal wel tot het jaer 1068 opklimmen; want op het einde der twaelfde eeuw zou het niet meer noodig geweest zyn een dusdanig voorregt uit te drukken. Zie Warnkoenig, II, bl. 248. Zie ook ons III^de Deel, bl. 281, aenteek. 2.

(3) In den tekst door Miraeus gegeven, bl. 292, komt dit artikel niet voor, maer wel in dien van Gramaye, Antiq. Fland. bl. 41, alsmede in dien van J. Van Waesberghe, in zyn Gerardi-Montium, bl. 6, alwaer tevens geloofs- en huwelykszaken, als tot het kerkelyk regt behoorende, uitgezonderd worden.
Uit dat voorregt kan men opmaken dat vroeger de gewoonte meêbragt, ook civiele zaken, inzonderheid van regtveerdigheid, door den geestelyken regter te laten oordeelen. Die daer meer van weten wil, leze Thomassinus, Vetus et nova Eccl. Disciplina, Part. II, Lib. II, cap. 110. Zie mede Warnkoenig, II, bl. 371.

[p. 106]

5.	Wie zonder erfgenaem is, mag zyne goederen, zoo roerende als onroerende, vermaken aen de kerk of aen den arme^(1).
6.	Het in wettigen echt geboren kind, wanneer het zich binnens huis door een enkelen schreeuw heeft laten hooren, en aenstonds sterft, beërft zyne ouderen^(2).
7.	Kinderen die van hunne ouders iets vooruit gekregen hebben, moeten, na dier dood, het ontvangene, vóór de erfdeeling, inbrengen^(3).

(1) Hieruit kan men afleiden dat anders de graef of de landheer regt had om zulke eigendommen aen te slaen. Zie Grimm, Rechts Alterthümer, bl. 483, vlgg.

(2) De tekst zegt: moriente patre vel matre, viventi hereditas et pecunia (pueri) adjudicatur. Waerschynlyk hadden anders de ascendenten in Vlaenderen geen regt tot des kinds nalatenschap, maer verviel dit op broeders en zusters. Zie Grimm, bl. 477.

(3) Deze bepaling schynt tot den oorspronkelyken keurbrief van 1068 niet te behooren, maer later bygevoegd te zyn. Zie Warnkoenig (hoogduitsche uitgave), Band II, afdeeling II, bl. 122.

[p. 107]

8.	Indien een burger iemands allode^(1), voor schepenen en vrye lieden^(2), te pand neemt^(3), zal hem zulks als pand door de schepenen toegewezen worden.
9.	Een burger die weigert zyne schuld te betalen, zal, na uitspraek der schepenen, door 's graven hulp en magt daertoe gedwongen worden.
10.	In zaken, waer de schepenen niet meê weten wat doen, zullen zy die van Gent te rade gaen. Voorts zullen zy zich in 't vervolg te houden hebben aen de bestaende wetten en vonnissen^(4).
11.	Wie een' ander doodt of verminkt, zal, buiten het geval van eigen verwering, hoofd voor hoofd geven, lid voor lid^(5).

(1) Vry eigendom. Zie ons II^de Deel, bl. 319, en de aenteek. 1 aldaer.

(2) De latynsche tekst zegt: Si Burgensis allodium alicujus in oppido coram francis hominibus et scabinis invadiaverit.

(3) Thans zouden wy het hypotheek heeten.

(4) Deze bepaling moet insgelyks later bygevoegd zyn, dewyl het reeds bestaende regt voorgeschreven wordt als regel dien men in het toekomende te volgen heeft.

(5) Het is, gelyk men ziet, naer het regt van wedervergelding of jus talionis, dat de groote misdaden gestraft worden. Dit grondbeginsel is eeuwen lang in het vlaemsche strafregt aengehouden geweest; doch veelal raekte men er van af by middel van weer- of zoengeld. Men noemde dat redimere collum, redimere manum, enz. Zie Warnkoenig (hoogd. uitg.) Band III, afdeeling I, bl. 160. Zie mede ons II^de Deel, bl. 268.

[p. 108]

12.	Wie een' ander slaet, stoot, op den grond werpt of zyn hair uittrekt, zal zestig schellingen^(1) boetgeld aen den graef tellen, en, als het des maendags gedaen is, zes pond^(2).

(1) De latynsche tekst spreekt van solidi, maer schellingen waren het zelfde. Zie Ghesquiere, Mém. sur trois points, enz. bl. 15. Het vlaemsch pond bestond uit 12 schellingen, de schelling uit 20 deniers. Zie Warnk. Band III, afd. I, bl. 193. De schelling, in de elfde eeuw, had eene weerde van ruim twee gulden brabantsch courant. Zie Ghesquiere, bl. 103.

(2) Waerom de misdaed, op eenen maendag gepleegd, een pond meer kostte, is my niet gebleken. Misschien omdat op den maendag de volksvergaderingen gehouden werden, en er dus meer gelegenheid was om kwaed te doen. Zie Grimm, bl. 820. Misschien ook dat van toen ter tyd af het volk in Geertsbergen gewoon was blauwen maendag te houden en de beest te spelen, een misbruik dat inderdaed tot de hoogste oudheid opklimt door geheel Neder-Duitschland.

[p. 109]

13.	Wie een' Schepen, of een' Schoutet^(1), in 's graven dienst zynde, scheldt, zal zestig schellingen betalen, en, des maendags, zes pond.

Dusdanig waren de eerste wetten die Boudewyn VI aen zyne onderdanen van Geertsbergen gaf. Straf- en burgerregt, proceduer en politie, alles is er vry wat dooreengeward; doch men erkent niet te min 's graven bezorgdheid om het ryk der orde en der wetten in te voeren; men bemerkt inzonderheid zynen yver om den openbaren vrede te handhaven en de burgers te beschermen tegen alle geweldenary⁽²⁾.

Onder dit laetste opzigt stond het in Vlaenderen niet alleen, maer in gansch Europa, gedurende de elfde en twaelfde eeuw, deerlyk geschapen. Nergens was veiligheid: roof en moord heerschten in al de landen. Omtrent het einde der elfde eeuw

(1) De latynsche tekst zegt Villicus; doch deze naem werd dikwerf verwisseld met dien van Scultetus en van Major, en duidt over 't algemeen een politie-beambte aen. Zie Warnkoenig, Band III, bl. 138, vlgg.

(2) In al de keuren van lateren dag treft men voorschriften aen tot handhaving der openbare en persoonlyke veiligheid.

[p. 110]

werden er, op een enkel jaer, in Brugge en zyne omstreek tien duizend marken zilvers⁽¹⁾ betaeld, alleen voor gepleegde doodslagen⁽²⁾. Men mag dus onderstellen dat de boeten of weergelden, voor allerhande mishandelingen afgeteld het zy aen den beleedigde, het zy aen zyn maegschap of aen den landheer, tot nog merkelyker sommen zullen gerezen zyn. En wie zal de diefstallen berekenen, wie de plonderingen, kortom al de onregtveerdigheden tegen de eigendommen begaen, in eene stad of streek waer de persoonen zelf hoegehaemd geene zekerheid kenden, ma er nacht en dag aen den moedwil van anderen bloot stonden?

De wanorde, gelyk men ziet, was groot, en toont den hoogst gebrekkelyken staet der maetschappy in die tyden. Ja, de maetschappy zag er ellendig uit: doch zulks moet geen verwondering baren;

(1) Eene mark bedraegt acht oncen.

(2) Zie Warnkoenig, I, bl. 163, aenteek. 3. Men kan, over den zedelyken staet der maetschappy in dien tyd, ook raedplegen het leven van den H. Arnulphus, in de Acta SS. Augusti, tom. III, bl. 223, vlgg. of Butler, uitg. van Leuven of Brussel, op den 15^den Augusti.

[p. 111]

want onderscheidene oorzaken hadden noodlottig samengewerkt tot haer diep verval. Vooreerst was, door de gedurige krygen der achtste en negende eeuw, de eerbied der wetten verminderd en de deur geopend geworden aen alle misbruiken. Daerna hadden de twisten der Karolingers den knak gegeven aen het koninklyk gezag, tot zoo verre dat de volkeren, van het hoofd des ryks weinig of geen bescherming meer te verhopen hebbende, genoodzaekt waren hunnen toevlugt te nemen, zelfs met opoffering van vryheid en erfgrond, tot de landheeren en de Grooten van wereldlyken en geestelyken stand⁽¹⁾, die, ten minste rondom hunne kasteelen of Villae, nog een hand konden uitsteken tot verdediging der kleinen. Maer ook deze beschutting verloren de volkeren grootendeels onder de herhaelde invallen der Noordmannen, tegen wier overmagt en geweld, byna eene gansche eeuw, niets bestand was. De alge-

(1) Die algemeene noodwendigheid om schut en scherm te vinden by de Grooten, heeft veel bygebragt tot de opkomst en de bevestiging der erfelyke graefschappen in de middeleeuwen. Zie Lehuërou, Hist. des institutions Carolingiennes, II, bl. 613.

[p. 112]

meene armoede, noodwendiger wyze daerop gevolgd, had de banden der maetschappy, ik zeg niet verzwakt, maer volstrekt gebroken, de zeden bedorven, de begeerlykheid ontstoken, en de landen vervuld met stroopers en moordenaers⁽¹⁾. Van daer de bloedige twisten, de doodslagen of verminkingen, het stelen en rooven, waer de geschiedenis der elfde en twaelfde eeuw vol van is.

Het kwaed ware zoo hoog niet geklommen en gemakkelyker te bevechten geweest, had de adel het voorbeeld niet gegeven van de verregaendste losbandigheid; maer hy ook was door het algemeen bederf aengerand, ja verkankerd boven alles wat bedenkelyk is. Hy kon nu niet meer, gelyk in de vorige eeuwen, naer den vreemde op rooftogten uitgaen, land veroveren of buit maken by naburige volksstammen⁽²⁾; doch behebt met de voorvaderlyke plonderzucht, en verstout door de krachteloosheid van het openbaar gezag, strekte hy thans tot plaeg der arme landzaten. Vol van verachting

(1) Zie de Verhandeling van Paillard de St. Aiglan, bl. 112, vlgg.

(2) Zie ons II^de Deel, bl. 148.

[p. 113]

voor den gemeenen man, voor den handwerker, voor den nyverigen stedeling, ontzag hy zich niet de reizenden uit te schudden, de boeren te straven, de weerloozen te verdrukken. Ongelukkig de dorpen, de vlekken die, naby een kasteel gelegen, in het bereik waren des adelyken woestaerts. Daer hadden de inwoonders gedurig te lyden. Niemand kon zyn dak verlaten zonder gevaer van aengerand te worden; geen handeldryver was zeker het duergewonnen geld naer huis te brengen: dewyl al de wegen en banen, al de dreven bezet waren door den heer of zyn knechten, gedurig met de wapens in de hand en, als hongerige grypvogels, hunne prooi beloerende.

Men kan beseffen wat al klagten de ingezetenen der ontluikende steden lieten hooren tegen zulke knevelary, nu vooral dat handel en nyverheid begonnen te herleven; en hoe het de graven van Vlaenderen grieven moest de welvaert hunner onderdanen aldus te zien verhinderen. Een der voornaemste middelen om het kwaed te bevechten, was de uitroeping of afkondiging van een openbaren vrede, ook heerlyken- en Landvrede geheeten. Namelyk de vorst, plegtiglyk vergaderd met de

[p. 114]

leenmannen en kasteleinen van Vlaenderen, schreef wetten voor om het dragen van wapens te beperken, om de aenslagen tegen persoonen en eigendommen door zware straffen te stuiten, om ieders woonstede te beveiligen voor nachtelyken overval: met een woord, om orde en tucht in het land te brengen.

Vele van die verordeningen komen later voor in de stedelyke Keuren, gelyk wy in het vervolg zullen zien.

Maer het was niet genoeg den moedwil der boozen palen te stellen door strafwetten en geldboeten: de graven moesten tevens een ander kwaed beteugelen, niet min strydig met de openbare rust, maer ongelukkiglyk zoo diep geworteld in de zeden, dat er bykans geen hoop was van het te kunnen uitroeijen, namelyk het regt van eigen wraekoefening⁽¹⁾. Dit barbaersch regt, zoo oud als de natie, was vroeger door de koningen gefnuikt, doch sedert het verval der koninklyke magt weêr overheerschend, ja eene gedurige bron geworden van

(1) Zie wat wy daervan gezeid hebben in ons II^de Deel, bl. 134.

[p. 115]

de grootste onlusten, van allerlei baldadigheid. De veeten⁽¹⁾ verknaegden geheel de maetschappy: vrienden en magen, buren en stadgenooten schoten in 't harnas tegen malkander, om wederzydsche ongelyken te wreken, om den hoon een' broeder, een' bloedverwant aengedaen op den dader en al zyn maegschap te verhalen⁽²⁾. Men bedenke wat bloed daerby vergoten moest worden, wat wonden en verstompingen, wat verwoesting der vyandlyke have er meê gepaerd gingen⁽³⁾: en men oordeele dan of er te midden van zulke wanorde duerzame voortgang in het maetschappelyk leven mogelyk was.

De graven van Vlaenderen bevochten dat ysselyk misbruik door den peis te gebieden tusschen de beleedigden en de beleedigers. Zoo haest er eenige doodslag of ander groot vergryp den haet der familiën ontstoken had, moesten de stedelyke over-

(1) Zie ons tweede Deel, bl. 135, aenteek. 1.

(2) Zie Du Cange, op het woord Faida, III, col. 307.

(3) Een oud schryver, van Brabant sprekende, zegt dat er zoo veel twisten bestonden als er wynstokken in Frankryk waren: Francia quot vites, tot habet Brabantia lites. Dit was even zoo waer van Vlaenderen.

[p. 116]

heden of 's landheers beambten, in diens naem, de partyen een bestand of wapenschorsing (gewoonlyk van veertien dagen) opleggen⁽¹⁾, met bepaling van zware boeten voor iederen vredebreuk. Zoo zocht men de wraekzucht te dempen, tyd van koeling aen de driften te geven, en middel te vinden om den twist te eindigen het zy door oefening van lyfstraf tegen den misdadige, het zy door uitkeering van zoengelden⁽²⁾.

Hierin deden de vlaemsche vorsten niet dan het voorbeeld volgen der katholyke Kerk, die al hare magt inspande om de byzondere twisten en krygen der wereldsche Grooten te keer te gaen, door het instellen van den Godsvrede⁽³⁾. Zoo noemde men zekere wetten door de bisschoppen en de Concilies

(1) Men hiet dat Wettelyken vrede. Werd het bestand getroffen zonder tusschenkomst van het openbaer gezag, zoo was 't Vriendelyke vrede.

(2) Die zoengelden moesten, volgens bepaling der wet, aen de onderscheidene leden der verongelykte familie, binnen de 40 dagen betaeld worden. Zie daer veel van in Warnkoenig, Hoogd. uitg. Band III, eerste afdeeling, bl. 181, vlgg.

(3) In 't Latyn Treuga Dei, in 't Fransch Trève de Dieu.

[p. 117]

voorgeschreven, waerby het, op straf van den kerkelyken ban, verboden was aen alle heeren en ridders de wapens tegen elkander te voeren en vyandlykheden te plegen⁽¹⁾ tusschen zonnen-ondergang van iederen woensdag en zonnen-opgang des volgenden maendags, alsmede gedurende den Advent tot na Drykoningen-dag en den veertigdaegschen vasten tot na beloken Paschen⁽²⁾. Deze maetregel, ingerigt naer den woesten geest der tyden, verschafte toch eenige rust aen de onderdanen, die anders geene uer zekerheid hadden, maer steeds de naeste slagtoffers werden van den haet en den nyd hunner heeren.

De eerste poogingen door de Kerk aengewend om

(1) Versta niet alleen bloed vergieten en kasteelen belegeren; maer brand stichten, vee rooven, have plunderen, akkers verwoesten, onderdanen wegvoeren, en alle andere euveldaden die de gewoone sleep waren der byzondere krygen.

(2) In sommige landen waren de vyandlykheden ook verboden op de Aposteldagen, op O.H. Hemelvaert en Pinksteren met hunne octaven, op de Lieve Vrouwedagen en andere voorname feesten des jaers. Zie Du Cange op de woorden Treuga Dei, VI, col. 1266, sqq.

[p. 118]

den Godsvrede in te voeren, klimmen op tot het jaer 1032 of 34⁽¹⁾. Van lieverlede werd hy verpligtend gemaekt in Frankryk, in Engeland, in Duitschland, doch niet zonder ernstige tegenwerking der adelyke huizen. De groote moeite die het gekost heeft aen de pauzen, aen de bisschoppen, aen de vorsten om zoo heilzaem en zoo christelyk eene instelling te doen aenveerden, toont ten overvloede hoe zeer het kwaed in de zeden verworteld was, en wat al hinderpalen men heeft moeten te boven komen om een weinig orde in Europa te stichten. Ik zeg een weinig orde; want het was er verre van af dat de samenspannende magt van Kerk en Staet door den Godsvrede volkomen het doel bereikte, hetwelk zy zich had voorgesteld, het uitroeijen der veeten en familiekrygen. De kruisvaerten hebben daerna, misschien krachtdadiger zelfs, medegewerkt om het vuer der twisten te dooven. Maer het dient niet te min opgehaeld te worden tot eeuwigen roem der vlaemsche graven, dat zy zoo vroeg hunnen yver besteed hebben om den openbaren vrede in hun land te doen heerschen,

(1) Zie Bergier, Dict. de Théol. art. Trève de Dieu.

[p. 119]

en het is voorzeker aen dien yver toe te wyten dat Vlaenderen vooruitstapte in welvaert en beschaefdheid, terwyl al de naburige landen nog langen tyd ten prooi bleven aen de deerlykste verwarring.

Boudewyn VI liet niets onbeproefd om de kwaeddoeners, groot en klein, te verschrikken. In vriendschap levende met de buitenlandsche vorsten, doorreisde hy zyne beide graefschappen om alles met eigen oogen na te zien, en wilde dat de baljuws⁽¹⁾, ieder in zyn regtsgebied, zich gedurig aen het volk vertoonden met een lange witte roede in de hand, tot zinnebeeld van 's heeren gestrengheid⁽²⁾. Door zyne aenhoudende zorg bragt hy 't zoo ver, dat de vrede alom in de landen voor goed gevestigd scheen: niemand dorst noch had noodig gewapend uit te gaen; men hoorde haest niet meer spreken van straet- of huisroof, zoo wel dat de landlieden hunne ploegkouters en houweelen op het veld mogten laten, zonder vrees voor de nachtdieven⁽³⁾. Ongelukkiglyk regeerde deze minnaer

(1) Van de baljuws zal later spraek zyn.

(2) Zie De Smet, Corpus Chron. Fl. I, bl. 53.

(3) Zie aldaer, bl. 54.

[p. 120]

van zyn volk slechts dry jaren. Eene vroegtydige dood ontrukte hem aen de liefde der Vlamingen en stortte het land in een dubbelen rouw, want met hem verdween tevens de zoo kort genoten vrede.

De graef liet twee onmondige kinderen na, Arnulf en Boudewyn. Zyn einde voelende naderen, had hy te Audenaerde eene vergadering beroepen om, by wyze van uitersten wil, de opvolging te regelen en zoo alle geschillen tusschen de gebroeders voor te komen. De oudste zoon zou Vlaenderen bezitten onder het toezigt van zyn vaderlyken oom Robrecht den Vries, terwyl Henegau aen den jongste blyven moest onder de voogdy van beider moeder Richildis⁽¹⁾. Deze schikkingen werden door de leenmannen van een en ander graefschap niet alleen toegestemd, maer plegtig bezworen: en de vorst, thans gerust voor de toekomst, sloot de oogen den 17 July 1070⁽²⁾.

Robrecht, toen zyn broeder stierf, was in Holland, alwaer hy het land bestierde voor de kinderen

(1) Zie Meyer, ad ann. 1070, en Oudegherst, I, bl. 275.

(2) Zie Meyer, ad ann. cit.

[p. 121]

zyner gemalin⁽¹⁾. Dit hadde hy nu ook in Vlaenderen moeten doen, naer Boudewyns wensch en uitdrukkelyken wil; doch diens weduwe Richildis, eene hooveerdige en heerschzuchtige vrouw, gebruik makende van Robrechts afwezigheid, wilde zelf meesteres spelen in de erflanden haers oudsten zoons, en zonder acht te slaen op de verordeningen van Audenaerde, matigde zy zich niet slechts de voogdy harer beide kinderen aen, maer gaf overal bevelen, eveneens of het graefschap van Vlaenderen niet min haer eigendom was dan dat van Henegau. Aldra echter stond Robrecht te Gent om, in den naem des jongen Arnulfs, de teugels van het bewind te houden; maer Richildis, verre van hem in zyne hoedanigheid te erkennen, wees haer' zwager af op den smadelyksten toon, en dreef hem zelfs met de wapens het land uit. Alsdan voorziende dat het daer niet by blyven zou, wendde zy zich tot den koning van Frankryk, dien zy door magt van geld⁽²⁾ op hare zyde wist te brengen, zoodanig

(1) Zie boven, bl. 98 en de aenteek. 4.

(2) Zie de Flandria generosa, by De Smet, Corpus Chron. Fl. I, bl. 56.

[p. 122]

dat Robrecht van Vlaenderens leenheer hoegenaemd geene hulp, maer eerder tegenstand te verwachten had. Welhaest kreeg hy ook de handen vol in Holland. De bisschop van Utrecht en Godfried de Bultenaer, hertog van Lotharingen, naer 't schynt opgestookt door de henegauwschegravin⁽¹⁾, overvielen hem daer met al hunne magt⁽²⁾, en met zulk gevolg dat hy, na een zwaren veldslag aen de kanten van Leyden verloren te hebben, in aller yl het land moest ruimen. Hy vlugtte, met vrouw en kinderen, naer Saksen⁽³⁾.

Thans, dacht Richildis, had zy niets meer te ontzien maer was doenvry, tot zoo verre dat zy, zonder rekening te houden van haers zwagers leenregt⁽⁴⁾, de hand dorst leggen op zyne heerlykheden.

(1) Zie Kluit, Hist. Crit. I, P. II, bl. 85. Daer waren nog andere redenen, maer zy raken ons niet. Men kan er Wagenaar over nazien, II, bl. 180.

(2) Zie ons III^de Deel, bl. 588.

(3) Namelyk naer den broeder zyner gemalin Gertrudis. Zie Kluit, bl. 86.

(4) Robrechts heerlykheden waren hem niet in vollen en vryen eigendom gegeven, maer om ze te leen te houden van Vlaenderens graven. Zie Kluit, bl. 84.

[p. 123]

Aelst, de Vier Ambachten, kortom geheel keizers Vlaenderen, zoo wel als de Zeeuwsche eilanden, moesten onder hare wetten buigen, even of zy de erfgravin en de eigenares van al die landen was. Die het hart had van tegen te spreken, verbeurde zyn leven. Een der edelste ridders, heer Jan van Gavere, beproefde 't; maer Richildis deed hem het hoofd voor de voeten leggen. Den baljuw van Ieperen wierp zy in de gevangenis, vermoedelyk om dezelfde reden: en toen de schepenen dier stad wegens dat onregt hunne klagten lieten hooren, begaf zich de vorstin in dolle woede naer Meessen⁽¹⁾, alwaer zy zestig Ieperlingen deed onthalzen en vervolgens het stedeken zelf in brand steken⁽²⁾. Hoe de laetdunkende vrouw met het vermogen der onderdanen omsprong, kan men gissen: de onbillykste lasten werden de burgeryen opgelegd, allerhande tollen ingevoerd, de kerken zelf beroofd van goud en zilver⁽³⁾: kortom willekeur en geweld

(1) Messines, in de Kasselry van Ieperen.

(2) Dit alles wordt verhaeld in de Flandria generosa, by De Smet, bl. 57, doch niet zonder verwarring.

(3) Namelyk om den koning van Frankryk de toegezegde som te betalen. Zie Le Glay, I, bl. 194, in de aenteekening. Zie mede Oudegherst, I, bl. 286.

[p. 124]

vervingen de vaderlyke regering van den pas gestorven graef, die nu eerst voor goed betreurd werd⁽¹⁾.

Lang duren kon dat niet. De Vlamingen, aen zulk eene dwingelandy niet gewend, en te fier van aert om zich door eene vreemde vorstin en vreemde raedslieden⁽²⁾ te laten knevelen, staken haest de hoofden byeen en pleegden raed, in de byzonderste steden, hoe zy zich van het booze wyf zouden ontmaken. Daer werd besloten dat men Robrecht ter hulp zou roepen en onder zyn beleid de wapens opvatten: zulks zou menigeen het leven kosten, dat wisten zy wel; maer het was dan nog beter met eere te sterven, dan door de handen van den beul om te komen, en 's lands welvaren te zien omverwerpen, gelyk er Richildis bezig meê was. Daer werd geen tyd verloren: een gezantschap ging Robrecht uitnoodigen om naer Vlaenderen te

(1) Richildis wangedrag is byzonder wel geschetst door Buzelinus, Annales Gallo-Flandriae, bl. 178.

(2) Het waren inzonderheid twee baronnen uit het land van Vermandois, Alberic van Coucy en de heer van Mailly, die Richildis opstookten. Zie by De Smet, I, bl. 58 en 59. Zie mede Oudegh. bl. 284, aenteek. 1.

[p. 125]

komen, plegtig belovende dat de landzaten hem met goed en bloed zouden ter hand staen, om het vreemde juk af te schudden. Robrecht draelde niet. In korte dagen stond hy aen het hoofd der Vlamingen, en trok gewapender hand naer Lessines⁽¹⁾, waer Richildis zich ophield; maer deze had zoo haest niet vernomen dat haer zwager naderde, of zy nam de wyk naer Ryssel. Te goeder ure; want Lessines, na een gevecht waer vele Franschen by dood bleven⁽²⁾, werd ingenomen, geplunderd en in asch gelegd, by wyze van wederwraek wegens het verbranden van Meessen. Hiermede was het spel in gang. Richildis zag nu hoe ver zy gekomen was met kwaden raed te volgen en het vlaemsche volk te verdrukken. Zy gaf het echter niet op; maer vol van listen als zy was, zond zy eene bende plonderzieke Franschmans naer de Zeeuwsche eilanden en naer Holland, met bevel van daer zoo veel kwaed te doen als zy konden. Door dat middel hoopte zy Robrecht te dwingen om Vlaenderen te

(1) Eene myl of wat bezuiden Geertsbergen. Zie boven, bl. 96, aenteek. 4.

(2) Onder anderen de heer van Coucy.

[p. 126]

ruimen. Meteen noodigde zy de steden van Gent, Brugge en Ieperen uit om gezanten naer Ryssel af te veerdigen, ten einde zich met haer te verstaen en de moeijelykheden in der minne by te leggen. Zulks was een andere list, enkel gebruikt om tyd te winnen; want de koorden lagen gereed om al de vlaemsche gezanten op te knoopen. Gelukkiglyk was er iets van uitgelekt en den kastelein van Ryssel ter ooren gekomen die, goed vlaemschgezind zynde, Robrecht deed verwittigen. De afgeveerdigden gingen dan naer Ryssel; maer hun verdediger volgde met wel gewapende manschap, en hield zich verstoken in een bosch naby de stad⁽¹⁾, tot dat men op het kasteel de trompetten zou blazen. Alles viel uit, gelyk het voorzeid was. Richildis trawanten, door een' Franschman opgeleid⁽²⁾, begonnen al gereedschap te maken om de vlaemsche gezanten aen de galg te hangen, toen, op het gegeven teeken, Robrecht in de stad rukte, zyn landgenooten ter hulp, terwyl de bezetting der burgt,

(1) Ter plaetse waer sedert de abtdy van Marquette gesticht werd, tegen Ryssel.

(2) Namelyk door den heer van Mailly.

[p. 127]

volgens afspraek, eenen uitval deed, zoodanig dat nu de aenhangers der booze gravin, op hunne beurt het te kwaed kregen, en tot den laetste toe over de kling sprongen⁽¹⁾.

Richildis raekte ter nauwernood uit de voeten, en vlugtte met hare twee kinderen naer Amiens. Daer bezwoer zy den jongen koning van Frankryk⁽²⁾ met woorden en met tranen om haer in den steek niet te laten, nu vooral dat zyne eigene eer het hem tot een' pligt maekte de dood van zoo veel Franschen te wreken. Niet te vrede met 's konings belofte, wist zy nog den graef van Boulogne op hare zyde te trekken, en trouwde, voor de derde mael, met Willem den Hooveerdige⁽³⁾, een' der magtigste baronnen van Normandyë, om ook aen dien kant steun te vinden.

Een bloedige oorlog was dus op handen. De Henegauwers hielden 't, als men raden kan, met hunne gravin en vlogen in de wapens. Zoo deden

(1) De schryver der Flandria gen. verhaelt dat alles zeer omstandig, by De Smet, I, bl. 58, vlg.

(2) Filip I was toen maer 17 jaer oud.

(3) Hy was maegschap van Willem, den veroveraer van Engeland. Zie Oudegherst, bl. 286, aenteek. 2.

[p. 128]

ook die van Atrecht, van Kameryk en van Doornik: met een woord al de waelsche provinciën van Vlaenderen heulden met Richildis, waeruit blykt dat de twist zyn diepsten grond had in een wederzydschen afkeer van twee verschillende volksstammen⁽¹⁾. Audenaerde, dat wy in 't vervolg nog zullen zien wanken, koos mede de henegauwsche party. In tegendeel Gent, Kortryk, Brugge, Ieperen, Veurne, Rousselaere, Harlebeke, kort, al de landzaten van echt vlaemschen bloede, schaerden zich onder éénen standaert, en naest hen die van Douai en Calais⁽²⁾. Dat zy 't goed voor hadden, is niet twyfelachtig: ook trok weldra Robrecht, vol moed, met zyn volk naer Cassel⁽³⁾,

(1) Richildis had in die streken een geheel andere rol gespeeld, en haren wrok alleen op Vlaemsch Vlaenderen uitgewerkt.

(2) Zie by De Smet, bl. 61, en Oudegherst, bl. 287, aenteek. 3. Volgens Buzelinus echter, Annales Gallo-Flandriae, bl. 179, zouden die van Douai het met Richildis gehouden hebben, en zelfs (zie daer, bl. 181) haer tot het einde toe getrouw gebleven zyn.

(3) Cassel, het oude Castellum Morinorum, zes mylen boven Ieperen, ligt op eenen vry hoogen berg, van waer men 32 torens zien kan. Daerom heet het in 't Fransch Mont-Cassel.

[p. 129]

waer de koning verwacht werd. Hy ging legeren op den berg zelf, bereid om slag te leveren zonder zyne vyanden te tellen.

Deze waren inderdaed ongelyk sterker in getal. De adel van bykans geheel Frankryk⁽¹⁾ was afgekomen om de Vlamingen, wier buitengewoone voorspoed de Franschen een doorn in de oogen was, eens duchtig neêr te slaen. Den 21 February 1071 bereikten zy Bavinchove onder Cassel, aen den voet van den berg, en rustten uit tot 's anderdags. Maer 's anderdags waren de Vlamingen vroeger op dan hunne ongenoodigde gasten. By het eerste morgenkrieken vlogen zy in 't geweer, en na door een kort maer krachtig gebed de Bescherm-heiligen van het vaderland te hebben aengeroepen, stortten zy, als de sneeuwval der Alpen, op het kamp der Franschen. Deze, nog half bedwelmd van den slaep, en verbysterd door de stoutmoedigheid des vyands, grepen naer hun wapens, begonnen te

(1) Zie, by De Smet, bl. 60, de lange reeks van fransche baenderheeren, graven, hertogen, die, naest den koning, met hunne leenmannen, onderdanen, huerlingen, en met krygsvolk van alle kanten opgeroepen, Vlaenderen kwamen overvallen.

[p. 130]

vechten en deden hun best, ja; maer zy konden den schok der Vlamingen niet uitstaen die, als had de drift hun getal en hunne krachten vertiendubbeld, zoodanig veel lyken maekten, dat de koning zyn' moed in de schoenen voelde zinken. De geschiedenis meldt niet hoe de Henegauwers zich gedroegen; doch dat zy meê deden is zeker⁽¹⁾, zoo wel als dat zy met de Franschen verslagen werden; want Richildis, die, te midden van den stryd, misschien wat al te koen vooruit drong om hare mannen op te wekken, viel in de handen der vyanden, en haer gemael bleef zelfs onder de dooden⁽²⁾. De vorstin kwam er beter van af: zy wist gebruik te maken van de verwarring, in zulke omstandigheden onvermydelyk, en raekte weêr los, om, met de overblyfsels van het koninklyk leger, haer behoud in den aftogt te zoeken⁽³⁾.

(1) Richildis had haer leger naer St. Omer geleid, waer 't zich met dat des konings vereenigen moest.

(2) Zie Kervyn, I, bl. 282.

(3) Volgens de Flandria generosa zou Richildis niet slechts krygsgevangen gebleven, maer in een duisteren kerker gesloten, en later tegen Robrecht uitgewisseld zyn geworden; maer de getuigenissen der schryvers komen niet overeen. Wy houden het daerom met den heer Kervyn (bl. 282), wiens verhael meer schyn van waerheid heeft.

[p. 131]

Inderdaed, na schroomelyk veel volk verloren te hebben⁽¹⁾, trokken de Franschen achteruit tot by het dorp Smedelinge⁽²⁾, ongeveer eene myl boven Cassel gelegen. Daer beproefden de koning en Richildis om hunne verstrooide benden te herzamelen en de krygskans nog eens te wagen; maer de uitval was dezelfde. Robrecht, met zyne overwinnende landgenooten aenrukkende, sloeg den vyand andermael uiteen, zoodat deze, na op nieuw groote verliezen geleden te hebben, genoodzaekt werd den rug te keeren, en thans voor goed. Jammer maer, de opleider der Vlamingen, al te onbedacht in zynen voorspoed, en met het zweerd in de hand de vlugtelingen, zonder om te zien, op de hielen volgende, ylde zoo ver, dat hy eensklaps zyne makkers uit het oog en geheel van vyanden omringd was, eer hy 't merkte. Hy bevond zich tusschen de

(1) Meyer, ad ann. 1071, spreekt van ongeveer 22,000 man, doch zulks kan niet dan grootelyks overdreven zyn.

(2) Zoo heet het by De Smet, bl. 61.

[p. 132]

wapenknechten van den graef van Boulogne die, verheugd wegens zulk een onverwacht geluk, Robrecht gevankelyk meê nam en deed opsluiten in het kasteel van Sint-Omer. Daer zat dan Vlaenderens redder, hy die zegevierend meende naer huis te keeren, tusschen vier muren zyn hart op te eten in zelfverwyt, dat hy, door eigen onvoorzigtigheid al de vruchten zyner dubbele overwinning moest zien verloren gaen. Maer neen! Zoo veel dapperheid mogt niet ongeloond blyven. De inwoonders van Sint-Omer, hoorende hoe kloekmoedig Robrecht zich gedragen had, wilden hem in geenen toren laten verkwynen. Zy schoolden samen, liepen gewapend naer de burgt, en dwongen den kastelein zyn' gevangene los te laten, tot onuitsprekelyke vreugd der Vlamingen, die nu eerst het volle genot hunner victorie smaekten⁽¹⁾.

De algemeene vreugd werd echter verbitterd door eene droevige tyding. Graef Arnulf, 's lands

(1) Aldus wordt de zaek verhaeld in de Flandria generosa, by De Smet, loc. cit. Oudegherst stemt daer nagenoeg meê overeen; maer by Meyer wordt van uitwisseling tegen. Richildis gesproken, wat echter minder aennemelyk is.

[p. 133]

wettige erfgenaem, die met zyne moeder het gevecht bygewoond, ja, en hoe jong ook⁽¹⁾, zich als een waren held gekweten had, was gesneuveld. De edele vorst, na tot tweemael toe zyn peerd te hebben zien dood vallen, hield nog stand, terwyl reeds Franschen en Henegauwers aen 't vlugten waren, doch werd eindelyk zelf getroffen en stierf op het slagveld, van allen beweend⁽²⁾. Zyn oom en voogd deed hem plegtiglyk begraven in de abtdy van Sint Bertinus.

Middelerwyl was de koning zyne overschotten gaen tellen te Montreuil in Normandyë. Daer ging Richildis hem vinden, en het verlei⁽³⁾ van Vlaenderen vragen voor haren tweeden zoon Boudewyn. Deze werd werkelyk graef genoemd en uitgeroe-

(1) Arnulf III, bygenaemd de Ongelukkige, was nog geen zeventien jaer. Zie Marchantius, bl. 198, en Meyer, ad ann. 1071.

(2) Volgens sommige kronyken zou de jonge vorst door een' zyner eigen leenmannen verraderlyk omgebragt wezen, doch Meyer noch Oudegherst spreken daervan, en de zaek schynt door vyandlyke schryvers verdicht te zyn.

(3) Zie ons II^de Deel, bl. 323, aenteek. 1.

[p. 134]

pen, en legde zynen eed van getrouwigheid af in 's konings handen; doch zulks was eene reden te meer voor de Vlamingen om hem te wraken. En hoe zouden zy inderdaed hebben kunnen toestemmen om den zoon van Richildis voor hunnen heer en landvorst te erkennen, hy die hen had helpen bevechten, die voor en na met de vyanden van Vlaenderen geheuld had, die daerenhoven nog te jong was om zelf te bestieren en dus, onder de leiding zyner moeder en den invloed des franschen konings, niet dan den ondergang van Vlaenderens welvaert bewerken kon? Tot zulke opoffering hunner dierste belangen konden de Vlamingen niet verpligt zyn, zoo min als om hem te verstooten dien zy zelf ter hulp geroepen hadden, en door wiens heldhaftigheid zy van de dwingelandy verlost waren. Neen, verre van zoo ondankbaer te wezen, droegen zy het graefschap op aen hunnen redder: het volk niet alleen, maer de adel, de leenmannen en de geestelykheid onderwierpen zich vrywillig aen Robrechts heerschappy, en het duerde zelfs niet lang of de koning van Frankryk, naer beteren raed luisterende dan dien hy tot dan toe gevolgd had, liet Richildis varen⁽¹⁾, maekte

(1) De reden dier verandering wordt breedvoerig opgegeven in de Flandria gen. by De Smet, bl. 62. Zie mede Oudegherst, bl. 307 en Buzelinus, Annales Gallo-Flandriae, bl. 181.

[p. 135]

vrede met den Vries, en erkende hem in zyne nieuwe hoedanigheid⁽²⁾. Zoo deden ook welhaest de inwoonders der waelsche gewesten: nagenoeg allen hingen de huik naer den wind, verzoenden zich met Robrecht en vielen Richildis af, welke zich aldus zoo goed als alleen bevond en genoodzaekt werd Vlaenderen te ruimen, waer zy op geene hulp of vriendschap meer rekenen mogt⁽³⁾.

Haer ten ondere geven kon zy echter niet. De hardnekkige vrouw, verlaten van haren franschen bondgenoot, verlaten van de onderdanen welke eerst hare banier gevolgd hadden, roerde hemel en aerde om van elders hulp te bekomen. Die best in staet scheen haer te ondersteunen was bisschop Theoduinus van Luik, tot wien zy dan ook haren toevlugt nam, hem voorstellende hare erflanden

(2) De koning trouwde ja, in 1072, met Robrechts stiefkind, Bertha namelyk, de dochter van Gertrudis en van graef Floris I. Zie Wagenaar, II, bl. 179.

(3) Zie Buzelinus, bl. 181.

[p. 136]

aen de kerk van Sint Lambertus op te dragen, dat is te zeggen dat haer zoon Boudewyn, en diens opvolgers in het graefschap van Henegau, leenmannen van Luik zouden worden, mits de bisschop haer geld en manschap verschafte om den kryg tegen Robrecht voort te zetten. Dit aenbod lachte den kerkvoogd toe, als byzonder geschikt om den luister en de magt van zynen Stoel te vermeerderen. Zonder uitstel begaf hy zich dan naer Fosses⁽¹⁾, alwaer hy met Richildis een akkoord sloot en de hulde van moeder en zoon ontving op de volgende voorwaerden:

Dat voortaen de graef van Henegau, ten eeuwigen dage, zyne leenen en alloden⁽²⁾ verheffen zal van Sint Lambrechts kerk⁽³⁾ en, als vasal van Luik, met al zyne magt den bisschop volgen in diens krygstogten⁽⁴⁾.

(1) De stad en de abtdy van Fosses, dry mylen boven Namen, behoorden toe aen de kerk van Luik.

(2) Zie ons II^de Deel, bl. 319 en de aenteekening 1 aldaer.

(3) De alloden en eigendommen van Sint Waldetrudis waren en bleven uitgezonderd. Daer zal spraek van zyn in de geschiedenis van Henegau.

(4) Daerby werd bepaeld dat, zoo haest de graef buiten zyne grenzen wezen zou, hy en zyne krygslieden leven zouden op 's bisschops kosten.

[p. 137]

Dat, wanneer de graef in zyn land aengerand wordt, de bisschop hem krygsvolk zal zenden in minder of meerder getal, volgens de magt des vyands: en belegert deze een van 's graven vestingen of kasteelen, zoo zal de bisschop, tot dry mael 's jaers, iederen keer voor veertig dagen⁽¹⁾, vyf honderd ridders afveerdigen om de plaets te helpen ontzetten⁽²⁾.

Dat, behalve de graef van Henegau, ook de kasteleinen van Bergen, van Beaumont⁽³⁾ en van Valencyn leenmannen zullen zyn van Sint Lambrechts kerk en, in die hoedanigheid, hulde doen aen den bisschop.

(1) De krygsdienst door de leenmannen aen hunnen heer verschuldigd, was gewoonelyk bepaeld tot een zeker getal van dagen, na verloop van welke zy naer huis mogten keeren. Zie Du Cange, op het woord Hostis.

(2) Daerby was besproken dat de hulpbenden op des bisschops kosten leven moesten; maer de graef diende te zorgen dat er voorraed van levensmiddelen ware, tot billyken prys verkrygbaer, en voeder voor de peerden.

(3) Tusschen Sambre en Maes, zes mylen boven Charleroi.

[p. 138]

Dat de graef jaerlyks, op Kersdag, van den bisschop zes rokken of gewaden⁽¹⁾ zal krygen, ter weerde van zes marken zilvers het stuk⁽²⁾, en ieder der dry kasteleinen één van gelyken prys.

Dat, als de graef naer Luik gaet om zyne leenpligt te vervullen, of ten hove geroepen wordt het zy van den keizer, het zy van den bisschop, deze hem kostvry houden zal.

Dat de graef en de baronnen van Henegau onafhankelyk zullen blyven van de luiksche regtbanken, en dat, zoo de graef voor den keizer gedagvaerd wordt, de bisschop zyne zaek pleiten zal⁽³⁾.

(1) Het was oudtyds de gewoonte dat de hofbeambten door den vorst gekleed werden, een gebruik waer de liverei onzer adelyke huizen nog een overblyfsel van is. Zie Du Cange, op het woord Roba.

(2) Dat is zoo wat 48 kroonen, waer men dus iets schoons kon voor hebben, in eenen tyd dat men voor het zelfde geld zes en tienmael zoo veel kocht als hedendaegs.

(3) Zie Aegidius Aureae Vallis by Chapeauville, II, bl. 9 en vlgg. doch vooral het Chron. Gisleberti, uitgegeven door den marquis du Chasteler, bl. 11, en Bouille, Hist. de Liége, I, bl. 111. Le Glay, bl. 204, beweert dat de oorkonde zich bevindt in het Archief van Ryssel; maer hy zou beter gedaen hebben er den letterlyken tekst van te geven.

[p. 139]

By dit verdrag stonden als getuigen Godevaert van Bouillon, de graven Albrecht van Namen, Hendrik van Leuven, Arnulf van Chini⁽¹⁾ en Cono van Montaigu in Ardenen⁽²⁾. Nu moest het nog goedgekeurd of bekrachtigd worden door den keizer, zonder wiens toestemming de overdragt van een der leenen zyner kroon op een anderen leenheer niet geschieden mogt; maer de bisschop van Luik stond te wel met het hoofd des ryks⁽³⁾ om van diens kant weigering te moeten vreezen. Ook volgde inderdaed de keizerlyke inwilliging, vergund by brieven uit Aken gedagteekend van den 11 Mei 1071⁽⁴⁾, en zoo werd Richildis wensch vervuld. Nu ontving zy geld in overvloed⁽⁵⁾ en tal-

(1) Beoosten Bouillon.

(2) Tusschen Marche en Laroche. Het huidige Marcourt was er de kern van.

(3) Hendrik IV had geen trouwere leenmannen dan de luiksche bisschoppen. Wy zullen daer van te spreken hebben in de geschiedenis van Brabant.

(4) De oorkonde staet by Chapeauville, II, bl. 11, en by Miraeus, III, bl. 15.

(5) Honderd pond gouds, honderd vyf en zeventig marken zilvers, en vele andere kostbaerheden door Aegidius vermeld by Chapeauville, bl. 10.

[p. 140]

ryke krygsbenden om den oorlog, tegen haer' zwager te hernemen. Zelfs de vorsten, die haer te Fosses hadden ter zyde gestaen, bragten insgelyks hulp by: zoodat zy dit mael zeker meende te zyn van het er door te halen.

Ja, maer Robrecht de Vries, onderrigt van 't geen er gebrouwd werd, gaf aen de wrevelige weduwe den tyd niet om hare legerscharen naer Vlaenderen te leiden en daer al by voorraed het land te verwoesten: hy voerde liever kryg op vreemden bodem, waer ten minste zyne onderdanen geen schade mogten by hebben. Zoo haest dan de gunstige tyd gekomen was, trok hy met kloeke manschap de Schelde over, naer Henegau, en drong door tot aen eene plaets genaemd Broqueroi⁽¹⁾ naby de hoofdstad Bergen, begerig om te weten of zyne Vlamingen, sedert hunne overwinning te Cassel, het vechten al of niet verleerd hadden. Zy toonden van neen; want in den grooten veldslag, daer ter plaetse in 1072 geleverd, versloegen en

(1) Zoo heet zy by Vinchant, Annales, enz. II, bl. 228.

[p. 141]

verpletterden zy Richildis en hare bondgenooten zoodanig, dat er haest geen Luikenaers overbleven om met het nieuws naer huis te keeren. Die van Henegau kwamen er even slecht van af: geheel de streek waer de legers gekampt hadden, was dermate overdekt van hunne lyken, dat zy sedert den naem van het Veld der dooden of de Bloedige bunders gedragen heeft⁽¹⁾.

Hoe Richildis te moede was, toen zy aldus haer graefschap verkocht en er gansch den koopprys in eens van verspeeld had, kan men raden. Zy had lust noch middel meer om weêrstand te bieden, maer liet Robrecht ongestoord geheel het land afloopen tot Valencyn toe, stroopen en plonderen, gelyk het alsdan de gewoonte was, en zelfs het kasteel van Wavercin⁽²⁾ op de Schelde innemen, alwaer by eene bezetting stelde van 300 man, en vervolgens naer Vlaenderen triomfantelyk wederkeerde.

Zoo eindigde de kryg tusschen Robrecht en Ri-

(1) Zie Meyer, ad ann. 1072, Oudegherst, bl. 308, en Gislebertus, bl. 13.

(2) Tusschen Bouchain en Valencyn. Dat kasteel kwam Robrecht te pas, omdat by van daer Henegau uit en in kon.

[p. 142]

childis. Niet dat deze of haer zoon vrede hadden met zulken uitslag: neen, zy toonden nog lang hunnen wrok door herhaelde vyandlykheden, doch welke aen Vlaenderen weinig kwaed konden doen. Zoo duerde het voort tot omtrent 1085, alswanneer eindelyk graef Boudewyn van Henegau zich verzoende met zynen oom, afstand doende, voor hem en zyne nakomelingen van alle regt op Vlaenderen. Richildis ook stelde een eind aen haer woelig leven, hield zich voldaen met eene som gelds, en ging het overige harer dagen doorbrengen in het klooster van Meessen, alwaer zy in 1086 overleed⁽¹⁾.

(1) Zie Meyer, ad ann. 1086, en Oudegherst, bl. 309.