Nederlandsche gedichten

[p. 127]

XI Bilderdijk.
Voorzang voor het dichtstuk ‘De hoop’.^*

* Dit Dichtstuk, zoo als de titel aenduidt, is eene inleiding tot het meer uitgebreide gedicht De Hoop dat hierop volgt. Het werd eerst opgenomen in het tweede stuk der Mnemosyne van Tydeman en Van Kampen (Dordrecht 1816), daarna gedrukt in Bild. Nalezingen, Amsterdam 1833, D. II, bl. 67, en is in de volledige uitgave ingelascht, T. XI, bl. 159.
Deze Voorzang bestaet uit elf strofen van negen verzen ieder, in welke de Dichter, vermoedelyk aengezocht door het Amsterdamsch Kunstgenootschap om eene leesbeurt te vervullen, verschooning vraegt, als zynde hy uitgezongen en zyne stem gebroken door den ouderdom, vers 1-9.
Deze klagten, als ieder weet, komen in Bilderdijks voortbrengselen dikwerf voor; maer zy worden telkens op verschillenden toon geuit, en met nieuwe denkbeelden omkleed, dusdanig dat zy altyd behagen en altyd vol zyn van byzondere schoonheden. Hier vraegt de Zanger rust, na eene dichterlyke loopbaen van vyftig jaren, waerin hy zich afgemat en zyne levenskrachten verspild heeft, zonder er iets anders meê te winnen dan een luttel lofs, hetwelk zijn hart niet gevoed heeft; want dat hart eischt iets anders, verlangt hooger goed, streeft naer verhevener doel, door de dood alleen te bereiken, v. 10-27.
Dit is de eerste zinspeling op het te verhandelen onderwerp. Hoe dan zou hy nog zingen, hy die door eene inwendige stem naer boven geroepen wordt, die niet meer denkt dan aen het beter leven? v. 28-39.
Ei! de kindervreugd vergaet met de kinderjaren, en wat men in den bloei der jeugd of zelfs in ryperen leeftyd minde, dat verliest zyne weerde in den ouderdom, v. 40-45.
Het is niet nogtans dat hy zyne vroegere dagen, met de Poezy doorgebragt, betreurt, of des levens lente verloren acht die aen de Dichtkunst toegewyd werd: neen; maer zyne zangader, te voren als van zelf zwellende, is thans verstyfd en vloeit niet meer, v. 46-54.
Men geeft rust aen het ros dat in de renbaen zyne taek vervuld heeft. Men geve die ook aen den afgeleefden grysaert, en zoeke by wintertyd geenen bloezem aen de boomen. De zon zelf, zoo schitterend op hare dagreis, dooft eindelyk hare fakkel, v. 55-63.
Doch neen, zyne vrienden ontzeggen hem te zwygen. Welaen! zyn laetste zang zal voor hen wezen, en voor het dierbaer vaderland, v. 64-72.
Verwachten zy slechts van hem geene toonen, die zyne zwakke borst niet meer voortbrengen kan, v. 73-81.
Hy zal met zyne toehoorders de Hoop beschouwen, dat goed, dat den mensch het langst byblyft, dat hem steeds het heil in de toekomst vertoont, maer hem veelal te leur stelt, omdat hy een ingebeeld, een valsch geluk zoekt, en de logen voor waerheid neemt, v. 82-90.
De Dichter, geleerd door de ondervinding, kent de Hoop, en weet wat zy voor hem geweest is. Hy kan ze derhalve naer regt waerdeeren, v. 91-99.
Zie daer den hoofdzakelyken inhoud van den Voorzang. Men bemerkt ligt dat hy niet zonder plan is uitgevoerd, en dat er alles geldt als bereiding en inleiding tot het Dichtstuk. Dit zal aengeheven worden op eenen hoogen toon, als aen het onderwerp past, en zal des te zekerder behagen, naermate de Dichter minder beloofd, en van zyne vrienden grooter toegevendheid gevergd heeft.

[p. 129]

 

'k Moet mijn reeds ontwende knokkelen^1.

 

Dan weêr vleijen aan de snaar?^2.

 

De uitgediende Luit weêr tokkelen?^3.

1. - Daer staet mijn voor mijne, afkorting die zelfs in proza toegelaten en van dagelyksch gebruik is. - Men heeft ontwennen en verwennen. Het eerste wordt gezegd van eene gewoonte die men verloren heeft door gebrek aen oefening; het tweede beteekent eene gewoonte die verstoord is door eene andere gewoonte. Vgkl. deaent. op Bild. Geestenwareld, v. 388. - Knokkelen. 't Is het verkleinw. van knok of knook, dat eigentlyk beteekent die deelen der beenderen waermede deze aen elkander vast zyn, anders gezegd de gewrichten, in 't lat. artus. Van daer het verkleinw. knokel, knokkel of kneukel, in 't lat. articuli, vooral gezegd van de vingeren. De zelfst. naemw. uitgaende op el zyn, of wel verkleinw., als knokkel, druppel, bondel, kruimel, sprenkel, of beteekenende een werktuig, als gordel, klepel, prikkel, windel, teugel, vleugel, enz. Zie Brill, Spraakleer, bl. 112.

2. - Het voegw. dan, zooveel als derhalve of by gevolg, vindt zyne reden in de begeerte uitgedrukt in v. 4. - Weêr is zooveel als wederom of op nieuw. - Vleijen. Het is eene drukfout; anders zou er vleien staen. In den nieuwen druk staet vlijen, gelyk Bild. zelf het woord in de Hoop, v. 278, schryft. En die spelling is verkieslyk, al ware het slechts om het woord te onderscheiden van vleien, in 't fr. flatter. De afleiding van het woord zit in de twee eerste, by uitstek vloeiende letteren vl. Zyne beteekenis is al plooiende en al buigende schikken of voegen. Zoo zegt men zich nedervlyen voor zich nederleggen. - De snaar, namelyk van het speeltuig, waer de dichter gehouden wordt zynen zang meê te begeleiden, en hetwelk de Oudheid Orpheus, Homerus, Sapho, enz. in de hand geeft.

3. - In het begin van het vers wordt byverstaen ik moet. Deze onderdrukking is byzonder eigen aen Bild. en aen de dichters in 't algemeen. Zy is allenzins wettig, zelfs in proza: alleen heeft de schryver te oordeelen of zy gemakkelyk genoeg byverstaen wordt. - Uitgediend, van het werkw. uitdienen, dat bykans niet gebruikt wordt dan in zyn verleden deelw. Dit beteekent iets dat al zynen dienst gedaen heeft, dat gediend heeft zoolang het noodig was, of tot dat het als nutteloos of versleten op zyde gezet wordt. Men zegt aldus een uitgediend krygsman. Hier is het de uitgediende Luit, de testudo of ϰιθάρα der Ouden, juist dat speeltuig dat hare zangers toegedichtwordt. Bild. verkiest hier Luit in stede van Lier, omdat dit laetste instrument hedendaegs niet meer met de hand gespeeld wordt, en daerom minder geschikt is tot begeleiding van den zang, dan de Lyra der Ouden. - Hy moet die luit dan weêr tokkelen. 't Is het frequent. van tokken, van éénen oorsprong met het ital. toccare en het fr. toucher, beteekenende aenraken, lat. tangere. Tokkelen is derhalve gedurig of herhaeldelyk aenraken. In de uitdrukking de snaren tokkelen is het eigen. Overdragtelyk beteekent het soms verzoeken, in 't fr. tenter, waervoor men ook aenlokken of verlokken of bekoren gebruikt. Dit laetste beteekent eigentlyk 't fr. charmer. Aenlokken is door eenig lokaes aentrekken, en kan in eenen goeden zin gebruikt worden. Verlokken kan dat niet, als door het voorvoegsel ver altyd een denkbeeld van verkeerdheid meêbrengende. Vglk. de aent. op Bild. Landheil, v. 53.

[p. 130]

 

Gy begeert het, Vriendenschaar!^4.

5

Ach, ik heb mijn stroeve zangen^5.

4. - Gy begeert het. Gy wilt het zoo. Maer begeeren is veel zachter. Het zegt weinig meer dan gy verlangt het zoo. Er is aen te merken dat gy, hy, zy, wy, by, by Bild. altyd met y niet met ij geschreven worden. Zoo doet hy ook met heerschappy, artseny, voogdy, enz. Geheel de gedachte in haerzelve is: Vrienden, gy gebiedt my nogmaels te zingen. Maer die gedachte wordt in beeldspraek voorgedragen, en daer bestaet de poezy in: ut pictura poesis erit. - De Dichter gaet voort en beklaegt zich over die begeerte zyner vrienden, in vyf allerschoonste verzen, wederom vol van ware poezy.

5. - Het byv. naemw. stroef, by Weiland vergeten, beteekent ruw, hortend, tegenovergesteld aen vloeijend, wat de zangen of de verzen van Bild. by uitstek zyn; maer hy mogt ze hier zoo niet noemen, als strydig zynde met de zedigheid, en vooral in den voorzang van een Dichtstuk, bestemd om voorgelezen te worden, en waerin de Dichter bedacht dient te wezen op de captatio benevolentiae zyner toehoorders. Het woord stroef wordt haest niet gebruikt dan van verzen of van den schryfstyl. Hier is het by toepassing gezegd van zangen, als welke uit verzen bestaen.

[p. 131]

 

Vijftig jaren lang gestort;^6.

 

Laat, ô laat my rust erlangen!^7.

 

Al de kransjens, eens ontfangen,^8.

6. - Het werkw. storten is eigen by den zang des dichters. De Romeinen zeiden insgelyks effundere carmina, omdat de gevoelens vah den begeesterden dichter hem uit het hart vloeijen of stroomen. - Het byw. lang is hier zeer gepast om de lengte der vyftig jaren nog beter te doen uitkomen.

7. - Laat derhalve. Ik zet er dit voegw. by, omdat het vers eene soort van gevolgtrekking is uit het voorafgaende. - Het toonteeken boven ô mag weggelaten worden. Eertyds gebruikte men het algemeen zonder doorslaende reden. - De herhaling van de gebiedende wyze is eene figuer waer Bild. byzonder een gelukkig gebruik heeft weten van te maken. Zy geeft eene nieuwe kracht aen den geuiten wensch. - Het werkw. erlangen is mede zeer wel gekozen. Etymologisch beteekent het tot iets langen of reiken, gelyk het simplex langen beteekent iets met uitgerekten arm nemen of aenbieden, b.v. lang dat boek eens van het schap. Het werkw. erlangen wordt echter niet gebruikt dan in den zin van iets met moeite of na aengewende poogingen verkrygen of verwerven. - Wat volgt geeft reden van den geuiten wensch, of van het verlangen naer rust.

8. - Al de kransjens. Let wel op, de Dichter zegt niet al de kroonen, wat te verwaend klinken zou. Hy verkiest het woord krans, als veel minder zeggende, en verkleint dit dan nog tot kransje, namelyk tot een bloemenkransje, het geringste loon dat men dan toch aen eenen dichter geven kan. 't Is waer, in v. 13 is spraek van den lauwer, waer de kroonen der dichters en der overwinnaers van gevlochten worden; maer daer heet het noch kroon, noch krans: het is er slechts blad. - Eens ontfangen. De beide commata, die voorafgaen en volgen, duiden aen dat het een tusschenzin is, en dat deze er staet in stede van welke ik eens ontvangen heb, of welke eens ontvangen zyn, van my namelyk. Eens is hier zooveel als weleer, vroeger, in den tyd. Bild. alleen bezigt de f, in stede van de v, in het woord ontfangen en zoo ook in sommige andere. Maer hy wykt af van de analogie; want dan moest hy ook ontfonken en ontfeinzen schryven, en dat doet hy niet.

[p. 132]

 

Zijn reeds met mijn kruin verdord.^9.

 

 

10

Mocht ik Pindus niet bestijgen,^10.

 

'k Huppelde om zijn voet, my mat:^11.

9. - Met mijn kruin. Versta met het hoofd dat die kransjens gedragen heeft. Over het woord kruin, zie de aent. op Bild. Herfst, v. 14. - Verdord, dat is dor geworden, zegt de Dichter, en te regt, want de gryze hairen welke die kruin thans draegt, zyn een teeken van verdorring.

10. - Mocht ik voor indien ik mocht, als de ondervragende woordenschikking aenduidt. Bild. schryft mocht met ch; maer de meeste schryvers gebruiken de g. - Pindus, namelyk den berg, waer Apollo, te midden der negen Zanggodinnen, zetelt, en de dichters, die hem beklimmen kunnen, naer verdienste kroont. - Niet bestijgen, namelyk om daerboven, in de feestry der Musen, hand aen hand met haer te dansen, en Febus lof te zingen.

11. - Ik deed toch wat ik kon: ik huppelde. Over het frequent. huppelen zie onze aent. op Bild. Herfst, v. 93. - Om zijn' voet. Versta ik huppelde rondom den voet des zangbergs, met andere dichters die, even als ik, te zwak waren om naer boven te klimmen. Het denkbeeld is wederom hoogst keurig, als drukkende de zedigheid des Dichters zoo wel uit. - Het byv. naemw. mat, zeer oud in de tael, wordt veelal in den zin gebruikt van hoogst vermoeid, zoodanig dat men al zyne krachten verloren heeft; dus vermoeid tot vallens toe. Het persoonlyk voornaemw. my is het voorwerp van het werkw. huppelen, wederkeerend gebruikt. Zoo zegt men zich moede loopen, ik zou er my ziek aen eten, enz.

[p. 133]

 

'k Worstelde met aâmloos hijgen^12.

 

Om het nietig lauwerblad:^13.

 

En, wat won ik met dat wroeten,^14.

15

Waar ik 't leven in verloor? -^15.15.

 

't Geen mij alles moest verzoeten,^16.

12. - Ik worstelde, namelyk in den wedstryd met andere Dichters. - Met ademloos hijgen. Het hijgen (zie onze aenteek. op Tollens Herfst, v. 82) is als het gevolg der ademloosheid, namelyk eigen aen hem die door loopen of worstelen den adem, als men zegt, verloren heeft, en daer naer staet te hygen.

13. - Het lauwerblad, de gewoone prys der overwinnaers in het letterkundige strydperk, door den Dichter nietig geheeten, dat is van geener weerde.

14. - En wat won ik, of heb ik gewonnen met dat wroeten? Dit werkw. schynt ook zyne beteekenis aen den klank verschuldigd te zyn. Het wordt gezegd van alle verward en onverstandig werken in de aerde of in hoopen van andere ligt beweegbare dingen, als de mol doet om in de aerde te booren of ergens anders met moeite in of door te geraken. By uitbreiding van het denkbeeld wordt het toegepast op nederigen arbeid die, alhoewel lang voortgezet, klein gewin geeft of zonder uitkomst blyft.

15. - 't Leven. Versta de gezondheid, waer derhalve de Dichter zyn grootste goed voor opofferde. Het antwoord op de vraeg volgt.

15. - 't Geen my alles, al myne aengewende moeite, al myn lyden, moest verzoeten of zoet maken, vergelden.

16. - Helaas! Het contrast tusschen het loon en den besteden arbeid wettigt dien uitroep. - Toeten. Dit is mede een klanknabootsend woord, en heeft waerschynlyk geen anderen oorsprong dan het geluid dat men voortbrengt met op eenen hoorn te blazen. Toeten is verwant met tuiten, waervan het samengestelde loftuiting, alsmede oortuiting voor opstokery.

[p. 134]

 

Was (helaas!) een ijdel toeten

 

Van een luttel lofs in 't oor.^18.

 

 

 

Zalig echter, zoo dat brommen,^19.

20

Voedselloos voor 't hongrend hart,^20.

 

Nijd en laster kon verstommen!^21.

 

't Leed bezweeren van de smart! -^22.

18. - Een luttel lofs. De alliteratie is hier schoon. Indien men luttel door weinig verving, het vers zou er veel by verliezen. - In 't oor, waer het een oogenblik in klinkt en vervolgens te niet gaet. De Dichter mag het dus wel ydel heeten, en dat ydel gerucht was nogtans het eenigste dat hy met al zynen arbeid won. Over het geslacht van het woord oor, zie onze aent. op Bild. Weldadigheid, v. 4.

19. - Zalig echter. Zie hoe dat afsteekt tegen de nietigheid van het verworven loon. De Dichter zou er niet te vrede, niet voldaen, maer zalig meê geweest zyn, of zich geacht hebben. - Dat brommen der ydele lofspraek. Over het woord brommen, zie de aent. op Nolet Achteruit, v. 11.

20. - Dat ja een oogenblik het oor streelt, maer het hart niet voedt, of diens honger niet stilt.

21. - Verstommen. Versta den nyd en den laster beletten tegen te spreken of kwaed te spreken. - Het woord laster wordt gebruikt voor het fr. calomnie of médisance.

22. - Versta of indien het brommen het leed der smart, des lydens kon bezweren, gelyk de tooverzang der Thessalische Sagae. - Men schryft veelal bezweren met eene enkele e; maer de spelling met eene dubbele e, Bild. eigen, is onberispelyk, verkieslyk zelfs.

[p. 135]

 

Maar, ô neen, geen holle tonen^23.

 

Stillen 't onweêr in de borst,^24.

25

Noch het groen der eerekronen,^25.

 

Hoe de waan het moog verschoonen,^26.

 

't Smachten van een hooger dorst.^27.

23. - Geen holle tonen, geene doffe klanken der lofspraek. Bild. schryft tonen met de zachtlange o, maer zy is, in België ten minste, zeker scherplang, en derhalve de spelling met dubbele o verkieslyk.

24. - 't Onweêr in de borst. Versta de opbruisschingen door den nyd en den laster verwekt in het gemoed van die er het voorwerp van is. Men mag ook verstaen den wensch naer iets anders, iets grooters die de borst ontrust en daer onweêr in verwekt.

25. - Eerekronen. De gewoone spelling van dat woord is met de dubbele o, omdat zy zeker scherplang is, althans in den belgischen tongval. Siegenbeek en Weiland schryven ook toonen en kroonen; maer in Noordnederland wint de andere spelling van dag tot dag meer grond.

26. - Over het woord waan, zie de aent. op Bild. Landheid, v. 57. - Het moog verschoonen. Dat is, welke schoonheid, welke waerde men er ook aen hechten of aen toedichten mogt.

27. - Versta er stilt by, dat in v. 24 uitgedrukt en hier nog eens geldt, alhoewel in een ander getal. Het geheele vers is krachtig, schoon en hoogst dichterlyk. - Het werkw. smachten is van den klank gemaekt. Het is, zegt Bild. in zyne Aanteekeningen op Huygens, I, bl. 285, een frequentatief van smakken, dat de natuerlyke werking uitdrukt der tong in den droogen mond, om vochten uit de speekselklieren te trekken. Het is alzoo een gevolg der spys- of drankbehoefte, en op deze wyze beteekent het hongeren en dorsten, en figuerlyk vurig verlangen. Hier is het in zyne volle beteekenis aengewend. Daer staet van een hooger dorst, namelyk een dorst naer verhevener goed dan de lofspraek. Dorst is derhalve overdragtelyk gebruikt, voor verlangen of trek, anders kon het epitheton er niet op passen. Het vindt daerenboven zyne verklaring in hetgeen volgt. Voorts staet het, niet voor eenen hoogeren, in welk geval de dichter het lidwoord geäpostropheerd zou hebben, maer voor eene hoogere; want Bild. leert in zyne Verhandeling, bl. 86, vlgg., dat de naemw. op st vrouwelyk zyn, en die regel wordt heden in Noordnederland vry algemeen gevolgd. Maer die regel steunt op geene spraekkundige gronden, en dorst, ernst, dienst, lust, angst, last, troost en anderen zyn by ons nog altyd mannelyk, even als zy 't vroeger in Holland ook waren. Bild. zelf vergeet soms zynen regel, gelyk waer hy zingt in de Ziekte der Geleerden, I, 5:

En bloed en zenuw stoort den lust verwoest van 't leven.

Zoo ook II, 49.

Den wil ten dienste staat, enz.

De gedachte in v. 27 uitgedrukt wordt in de volgende nader ontwikkeld.

[p. 136]

 

Ach! wy waren niet op de aarde

 

Om een handvol ijdlen wind,^29.

29. - Het woord handvol, dat in zich zelve op iets stoffelyks wyst, maekt hier het beeld byzonder treffend door het contrast met het volgend wind en diens epitheton ydel, twee onstoffelyke begrippen meêbrengende. En dat het woord in een overdragtelyken zin gebruikt is, voor weinig of luttel, neemt het beeld niet weg, maer redt de nauwkeurigheid der gedachte. Vondel spreekt van een handvol tijds; maer dat deugt niet, omdat het woord op hoeveelheid slaet, maer niet op duer of lengte. En wanneer by Hoogvliet spraek is van een handvol onbebouwde gronden, deugt het ihsgelyks niet, omdat gronden, vooral in meerv., het begrip van een handvol uitsluiten, zoodat het beeld geheel valsch is. Zie Huydecopers Proeve, I, 442, vlgg.

[p. 137]

30

Die de gloriezucht vergaârde,^30.

 

Die de waan voor spijs verslindt.^31.

 

Neen, ons lot is meer verheven: -

 

Aan den eindpaal van zijn baan,^33.

30. - De gloriezucht. De zucht, de begeerte tot roem, een der gemeenste gebreken onder de menschen. - Vergaârde. Nog een contrast met den ydelen wind, opgevangen, en als met de handen gretig gevat en vergaderd door de dwaze eerzucht die er eenen ingebeelden prys aenhecht.

31. - Die. Men ziet dat dit betrekkelyk voornaemw. even als in het voorgaende vers op handvol terugwyst, en dat dit woord derhalve vrouwelyk gebruikt is. Voor dusdanig wordt het dan ook in de woordenboeken opgegeven, doch kwalyk, want in zichzelve is het onzydig als eene hoeveelheid, eene zekere maet uitdrukkende. Men zegt veel beter dat kost zooveel het handvol, gelyk men zegt het schepel meel, het mud koren, het last tarwe kost zooveel. Zoo ook moet men zeggen ik verkoop myn hooi niet met het gewigt, maer met het armvol. Met den armvol zou geheel tegen de analogie en bykans belachelyk zyn. Daerentegen mag men antwoorden op de vraeg hoe veel blyft er over? Eene goede hand vol, een goeden arm vol, een halven beker vol, omdat aldaer de twee begrippen niet tot een enkel zelfst. naemw. van hoeveelheid vereenigd zyn, maer het eene byv., het andere zelfst. naemw. blyft, en dit laetste zyn eigen geslacht behoudt. Echter zou een goed handvol, een goed armvol ook niet te verwerpen zyn. In Bild. Geslachtlyst wordt handvol als onzydig opgegeven, en de reden er by, maer hy wykt dikwerf af van zyne eigen leer en offert niet zelden het geslacht op aen de vloeijendheid of de welluidendheid van zyn vers. - De waan. Hier heeft het woord volkomen de beteekenis van ydelheid. - Voor spijs verslindt. Het beeld der ydelheid die zich met wind, met nietige lofspraek voedt, en die gretig verslindt als eene lekkere spys, dat beeld is zeer treffend.

33. - Aan den eindpaal. De Dichter kon even zoo wel gezegd hebben aen het einde, maer dan was het eene abstractie, een afgetrokken denkbeeld, terwyl het bygevoegde pael weêr beeld maekt. De pael is het uitwendig teeken van het eind, en waer dit zigtbaer door wordt.

[p. 138]

 

Ziet de Grijsaart beter leven,

35

(Dat de dood hem in doet streven,)^35.

 

Als zijn lotbestemming aan.^36.

 

 

 

Wien, wien lust het dan, te zingen,^37.

 

Dien een hooger roeping wenkt!^38.

35. - Het werkw. streven, overeenkomende met het lat. tendere, beteekent gaen, zich bewegen, zich begeven, naer of tot, enz. Vglk. onze aent. op Bild. Geestenwareld, v. 352, maer altyd gepaerd met een denbeeld van moeite, pooging of inspanning, hier zeer wel strokende, want de overgang van dit tot het ander leven is onafscheidbaer van zulk begrip.

36. - Als zijn lotbestemming. Versta het lot waer hy voor bestemd is. - De hier gemeende Grijsaart is de Dichter zelf, die het einde zyner loopbaen bereikt heeft, en thans klaerder dan ooit ziet dat hy niet geschapen was om hier op aerde deydele eer des lofs te genieten, maer zyne ware, zyne eeuwige bestemming erkent in het ander leven, waer hy aen raekt.

37. - Wien, wien. Die herhaling geeft emphasis aen de gedachte. Daer is geen Dichter die meer of schooner gebruik van deze figuer gemaekt heeft dan Bild. Zie hiervoren, v. 7. - Lust het dan. Daer staet niet wie wil, maer wie heeft er dan lust in, dat veel meer zegt. - Te zingen. Hier mag een komma bystaen, want het vers, om zyne volle weerde te hebben, eischt eene korte stemrust.

38. - Versta het woord roeping in den zin van het fr. appel of vocation, voor welk laetste ook roep gebruikt wordt. Men mag zeggen zynen roep of zyne roeping volgen. - Wenkt. Het woord is byzonder schoon en beeldmakend. Wenken, bedryvend werkw. verzacht uit het onzydige wanken, over en weêr gaen, niet vast staen, waervan het frequent. wankelen, lat. vacillare, motitare, labascere, komt overeen met het lat. nuere, dat slechts in zyne samenstellingen adnuo, abnuo en in het frequent. nutare gebruikt wordt. Het beteekent eene kleine beweging van hoofd, van handen of van oogen maken om iemand te roepen of hem zynen wensch, zynen wil te doen verstaen. Zoo zingt Bild. allerschoonst, Ziekte der Geleerden, VI, 50, vlgg.:

o Schrandre Heelkunst, en gy Dichtkunst, die wy smeken!
Dus verr' geleidde uw hand ons 't steile bergpad op;
Vervolgt! de lauwer lacht en wenkt ons van den top.

[p. 139]

 

Wien, zijn geest in band te dwingen,^39.

40

Die aan 't stofloos aanzijn denkt?^40.

 

Ach! de smaak der kinderweelde^41.

 

Gaat met kindsche dagen om; -^42.

39. - Wien. Versta wien lust het. - Zijn geest. In proza zou men achter zyn een apostroof voegen, maer Bild. houdt van die teekens niet. - In band. Namelyk in den band der versmaet, die den dichter boeit. Van daer dat zyne tael genoemd wordt oratio vincta, en die van den prozaschryver oratio soluta.

40. - Aan 't stofloos aanzijn, het onstoffelyk bestaen, gelyk het bestaen der geesten, en dat van den mensch na dit leven. In proza schryft men veelal stoffeloos, per epenthesin, dat is met inlassching van twee letteren, voor het gemak der uitspraek. Maer gelyk het hier voorkomt, heeft het woord al zyne bestanddeelen, en derhalve is het verkeerd daer eene apostroof tusschen in te voegen, als ontbrak er iets aen.

41. - Versta de smaek die eigen is aen de dartelheid, aen de speelzucht van het kind, dat zyn vermaek vindt in allerhande beuzelary, terwyl het aen niets ernstig denkt noch denken kan.

42. - Het woord omgaen beteekent verkeeren, in 't lat. conversari; maer tevens, als hier, voorbygaen, ofschoon Weiland die beteekenis niet heeft opgegeven. En dat doet ja de smaek van het kind; hy gaet voorby met de jaren, en het speelgoed waer het zich weleer meê verlustigde, wordt weggeworpen, omdat het er geenen smaek meer in heeft. De toepassing loopt in 't oog.

[p. 140]

 

Wat de bloei des levens teelde,^43.

 

Wat de rijper jaren streelde,^44.

45

Met verkleumden ouderdom.^45.

 

 

 

Niet, dat wy de vlijt betreurden^46.

 

Van een Dichterlijke jeugd,^47.

43. - Versta het vermaek, de vreugd, de genoegten, zeer verschillig van de genoegten der kinderjaren.

44. - Namelyk weêr andere vreugden, andere genoegten.

45. - Versta hierby gaet om, want dit gezegde werkt voort tot op het einde der strofe. - Verkleumd, van verkleumen, oudtyds verkloemen of verklomen, beteekent verstyven, styf worden, inzonderheid van koude, by Kiliaen obtorpere prae frigore, rigere, rigescere, in inchoatieven zin. - Zie hoe kort en hoe zinryk de vier staten des levens hier opgenoemd worden.

46. - Hier volgt nu de correctio, hoogst gepast, dewyl het dan toch geene beuzelingen geldt, maer dichtzang, waer de vrienden hunnen vriend toe aenmanen, en waervan zeker de smaek met de jaren niet kan zyn voorby gegaen. Alles is even schoon, en de opvolging der gedachte natuerlyk. - De vlijt. Het woord is by ons mannelyk; maer de Noordnederlanders gebruiken het met het vrouwelyke geslacht en misschien beter. - Betreurden namelyk sedert, of by later tyd: daerom staet het werkw. in den eersten betrekkelyk verleden tyd.

47. - Versta, de vlyt waermede myne jeugd zich op de poëzy heeft toegelegd, haer beoefend en er al den tyd meê omgebragt. In proza moet men, in den regel, het werkw. na zulke bepaling stellen; maer wanneer deze uit meer woorden bestaet, mag men ze, ook in proza, door het werkw. laten voorafgaen. De rede, en vooral de voordragt wint daer somtyds by.

[p. 141]

 

Of de kunst te nietig keurden,^48.

 

Dat het hart zich des verheugt,^49.

50

Neen, geen Lente was verloren,

 

Die der Dichtkunst werd gewijd,

 

Maar de zangaâr, stijfgevroren,^52.

 

(Hoe gewillig ook te voren)^53.

48. - Of dat wy de kunst te nietig keurden, te gering, te klein achtteden. Het werkw. keuren beteekent niet alleen kiezen, maer ook oordeelen, in welken zin het door Hooft meermalen gebruikt is. Van daer goed keuren, kwaed keuren. Derhalve is nietig of te nietig keuren, ofschoon ongewoon, in de analogie volkomen gegrond.

49. - Des. Het is de tweede naemv. van het lidwoord, met de aenwyzende beteekenis van die, dat, oorspronkelyk een en hetzelfde woord met het lidw. de, het. Thans zegt men diens in stede van des; maer dit is nog overig in deswegens, desgelyks, derhalve, derwyze, deskundig. - Vele werkw. als genieten, gebruiken, plegen, derven, enz. regeerden oudtyds den tweeden naemv. Verheugen heeft dien naemv. behouden, maer alleen in de hier voorkomende spreekwyze. Volgens de gewoone syntaxis zou men hier de byvoegende wyze verheuge te gebruiken hebben; maer in poëzy mag men zulks wel eens verwaerloozen, dewyl dan toch die wyze by ons zoo streng niet onderhouden wordt als by de Latynen.

52. - Gevroren. Eertyds zeide men gevrozen, en dat deelw. is by ons nog alleen in gebruik. De Noordnederlanders zeggen het vroos, het heeft gevroren, gelyk zy, met ons, van verliezen, verloor en verloren maken. Eigentlyk echter zyn het vormen van vrieren en verlieren, welk laetste hier nog gehoord wordt.

53. - Versta, in 't zwellen of vloeijen of om te zwellen, gelyk de dichterlyke ader by des Dichters zingen gezegd wordt te doen.

[p. 142]

 

Voelt des levens wintertijd.^54.

 

 

55

Wel dan! slaakt de natte toomen^55.

 

Van het afgerende ros!^56.

 

Eischt geen bloesem aan de boomen^57.

 

By hun rijp- en pegeldosch.^58.

54. - Wintertijd, het zinnebeeld van den ouderdom. Derhalve zy borrelt, zy vliet niet meer, maer stremt gelyk de aders der waterbron onder den invloed des winters. Men ziet, het zyn alles beelden.

55. - Wel dan! Gevolgtrekking. - Slaakt, in 't fr. lâchez, waer het hier de volle beteekenis van heeft. - De natte toomen. Namelyk nat van 't zweet des edelen diers, dat ze gedragen en er zich heeft laten meê bestieren.

56. - Van het ros dat in de renbaen zyne taek vervuld, zich moê geloopen, ja tot vallens toe afgemat heeft. Dat is hier de kracht van afgerend. Zoo zegt men ook, met dezelfde kracht, afgepijnd, afgefolterd, afgesloofd, afgejaegd. Over het zelfst. naemw. ros, zie de aent. op Bild. Herfst, v.I. - De beide verzen zyn enkel eene vergelyking of toespeling, maer zinryk en schoon.

57. - Het woord bloesem of bloeisel, by Kiliaen bloedsel, bloemsel, is synoniem van bloem; maer eigentlyk beteekent het al datgene wat by het bloeijen der boomen plaets heeft, te weten de wyzigingen of veranderingen die de bloemknop ondergaet tot ze uitgebloeid en de vrucht geschapen zy.

58. - Dosch, by Kiliaen dos, vertaeld door 't lat. vestis pellicea, amictus duplex, vestis suffulta, dat is gevoederd kleed. Van daer by Kiliaen het werkw. dossen, lat. vertire duplicitus, heden gewoonlyk dosschen geschreven. - Wy hebben hier twee samenstellingen rypdosch, dat zinspeelt op den bevrozen dauw of rym, in 't lat. pruina, in 't fr. givre, waer de boomen soms in den winter meê bedekt zyn, en die ze als 't ware in een wit kleed vertoont. Maer wat is pegeldosch? De gewoone beteekenis van het eerste deel der samenstelling, dat gebruikt wordt voor maetstaf of merkteeken om de hoogte of de hoeveelheid van vochten te bepalen, kan hier niet te pas komen, en heeft niet de minste betrekking met rypdosch. Ik zeg dan dat het staet voor kegeldosch, aenduidende de yskegels waer, by zekere omstandigheden, de boomen in den winter van overladen zyn, zoodanig dat er soms de takken door breken, doch in hun samenstel eene soort van schitterend kleedsel uitmaken. Het woord pegel staet hier dan, niet door misstelling van den letterzetter, want het komt elders nog voor, namelyk in het stukjen de Rozen gevolgd naer Ausonius en opgenomen in het XIII^e deel van Bild. Dichtwerken, bl. 229, alwaer het luidt,

Daar zag ik 't buigend gras, daar stengels, scheut, en bladen.
Met zijplend pegelvocht en zilvren rijp bevracht.

maer het is vrywillig door den Dichter gekozen om aen het woord een raadselachtig en daerdoor zelf deftiger aenzien te geven, dan het met kegel vertoond zou hebben. En ik houd my daer des te liever aen, dewyl Bild. zeifin zyne Geslachtlijst, zekere betrekking vindt tusschen pegel en kegel. Zie daer op dit laetste woord. - De toepassing der beide verzen op des Dichters wintertyd of ouderdom, is wederom ligt te maken.

[p. 143]

 

Gunt mijn grijsheid, vol van plagen,^59.

60

In heur laatste snikken, rust;^60.

59. - Vol van plagen. Het byv. naemw. vol, in zyn eigen zin gebruikt, dat is eene stoffelyke volheid aenduidende, wordt veelal zonder voorzetsel gebruikt, b.v. het vat is vol water, vol wyn, vol olie, of ook met den tweeden naemv., de zakken zyn vol gelds, vol graens, vol meels. Maer wanneer het eene oneigene volheid aenduidt, als hier, bezigt men het meest met het voorzetsel van. Vglk. onze aent. op Bild. Hoop, v. 7. De Dichter zegt vol van plagen, zinspelende op zynen ziekelyken toestand, waer hy zoo menig treffend tafereel van ophangt in zyne Ziekte der Geleerden en in onderscheidene andere Dichtstukken.

60. - De woorden snik en snak, beide genoegzaem synoniemen, en naer 't schynt oorspronkelyk van den klank gemaekt, komen overeen met het fr. soupir. - Heur voor haer. Zie de aent. op Bild. Herfst, v. 12. - Het komma achter snikken dient alleen om de goede lezing van het vers te bevorderen.

[p. 144]

 

Zoo de zon na 't glansrijk dagen^61.

 

Toch ééns afstijgt van heur wagen,^62.

 

Toch heur fakkel éénmaal bluscht!^63.

 

 

 

Wat ontzegt ge my, te zwijgen? -^64.

65

Ook mijn laatste levenslicht^65.

61. - De Dichter wil zeggen: indien de zon in 't eind gaet rusten, waerom zou ik niet mogen rusten? - Het werkw. dagen, veelal gebruikt als een verbum inchoativum, in den zin van het lat. diescere of lucescere, geldt ook voor lichten of dag zyn, en dat beteekent het hier.

62. - Ééns. Het woord staet in hoofdletters en met dubbel toonteeken, alleen om er al de klem aen te geven die de gedachte meêbrengt en vordert. - Van heur wagen, waer zy, naer de mythologische begrippen, den hemelboog op afrent.

63. - Twee beelden voor een, aen den schynbaren togt en aen het licht der zon ontleend, beide even schoon, even nauwkeurig, even dichterlyk en even ryk.

64. - Wat. Ondervragend voornaemw., als by woord gebruikt in den zin van waerom, gelyk de latynen quid gebruikten voor çur of quare. - Ontzegt ge my. Met verbieden kon het vers even goed gaen; maer de Dichter had gevraegd om te zwygen, om te mogen rusten. Op dat vragen volgt dus geen verbieden, maer een weigeren. - Over ge, gy, zie de aenteek. op Bild. Herfst, v. 13. - Stond er geen komma achter my, dan zou wat het voorwerp van zwygen zyn.

65. - Versta het laetste licht myner oogen, eer deze voor altyd gesloten worden, zoo wel als myne oogslagen in vroegeren leeftyd. Daerom staet er ook. Voorts is dit nog eene toespeling op het licht der zon, waervan in de vorige strofe spraek van is.

[p. 145]

 

Zal voor U ten hemel stijgen^66.

 

In een' Dichterlijken zucht.^67.

 

Ja, voor U; voor 't heil der aarde;

 

Voor het dierbaar Vaderland,

70

Waar ik bloed noch zweet voor spaarde,^70.

 

Nood en jammer voor aanvaardde; -^71.

 

't Geen ik alles gaf te pand. -^72.

66. - Namelyk tot teeken myner toegenegenheid. In denzelfden zin wordt lumen by de Latynen gebruikt. Zoo zegt Virgilius Aen. II, 405: Ad coelum tendens ardentia lumina frustra. [De laatste druk geeft lucht. Zie het voorwoord. De uitg.]

67. - In of, te samen met een' Dichterlyken zucht, om 's hemels zegen voor u af te smeeken. - Licht en lucht zyn geene volkomen maer toch voldoende rymen. Zoo rymt ook de a met de e in arm en scherm; zoo ei met ee in heir en meer of neêr; Bild. echter veroorloft zich soms meer vryheid dan men behoort na te volgen. Zoo doet hy spits rymen op gemis, knots op dosch, kaatst op blaast, en ja flarden op worden. Vglk. onze aenmerk. op Bild. Waarachtig Goed, v. 62.

70. - Versta, waer ik alles voor heb opgeofferd, myne levenskrachten en myn leven zelf.

71. - Dit zinspeelt op des Dichters verbanning uit het Vaderland, enkel om zyne vaderlandsliefde, alsmede op de armoede en wederwaerdigheden die het gevolg dier uitzetting geweest zyn, nood en jammer welke hy zich heeft laten welgevallen, uit liefde voor Holland en voor het huis van Oranje. - Aanvaarden is hier keurig, het beteekent niet zoo zeer ontvangen, lat. accipere, als voor lief houden, lat. acceptare, gratum habere.

72. - 't Geen. Het is een derde naemv., en het aenwyz. voornaemw. staet in de plaets van het betrekkelyk hetwelk, dat hier minder wel klinken zou. Overigens is het zelf in proza toegelaten hetgeen voor hetwelk te nemen. - Gaf te pand. Versta alles, goed en leven, gaf ik tot pand of tot onderpand myner liefde, myner gehechtheid aen het vaderland. De captatio benevolentiae, zoo gepast in het exordium eener rede, is dat niet minder in eenen Voorzang, en hier zeker volkomen doeltreffend; want wie zal den Dichter, die zulke gevoelens uit, met geene welwillendheid hooren zingen?

[p. 146]

 

Ja, gy zult my rust gedogen;^73.

 

En, hervat ik thands de stift,^74.

75

't Is een laatst, een uiterst pogen^75.

73. - My rust gedogen, dat is dulden, toelaten, doch met het bykomend denkbeeld van inschikkelykheid, zoodat de Dichter de gevraegde rust zal aenveerden, als eene gunst die zyne vrienden hem doen. Vglk. boven, v. 59. Zulks is weder een kunsttrek. - Veelal schryft men gedoogen met dubbele o, en dit is verkieslyk. 't Is waer, Bild. maekt onderscheid tusschen gedogen en gedoogen, maer zonder veel grond, want hetgeen hy er in zyne Woordvorsching van zegt, bl. 59, komt niet overeen met andere gezegden rakende hetzelfde werkw. in zyne Verhandeling, bl. 152, vlg.

74. - Thands. Veelal schryft men thans en dit is door het gebruik gewettigd, alhoewel het byw. samen getrokken zy uit te hands. Eertyds schreef men te hant, te hants (vglk. het fr. maintenant). Om dezelfde reden schryft Bild. nogthands en althands. - De stift. Versta de schryfstift, in 't fr. poinçon, in 't lat. stilus, waer de Ouden meê schreven, als ieder weet. Men kan ook door het woord een staefje verstaen waer men de lier meê bespeelt, althans in de oudheid bespeelde.

75. - Een laatst, een uiterst. Dit zegt meer dan het voorgaende, en is nagenoeg zooveel als allerlaetste. - Pogen voor poging. Het zelfst. naemw. is vervangen door de onbepaelde wyze van het werkw. Wy schryven poogen met de scherplange o, de Hollanders daerentegen met de zachtlange. Beide zyn onberispelyk; maer wat beteekent het woord? Met aendrang trachten of streven naer iets, moliri, contendere, tentare, zegt Kiliaen. Het staet voorde kracht gelyk met het fr. s'efforcer, en waer dit denkbeeld niet te pas komt, is het woord misbruikt, gelyk wanneer men het aenwendt in den zin van het fr. essayer.

[p. 147]

 

Van een uitgeblaakte drift.^76.

 

Hol ik dan in d' afgezongen,^77.

 

Ouden, droeven maatzang voort,^78.

76. - Het woord drift, van dryven afkomstig, beteekent etymologisch niets anders dan aenzetting, aensporing, opwekking, kortom iets dat dryft. Het ontvangt derhalve onderscheidene epitheta, volgens den zin dien men er bepaeldelyk aen hecht. Hier wordt het gezegd van het dichtvuer, van het dusgenaemd enthusiasmus, en mag dus uitgeblaekt heeten. Het woord is by ons veelal mannelyk, maer by de Hollanders algemeen vrouwelyk, en beter misschien.

77. - Over het werkw. voorthollen, zie de aenmerk. op Nolet, Achteruit, v. 134. Het is hier volkomen gepast om den gang aen te duiden van een' dichter die toon noch maet meer weet te houden. - In d'afgezongen. Het woord, in den zin als 't hier gebruikt is, wordt door geene woordenboeken opgegeven; maer het is niet te min wettig, duidelyk en nauwkeurig, toegepast zynde op eenen zang dien men zoo dikwerf gehoord heeft, dat hy verveling baert en uit dien hoofde zelf valt, als b.v. een straetlied. Dit raekt aldra afgezongen en verdwynt uit den mond der menigte.

78. - Ouden, droeven maatzang. Geen van de dry epitheta is overbodig. Een zang kan afgezongen zyn, zonder oud te wezen, gelyk het jongste straetlied zeker eerlang voor afgezongen zal gehouden worden. Maer de Dichter meent datgene wat hy sedert vyftig jaren gezongen en herhaeld heeft, waer dus de beide uitgedrukte eigenschappen op passen, alsmede het epitheton droef, dat volgt, zinspelende op de ernstige, ja treurige onderwerpen door hem by voorkeur behandeld. Maatzang of maetgezang is een zang in verzen, een metrisch gezang, twee dingen die niet noodwendig vereenigd voorkomen, en dus geen pleonasmus in de samenstelling brengen.

[p. 148]

 

Denkt: eens grijzaarts stroeven longen^79.

80

Wordt geen toonklank afgedwongen,^80.

 

Die een jeugdig hart bekoort.^81.

 

 

 

'k Zal met U dat goed beschouwen,^82.

 

Dat den sterfling laatst ontvliedt,^83.

 

Luchtkasteelen op doet bouwen^84.

79. - Eens grijzaarts. Over Bild. schryfwyze der zelfst. naemw. uitgaande op aart, zie onze aent. op Bild. Weldadigheid, v. 31. - Stroeven longen, deze derde naemv. meerv. is zelf stroef in de uitspraek, te meer na het woord dat voorgaet, doch daerom ook zoo nadrukkelyk, als geheel het gezegde waer en nauwkeurig.

80. - Toonklank. Hier is de samenstelling even vry van overtolligheid; want toon en klank zyn daerdoor onderscheiden dat het laetste door byvoeging van het eerste een geregelde, een kunstige klank wordt. - Afgedwongen. Te regt, want zonder dwang, zonder moeite kan de grysaert geenen toonklank meer voortbrengen, en die gedwongenheid zelf maekt hem onbevallig.

81. - Eenvoudig, maer waer, en daerom schoon. In geheel de strofe is geen letter af te wyzen.

82. - Het werkw. beschouwen is keurig. Het beteekent niet eenvoudig zien, maer met aendachtigheid zien, het voorwerp onder alle opzigten bemerken. 't Is het lat. considerare.

83. - Het is zoo, en het spreekwoord zegt: zoo lang er leven is, is er hoop. AEgroto, dum anima est, spes esse dicitur, zegt Cicero ad Atticum Epp. IX, 10, § 3. En een hedendaegsch schryver: l'Espérance est le seul bien qui reste aux malheureux.

84. - Luchtkasteelen. Hier wordt het begin van het voorgaend vers nog eens by verstaen: dat den sterveling luchtkasteelen op doet bouwen. Men zegt gewoonlyk van iemand die zich voedt met aengename hersenschimmen, dat hy kasteelen in de lucht bouwt. De samenstelling luchtkasteel, al vindt men ze in geene woordenboeken, is dus geheel wettig, en beteekent hier een heil dat nergens op steunt, waer geen grond voor is.

[p. 149]

85

In een ingebeeld verschiet:^85.

 

Foltring, wellust, van ons dwazen,^86.

 

Steeds door haar te loor gesteld,^87.

85. - Verschiet. Dit is wat de Franschen lointain of perspective noemen, het vergezigt, iets dat men in de verte, en dus niet klaer maer verwardelyk ziet. Zoo spreekt men van het verschiet eener schildery, en men verstaet dat gedeelte hetwelk met verschoten of zwakkere kleuren dan het overige gemaeld is. Maer hier staet het overdragtelyk voor de toekomst, namelyk de onzekere toekomst, want deze behoort ons nimmer. Het epitheton ingebeeld komt overeen met het fr. imaginaire, en past volkomen.

86. - Foltring, wellust. Zulks wordt gezegd van het goed in v. 82 uitgedrukt, alhoewel gemeend van de Hoop, doch welke tot dus verre in's Dichters Voorzang nog niet genoemd is. Dat is inderdaed de hoop voor den dwazen mensch: zyne kwelling, uit hoofde harer onzekerheid, en ter zelver tyd zyn wellust, door haer gevlei.

87. - Versta: die steeds door haar te loor gesteld, of bedrogen worden. Daer staet door haar, namelyk door de foltering en de wellust van het vorig vers. Beide stellen ons, dwaze menschen als wy zyn, te leur, omdat nooit of zelden iets uitvalt gelyk wy het ons ingebeeld hebben. De verklaring volgt. - Te loor of te leur stellen is eene uitdrukking ontleend aen de valkenjagt. Loor of leur, met het fr. leurre afkomstig van het lat. lorum, is eigentlyk een roode lederen lap, min of meer de gedaente van eenen vogel hebbende, dien de valkenier omhoog steekt om zynen valk weêr te doen komen, wanneer deze te hoog naer den reiger of den ooijevaer vliegt ofte ver afwykt. Kiliaen vertaelt het door revocatorium accipitrum. Van daer beteekent het woord dan ook zooveel als lokaes, bedrog, en de uitdrukking te loor stellen zooveel als iemand bedriegen, hem tot een speeltuig maken, of zyne wenschen, zyne verwachting verydelen. Zie Weilands Taalkundig Woordenboek, en J.L. Terwen, Etymologisch Handwoordenboek, bl. 344.

[p. 150]

 

Wien, terwijl wy, opgeblazen,^88.

 

In verbeeldings beemden grazen,^89.

90

Logen meer dan waarheid geldt.^90.

 

 

 

Speeltuig van de dwarrelwinden^91.

88. - Wien. Dit betrekkelyk voornaemw. in den derden naemv. meerv. wyst terug op ons dwazen van v. 86. - Opgeblazen, als wy zyn door onzen hoogmoed of eigenliefde, die ons belet het echt, het waerachtig goed te erkennen.

89. - In verbeeldings beemden. Versta in de beemden der verbeelding. - Grazen is weiden, het lat. pascere. Het brengt veelal een denkbeeld van overvloed meê, en past volkomen op de viridantia, de herbosa prata, hoog geroemd by de lat. dichters. Men zegt in 't fr. se repaître d'illusions, de vaines espérances, en het simplex paître, waer het compositum van gemaekt is, komt volstrekt overeen met het lat. pascere, dat weiden of grazen beteekent. Het gezegde grazen in de beemden der verbeelding is dus niet alleen wettig, maer stelt zelfs een schoon en hoogst dichterlyk beeld voor. - Daer staet verbeeldings met de s tot teeken van den tweeden naemv. Vglk. de aent. op Bild. Hoop, v. 60.

90. - De bepaling van het werkw. geldt is de derde naemv. wien van v. 88. En juist, omdat by ons, dwaze menschen, de logen meer geldt dan de waerheid, om dat wy eerder een valsch heil dan het ware zoeken, daerom is het dat wy steeds in onze hoop bedrogen worden. Dit geeft de Dichter te verstaen, en zal hy nader be wyzen in zyn Dichtstuk.

91. - Speeltuig. De Franschen gebruiken het woord jouet in den zelfden zin. - Van de dwarrelwinden, de draeiwinden, in 't fr. tourbillon, waerdoor het schip heen en weêr geslingerd wordt, en zynen koers verliest. Men schryft gewoonlyk dwarlwind van dwarlen, zie onze aent. op Tollens Herfst, v. 17. De verlenging van het woord kan men voor eene epenthesis houden; maer zulks is niet noodig, want dwarelen of dwarrelen mag even zoo wel gebruikt worden.

[p. 151]

 

Op des levens breeden plasch,^92.

 

Kent ons hart, geliefde Vrinden,^93.

 

Alles wat de hoop ons was.^94.

95

Laten wy haar recht waardeeren,^95.

92. - Versta: op de wyde zee des levens, waer de winden veel spels hebben. De Dichter zinspeelt op de velerlei lotgevallen, welke hy in zyn langen levensloop beproefd heeft, en die meestal zeer treurig, zeer ontmoedigend waren.

93. - Ons hart. Gekozen, want het geldt hier eerder gevoel, dan verstand. En wat volgt, komt ook uit het hart des Dichters, en gaet naer het hart zyner aenhoorders.

94. - Zekerlyk, want de Dichter heeft, in de menigvuldige stormen zyns levens, zich telkens aen het anker der Hoop moeten vasthouden om, te midden der gevaren, de prooi niet te worden van de Vertwyfeling. - Het is in poëzy toegelaten, om het rym Vrinden te schryven in stede van Vrienden. - Hier wordt nu, voor de eerste mael, het onderwerp des dichtstuks genoemd, dat hy in de vorige stroof aenduidde en kenmerkte. De negen eerste strofen zyn slechts voorbereiding om de geesten der aenhoorders te stemmen, en de gemoederen in te nemen ten voordeele des Dichters, reden gevende van zyne zwakheid, en daer als 't ware verontschuldiging voor vragende, maer om des te zekerder zyne toehoorders meê te slepen door de kracht zyner poëzy.

95. - Recht. Dat is geregtiglyk, in 't lat. juste of recte. Te voren schreef men met Siegenbeek regt; maer Bild. wil daer niet van hooren en beweert zonder welgegronde reden nogtans, dat men de ch gebruiken moet, gelyk velen thans met hem doen. - Waardeeren, dat is op haren prys, hier, op haer waren prys stellen. Sommigen bezigen de enkele e in dat woord, anderen de dubbele, omdat het een vreemden uitgang heeft, gelyk de volgende begeeren en verteeren.

[p. 152]

 

Die verleidster van dat hart,^96.

 

En de voedster van 't begeeren,^97.

 

Dat den boezem doet verteeren

 

In nooit eindigende smart!

96. - Het aenwyzend dat toont dat de Dichter het gezegde van zyn hart verstaen wil hebben: ten minste mag men het aldus; maer dan moet men het woord verleidster in een goeden zin opvatten, gelyk het fr. woord séditcteur daer ook vatbaer voor is, b.v. in dit gezegde: La vertu possède un charme séducteur qui entraîne le suffrage de toutes les âmes bien nées.

97. - Het woord begeeren heeft hier de beteekenis van het fr. désir. Het is niet te min moeijelyk om zeggen of deze dry laetste verzen te verstaen zyn van eene goede of verkeerde begeerte: waerschynlykst echter zinspelen zy op de begeerte der eeuwige dingen die des Dichters boezem verteert in eene smart die voor hem niet eindigen zal dan met de dood. De gekende stemming van Bild. in zyne philosophische meesterstukken zoo wel als de uitgang van het hier volgend Gedicht geven daer grond genoeg voor.