Christeliicken waerseggher

Cap. VIII.
Drij bedrieghelijcke dinghen, die de menschen bewegen, om ongheorlofde middelen tot hulpe te ghebruycken.

DAer zijn principalijck drij dinghen, waer deur de menschen haer gheroert vinden, om eenighe ongheorlofde middelen te versoecken, het zij teghen toouerije, oft tot ghenesinghe van eenighe sieckten, oft quetsen. Het eerst is, als de qualiteyt des persoons, de saecke schijnt goedt te maecken. Het tweede

[p. xxiiij]

is, de goede apparentie der middelen, diemen daer tot ghebruyckt: op welcke, soo't schijnt, niet en valt te segghen. Het derde is, den effect ende bate dieder nae-volght metter daedt. Sommige menschen zijn met dese drij saecken, iae met een van drijen alleen, soo wel gherust, dat sy't al niet en achten, wat-men daer teghen seght, schrijft, oft prekt. Iae haer-lieden dunckt, datmen onghelijck heeft, daer teghen te willen segghen. Ende want nochtans, dit al niet teghen-staende, de saecke ongheorloft ende ongoddelijck is, soo will'ick alle dese drij deck-spaenen, d'een naer d'ander weder-leggen. Het eerste dan is, daer sy haer seluen mee bedrieghen in ongheorloofden raedt oft hulpe te versoecken ende te ghebruycken, als godtvruchtighe ende heylighe lieden schijnen te wesen, iae gheestelijcke persoonen, die haer-lieden met sulcks onder-winden. Als oft al wel bewaert ende versekert waere, als sy segghen moghen: Het is sulck oft sulck een persoon, dieder mede ghemoeyt is: ergo, soo't schijnt, soo moett al goedt wesen ende onberispelijck, datter gheschiedt.

Maer, men moet weten, ghelijck sulcke persoonen somtijdts met andere sonden ende ghebreken behanghen zijn, dat sy oock wel in dese ongheorlofde maniere haer connen vergheten. Ende daerom, lieden van verstande, stellen discretie te wercke: ende vernemen eerst, oft sulcke en sulcke persoonen daer toe wettelijck ghestelt zijn, oft emmers met wettelijcke orden en maght haer sulcks onder-winden: ende oft sy gheen nieuwe, vremde, ongheorlofde, oft emmers suspecte superstitieuse middelen oft manieren van doen en ghebruycken, daer eenigh achter-dencken op moght vallen. Ende beraden haer eerst met eenighe die'ts wijs zijn. Wel wetende, dat eenigh oock gheestelijck persoon (sulcke moght hy zijn) al-soo wel in die saecke hem can mis-gaen, als in eenighe andere ghebreken, dien hy als mensche metten anderen onder-worpen is. Soo volght dan hier uyt, dat niet ghenoegh en is, te segghen, Het is sulck oft sulck een persoon, oock somtijdts pasteur oft religieus: principalijck alsmen bouen t'veur-seyde, oock in d'leuen ende conuersatie der seluer heeft, om hem te bedencken ende te beduchten: emmers, daer dient wel in versint, eer-men beghint.

Het tweede is, de middelen ende de dinghen die-men daer toe ghebruyckt: als zijn, ghewijde saecken, heylighe woorden, ende het teecken van't H. Cruys, ende sulcke andere. In teecken van dies, soo seggen sy ghemeynelijck: Het is al goedt datmer toe ghebruyckt, hoe can't dan quaedt wesen? Maer sy en dencken niet, dat-men wel goede dinghen mis-bruycken can, ende soo, met goede saecken quaedt doen.

T'is wel waer, ghewijdt water, ghewijde keerssen, ende palme, het teecken van't heylich Cruys, heylighe woorden, goede ghebe-

[p. xxv]

dinghen, vasten, almoessen gheuen, die saecken zijn al goedt in haer seluen, ende tot sulcks als sy ghewijdt ende in-ghestelt zijn. Maer men moet weten, dat de vyandt deur de tooueraers oock sulcke dinghen te wercke stelt, om te meer te bedrieghen: ghelijck hy hem somtijdts vertoont als eenen engel des lichts. Iae oock niet alleen en besprekt hy somtijdts, dat sijn dienaers nuchters-mondts, eerst misse sullen hooren, eer sy hun toouerije aen-gaen, maer doetse oock somtijdts het H. Sacrament daer toe dieftelijck ende verradelijck ontfanghen, ende mis-bruycken. Waerom dat Godt sulcks laet gheschieden, dat is een ander vraghe. Het is wel te dencken dat Godt sulcks ghedooght tot onser straffe ende beschaemtheydt, die de heylighe Sacramenten, ende ghewijde dinghen, soo cleyne achten, ende dick-mael onweerdighlijck handelen ende ghebruycken.

Emmers blijckt daer uyt ghenoegh, al zijn de dinghen goedt in haer seluen, dat daerom niet altoos het ghebruyck goedt is, oft al goedt datmer mede doet. Want, soo ghy daer ghehoort hebt, goede saecken werden mis-bruyckt, als-mense anders te wercke stelt, dan sy van Godt oft vande H. Kercke gheordineert zijn. Ten is dan niet ghenoegh, te segghen, die saecke is goedt, maer sy moet oock wel ghebruyckt zijn. Al-soo, wijn, vier, d'woordt Godts, etc. t'is al goedt: maer men weet wel, dat sy dick-mael mis-bruyckt worden, ende daerom tot al-sulcks ongheorlooft. van t'goedt ghebruyck der ghewijde saecken sullen wy spreken in't xj. Cap. ende andere.

Het derde is by-nae het sterckste by hen-lieden, als sy sien datter effect ende bate nae volght. Want, als sy segghen moghen, het betert daer mede, het vergaetter mede, etc. dan schijnet al ghewonnen te wesen, ende al goedt ende oprecht. Maer sy behoorden te mercken, datmen sulcks verbiedt, niet als oft al crachteloos waere, daer geen effect af te verwachten en stonde: maer het werdt verboden, om datt ongheorlooft ende ongoddelijck is, sulcke middelen ende maniere van doen te ghebruycken.

Reden is dese: want sulcks niet en gheschiedt uyt Godts wille ende ordinantie, sijne goedtheydt ende moghentheydt daer toe versoeckende, maer deur den raedt ende hulpe des vyandts, uyt crachte van t'verbondt, dat eenighe eerst opentlijck met hem, op sulcken middel ghemaeckt hebben, ende andere daer op bedecktelijck t'selfde vervolghen ende onder-houden: daer sulcks dan voorts en voorts al op te wercke gaet, alleen met die maniere van doen naer te volghen, oock al waere haer-lieder intentie goedt, slecht en recht, sonder van t'veur-seyde verbondt iet te weten. Het verbondt is dit: Als sy sulcks oft sulcks sullen doen oft segghen, dat de boose gheest als-dan secretelijck wercken sal, oft sal schijnen te wercken, sulcks alsser versocht

[p. xxvj]

werdt. Soo dat het doen oft spreken van sijne sulcke dienaers, oft oock die saecken die sy daer toe ghebruycken, ten effecte oft wercke niet en doen, maer dienen alleen veur een teecken, soo besproken, als sy dat doen, dat hy dan sijn werck doe, soo hy belooft heeft, op dat teecken, als op een lose, te vol-comen.

Ende soo hy alle de secreten ende crachten der natuerlijcke dinghen, als van cruyden, wortelen, ghesteenten, wateren, mineralen, ende derghelijcke medicinale saecken, duysent mael beter weet, dan alle de medicijnen des weerelts, soo en ist niet met allen te verwonderen, dat hy eenighe sieckten, quetsuren, oft quellinghen ghenesen can, nochtans natuerlijck alleen, die gheen medicijns en souden connen cureren oft ghenesen. Ende soo, als tooueraers, oft ont-tooueraers, ende soodanighe menschen iet van haere saecken te wercke stellen ende aen-voeghen, dat en werckt niet, maer het en dient den vyandt maer veur het besproken teecken, ende dan stelt hy eenige crachtighe natuerlijcke saecke onsienelijck te wercke, die op sulck een teecken besproken was; ende die gheneset, oft emmers schijnet te helpen ende te ghenesen.

Maer, om dat de boose gheest ghesworen vyandt van Godt ende van onse sielen is: soo en magh-men sijnen raedt oft daedt, dienst, oft hulpe, in eenighe saecke, oock inden meesten noodt niet ghebruycken: maer alst gheschiedt, soo gheschiedet met doodelijcke quetsinghe sijnder sielen, en vertoornen van Godt al-maghtigh. Nu siet oft de bate van ghenesen oft gheholpen te worden deur s'duyuels toe-doen ende hulpe, te ghelijcken is, by de schade die-men daer mede behaelt, in Godt, sijn deel hemel-rijcks, ende sijn arme siele te⁺ verliesen. Wat salt den mensche baten, (seyde Christus onse Heere) al soude hy al de weerelt daer mede winnen, als hy sijn siele verliesen soude?

Welck veur-seyde redenen al te mael claerlijck besluyten, dat, al waert een gheestelijck persoon, al waeren de dinghen in haer seluen goedt, ghewijdt, ende heyligh: al volghde d'effect, boete, en bate daer uyt, die-men sochte: nochtans dit al niet tegen-staende, alle ongheorloofde middelen ende manieren van doen, als superstitieuse ende tegen God ende conscientie, zijn verboden, ende te schouwen, eenen iegelijcken die sijn siele bewaeren wilt. De welcke daer mede sekerlijck verliesende, is de schade oneyndelijck meerder dan de bate. Ick moet hier een exempel by voeghen, van een seker gheschiedenisse, daer ick by en aen gheweest hebbe.

Het is ghebeurt ouer 13. of 14. iaeren, datter een ionck edel-man, soldaet, in t'ghescheydt quam van twee andere die vochten, ende eenen houw op sijn hoofdt creegh, dat-mer by-nae een handt ouer kant in

+ Matth.16.

[p. xxvij]

soude gheleyt hebben. Die't ghedaen hadde, vreesende dat hem qualijck vergaen soude, gheraeckte hy te steruen, heeft terstondt een vrouwe uyt-ghemaeckt, die tot sulcks een legher volghde, die hem veur seker soude ghenesen, waer't saecke datmense liet ghewerden, maer dat hy sekerlijck moest steruen, waer't datmense in haere ure belet dede. Ick bender ouer gheroepen, want de middelen ende manieren van doen, suspect waeren van superstitie, die sy tot remedie ende ghenesinghe ghebruyckte: soo sy oock waerachtelijck waeren, alst al wel aen-merckt was. Nochtans ghebruyckte sy seer veel cruyskens, die sy ouer een suyuer wit lijnen doecksken, op een seker maniere ghevouwen, maeckt, ende veel goede woorden sprak, het doecksken in claer water stekende, ende daer by viese grillen voeghende, die't al suspect en quaedt maeckten. Men heeftse stracks orlof ghegeuen, ende doen vertrecken, met sterck verbodt van voet meer ouer de sulle te stellen: niet teghen-staende dat sy veur seker seyde en protesteerde, dat hy't besteruen soude, waer't datmense niet en liet voort-gaen met haer saecke. Men heefter goede doctoren ende chirurgijnen ouer geroepen: die hem soo met Godts hulpe ghenesen hebben, dat hy't ontcomen is, ende ick anders niet en wete, oft hy en leeft noch.