Christeliicken waerseggher

Cap. III.
Waerom dat Godt som-tijdts toe-laet, dat den boosen gheest, oft sijne dienaeren, in't waer-segghen, oft quaedt veur-nemen, iet waerachtelijck uyt-rechten.

HEt can wel ghebeuren, ende somtijdts ghebeuret, dat Godt deur sijn rechtveerdigh ordeel, in sijnen toren ende gramschap toe laet, dat de boose gheesten, oft haere dienaeren, tooueraers ende waersegghers, iet waerachtelijck versegghen, dat te gheschieden staet, oft openbaren dat verholen was. Te weten, tot een straffe van eenighe groote sonde der ghener, die al-sulcke waerheden ende verholentheden vanden duyuel zijn versoeckende, als ofter gheenen Godt en waere in Israel, (soo Elias⁺ de Prophete sprak) ende om andere oorsaecken, die dick mael Gode alleen bekent zijn.

Ende ghelijck Godt den mensche sijnen vrijen wille ghegeuen heeft, met welcken hy des vyandts voeren verworpe, niet alleen als hy sekerlijcks lieght ende bedrieght, maer oock als hy iet waers seght, om des te meer deur sulcke volstandigheydt te verdienen. Al-soo als-men met vrijen willen den boosen gheest te rade gaet, laet het Godt som-tijdts gheschieden, dat hy waer seght, tot meerder straffe van dese ende andere sonden, van sulcke menschen die Godt soo schandelijck zijn verlatende. Ende als sy dan inden noodt zijnde, ende hulpeloos van alle canten ghelaten, meynen haeren toe vlught tot Godt te nemen, dan seght hy tot sulcke, t'ghene dat hy uyt sulcker oorsaecke eer-tijdts tot sijn volck seyde: Waer zijn de goeden (dat is,⁺ de boose gheesten, die ghy (my verlatende) als u-lieder goden ghehouden hebt.) Waer zijn sy, daer ghy-lieden v betrouwen op steldet? dat sy nu op sten, ende u-lieden helpen, ende u-lieden in desen noodt lossen oft beschermen. Siet nu, en leert dat ick alleen Godt ben, etc.

+ 4.Reg.1.

+ Deuter.32.

[p. xij]

Ten anderen oock, als Godt toe-laet dat de boose gheesten waer segghen, iet ghenesen, oft ten effecte brenghen, als-dan soo oeffent hy dies te meer ons ghelooue. Want ghelijck de gheloouighe ten tijde van prophetien en mirakelen seer in t'ghelooue versterkt werden, al-soo moeten sy te vromelijcker staen, als niet alleen de prophetien ende mirakelen stille staen, maer als Godt oock ter contrarie toe-laet, dat bedrieghelijcke waersegghers ende tooueraers iet metter daedt uyt-rechten ende vol-comen. Want niet teghenstaende al dit, soo moeten sy peysen en vast-houden, datt al valschheydt ende bedrogh is wat den boosen gheest voort-stelt, ende seght: al soudet noch soo waerachtigh, soo goedt ende heyligh schijnen te wesen: dat is een groot ghelooue.

Men leest een seer vremde ende wonderbaere historie van dien boosen keyser Domitianus, by Suetonium ende andere beschreuen, die op het veur-gaende niet qualijck en past. Dese nu siende, dat hy, midts sijn onrechtveerdigheydt, ende wreedtheydt, inden haet van alle menschen ghecomen was, ende ouer-sulcks eenen ieghelijcken vreese ende ontsagh, vraeghde de duyuelsche waersegghers ende tooueraers, hoedanigh dat het eynde sijns leuens wesen soude. Sy antwoordden, dat hy seer corts vermoordt soude werden. Iae sy veur-seyden hem oock den dagh, ende de ure sijnder doodt. Het welcke hy hoorende, heeft eenen vande vermaerste sulcke constenaeren aen-ghesproken ende gheseyt: Ende ghy (seyt hy) wat eynde des leuens staet v te verwachten? Waer op hy antwoordde: Heer keyser, ten zij dat my mijn conste bedrieght, ick vinde dat ick van de honden verscheurt sal worden. Het welcke de keyser Domitianus hoorende, ende willende maecken, dat al die veur-segghinghen, d'een met den anderen, souden schijnen onwaerachtigh te wesen, heeft dien meester-tooueraer voet-staens doen dooden, ende sijn lichaem doen verbranden, op datt de honden niet verscheuren en souden.

Het welcke nochtans al niet teghen-staende, dien tooueraer is binnen dien daghe vande honden verslonden, ende Domitianus des anderen daeghs s'auondts ten vijf uren van eenen sijner huys-ghenooten vermoort, soo't al veur-seyt was. Want, soo veel als den tooueraer aen-raeckt, als hy nu in t'vier gheworpen was, ende begoste te branden, soo isser sulck eenen windt ende tempeest van regen gheresen, dat al t'vier verstroyt ende ghebluscht is gheweest: ende de honden dapperlijck daer aen vallende, hebben d'lichaem, half ombrandt zijnde vernielt ende verslonden.

Wat sal nu hier, van dit veur-segghen der waerheydt, ende waerachtighe gheschiedenisse dese waerseggheren te segghen vallen? ende wat salder af moeten ghehouden worden? meest dat den dagh,

[p. xiij]

de ure, ende soorte van doodt, soo in d'besonder aen-gaet? Hebben de waersegghers, oft de duyuelen haere meesters, dit al soo sekerlijck van te veuren gheweten, oft connen weten, datt so al te gheschieden stondt?

Ick antwoorde hier op: soo maght wesen, dat sy't gheweten hebben, ende soo maght wesen, dat sy 't niet gheweten en hebben: want van alle beyde hebben wy goede redenen: De boose gheest, die dit den tooueraer in-ghegeuen heeft, can deur de vernuftheydt sijns verstandts veel dinghen natuerlijck weten, die de menschen alsoo niet en connen weten, midts dat haer verstandt cleynder is van begrijp, ende ghebonden aen t'ghebruyck van onse lichamelijcke sinnen. Alsoo connen die tooueraers weten ende openbaeren sommighe dinghen die ons verholen zijn, maer niet verholen aen de duyuelen, om dat het natuerlijcke dinghen zijn, die sy natuerlijck weten sonder eenigen haeren arbeydt oft toe-doen: als te weten, dinghen die op andere plaetsen oft tijden, oft in t'heymelijck ende verborghen, oft in teghenwoordigheydt van luttel secrete persoonen ghedaen worden. Want ouer-midts dat de duyuel daer deur hem seluen oft deur andere duyuelen teghenwoordigh is, ende die dinghen siet gheschieden, wat ist wonder, dat hy die de tooueraers in-geeft, om een andere te openbaren: ende al-soo connen sy secrete dieuerijen ende ander sonden openbaren. Al-soo connen de tooueraers somtijdts segghen, wat te Roomen oft byden grooten Turck gheschiedt: ende midts datmen't maer langhe daer naer deur de ordinarise posten en hoort, soo schijnen 't die waersegghers veur-seyt te hebben, als sy't soo haest deur haeren dapperen ghesel ende helschen post ende veur-looper vernomen hebben.

Des-ghelijcks can de boose vyandt altemets weten de ghepeysen ende secreten des herten, ende dat som-tijdts daer naer radende en slaende uyt eenighe teeckenen, ghelijck een medecijn uyt den pols verstaet oft raedt naer de sieckte: ende ghelijck; men uyt den roock vernemt het vier, daer den roock af comt. Want de duyuel grondeert deur sijne subtijlheydt de passien ende beroerten des lichaems ende bloedts, ende uyt dese als uyt teeckenen ende effecten der inwendigher begheerten ende beroerten des herten, raedt hy ende slaet naer de ghepeysen. Somtijdts oock verstaet hy die ter contrarie, om dat hy die selue ghepeysen ende verbeldinghen in-druckt ende prent in de phantasie oft verstand vanden mensche: alsoo dat de mensche somtijdts schijnt, oock als in eenen spieghel te sien, t'ghene dat de boose vyandt in sijn phantasie verbeeldt ende representeert, namentlijck van wat ghedaente dat dese oft die persoon is, wat den grooten Turck als-nu is maeckende, schrijuende, etc. oft wat caert-spel dat

[p. xiiij]

iemandt onder andere ghepeyst oft ghecoren heeft, om dat hy t'selfde hem in-ghegeuen heeft om te peysen: Al-soo can hy oock verstaen de passien ende ghesteltheydt des menschen, als hy selue den mensche beroert ende ontstekt om eenighe dinghen te doen oft begheeren, uyt welck sijn stoken ende blasen hy sonder moeyte can weten wat den mensche peyst ende ghevoelt, ende daerom gheen wonder en is, dat t'selue de tooueraer deur in-geuen sijns meesters oock can weten ende te veur-schijn brenghen.

Ten tweeden connen sy sommighe toe-comende dinghen weten, ende te veuren segghen, ende die van tweederley soorten. Sommighe natuerlijcke: want ghelijck een astronomus, dat is, een die der sterren natuer ende loop verstaet, te veuren weet de eclipsen, nieuwe ende volle manen, etc. al-soo can de boose vyandt deur subtijlheydt sijns verstandts vele natuerlijcke toe-comende dinghen uyt haere oorsaecken ende oorspronghen somtijdts te veuren weten, als reghen, haghel, sneeuw, winden, etc. in dese oft andere landen, om dat hy de dispositien siet, uyt welcke dat sulcke dinghen groeyen ende haeren oorsprongh nemen: van welcks wy veel lesen in d'leuen van S. Antonius, soo't den H. Athanasius beschrijft.

D'andere soorte van toe-comende dinghen die sy te veuren connen weten, zijn, die sy deur haer seluen oft haere instrumenten als tooueraers ende andere boose menschen schicken te doen, oft in eenigher maniere weten dat andere nu gheschickt hebben te doen. Ende dies vervolghens en ist gheen wonder dat tooueraers deur d'in-geuen van haeren meester sulcke dinghen oock somtijdts deur Godts ghehenghenisse en de toe-laten weten te veuren te segghen. Iae soude oock wel som-tijdts moghen ghebeuren, hoewel dat selden gheschiedt, dat sy noch iet anders veur wisten, dat het Godt hen-lieden deur sijn engelen openbaert, tot meerder straffe der ghener die sulcks verdienen.

Niet te min, de reden waerom dat selden de boose gheesten ende haer dienaers iet sekerlijcks te veuren weten, is, Dat Godt de Heere, die alle dinghen regeert ende in handen heeft, de selue dickmael verandert ende belet: ende dat des boosen vyandts ende sijnder adherenten bestaen ende aen-slagh dickwils om-ghestooten wordt van Godt ende sijne heylighe engelen, ende dat oft deur t'ghebedt der H. Kercken, ghebruyck der H. Sacramenten, ende andere ghewijde dinghen, etc. oft dat die, deur welcke de vyandt iet wilde doen oft aen-slaen, belet worden, oft somtijdts oock niet en willen naer sijn in-gheuen doen, ghelijck hy haeren vrijen wille niet en can benemen. Ende al soo ghebeurt, dat de boose vyandt ghemeynlijck is eenen loghenachtighen gheest in den mondt van sijne propheten,

[p. xv]

tooueraers, ende sulcke ghebroedtsel, oock niet teghen-staende, al hadde hy (t'ghene hy veur-seyt) al op-gherockt, ende dat de natuerlijcke causen daer toe al bereydt sonden, etc.

Hier uyt sal-men lichtelijck verstaen, hoe dat sonder mirakel de veurseyde tooueraer heeft aen den Keyser Domitianus te veuren connen segghen t'ghene wy verhaelt hebben, ende hoe't t'selue natuerlijck, soo deur toe-doen des boosen vyandts oft anderssins heeft connen metter daedt volbraght worden. Waer by wy oock mogen vermoeden, dat de boose gheesten (die altijdts inde doodt, ende qualijck vaert der menschen ghenoeghte scheppen) deur dese veur-segghinghe des keysers moordt, hoe wel sy (neme ick) van sulcks geen seker veur-kennisse en hadden, moedt ende stoutigheydt nochtans hebben willen gheuen aen de ghene die nu langhe en dick-mael de doodt des Keysers ghesworen hadden, ende nu alleen tijdt ende bequamigheydt daer toe waeren verwachtende, als haer-lieder handen daer naer iokende. Te weten op dat sy nu haer niet en souden ontsien, het selue veur-ghenomen stuck cloeckelijck aen te varen, ende te vol-commen: den dagh ende ure nu soo sekerlijck (quantsuys) veur-seyt ende ghestelt zijnde. als oft die ure, des Keysers lest wijle waere, op welcke hy noodtsaeckelijck deur d'bewijs der sterren, ende loop van t'gheheel ghehemelte, moeste nu deur-ghespeelt werden: als deur Godts ghehinghen ter sulcker sekere doodt verwesen ende gheleuert zijnde, die hy niet ontcomen en moghte. Ende daerom, dat sy sonder achter-dencken, ende sonder eenighe vreese, hem nu aen-vallen souden, als hemel ende aerde sijn doodt schenen ghesworen te hebben: ende dat Godt haer-lieder herte ende handen behulpigh soude wesen, om t'stuck te vol-brenghen. Dit (seggh'ick) heeft de boose vyandt al in haer-lieder ghedachten ende veur-nemen connen wercken, ende in-drucken, ende doen vol-brenghen.

Daer-en-tusschen, Godt al-maghtigh, die't al in sijn handen heeft, ende sijne maght ouer al streckt, die stelt hier in, sijn iustitie ende recht ordeel te wercke, deur sulcke menschen ende middelen, alst hem belieft, als instrumenten tot sulcks dienden, haere boosheydt tot sijnen dienste ghebruyckende, daer't hem goedt dunckt. Ende gheeft ouer-sulcks de woorden der boose gheesten, ende de veursegghinghen der tooueraeren, cracht ende daedt, tot straffe der sonden: soo wy bouen gheseyt hebben, in d'beghinsel van dit teghenwoordigh Capitel.

Dit comt al ouer een, met t'ghene dat S. Paulus seght: Mittet⁺ illis Deus operationem erroris: vt credant mendacio. Vt iudicentur omnes, qui non crediderunt veritati; sed consenserunt iniquitati: Godt sal hen-lieden d'werck der dolinghe toe-seynden, dat sy de lo-

+ 2.Thess.2.

[p. xvj]

ghen gheloouen sullen: op dat sy alle gheordeelt moghen werden, die de waerheydt niet ghelooft en hebben, maer de boosheydt toeghedaen zijn gheweest.

Aen-gaende het branden ende verslinden van diens tooueraers doodt lichaem, die oock sijn eyghen quaedt veur-seyt hadde: dat was den boosen gheesten seer licht om doen, oock natuerlijck, soo eenighen tempeestighen windt ende reghen terstondt op-maeckende, om soo t'vier te blusschen, ende al te verstroyen: soo dat het onsaligh lichaem, van de honden ghevonden ende verslonden moght werden, ende het veur-segghen des tooueraers soude moghen schijnen waerachtigh te wesen. Want, ghelijck't de keyser sochte met natuerlijcke middelen te beletten, soo hebben 't veel lichter de boose gheesten, met andere oock natuerlijcke middelen connen doen gheschieden, ende vol-broght werden soo't veur-seyt was. Ende dit nochtans al anders niet, dan deur een besonder toe-laten Godt, tot haer-lieder meerder schande en schade, veur straffe, die hun met sulcke duyuelrije onderwinden.

Maer nu, midts hier gheseyt is geweest, dat de boose geesten, t'zij deur haer seluen, t'zij oock deur tooueraers, valsche waersegghers, ende derghelijcke haer-lieder dienaeren, somtijdts waer segghen, oft openbarende dat anders verholen is, oft veur-segghende, dat noch te gheschieden staet: soo is hier neerstelijck, ende aendachtelijck te bemercken, ende wel te onthouden, dat men selfs als-dan noch duyuel noch sijne onsalighe dienaren en moet oft en magh in d'minste gheloouen oft betrouwen, oock als sy schoon waer segghen. Noch op haer-lieder woorden, waer-segghen, verclaringhen, ende ghetuyghenissen iet en magh staen, gheloouen, oft doen: hoe waerachtigh oock dat al moghte wesen.

De reden is dese: want sy nemmermeer waer en segghen, dan om dies te meer te bedrieghen, oft om eenighe meerder ende sonderlingher valscheydt, onder sulck decksel der waerheydt, ter handt te doen: ende de licht-gheloouighe arme menschen voorts wijs te maecken, al dat sy willen, sonder eenigh achter-dencken van bedrogh, als sy soo met den rock der waerheydt de vermomde valschheydt eens in-ghelaten hebben. Soo dat sy daerom meer te vreesen ende te wachten zijn, als sy soo waer segghen, dan als sy lieghen. Ende aen-ghesien niemandt en twijfelt, oft sy en zijn te schouwen als sy lieghen en bedrieghen, soo volght daer uyt, want sy noch meer te schouwen zijn als sy waer segghen (soo ghy nu terstont ghehoort hebt) dat sy altijdts in al hun voort-stel neerstelijck te schouwen zijn, noch in eens noch in anders willende met hen-lieden te doen hebben.

Daerom wast oock dat Christus, onse Heere, de boose vyanden

[p. xvij]

dede swijghen, als sy ouer-luyde waren roepende, ende vercondighende, dat hy Christus, den heylighen, ende den sone Godts was:⁺ het welcke nochtans de claere waerheydt was: soo ghy oock in't xiiij. Capitel des Christelijcken Waersegghers lesen moght.

Des-ghelijcks dede oock S. Paulus een beseten dochter cort swijghen, die hem ende sijn mede-ghesellen met dese woorden naer-riep: Hi homines serui Dei excelsi sunt: qui annunciant vobis viam salutis:⁺ Dese menschen (seyde hy) zijn dienaers vanden alder-hooghsten Godt: die v lieden den wegh der saligheydt boodtschappen. Iae hy heeft den boosen gheest uyt haer verdreuen. Sy seyde de waerheydt, deur den boosen vyandt, ende den boosen vyandt deur haer: maer de waerheydt en magh vanden duyuel oft duyuelsche menschen, noch versocht noch ontfanghen worden: om datt teghen Godt is die de eeuwighe waerheydt is: ende om dat de vyandt een loghenaer deur sijnen hals is, oock met de waerheydt lieghende ende bedrieghende: soo wy nu in't langhe ende in d'breede gheseyt ende her-schept hebbe.

+ Luc.4.

+ Act.16.