Christeliicken waerseggher

[p. 342]

Cap. C.

VVelck zijnse, op dat ick mijn, daer toe magh gaen begeuen?

Doodt: Ordeel: Helsche pijn: ende dat Eeuvvigh leuen.

⁺BY de vier hoecken oft deelen des weerelts: Oost, Suydt, West, ende Noordt, verstaetmen al-tijdts de gheheel generaliteyt des Weerelts. Soo moghtmen [A] oock wel segghen, dat in-dese vier uyterste het gheheele menschelijck gheslachte, ende loop des leuens begrepen is. Want, ghelijck een mensche, waer hy is, de vier ghewesten veur ooghen heeft: al-soo, wie datter leeft, hy moet de vier uyterste oock in alle sijnen wandel veur ooghen hebben.

Daerom moght-men dese vier leste oock wel ghelijcken by de [B]⁺ vier wielen oft raders, die de Prophete Ezechiel sagh: de welcke ronds om vol ooghen waren. Want dese vier uyterste moeten altijdts wel beooght zijn vanden Christenen mensche. Te meer, dat de prophete veur-noemt, van dese raders aldus sprekt; Spiritus vitae erat in rotis: De gheest des leuens was in die vier wielen. Alsoo isser oock als een gheest des leuens, in de leuende ghedenckenisse der vier uyterste; met een inwendighe cracht den mensche gheest en moedt gheuende, om wel te leuen, ende soo te comen tot het eeuwigh leuen.

Van dese vier, hebben wy in andere Capitelen ghesproken: als vande doodt in het lxxxv. lxxxviij. ende lxxxix. Van d'oordeel in't xciij. Capitel: van de helle in't xcj. Vanden hemel is ghewaeght in het xc. Cap. Soo dat ons dese vier nu staen te bemercken, als uyterste; die deur haer-lieder memorie ende aendachtigheydt, de menschen in haer-lieder goede officie houden, van soo te leuen soo sy steruen willen, ende soo dan voorts gheordeelt en gheloont willen worden.

S. Hieronymus heeft ons hier in goede instructie ende exempel achter-ghelaten. Aldus sprekt hy van sy seluen, aen-gaende het ghedencken⁺ deser uytersten: Siue comedo, siue bibo, siue aliquid aliud facio; semper videtur illa tuba terribilis sonare in auribus meis: Surgite mortui: Venite ad iudicium: Weder ick ete, weder ick drincke, weder ick iet anders doe: altijdts dunckt my, dat ick die schroomelijcke trompette in mijn ooren hoore steken en slaen: Staet op ghy doode, ende comt ten ordeele. Ende ouer-sulcks seyt hy noch meer; Quoties diem illum considero, toto corpore contremisco: Alsoo dick-mael als ick op dien dagh (dien uytersten dagh) dencke, soo word' ick al

+ Vier uyterste.

+ Exech.10.
Wonder vviel.

+ Hieron. super Matth.

[p. t.o.342]

Qvatvor hominis Novissima. 100.

Memorare nouissima tua. Eccli. 7.

Ipsa refer: quo iuge animis incisa reuoluam.
Letum: Iudicium: Infernus: Caelestia regna.

Welcke synse, op dat ick myn, daer toe mach gaen begheuen?
Doodt: Oordeel: Helsche pyn: ende dat Eeuwich leuen.

Dites moy ces Termes, Que ie puisse fermes, Au coeur les grauer.
La Mort: la Seance, Du Iuge, a sentence, Le Ciel, et l'Enfer.

[p. 343]

mijn lijf deur schuddende ende beuende. Ist dat het ghedencken der uyterste, soo dien heylighen Hieronymus inden sin ende memorie gheleghen heeft, datter niet en scheen eens uyt te gaen: wat neerstigheydt behoorden wy al te doen, om sulck een salighe lesse niet te vergheten? Ende bouen dien, heeft de memorie vanden uytersten dagh hem soo t'elcker reyse doen schudden en beuen, die deur penitentie, en strangigheydt des leuens nauws t'vel ouer de beenen en hadde: diemen moght hooren, als in eenen sack, d'een teghen d'andere ratelen van magherheydt (soo hy uyt seker oorsaecke selue belijdt) hoe⁺ behoorde ons dese memorie der uytersten te doen beuen en vreesen! Ons, (seggh'ick) die meerder schuldt, last, en wroeghinghe van consciente met recht hebben, dan hy moght hebben: ende ter contrarie niet in d'minste hem naer en volghen, van straffigheydt der penitentie weghe, en scherpigheydt des leuens ouer sy seluen: maer laeten dick-mal t'peerdt van onse quade, onghetemde en rebelle nature, in d'wilde loopen, daer't hem lust: den toom ten langhsten gheuende: iae hem latende tot sijnen vollen wille, ende quade vrijmoedighe begheerlijckheydt?

[C] Seker ist, dat den dagh der doodt sulcke onacht-samighe menschen soo hardt op-comen sal, ende onverwacht, als soude de handt des scherp-richters op iemandt, die in sijn volle vreughdt sit, om den seluen stap-ans te gaen hanghen. Ende als den slagh des hamers, op t'hoofdt vanden os, die uytter blijde weyde ghehaelt werdt, ende die midts den goeden toef, den dreelen en smeecken der slagheren, niet min dan sulck eenen clop en was verwachtende. Al-soo sullen sy als veur t'hoofdt gheslaghen worden, deur d'aen-comen der doodt ende andere uytersten, alle de ghene, dieder te veuren niet op ghedacht en sullen hebben.

Dit veur-seght ons onse Heere selue, seer beweghelijck, soo't betaemt: Attendite, ne superueniat in vos repentè dies illa: tanquam laqueus⁺ enim superueniet in omnes, qui sedent super faciem omnis terrae: Siet toe (seyt hy) zijt sober, waeckt, bidt, ende en ouer-laedt u-lieden herten niet met spijse oft dranck, noch met sorghvuldigheydt van deser weerelt: ende draeght sorghe, dat u-lieder dien dagh, dagh van steruen, dagh van ordeel, niet onversiens en ouer-valle. Want dien dagh sal als eenen strick onverwacht vallen, ouer alle de ghene die hier sitten op d'aen-sicht deser weerelt. Dat is, die hier haer ruste, ghenoeghte, en wellusten volghen: met ghemack, met vrijheydt van herten, sonder achter-dencken, sorgheloos, sonder memorie der uyterste: ende al-soo ongheducht, sonder eens ten rechten, soo't behoort, te peysen waer sy varen sullen, ende hoe't eens met hun al eynde sal nemen.

+ Goeden inkeer.

+ Luc.21.

[p. 344]

Oft, al hebben sy somtijdts, deur het sterck teghen-crijsschen ende wroeghen der conscientie, een goedt in-vallen van sulcks, terstondt sy steken't wegh, ende ontgheuen't hun, soeckende sulcks lieuer te vergheten, dan langher daer op te dencken: ende comen soo wederom terstondt⁺ op het oude. Soo weten wy dat Martinus Luther, eens goede ciere maeckende (soo't meest sijnen daghelijckschen handel was) doen hy wat af-gingh, om t'vat wat te lichten, soo sulcke pleghen, alleen staende, soo hoorde-men hem segghen, op sijn dick buycksken slaende; O Marten, Marten! Dit's soo hier goedt: maer wat sal't hier-na-maels werden? Maer wat wasser af? hy keerde wederom by sijn ghesellen, ende hy wederom aan d'op-vollen, ende beestigh leuen: wien oock sulck een doodt onverwacht ouer-comen is, als sulck een roeckeloos leuen is verdienende. Dus gaet het siet, met de sulcke, die der uytersten ghedenckenisse niet en hebben: iae als sy comen soude, versteken sy die, als een beletsel van hunne sotte en wulpsche wellustigheydt van dit leuen.

Dese vier heeten de uytersten des menschen, oft leste: om dat sy in s'menschens lest gheschieden. Als-men't veur d'alder-uyterste nemen soude, soo en isser maer een: dat is, oft de helle veur de quade, oft den hemel, veur de goede. Want daer naer en volght niet anders. Soo dat de doodt ende het oordeel, alleenlijck by maniere van spreken, uyt seker op-sicht, oock uyterste geheeten worden. Als de doodt, om dat sy het eynde ende uyterste des menschens leuen is. Soo-men⁺ seyt: Mors vltima linea rerum: De doodt is de leste schreue oft truck van alle dinghen ter weerelt. Ghelijckenis nemende vanden lesten truck des pinseels, die de schilder op eenigh werck treckt, daer hy sijn stuck wercks t'eene-mael mede op maeckt. Soo is de doodt het laetste en uyterste des leuens: d'welck als-dan met dien truck eynde nemt.

⁺Daer naer volght het Ordeel (soo ghy in't xciij. Cap. ghehoort [D] hebt.) Te weten, soo haest als de siel uytten lichaem is, soo gheschiedt haer ordeel ende vonnis particulier, in d'besunder: ende naer het inhoudt en wijsdom van die sententie, volght dan ten uytersten daghe, in't generale ordeel, sententie openbaer en volcomen, ouer siele en lichaem, van goede en quade. Het ordeel dan, soo d'een als d'ander, wordt oock een vande vier uyterste geheeten: niet als ofter niet meer daer naer en volghde, maer om dattet oock een laetste ende een seker eynde is. Ghelijck het wijsen ende termineren van een ghedinghe het leste van t'proces wordt gheheeten: waer naer nochtans volght, veur den verwinner, het vrij ghenieten van rechte en goedt, daer-men om dinghde: ende veur den verwesenen, een claghen ende besueren, oft oock eenighe sware boete en straffe.

+ Marten Luthers schroom der conscientie.

+ Horat. lib. I. epist.
De Doodt.

+ Het Ordeel.

[p. 345]

Dese twee eerste uyterste van viere, als doodt ende Ordeel, zijn allen menschen, goede ende quade, ghemeyn: soo dat sy dus verre als te samen gaen. Het moet al steruen, ende t'moet al ten ordeele compareren, hoop is hoop, d'een metten anderen. Maer naer dese twee uyterste volght nu een groot verschil ende verscheydinghe, van goede en quade, d'een vanden anderen. Ende hier toe dienen die ander twee leste uyterste, die't al eynden ende op-sluyten.

Nemt een ghelijckenisse, tot claerder verstandt, en meerder beweghinghe. Goede en quade, wy zijn al t'samen in dese weerelt, ende in dit steruelijck lichaem, als in eenen kercker, midts het doodelijck stuck, daer wy in bevonden waren, als rebelle ende wederspannigh teghen de goddelijcke Maiesteyt. Binnen dien, de sone Godts, als s'conincks sone, heeft onsen peys ghemaeckt, ende rantsoen getelt: soo dat het (die't waer nemt naer den eysch sijnder ordinantie inder H. kercke achter-ghelaten) becomen sal tot verlossinghe en saligheydt: ende die't niet achtende versuymt, dien en salt oock te geender stade comen: maer sal't becoopen met die eeuwige doodt ende verdoemenisse.

Dit's den staet der ghevangenen, welck wy zijn op deser weerelt, niemandt uyt-ghenomen. Nu volghen ons vier uyterste op dese ghelijckenisse. Deur de doot, als deur een poorte des kerckers, moet het al passeren, als wy uyt-gheleydt worden, by bevel des conincks, om gheexamineert te worden, en sententie t'ontfanghen. Nu voorts comt-men ter vier-schare, daer-men ouer ons sententie sal strijcken. Dit is het tweede uyterste, te weten het Ordeel. Dus verre (soo wy bouen begosten te segghen) gaen goede en quade ghelijckelijck, te samen uyt de ghevanghenisse, beyde veur den rechter comparerende: maer nu voorts, naer de verscheydentheydt der sententien, werdt den eenen op-ghehanghen, oft anders-sins ter doodt waert gheleydt, ende den anderen onnoosel verclaert, oft emmers lof-baer ghewesen, ende soo tot eere en glorie verheuen. Alsoo, naer⁺ elcks ordeel scheyden de goede van de quade, elck naer sijn alderlaetste [E] ende alderuyterste uyterste: de goede ter eeuwigher saligheydt, ende [F] de quade ten eeuwighen brande. Ghelijck sy op deser weerelt verscheyden weghen des leuens ghewandelt hebben, d'een der deughden, d'ander der sonden, al-soo sullen sy als dan oock scheyden, d'een ter rechter sijde, met Godts engelen en Heylighen, d'ander ter slincker sijde waert, met de boose gheesten ende verdoemde menschen.

Soo dan, elcken mensche sal dadelijck drij vande vier uyterste geschieden: de Doodt ende Ordeel, ende dan veur het derde, de Helle oft den Hemel. Soo dat, wie in d'een van beyden comt, daer voorts eeuwelijck blijuen sal. De goede, sonder eenighe vreese van veranderinghe in t'quade: ende de quade verdoemde, sonder eenighe ho-

+ Hemel, en Helle.

[p. 346]

pe van versoeten oft slaken in t'goede. Als-dan beghint veur elck, het ghene dat inder eeuwigheydt der eeuwigheden dueren sal, sonder eynde oft op-houden.

Och! hoe verscheyden werden als-dan de ghepeysen onser herten, by datse nu zijn! meer dan den droom vande waere saecke verscheyden is. Daer sullen als-dan, dese ende derghelijcke proposten seer in t'ghebruyck wesen: Och, waer hebb'ick gheweest? wat hebb'ick ghemaeckt? waer waren mijn sinnen? hoe hebb'ick soo verblindt gheweest, hoe ist moghelijck, dat ick dien niet anders veur-dacht oft veur-sien en hebbe! O ick miserable, katijf, verblindt, dwaes, en sinneloos mensche, waer hebb'ick my ghebraght? Nu staet my wel veur, dattet my dick-mael ghenoegh veur-seyt is gheweest: dat mijnen goeden engel my menigh-mael gewaerschouwt heeft: dat mijn Conscientie my dit ghenoegh ghevroeght ende ghetuyght heeft: Wee my! wee my, die al te spade wijs gheworden ben! die dit van te veuren hadde moeten bedencken! Dit ende meer andere dinghen, die den grooten noodt ende onsprekelijcken angst sal doen peysen en spreken.

Dat sy op die ghelijcke maniere roepen en tieren sullen, dat ghetuyght ons de wijse-man, als hy de verdoemde menschen by brengt,⁺ sprekende soo sy hun seluen in de helle beclaghen, segghende: Nos insensati, &c. O wy uytsinnighe menschen! Och, hoe hebben wy ghedoolt ende af-geweken vanden wegh der waerheydt! Hoe vermoeyt zijn wy gheweest inden wegh der boosheydt ende verderuenisse! Och, hoe sware lastighe weghen hebben wy ghewandelt! ende den wegh des Heeren, hoe hebben wy dien vergheten, ende als niet gheweten! In malignitate nostra consumpti sumus: In onse quaedtheydt zijn wy verdoruen en te niete ghebraght. Dat's den roep en gheclagh.

⁺Daerom, het en is de minste wijsheydt des weerelts niet, de vier uyterste inden sin te hebben, ende daer op in tijdts te speculeren. Soo datmen met recht van dese vier segghen moght d'welck de Wijseman seght: Quatuor sunt minima terrae: & ipsa sunt sapientiora sapientibus: Vier dinghen zijnder d'alderminste des weerelts, ende nochtans zijn sy de alderwijste der wijse. Want al werden dese vier uyterste van de weereltsche menschen veracht, nochtans zijn sy van grooter weerden, ende die ons d'aldermeeste en d'alderbeste wijsheydt leeren. Ende daerom die oude, wijse, en vermaerde mannen, schilderende de Wijsheydt, niet sonder ouer-treffelijcke reden en schilderden sy die in de ghedaente van een dochter staende op een viercantigh fundament: waer deur sy haeren stand-vastighen ende onbeweghelijcken stoel te kennen gauen. De heylighe Doctoren oock der H. Kercke (deur welcker wijsheydt het volck wordt bewaert, en vande loopende en ouer-vallende baren der ketterijen bevrijt en de beschut)

+ Sap.5.

+ Raed veur d'beste leste.

[p. 347]

worden beteekent deur die viercantighe houten, de welcke Godt almaghtigh heeft doen bereyden tot die toe-rustinghe vande Arke van Noe.

Het is dan d'alder-opperste wijsheydt, op desen vier-cantighen grondt te staen: ende ghelijcke-wijs t'ghene dat vier-cantigh is, hoe dat het oock valt, al-tijdt sy seluen ghelijck is: alsoo die dese vier uyterste deur een gheduerighe meditatie oft ouer-peysen, in sijn herte wel in-ghedruckt heeft, die blijft altijdt volstandigh in een matighe ghelijckheydt des leuens. Soo wy lesen van Anna Samuels moeder: Vultusque illius non sunt ampliùs in diuersa mutati: Ende haer⁺ aensicht en is niet meer verandert gheweest in verscheyden ghedaenten. Ende soo de H. Apostel Paulus oock seyt: Tantùm vt qui tenet⁺ nunc, donec de medio fiat: Alleenlijck op dat hy't, die nu houdt, houdende blijue, tot dat hy van d'midden wegh-ghenomen worde. Want dat is sekerder dan seker, soo wie al sijn ghepeysen, woorden, en wercken, ende oock sy seluen met al dat hem aengaet, op den waghen der memorie ende aendachtigheydt, die met de vier wielen deser vier uyterste, op de bane ons leuens rollende, wel bevracht ende besteedt heeft, ende hem vast daer op houdt: die sal hem ten lesten, als wel ghemackelijck en gherustelijck ghereden hebbende, vinden inden uyt-ganck van dit leuen, ten inganghe des eeuwighen leuens. Daer hy, met blijdschap af-sittende, sal ter eeren en glorie ontfanghen werden, als ter plaetse daer hy behoorde: ende daer eeuwelijck regneren met Godt ende sijn lieue Heylighen. Dat wille ons Godt verleenen. Amen.

+ 1.Reg.1.

+ 2.Thess.2.

Ghebedt om wel te leuen en wel te steruen.

LVttel is d'beghinsel, maer het eynde gheldet al: daerom (o Heere Christe Iesu, die d'beghinsel en d'eynde zijt, laet my soo het eynde alder dingen ghedachtigh zijn, dat ick al mijn leuen lanck soo my draghe, soo ick op de leste wijle van v wil ghevonden zijn: dat ick deur v vreese begost hebbende, en deur de liefde voort-gaende, ten eynde eeuwelijck, met v ende alle uwe uyt-vercorene verblijden, ende uwen goddelijcken naem met de engelsche chooren belijden magh. Amen.