Logo DBNL
Christeliicken waerseggher (1603)

Christeliicken waerseggher

(1603)–Jan David–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. LXXXVIII.

 
Seght eens: vvie sterfter noo, als nu de Doodt aen-coemt?
 
VViens conscientie snoo, hem self met recht verdoemt.

+NAtuerlijck te spreken, de doodt is het schroomelijckste [A] dat-men vindt: Alsoo Aristoteles seght: Mors maximè omnium est terribele: De doodt is het vervaerlijckste van alle dinghen. Ende dies aen-gaende, niemandt en soude gheerne steruen. Deur sulcks heeft oock Christus ghebenedijdt de Sone Godts uytter naturen teghen de doodt hem gheschroomt: d'welcke alle leuende creaturen ghemeyn is, als comt te steruen. Nature strijdt altijdts teghen de doodt, als teghen haren meesten ende lesten vyandt.

Maer de vraghe en sprekt van sulck noy steruen niet, d'welck de Nature oock in d'alder-heylighste menschen werckt: iae, (dat meer is) d'welck oock t'samen met geerne steruen inden seluen mensche bevonden wordt: als uyt-nemelijck in onsen Heere: aen-siende de Nature, noy: (om soo te segghen) ende aen-siende de reden, ende vol-maeckten wille, gheerne. Dan, de vraghe is te verstaen van de ghene, die, [B] niet deur't teghen-staen van Nature, maer uyt al haer verstandt ende [C] wille, noy steruen: ende van de doodt noy hooren spreken. Dese in alder manieren haer onverduldigheydt ende mistroostigheydt toonen, ende te kennen gheuen, als de doodt comt. Dat is, als sy ghevoelen datter om al gaet, ende nu te doen is. De sulcke berispt Seneca, aldus: + O te dementem, & oblitum fragilitatis tuae, si tunc times mortem, quum tonat! O dulle ende uyt-sinnigh mensche, als ghy zijt, ende uwer broosheydt luttel aendachtigh, ist dat ghy als-dan eerst de doodt vreest, als sy beghint te donderen, ende te dreyghen. Wie vindt hem soo ghestelt, als moet ghestoruen zijn? ende als die bitter note moet ghecraeckt worden? De antwoorde seght: Wiens Conscientie hem+ seluen verdoemt. Ghelijck S. Ian seght: Si reprehenderit nos cor nostrum: Ist dat ons herte ons berispt, ende wroeght van quaedt.

+De Conscientie, is dat innigh wroeghen des herten, d'welcke Godt elcken mensche in-gheplant heeft, tot seker ende onverworpelijck ghetuyghenis, soo van goedt als van quaedt, sulcks als iemandt doedt: deur de kennisse die hy heeft om 't goedt van t'quaedt t'onderscheyden.+ Dit heeft Godt aen Cain veur-gheleyt ende gheseyt, in d'beghinsel des Weerelts, als hy begoste (met leelijck en treurigh te sien) de ontrustheydt sijnder conscientie te kennen te gheuen. Want hy Gode niet van d'beste, als Abel sijnen broeder, geoffert en hadde,

Mortem timet, qvem terret Conscientia. 88.



illustratie
Agag! siccine separat Mors? 1.Reg.15.


 
Quis pauidus Mortis recipit sub pectore ferrum?
 
Conscia mens scelerum merito quem deuouet Orco.
 
 
 
Seght eens: Wie sterfter noo, als nu de doodt aencoemt?
 
Wiens Conscientie snoo, hem self met recht verdoemt.
 
 
 
Qui le plus s'effroye, Venant pour sa proye, Le dard de la Mort?
 
Du quel la malice, Le damne au supplice, Au dernier resort.

ende deur sulcks veur Godt niet ontfanghbaer en was: Soo seyde als-dan Godt tot hem: Waerom zijt ghy soo ghestoort, Cain? ende waerom zijt ghy soo swaer-moedigh, ende soo droef-sinnigh? Doet ghy wel, sult ghy niet oock wel hebben? maer, ist dat ghy quaedt doet, soo sal terstondt v sonde v bevanghen, ende van binnen wroegen. Maer v gheneyghtheydt (seyt hy) sal v onder-worpen wesen: ende ghy sultter maght ende heerschappije ouer hebben.

Dit verclaert de Wijse-man seer wel met schoon ghelijckenissen. Apposuit tibi aquam & ignem: ad quod volueris, porrige manum+ tuam: Godt heeft v water en vier veur-ghestelt: stekt v handt uyt, tot het ghene dat v belieft. Item: Ante hominé vita & mors: bonum & malum: quod placuerit ei dabitur ille: Veur den mensche staet het leuen ende de doodt: t'goedt ende t'quaedt: hem sal gheschieden, dat hy liefst heeft: Te kennen gheuende met dese woorden, de inwendighe kennisse der conscientie: deur de welcke, de mensche goedt en quaedt onder-scheyden can: al oft hy daer veur sijn ooghen vier en water, de doodt en d'leuen, iae de helle ende den hemel saghe staen, om een van beyde te kiesen. Met eenen oock toonende, deur dese maniere van spreken, den vrijen wille vanden mensche, deur welcken hy vrijelijck d'een oft d'ander verkiesen magh, ende d'ander verworpen.

Die dan t'quaedt verkosen heeft in sijn leuen, daer hy de maght en vrijigheydt hadde, t'goedt te verkiesen ende te doen: diens conscientie die wroeght hem van binnen, dat hy qualijck ghedaen heeft: ende dat sijn saecken ouer-sulcks qualijck staen: ende daerom noy aen t'steruen comt. Dit seyt S. Ian Gulde-mondt, aldus: Mori timet qui non+ sperat viuere post mortem: Dien vreest hem tegen t'steruen, die d'eeuwigh leuen, naer de doodt, niet en hoopt te verweruen. Gelijck oock eenen dief, wel wetende dat hy de galghe verdient heeft, ende dat de sententie ghegeuen is, hy scheydt met droefheydt, ende schroomen des herten uyt de ghevanghenisse, wel wetende dat hy ter galghe-waert gaet. Soo seght de Wijse-man: Een beroerde ende ontruste conscientie,+ vermoedt al-tijdts t'quaedtste.

[D] Alsoo verschroomde hem teghen t'steruen, Agag de coninck van+ Amalec: die Samuel deur Godts ghebodt dede dooden. Wat seyt hy? Hy schuddede en beefde, eens-deels van vettigheydt, maer meest uyt vreese en angst, seer iammerlijck roepende, aldus: Siccine separat amara mors? Ach, ach, bitter doodt! moetter soo ghescheyden worden? Soo vaeren sy, die hier haer lichaem met desen vetten Agag mesten: ende haer siele van hongher laten steruen, noch gheen acht [E] en slaen. Ende dan zijn sy seer ontstelt als de doodt comt: ghelijck de hinne goot gheschrey en spartelinge maeckt, als-mender handt aen slaet, om de strote af te steken: Ende ghelijck het vercken als-dan groo-

ten tier en misbaer maeckt, als-men metten messe op de kele sit: anders [F] vettet in sijn vuyligheydt. Het selue versterckt de Wijse-man+ segghende: O doodt, hoe bitter is v ghedenckenisse, den mensche, die [G] vrede en ruste in sijn goedinghen neemt! dat is; die op t'ghene dat hier [H] nae-volght niet en denckt: maer vergheet hem, in tijdelijcke vermakelijckheydt.

+Nu moght iemandt vraghen, hoe't moet verstaen worden dat iemandts conscientie hem seluen verdoemt. Te weten, oft oock iemandt in soo quaden staet moght wesen, dat hy noch leuende, soude moeten oft moghen den moedt verloren gheuen? In gheender manieren. Want sekerder, dat-men van het tijdelijck leuen seght, dat ghemeyn spreek-woordt: Dum spiro, spero: Dat is, Al soo langhe als ick asem hebbe, soo langhe isser hope van te becomen, ende te ghenesen. Sekerder (seggh'ick) magh-men dit verstaen, van d'leuen der siele, ende van d'eeuwigh leuen. Want soo langhe als de siele in d'lichaem is, soo langhe en moet-men den moedt niet verloren gheuen. Hoe wel dattet sorghelijck is, ende seer sottelijck ghedaen, als hem iemandt op sulcks verlaet: ende sijn siel (om de waerheydt te segghen) aen eenen sijden draedt ouer de muyle der hellen hanght. Maer dan verdoemt de Conscientie den mensche (soo sy bouen gheseyt hebben) als hy hem in quaeden staet vindt, al en waer't maer van een dood-sonde, noyt wel ghebiecht, ende bouen dien gheen waerachtigh leedschap hebbende, noch wille van biechten, oock al heeft hy tijdt en bequaemigheydt.

+Aldus leest-men van eenen edel-man des conincks van Enghelandt, die altijdts roeceklooselijck gheleeft hebbende, ende vanden coninck dick-mael vermaent zijnde tot biechten, altijdts uyt-stelde, segghende: Ick sal noch by tijde penitentie doen. Ende als hy nu in een sieckte ghevallen was, ende vanden seluen coninck, sijnen heere, anderwarf vermaent, soo seyt hy als-dan; Ick sal my biechten, als ick fray sal wesen: want, dede ick het nu, men soude segghen, dat ick my ghebiecht hadde om dat ick meynde te steruen. De doodt nu naeckende, ende hy noch eens vanden coninck vermaent zijnde, die hem seer lief hadde, soo gaf hy veur antwoorde: T'is nu te spade: Laet my met vreden, ende quel my niet meer, ick hebt quaedt ghenoegh. Als nu de doodt op de lippen was, soo sagh hy de boose gheesten aen comen, den eenen aen t'hoofdt, den anderen aen de voeten, als de allendighe siele met ijseren haecken uyt het lichaem treckende: tot een teecken, dat sulcke noy steruen, ende dat de siele noy van daer scheydt ende verhuyst: wel siende waer sy vaeren moet: ende hy si soo iammerlijck ghestoruen.

Ende wat ist doch, dat den mensch soo verbaest maeckt teghen

t'steruen, ende soo ontstelt? Dat doet die conscientie, ende staet der sonden: Conscientia delictorum est maxima omnium afflictionum: seght+ S. Gregorius. Een quade conscientie, is d'alder-meeste quellinghe en lijden. Cicero oock op sijn Heydensche, en sloegh hierin niet slincks, als hy seyde: Magna est conscientiae vis, in vtramque partem:+ vt nec timeant, qui nihil commiserunt: & poenam semper ante oculos versari potent, qui peccauerint: De conscientie is van grooter cracht ouer beyde sijden: soo dat sy niet en vreesen, die niet ghedaen en hebben: ende ter contrarien die haer beschuldight kennen, die hebben altijdts den grouwel, schroom, en tormenten veur ooghen.

Wat meynen wy anders, dat dien wreeden ende ongeduchten tyran+ Caligula, Roomsche keyser, soo al-tijdts vervaert was, dat hy oock, alst donderde oft blixemde (ghelijck kinderen pleghen) sijn hoofdt in d'bedde, oft onder t'cussen verberghde van angste? wat dedet hem anders, dan de wroeghende conscientie, van sijn boos en schandigh leuen? al sijnen rijckdom, wulpscheydt, ouer-willigheydt, stercke wacht, weelde en glorie, en waren al te samen niet maghtigh, hem dese vreese te benemen. Ende dat is, dat-men van sulcke ghemeynelijck seght, die soo ontrust ende ontstelt zijn van binnen, dat sy oock van buyten vol beroerte zijn: Het schijnt, dat hun de doodt iaeght: ghelijck Cain, wiens ongheruste conscientie oock d'lichaem uytwendelijck dede te schudden en beuen.

Wat raedt? wat remedie? Wat soudemen al gheeren daer aen hanghen,+ als-men soo ghestelt is, waere het met goudt oft gheldt om helpen! Maer, t'is beter in tijdts aenden wortel te beteren. De sonde te schouwen, oft emmers de sonde te weeren, die de conscientie soo ontstelt ende ontkeert, als oft-men een knaghende serpent binnen in t'herte hadde, soo't Christus oock nemt. Men siet, als iemandt van dat cleyn ghewormte in eenighe holheydt en rotheydt der tanden heeft, al en waert maer een: het maeckt dien mensch rasende ende uyt sijn sinnen van pijne: wat moet het ghecriel der sonden in de conscientie maecken! Daerom, ghelijck-men sulcke wormkens met stercken roock weet uyt te doen rijsen, al-soo moetmen met de bitterheydt der penitentie en biechte, de quellende conscientie van sulck argh ghequel quijt maecken.

Ghebedt teghen de ijdel vreese des doodt.

AEn-ghesien dat de Conscientie niet en sterft, ende ick sekerlijck de doodt moet smaecken: maeckt, o Heere, dat ick my nu soo naer haer wroeghen voeghen magh, dat sy my inden uytersten noodt niet teghen en stae, noch en besware. Amen.


Vorige Volgende