Logo DBNL
Christeliicken waerseggher (1603)

Christeliicken waerseggher

(1603)–Jan David–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. LXXX.

 
Seght my, naer menschen roem, vvat v van schoonheyd dinckt.
 
Een rieckende schoon bloem, die morghen leelijck stinckt.

+HEt is een wonderlijcke saecke, dat een ieghelijck soo goedt en groot behaghen in schoonigheydt vindt: soo dat hy wel wilde schoon schijnen te wesen oock al en waer hy't niet. Maer waer't saecke dat elck soo vele dede om goedt te wesen, als hy doet om schoon te schijnen: hoe goedt en heyligh souden de menschen worden! Want men can hem seluen wel beter maecken dan-men is: maer niet schoonder, naer de siele: want dat's al ghewin.

+De lichamelijcke schoonheydt en de bevalligheydt is bedrieghelijck ende ijdelheydt, soo wy noch bouen gheseyt hebben. Want bouen dien, dattet dick-male niet en is, sulcks alst schijnt te wesen: soo ist oock seer onseker ende onghestadigh, alst nu is. Daerom seght de antwoorde [A] seer wel, dat schoonheydt een bloem is, nu rieckende ende terstondt stinckende. Te weten, als die door de doodt afghenepen werdt, ende onder de voeten gheworpen: soo wy noch uyt den heylighen Apostel+ Petrus gheseyt hebben. Alle vleesch is hoy (seyt hy) ende al sijn glorie en schoonheydt, als een bloem des hoys. Het hoy verdwijnt, ende de bloem valt af. Het selue seyt Sinte Iacob, ghenoegh met de selfde+ woorden, ende voeght daerby, aldus: Flos eius decidit: & decor vultus eius deperiit: De bloem is af-ghevallen: ende de schoonheydt haers aenschijns is vergaen.

Om dese reden, werdt de schoonheydt seer wel va Theophrastus+ gheheeten: Tacita deceptio: dat is, een stil-swijghende bedrogh. Want, niet alleen en bedrieght syder vele, sonder iet te segghen, alleen vuer d'op-sicht en stillen strael der ooghen: maer bouen dien, d'alder-schoonste schoonheydt, die nu wonder schijnt te wesen, ende wonder te belouen, die selfde, al stillekens, sonder spreken, en sonder datmen iet sulcks was verwachtende, met een cleyn sieckte, oft ander mis-val, soo bedrieghtse hem diese hadde, ende alle andere dieder wat af hielden.

+Euripides seght noch meer, aldus: Pulchritudo, res infelix est: Schoonheydt is een ongheluckighe saecke. Want deur schoonheydt comt menigh mensche, naer veel claghelijcke onghelucken, des li-

Formae fallax gratia, et vana pvlchritvdo. 80.



illustratie

 
Quae de florenti tibi stat sententia Formâ?
 
Flos iste, ambrosiam modo, cras spirabit Auernum.
 
 
 
Seght my, nae menschens roem, Wat v van schoonheyt dynckt.
 
Een rieckende schoon bloem, die morghen leelyck stinckt.
 
 
 
Du gentil corsage, Et du beau visage, Qu'en doibt-on scauoir?
 
Que cest vne rose, Au matin d'esclose, Qui flestrit au soir.

chaems, eere, en goedt, tot het uyterste ongheluck der eeuwigher verdoemenisse. Daerom seyde den seluen een woordt, d'welck weerdigh waer uyt eens Christens mondt ghehoort te werden, aldus: Deformis sim potiùs, quàm pulcher & malus: Ick waer my lieuer+ leelijck dan schoon, en quaedt. Want leelijcker en mismaeckter is hy, dan Mopsus, Thersites, en Esopus oyt waren, soo wie met quade manieren en conditien behanghen is: al waer hy anders lichamelijck schoonder dan Adonis, Narcissus, oft eenighe Helena.

Och, hoe vele sittender nu in de helsche pijne, alleenlijck uyt oorsaecke+ van haer-lieder schoonheydt, soo mans soo vrouwen! Wien de schoonheydt is gheweest tot een oorsaecke van val en sondigh leuen: daer sy af souden bevrijdt gheweest hebben, hadden wy leelijck gheweest, oft emmers niet uyt-nemende schoon. De schoonheydt is als eenen haeck gheweest, daer sy mede vele menschen ter hellen ghetrocken hebben, en haer seluen veur al. De Poete seght seer wel en waer: Lis est cum formâ magna pudicitiae:+

De eerbaerheydt heeft een stranghe partije, ende sorghelijck ghedinghe teghen de schoonheydt. Als oft hy segghen wilde: Daer schoonheydt is, eerbaerheydt heeft het quaedt, ende is in duysent perijckelen: soomen daghelijcks siet en hoort, d'welck met bloedighe tranen te beclaghen is.

Soo dan en is daer af niet vele wercks te maecken, oft-men schoon is oft niet: maer van goedt te wesen, dat is daer't al aen hanght. Daerom, ick vinde den raedt van Demetrius seer oorboorlijck. Die+ seght aldus: Si pulcher es; bona fac: si deformis; naturae defectum bonis actibus compensa: Zijt ghy schoon, doe wel: En, zijt ghy leelijck, verbetert t'ghebreck der Nature, met goede wercken. Alsoo [B] oock Socrates die maniere van doen hadde, sijn discipelen doende in+ eenen spieghel sien, segghende: Dunckt v dat ghy schoon zijt? siet dat ghy deughdelijck en deghelijck leeft: want, dat soude al te groot een missit en faute wesen, schoon en quaedt te zijn. Ter contrarie, seyt hy: Dunckt v dat ghy leelijck zijn, ende mis-maeckt? doe soo veel te beter: ende verbetert de mismaecktheydt des lichaems ende der nature, met schoonheydt der deughden en gratie naer de siele.

[C]Seer wel dient hier op, dat de Wijse-man seght: Circulus aureus+ in naribus suis, mulier pulchra & fatua: Ghelijck eenen gouden rinck aen den neuse van een vuyl vercken: alsoo is de schoonheydt van een vrouwe die sot is. dat is, die haer niet wel en draeght. Sprekende van dwaesheydt des boos leuens: soo wy in't iij. en iiij. Capitel geseyt hebben. Welcke schoonheydt des lichaems niet anders en is, [D] dan als een gheschildert graf, en vergulden cofferken vol stinckende+ doods-beenderen, oft andere vuyligheydt.

Den H. leeraer S. Ambrosius seght aldus t'onsen veur-nemen:+ Pictus es, ô homo! & pictus à Domino Deo tuo. Bonum habes artificem, atque pictorem. Noli bonam delere picturam. Deles picturam Dei, mulier, si vultum tuum materiali colore oblinas; si acquisito rubore perfundas: Ghy zijt gheschildert, o ghy mensch! ghy zijt van uwen Heere ende Godt gheschildert. Ghy hebt eenen goeden constenaer, ende schilder. En wilt doch die goede schilderije niet uyt-doen. Ghy doet Godts schilderije uyt (o ghy vrouwe) ist dat ghy v aensicht met eenighe andere varwe ouer-treckt, ende met eenigh ghesocht coleur vermenght. Dits een schilderije van boosheydt, niet van schoonheydt: dit's een schilderije van bedrogh, niet van simpelheydt. Met dese en sult ghy hem niet behaghen, die ghy soeckt te behaghen, die verstaen sal, dattet van elders comt en niet van v seluen, daer ghy mede soeckt te behaghen: ende ghy sult uwen schepper mis-haghen, die sijn werck uyt-ghedaen sal sien. Seght my oft iemandt eenen werck-man ouer eens anders werck-mans conste braghte, ende het eerste werck dede veranderen, soude hy's hem niet belghen? Dus verde S. Ambrosius.

+Soo was Iezabel op ghestreken ende gheblancket in de vester ligghende,[E] als Iehu ter stadt in quam. Ende ghelijck sy ter venster uyt gheworpen wierdt, ende vande hongherighe honden verslonden: alsoo sullen alsulcke, die met blancketsel, oft eenighe andere vremde manieren het aensicht (als hand-ghedaedt Godts) tot wulpscheydt verdreuen, ter hellen gheworpen werden, ende vande helsche honden vernielt, sonder op-houden, ist dat sy gheen penitentie en doen.

+Dat dit ghedachtigh wesen, die soo veel wercks maecken, van het aensicht schoon te maecken en te doen blincken, ende binnen dien de siele al d'iaer deur onghewasschen laten, vuylder stinckende dat een prije, en swartter dan eenen pot. Dat sy dit ouer-dencken, ende met eenen in t'herte ouerlegghen, hoe sy te moede sullen wesen, als sy ten uytersten daghe loopen sullen, als uytsinnighe rasende menschen, met verbrandde aensichten, nae den lichaeme: ende leelijck als duyuelen, naer de siele. Soo de Prophete Isaias ghetuyght, aldus sprekende:+ In dien dagh, een ieghelijck sal op sijnen naesten staen, sien, heel verschrickt en verbaest. Haer aenschijnen sullen al verbrandde aensichten wesen. Te kennen gheuende: ghelijck sy nu d'een den anderen besien en bemercken, uyt oorsaecke van schoonheydt en curieusheydt, dat sy daer teghen als-dan, d'een den anderen aensien sullen met schroom en grouwelijcke verwondertheydt: ouer-midts die leelijckheydt, en mismaecktheydt der aenschijnen: als d'aenschijnen van menschen die aen eenen staeck verbrandt staen: soo veel te afgrijselijcker, en seltsamigher om sien, dat die soo gaen, staen, en spreken sul-

len, loopen, roepen en tieren, als dulle menschen. Ende dit al, om+ dat sy hier sorghvuldigh sullen gheweest hebben, om schoon te zijn, oft emmers te schijnen, naer d'uytwendigh wesen: ende dat sy het aenschijn der siele, t'welck naer d'beldt ende ghelijckenis Godts gheschapen was, soo luttel sullen gheacht hebben. Soo luttel (seggh' ick) dat syder nauws eens wel op ghepeyst en hebben, dat sy een siele hadden: oft dat de siele oock haer aenschijn heeft, ende haer schoonheydt: oft waer deur de siele vuyl wordt, ende waer mede mense can schoon maecken.

Dese dinghen zijn bouen dien al te swaerder te weghen, veur de sulcke, die't niet alleen uyt curieusheydt, sot en ijdel behaghen in hun selfs ooghen, ende d'ooghen vande menschen en doen: maer, dat meer is uyt snoode en quade intentie: met op-ghesetten wille en begeerte, van andere tot quaedt te trecken: tot quaden lust en begheerlijckheydt des vleeschs te roeren, en te beweghen, deur t'ghesichte ende bevalligheydt. Van sulcke sprekt de Wijse-man aldus: Een dochter+ oft vrouwe op sijn hoersche ghepalleert ende ghetuyght: op-ghestelt om sielen te vangen. Van sulck, t'zij mans oft vrouwen, seght Sinte Hieronymus een schrickelijcke en nochtans waerachtighe sententie: Si vir vel mulier se ornauerit, & vultus hominum ad se prouocauerit;+ etsi nullum inde sequatur damnum; iudicium tamen patietur aeternum: quia venenum attulit; si fuisset qui biberet: Ist dat eenigh man oft vrouwe, wie het zij, hem verciert, en soo soeckt de ooghen der menschen t'hem-waerts te trecken: al waert datter gheen schade af en quaeme, ende niemandt in t'herte daer van ghequetst en wierde: Soo sal die nochtans ten eeuwighen viere verordeelt werden:+

 
Want hy heeft het fenijn ghebracht en gheschoncken:
 
Waerder iemandt gheweest, die't hadde ghedroncken.

Daerom, die wijs is, volghe d'exempel van die edele Romeynsche matrone Paula naer: van welcke S. Hieronymus schrijft. Dese, alsmense vermaende, datse haer ooghen sparen soude, ende niet soo vele weenen en soude: soo antwoordde sy, aldus: Turpanda est facies,+ quam contra Dei praeceptum, purpurisso & cerussa & stibio saepè depinxi. Affligendum est corpus, quod multis vacauit deliciis. Longus risus perpeti compensandus est fletu. Mollia linteamina & serica pretiosissima, asperitate cilicij commutanda: Dit aenschijn, seyt sy, moet nu vuyl en leelijck ghemaeckt worden: t'welck ick tegen Godts ghebodt, dick-mael met purper, met blancketsel, ende met andere dinghen gheschildert hebbe. Het lichaem moet nu ghecastijdt zijn, t'welck hem tot soo veel ghemacks, ende wellustigheydts somtijdts begheuen heeft. Het lange lacchen moet met een gheduerigh gheschrey vergholden worden. De sachte slaep-lakenen en lijnwaet, en

de sachte costelijcke sijde, moet teghen de hardheydt der haeren cleederen vermanghelt wesen. Alsoo seyde en dede Paula: maer luttel volghense naer in sulcke veranderinghe van leuen: sooder oock, is te duchten, luttel met haer comen sullen ten eeuwighen leuen.

Want eylaes, die haer aenschijn soo ontstellen en ontkeeren, dat sy totten siel-vanck schijnen masscheren, ende mommen-aensichten aen-ghedaen te hebben: die zijn versekert, ten zij sy't laten, de masschere af-legghen ende penitentie doen, dat Christus haer lieden ten+ ordeele antwoorden sal: Nescio vos: Ick segghe v veur-waer, ick en kenne u-lieden niet. Dan sullen sulcke dwase wel willen, dat sy de mis-maeckste van moeder hadden gheboren gheweest: oft dat sy hun seluen neusen en oorden hadden af-ghesneden, lieuer dan deur de schoonheydt tot de uyterste maledictie soo te comen.

+Het perijckel, dat in eens anders schoonheydt te aensien, ghelegen is, dat gaf eenen Pion discipel van Sinte Antonius wel te bevroeden, die oock sijn eyghen suster niet sien en wilde noch van haer ghesien wesen. Ende soo sy hem lastigh viel, een weduwe wesende, ende sieck, segghende, dat sy ghenesen soude moght sy hem eens sien: soo is hy ten eynde deur d'bevel sijns ouersten, tot haer ghegaen, ende heeft hem, met eenen mede-gheselle, met ghesloten ooghen doen leyden deur de kamer daer sy lagh, ende gingh soo henen. Als sy nu anderwerf hem dede bidden, dat hy doch eens comen wilde, en dat sy hem eens sien moght: Ick hebbe by v gheweest, seyt hy, ende ghy hebt my ghesien. Dat een ieghelijck sijn ooghen, ende die schoon is, sijn schoonheydt soo bewaerde: daer souden menighe duysent sonden belet worden, ende ontallijcke sielen bewaert.

+Ende op dat dese ionghskens oock een besonder lesse hier hebben, die haer seluen op strijcken en palleren, als oft meyssens waren: soo sal ick hier by voeghen t'ghene dat eens Diogenes, ende soo sommighe meynen, oock Aristoteles, seyde, als hy een wulpsch ionghsken op strate ghemoettede, te seer delicatelijck ghetuyght ende op ghestreken, soos seyde hy tot hem: Non te pudet, qui tibi peius velis, quàm ipsa Natura voluit? Illa siquidem te virum fecit; & tu teipsum resingis in foeminam: Schaemt ghy v niet (seyt hy) dat ghy v seluen leeder hebt, dan de Nature v ghegont heeft? Want sy heeft v een man gheschapen, ende ghy her-maeckt v in een vrouwe.

+Een merckelijck exempel veur al de ghene, die haer schoonheydt mis-bruycken, tot quetsinghe van ander, verhaelt-men onder de+ Heydenen, den Christenen wel waer te nemen. Daer was eens een iongh-man Spurina ghenaemt in Ethrurien, van sulcker schoonheydt, dat vele vrouwen, oock edele ende maghtighe, deur sijn sonderlinghe schoonheydt, soo beweeght waren, datter oock perijckel ende

suspicie oft vermoeden van quaedt gheviel. Dese iongh-man onbeschuldigh, dit merckende, ende vernemende dat hy uyt die oorsaecke en vreese, in d'ooghe en quaedt bemoeden vander vrouwen mans, ende der dochteren ouders quam: soo heeft hy sijn eyghen aensicht deur-hackelt, ende met wonden mis-maeckt, ende leelijck ontstelt. Lieuer hebbende, dat de leelijckheydt ghetuyghe sijner suyuerheydt ende onnooselheydt zijn soude, dan dat sijn schoonheydt, eens anders eerbaerheydt, ende sijn gheheelheydt van herten in t'perijckel soude stellen. Van dese iongh-man ghewaeght oock S. Ambrosius.

De Christenen hebben sulcke spieghelen ghenoegh, als-mense+ slechts wilde nae-volghen. Men leest van Sinte Brigitta van Schot-landt: soo sy van maghtighe Heeren (midts haer groote schoonheydt) ten houwelijcke versocht wierdt, ende sy Gode reynigheydt belooft hadde: soo badt sy den Heere, dat hy haer eenighe mismaecktheydt toe seynden wilde: op dat der menschen begheerte ende quellinghe daer mede moght ghebluscht worden. Ende, soo sy meest deur de bevalligheydt der ooghen der menschen behaghelijck hadde gheweest, Godt heeft haer een ooghe benomen, met een cleyn sweerken die uyt-doende. Maer sy heeft dies te schoonder veur Godt gheweest: ende de menschen min behaeght.

Sinte Angadrisina een maeght in Vranckrijcke, ten tijde van+ Lotharius den coninck: soo dese aen Auibertus een Prince, ten houwelijcke gheschickt was, teghen haren danck: heeft oock Godt al-maghtigh met vele tranen ghebeden, dat hy't beletten soude, ende haer maeghdelijcke reynigheydt bewaren. Sy is melaetsch gheworden, ende van haren bruydegom verlaten: maer Christus haren eersten ende weerdtsten bruydegom heeft die te meer t'hem-waerts ghenomen. In een clooster ghegaen zijnde, is terstondt ghesondt gheworden. Dit's vande ijdelheydt der lichamelijcker schoonheydt, ende tot prijs vande schoonheydt der sielen.

Ghebedt, om schoonheydt der sielen te crijghen.

O Opperste schoonheydt, Christe Iesu, in wiens aenschijn de engelen begheerte hebben om te aenschouwen: maeckt dat ick cleyn werck maecke van schoonheydt die verganckelijck is: ende dat ick in de schoonheydt en suyuerheydt der sielen ghenoeghte scheppe, die ghy naer v goddelijck beldt gheschapen hebt. Amen.


Vorige Volgende