Logo DBNL
Christeliicken waerseggher (1603)

Christeliicken waerseggher

(1603)–Jan David–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. LIIII.

 
Oft daer mé niet en gaet; vvat doen ick voorts daer naer?
 
T'propost van monde slaet: oft anders, gaet van daer.

+MEn vindt sommighe menschen soo clapachtigh, datmense [A] al wel moghte foerieren, daer den openen pot uyt stekt, oft d'onghesnoerde burse: Volghende t'gene dat d'oude Wet daer op uyt-gaf, aldus: Vas quod+ non habuerit operculum, nec ligaturam desuper, immudum erit: Sulck vat, oft derghelijcke, dat gheen decksel, stopsel, oft toe-bindsel en heeft, dat sal men veur onsuyuer houden. Want die sijnen mondt niet en bedwinght, die moet hem dick-mael met spreken besmetten.

+Nu, ghelijck quade sieckten niet terstondt en ghenesen, noch met [B] een manier van remedien te helpen en zijn: maer is van noode verscheyden sorten van medicijnen te proeuen: alsoo ist oock met sulcke quade uyt-slaende monden, en versweerende tonghen, die met quaedt-spreken ende achter-clap behanghen zijn. Hier toe dient seer+ wel, dat Aulus Gellius seght: Nunquam tacet, quem morbus loquendi tenet: Hy en swijght nemmermeer, die met de sieckte van veel sprekens bevanghen is: ghelijck hy wel altijdts eten soude, die den wolf in d'lijf heeft, dat is, de eet-sieckte.

Daer-om vraeght de vraghe: Oft noch niet en betert, met te segghen: Laet ons eerst op ons seluen letten. Het welcke nochtans soo crachtigh een cruydt is, dat als-men't iemandt inden neus vrijft, hy wordt soo niesende, dat hem de ooghen loopen: ende soo becommert in sijn selfs gheest inwendigh, dattet hem niet seer en lust aen eens anders cruydeken vele meer te riecken, ende te snoffelen: noch vele min metten tanden te knabbelen, soo hy te veuren dede, achter-clap sprekende. Om dat dan achter-clap soo quaden brandt is, ter tonghe ende ten lippen uyt-loopende, qualijck om stremmen, ende terstondt te verdrijuen: soo ist goedt, ende van noode, noch ander remedien daer teghen te weten. De welcke zijn dese twee, oock by experientie beproeft, ende goedt ghevonden: te weten: Brekt het propost: oft gaet van daer.

+Aengaende d'eerste, dat is seer saechte, ende nochtans crachtigh, alst [C] met een dexteriteyt, ende behendigheydt aengheleyt werdt. Te weten, den pas wachtende: ende het quaedt propost soo van monde slaende, dat men sijn gheselschap (die 't sprak, en hoorde) al t'samen fraeykens op een ander propost brenght, sonder dat sy't bemercken: Oft

Geminvm Detractionis remedivm. 54.



illustratie

 
Si neque desistant istac ratione notati?
 
Sermonem abrumpe: aut mediae te subtrahe turbae.
 
 
 
Oft daermè niet en gaet; Wat doen ick voord daer naer?
 
Tpropoost van monde slaet: oft anders gaet van daer.
 
 
 
Si la folle teste, Poursuit et tempeste, Que ferai-ie lors?
 
Coupez la parolle, Niaise, et friuole, Ou bien, sortes hors.

oock, wel gade slaen, alst niet bedecktelijck en can gheschieden, datmen als-dan opentlijck segghe: Laet ons van wat anders spreken. Ende werden al-soo het quaedt propost latende, ende comen op een beter coutenantie, die ghestichtigh en goddelijck is: oft emmers, niet onbehoorlijck, noch iemanden schadelijck. Sulcke redenen zijn, van eenighe gheschiedenissen, van eenighe wercken, van reysen, van breken en maecken, ende der-ghelijcke best ter handt comende, naer de gheleghentheydt des tijdts, der saecke, oft der persoonen. Maer alderbest, vande onghestadigheydt ende ijdelheydt des weerelts, vande katijuigheydt ons leuens, van de doodt, van de deughden, ende daer sy toe brenghen: te weten, de glorie des hemels: Alsoo oock van Godts goedtheydt, langhmoedigheydt, moghentheydt, wijsheydt, ende rechtveerdigheydt: Van den dagh, ist dattet feest-dagh is: van t'sermoon, d'welck-men ghehoort heeft, ende soo voorts. Soo-men licht iet vinden can, als-men slechts op de saecke letten wilt, van soo te doen.

Wy lesen, hoe dat Thomas Morus dede, opperste Cancellier van+ Inghelandt, in alle sijn saecken godtvruchtigh ende ghestichtigh. Alsmen in sijne teghenwoordigheydt begost eenigh quaedt te verhalen, oft achter-clap te spreken, hy sochte t'propost te breken, soo hy oock dede, sprekende van iet anders, en segghende: is dat huys niet wel ghemaeckt? ist niet een schoon ghebouwsel? seght dat ghy wilt (seyde hy) ick segghe, datten een excellent stuck wercks is. Dat moet een excellent meester gheweest hebben, die dat ghewrocht heeft. Sulcks oft iet anders soo in-slaende, ende tusschen-schietende, dat sy't selue niet ghewaer en wierden: ende als haer-lieder uyt eenen vuylen wegh, op eenen schoonderen vindende, eer sy't wel wisten. Het welcke, alst niet en can bedecktelijck, ende met goede gratie gheschieden: oft dat sy, dies niet teghen-staende, al terstondt wederom op d'oude vallen: soo moet-men't anders by brenghen, ende soo opentlijck als-dan te riecken gheuen, dat sy't wel ghewaer moghen worden: datmen lieuer van wat anders sprake, dan van alsulcken onnutten clap ende laster.

D'welck oock van alle vuyle, oneerlijcke, ende onbehoorlijcke coutenantie te verstaen is: opentlijck segghende: Ghenoegh van dien, nu van wat anders: men moet niet alijdts, als de ent-voghelen, met de beck in t'vuyle sitten.

[D] D'ander remedie is: Oft, gaet van daer. Dit is d'uyterste: als+ ghy 't niet en cont beletten, noch met behendigheydt, noch met beschaemtheydt, ende opentlijck berisp: dat ghy als dan van daer gaet, v vertreckende, de plaets ende gheselschap verlatende: tooghende dat gy v ooren bewaeren wilt, ist dat een ander sijn tonghe niet en wilt bewaeren, noch bedwinghen. Ende ist dat een quae-sprake al seght dat

hy wilt, dat ghy'ts niet meer ghehouden en zijt te hooren, dan ghy en wilt.

Aldus seyt S. Augustijn, hier toe dienende: Si hilati vultu audieris[E] detrahentem, tu illi das fomitem detrahendi: Ist dat gy met blijden aensichte den achter-clapper aenhoort, soo geeft ghy hem voetsel, om noch meer te segghen. Maer, ist dat ghy hem een droeuigh ghelaet toont, soo leert hy swijghen, t'ghene dat hy siet, dat-men't niet gheerne en hoort. Want, ghelijck eenen pijl, op eenen harden steen gheschoten, tot hem weder-keert, die hem schoot: alsoo vaeret metten achter-clapper, als hy wederstandt vindt in de ooren oft aensicht vanden ghenen die hy't segghen wilde.

Sulck een ghelaet, tot een belet des achter-claps, toonende dat het hun mis-haeght, moeten sy ten minsten doen, die achter-clap hooren moeten, weder het hun lief oft leedt is: Dat is, die't niet beletten en connen, noch in eens noch in anders: iae noch oock van daer en connen gaen: soo't somtijdts aen tafelen, ende andere gheselschappen ghebeurt. Hier toe worden wy versterckt, deur den Wijse-man,+ die seght: Ventus aquilo dissipat pluuias: & facies tristis linguam detrahentem: Den noorden windt brekt ende scheydt de reghenen: alsoo een droeuigh aensicht belet ende brekt de vlaghen van een achter-clappighe tonghe. Daer om seyde oock S. Hieronymus:+ Caue, ne aut linguam, aut aures habeas prurientes: En schouwt niet min achter-clap metter ooren, als metter tonghe. dat is: Hoort alsoo noode achter-clap spreken, als ghy't selue noode spreken soudt. Discat detractor, dum te videt non libenter audire, non facilè detrahere: Want, ten sal den achter-clapper niet seer lusten te clappen, als hy aen-mercken sal, dattet v niet en lust te hooren.

Ghelijck, als iemandt in een poeder-busken, oft sand-bus, met [F] een pijpken blasen soude, besonder alsser swartsel in waer, ick meyne hy op-houden soude van blasen, als hy d'aen-schijn en ooghen vol hadde ghecregen, met sulcken onwijsen blas, wel bestiert zijnde, veur sijn moeyte en gheldt. Alsoo eenen achter-clapper, deur sijn ongheschickt gapen en blasen, crijghende dat hy niet en verwachte: oft de kennis en verstandt der smette, die hy deur sulcks, in sijn aenschijn der siele behaelt: oft een dweerse antwoorde, van hem die't hoort, oft immers een berispende ooghe: Hy werdt daer deur te wijser op een ander tijdt.

+Het lust my hier uyt ghenoeghte by te voeghen, hoe aerdigh eenen vondt dat Alcibiades aen-richte, om den achter-clap, ende de quade tonghen der menschen op hem, te beletten. Hy hadde eenen seer schoonen hondt, die hy oock wel dier ghecocht en hadde. Dese hondt was wel bekent, dattet den hondt van Alcibiades was, want hy

uyt-nemende hupsch was, en schoon. Alcibiades die capt hem den steert net af, ende liet hem soo schandelijck ghestelt loopen, Al de stadt deur en deur. Ende als al de weerelt dat mis-prees, ende een ieghelijck daer met besigh was, den hondt beclaghende: Eenighe van sijne beste vrienden ten eynde hem t'selue aengheuende, ende segghende, dat hy seer qualijck ghedaen hadde, dien schoonen hondt soo mismaeckende: Soo gaf hy hun veur antwoorde, in t'stille: dat hy t'volck van Athenen, met die cleyn saecke, stof en oorsaecke van clap en opsprake gheuen wilde, op dat sy binnen middelen tijde, van groote saecken swijghen souden, ende op-houden, van hun met sijne raden en daden te onderwinden. Te kennen gheuende, dattet quaelijck anders doenelijck is, oft die andere in deughden ende eere te bouen gaet, hy en zij oock van andere beclapt en belastert. Nu siet eens, hoe doenelijck dattet is, als-men wilt iet vinden, om quade tonghen te beletten, oft emmers te stremmen.

Het is bemerckens weerdt, datmen van eenen Zoilus schrijft, die als een prince en patroon van alle nijdighe achter-clappers is, van wien sy oock wel den naem draghen. Desen Zoilus en spaerde niemandt: elck hadde met sijnen beck te lijden, oock Homerus en Plato selue. Soo dat hy Canis rhetoricus ghenaemt wierdt: dat is, den Rhetorijckschen hondt, midts sijn grimmende nijdighe tanden. Ghevraeght zijnde, waerom hy soo sijn werck maeckte ,van achterclap, twist, en laster te saeyen? Hy antwoorde: Aengesien dat ick geen quaedt ghedoen en can, al wild'ick: soo spreke ick ten minsten al t'quaedt dat ick can. Te kennen gheuende: waer het quaedt spreken soo wel ghestraft, als t'quaedt doen, den achter-clap soude seerder ghewacht worden, dat hy is.

Ghebedt om achter-clap te moghen beletten.

DE mensche, o Heere, hebben hunnen mondt in den hemel ghestelt, ende laten hun tonghe langhs der aerden sleypen, noch uwe goddelijcke maiesteyt, noch hunnen euen naesten sparende: gheeft my de gratie, sulck een fenijnigh vier te blusschen, oft emmers my daer van de wachten. Amen.


Vorige Volgende