Logo DBNL
Christeliicken waerseggher (1603)

Christeliicken waerseggher

(1603)–Jan David–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. LII.

 
Seght ons het boos bestier, en des quae tonghens treken.
 
Het is een vat vol viers, deur s'vyandts blas ontsteken.

+WAtmen van de tonghe in t'goedt oft in t'quaedt seggen moght, dat seyt Aristoteles met des corte sententie: Lingua eadem optima & pessima: De tonghe, is d'beste ende t'quaedtse. Dit gaf Esopus te kennen, als sijnen meester hem beval t'beste dat hy vinden soude, te coken, ende ter tafel te beschicken, want hy gasten ghenoodt hadde: Hy en cochte, noch en cockte, niet anders dan tongen. Ende daer naer, hem bevelende, dat hy t'quaedtse coken soude, hy cochte noch al tonghen: reden ghevraeght, seyde, dat de tonghe t'quaedste en d'beste was. Want, ghelijcker niet soo quaedt en is, men cant wel metter tonghe verbeteren, ende soo prijsen, dattet goedt schijnt te wesen: alsoo en isser niet soo goedt, een quaede tonghe en salt wel connen soo deur-halen, al oft het quaedt waere.

Dit comt wel ouer een, met t'ghene dat de Wijse-man seght:+ Mors & vita in manu linguae: De tonghe heeft de doodt ende het leuen in haere handt, oft in haere maght. Want, een mensche, niet alleen en is hy sijns selfs siele oorsaecke, van de doodt oft leuen, deur t'spreken, goedt oft quaedt: maer oock veur een ander, soo in siele als in lichaem. De tonghe heefter vele, deur valsche bedraghinghe, ghetuyghenis, ende oordeel, ter doodt ghebraght: ende heefter oock vele deur ghehuldighe veur-spraeck en tael-mannen vander doodt verlost.

Een wonderlijck instrument is, als-men 't wel ghebruyckt, ende wel bedenckt, van Gode den mensche ghegeuen, om t'secreet sijnder herten, alst hem soude belieuen, deur t'spreken te kennen te gheuen: ende om de spijse en dranck inden mondt te beweghen, daer sy behooren,+ in't eten en drincken. Lingua, aptissimum instrumentum euacuandis cordibus: seyt S. Bernardt, De tonghe is het alder-bequaemste instrument, om de herten uyt te ruymen: ghelijckmen met een rijffel oft oof-vat de schepen uyt-ooft. Ende dit gheschiedt soo wel in t'goede, als-men sijn herte in de biechte, oft inden schoot van sijnen vriendt uyt-stort, als oock in t'quade: ghelijck sommighe wonder uyt-storten, al uyt-werpende dat in t'herte lagh. Ander oock haer seluen ijdel coutende en clappende, dat hun t'hoofdt ijdel staet van raesen: ende andere bal-oorigh worden van te hooren.

+Het is de pijne weerdt, te aen-mercken, hoe de Nature de tonghe bestelt heeft, wacker om wel te ghebruycken: ende beweert tegen t'mis-

Lingvae maledicae virvlentia. 52.



illustratie

 
Ecquid Lingua procax, et amaro perlita felle?
 
Acta Acherontaeis facibus rota: Martis Enyo.
 
 
 
Seght ons het boos bestier, en des quae tonghens treken.
 
Het is een vat vol vier, deur sVyandts blas onsteken.
 
 
 
A quoy faire est née, La langue acharnée, Au blasmeur t'azer?
 
A seruir de roue, Dont Sathan se ioue, Pour tout embrazer.

bruyck. Veur soo vele als het rechte ghebruyck aengaet: soo heeft sy die niet alleen in haer seluen seer wacker gemaeckt, ende wonderlijck licht, om alle-sins roerlijck te zijn: maer oock altijdt van eenighe vochtigheydt veur-sien: want deur de drooghte, soude sy, oft aen t'verhemelte des mondts cleuen, oft emmers traegh zijn om ghebruycken: ghelijck eenen waghen die niet ghesmout en waer. Op dat nochtans de selue haer niet en ontgae tot quaedt, soo heeft oock Nature daer in veursien: op datmen traegh zij in t'spreken, ende de tonghe weder-houde. Ia t'goedt te segghen, wel bedacht, ende tot quaedt spreken, als t'eene-mael stom. Sit omnis homo velox ad audiendum,+ tardus autem ad loquendum, & tardus ad iram: Dat alle mensche rasch en snel zij om hooren: maer traegh om spreken, ende traegh tot gramschap. Daer toe heeft den mensch twee ooren, en twee ooghen, ende maer een tonghe. Ende bouen dien soo staen de ooren altijdt open, tot ghehoor en ghehoorsaemheydt: maer den mondt canmen sluyten: iae, staet deur-gaens toe ende ghesloten, naer den eysch der nature, ende goede sebaerheydt.

Noch is dit al luttel, tot consideratie der Nature, in het wonderlijck+ beschicken, en besluyten van dit wildt dier der tonghe: wel wetende wat al quaedts sy voort-stelt als sy uytten cote springht. Aenmerckt inden eersten, hoe sy als in een diep hol ghestelt is: te weten in den swelgh der kele. Bouen dien, wie sal ons beduyden al die ghebindtselen, ende aen-spanninghen, van soo vele cleyne sennen, ende yesekens, daer de tonghe mede tot bouen in t'verhemelte des mondts vast houdt? Aen sijdts zijnder noch andere, streckende ter diepte des keels, van beyde de sijden ghelijckelijck: als eenen toom ter sijden de raecken van t'peerdt, ten halfe-waert treckende, soo sterck, cort, en vast, soo-men sommighe peerden, t'hoofdt ende mondt, cort ter borst-waert dwinght ende vast maeckt, oock aen den cingel onder de borst ende buyck, tot meerder versekertheydt: soo heeft de tonghe oock haer cort-houdende ende intreckende toomen. Dies comt het, datmen sommighe kinderen de tonghe eens-deels los maecken ende staken moet, van sulcke eenighe borst-banden, te seer nae in t'paleys des mondts bindende ende spannende: d'welck-men uyt sulcks oock de span-adere heet. Valla betuyght des-volghende, datmen Lingua seght à ligando. dat is, datmen de tonghe soo in d'Latijne noemt, van't binden. Vesalius, een sonderlinghe her-varen medicijn, seght, dat het maecksel, ende schicken der tonghe, tot noch toe, van niemandt ten rechten verstaen en is, noch begrepen.

Het was van noode dan, soo wy gheseyt hebben, dat de tonghe soo wacker soude wesen, wackerder dan eenigh serpent, tot goede ghereedschap om wel te spreken, ende in d'eten: ende nochtans deur die

selfde senuekens, ende yesekens, diese soo rap maecken, oock soude weder-houden zijn, ende van alle canten ghespannen staen: om t'seggens als eenen mast in t'schip met sijne touwen en coorden recht ghehouden wordt. Nu, bouen alle dese banden, ende toomen, soo heeft de Nature noch de selue omringht met eenen beenenen tuyn van twee-en-dertigh tanden, min oft meer, om de tonghe te beschanssen, ende oock+ te bijten, quaem sy verder dan 't de reden soude belieuen. Dus seght S. Basilius: De tanden zijn om mede te eten, veur scherp, om de spijse eerst in stucken te snijden: achter-waerts breeder en plat, om de spijse te maelen: waer van sy oock int Latijne haeren naem hebben, te weten, molares, mael-tanden. maer, seyt hy, de tanden zijn oock als instrumenten van het spreken, om dat de tonge te beter den vois formeren soude, staende in t'spreken teghen de tanden: soo de experientie leert. Dit beseft-men als-men de tanden beghint te verliesen, ende de mondt ghestelt wordt, als een orghel sonder clauwier oft toetsen. De selue dienen oock, soo hy seyt, als eenen tuyn, tot bewaernisse der tonghe: die anders weeck is, ende allesins wacker, in haer te roeren, ende te keeren in alle sijden. Wy bevinden dick-mael metter daedt, dat de tonghe de tanden som-wijlen te naer comende, ende haer niet cort ghenoegh in-houdende binnen haer bolle-werck, gheraeckt wordt, oock totten bloede: op dat sy haer te beter op een ander tijdt wachte. Veur d'uyterste bevrijdinghe heeft sy de twee lippen, als twee val-brugghen, d'een teghen d'ander open en toe gaende. Ende niet teghen-staende al dit, soo en mis-doen wy nauws+ lichter, dan met de tonghe. Si quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir: Soo wie in t'spreken hem niet en besondight, dat's een vol-maeckt mensch. Want (seyt hy) sulck een can sy seluen, als met eenen toorn om ende om leyden en dwinghen: Als de tonghe wesende daer al d'ander af hanght: die als den toom aen t'peerdt, ende het roer aen t'schip is. Welcke ghelijckenissen ons bewijsen, datmen met een cleyn saecke al de reste stieren en regeren can, soomen wilt. Maer de tonghe (seyde den H. Apostel, en can niemandt dwinghen oft temmen: dan, wel verstaende, de gratie Godts. Daerom seyt hy, gheen menschen en hebben't oyt connen doen: te weten uyt haer seluen, maer wel, met Godts hulpe. De tonghe (seght hy voorts) is als een vier, ende als een vergaderinghe alder boosheydt. Die bevleckt ende ontstekt [A] het rat van onse gheboorte: dat is, ons lichaem: d'welck, als een rat, draeyt van het beghinsel ons leuens, tot dattet ten eynde comt: deur een gheduerighe veranderinghe, ende onghestadigheydt, totter doodt toe.

+Dit is t'ghene dat de antwoorde seght: de tonghe self een cleyn rat heetende, om dat die, van t'helsche vier ontsteken wesende, niet op [B]

en houdt, van altijdt quaedt te spreken, twist en tweedracht t'ontsteken,[C] waer sy aen-comt: ghelijck een rat rondts-om brandende, met peck en sulfer bestreken, waer ghy't ghenaeckt, oft waert aen comt, het steket oock al in brande. Dat is de eyghenheydt van eens [D] duyuels tonghe, daer den H. Iob af sprekt: Sijnen asem doet oock+ doode colen branden en veisen. Ende daer comt een vlam viers uyt sijnen mondt. Daer-om moetmen soo sorghelijck een lidt wel bewaren, ghelijckmen sijn vier ende keers-licht wel moet gade slaen, iae oock het minste spranghsken viers. Want soo S. Iacob noch seght: + Siet, hoe cleyn een vierken, hoe groot eenen bosch dattet ontsteken can. Soo hadde de tonghe van Aman de heele Ioodtsche natie te+ niete ghebraght, en hadde Hester niet in tijdts in de weere gheweest, om dien nijdighen brandt te blusschen.

Met een tonghe, ist als met een keersse qualijck bewaert: Een gheheel huys, een gheheele strate, iae een stadt, ende landtschap, cander mede ontsteken worden, deur dissensie, op-roer, en twee-draght, dat+ het in vele iaren niet om blusschen en is. Sulcks wast, dat Hannibal, van Roomen en Carthago sprak, metten voete in t'sandt stampende: Alsoo (seyt hy) en sullen's die twee steden niet eer eens werden, veur dat d'een oft d'ander te sande gebraght, ende in stof verandert worde.

De selue quaede tonghe heet S. Iacob: Inquietum malum: plena veneno motifero: Een ongherust quaedt: dat noch rust en heeft, noch rust en gheeft: vol van doodelijck venijn. Met de selue tonghe ghebenedijden wy Godt, ende vermaledijden wy de menschen, die nae t'beldt Godts gheschapen zijn: uyt den seluen mondt comt benedictie en maledictie voorts. Het en magh alsoo niet gheschieden, o mijn lieue broeders. Wie sagh oyt (seyt hy) eenighe fonteyn uyt de selfde sprinck-ader soet en suer water gheuen?

Elck sie dan toe, dat hy sijn tonghe wel bewaere, en bedwinghe van quaedt: dat hy die wel ghebruycke, daer toe sy van Gode gheschapen is. Te weten, om hem te louen ende te dancken, om te bidden, om sijn eyghen schuldt en sonden te belijden in de biechte, tot vergheuenis der seluer: ende voorts, om met sijnen euen naesten te spreken, dat oorboorlijck en ghestichtigh is. Verde moet van ons zijn, dat den Prophete Dauid seght: Filij hominum, dentes eorum arma & sagittae+ & lingua eorum gladius acutus: De kinderen der menschen (o wonderlijcke wreedtheydt!) hun tanden zijn wapenen en schichten: ende haerlieder tonghe, als een scherp sweerdt. Sy hebben hun tonghen+ als een sweerdt gheslepen ende ghescherpt: die ter snede stellende van alle sijden. Verre moetet van ons wesen, dat wy, om de wille van soo cleyn een ledt te seer laten ghewerden, den gheheelen mensch, in siel ende in lichaem, in t'perijckel te stellen van de eeuwighe ver-

+doemenis. Daer sal-men als-dan metten rijcken vrecken, niet alleen gheen vercoelinghe crijghen, veur het gheheele lichaem, maer oock selfs niet een droppel waters op die arme tonghe. Die sal haer dan soo om haer quaedt spreken gehepijnight vinden (ghelijck de sijne is om lachernije, en brasseringhe) dat al d'ander pijne, van d'ander leden des gheheele lichaems, die nochtans onsprekelijck werdt, niet en sal schijnen ghevoelt te worden: en dat, om de grootheydt van de tormenten der tonghe, die in sulcke uyt nemen sal.

+Peyst eens, peyst, oft de ghenoeghte in t'leghen, quaedt spreken, ghecken, ende oncuyssche redenen, etc. weerdt is, datmen daer-om de eeuwighe helsche pijne en brandt, die scherpe gheduerighe vervloeckinghe, dat onuerdraghelijck ghequel, ende duyuelsch gheselschap, soude willen verwachten. Om de wille, van soo cleyn een stucksken vleesch niet bedwonghen te hebben een lutsken tijdts, daer-om t'geheele lichaem, ende siele mede, eeuwelijck te doen treuren, en besueren: och dat is al te sotten coop! die ons eens wel berouwen sal, ist dat wy niet in tijdts wijser en worden. Speelt nu dan, Mondt toe: ende als ghy ghewaer wordt, dat ghy v int t'spreken ontgaen soudt: seght terstond: Lingua, quò vadis? Hola, tonge: waer gaet-dy? blijft t'huys en houdt v cort:

 
Want, v uyt-loopen staet my al te diere:
 
Het soude my brenghen ten helschen viere.

+Wat een brandende rat was de tonghe van Rapsaces, eenen capiteyn des Conincks van Assyrien! die met sijns meesters gheweldighe legher tot aen de stadt van Hierusalem comende, heeft van buyten gheroepen, ende ghesproken tot de ghene die op de vesten en mueren waren: nu schoon sprekende, vele belouende en smeeckende, alle vrijdom, vrede, wel-standt, ende wat hun herte begheeren moghte, toe segghende: nu ter contrarie dreyghende, lasteren, schimpende, ende blasphemerende, segghende aldus onder andere vel: En hoort naer u-liederen Coninck Ezechiam niet: maer, hoort naer de woorden des Conincks van Assyrien. Wat ist van Ezechias, seyt hy? Siet dat ghy-lieden v niet en laet bedrieghen. En ghelooft hem niet, als hy seght: De Heere sal ons verlossen. Hy bedrieght u-lieden. Wat goden der heydenen hebben hun volck uyt de handen en maght mijns meesters verlost? soo en sal oock u-liederen Godt v niet connen beweeren, teghen de gheweldighe maght ons Conincks van Assyrien.

Ende als nu de principaelste des volcks, van s'Conincks weghe, dese blasphemighen buerlare baden, dat sy in t'Syrissche spreken soude, ende niet met de ghemeyne Ioodtsche tale: op dattet volck, op de vesten, niet verstaen en soude, en dies onstelt en beroert worden. Hy en tierde dies maer te meer, dat al de weerelt sijn blaeckende ton-

ghe hooren moght, ende ontsteken worden, tot twist, twee-draght, ende eenen sekeren op-roer teghen den Coninck Ezechias, ende teghen Godt al-maghtigh. Maer emmers den Coninck veur-saggher in, ten besten het moghelijck was: bevelende, dat niemandt hem een enckel woordt antwoorden soude: Soo mocht hy tieren en baren, tot dat hyts moede was. Ende Godt heeft den Coninck van Assyrien elders+ vyanden verweckt. Soo dat Rapsaces, desen blasphematuer, met t'gheheele heyr rap en haestelijck t'huyse-waert gheroepen is, ende heeft Hierusalem ghesondt ghelaten.

Men leest oock van eenen Eunus, ende eenen Barchochabas, die+ som-tijdts een holle note vol solpher en vier, inde mondt hielen, ende al sprekende vier schenen te spouwen: t'volck met sulcke vierighe tonghen tot seditie en op-roer weckende: steden en landen verderuende. Dat's den aerdt der quader tonghen.

T'is veurwaer met tranen te beschreyen dat de Christene menschen een soo profijtelijck instrument soo onweerdelijck mis-bruycken. Dese moght-men met recht ouergaen met dese woorden, met+ welcke Ioseph sijne broeders deur sijnen hof-meester ouer-gingh: Quare reddidistis malum pro bono? Scyphus quem furati estis, ipse. est in quo bibit dominus meus, & in quo augurari solet: pessimam rem fecistis: Waer-om hebt ghy goedt met quaedt gheloont? Den cop die ghy ghestolen hebt, dat is den genen daer mijn heere uyt drinckt, ende daer mede hy plagh te propheteren: ghy hebt een seer quaedt stuck ghedaen. Want onse tonghe is als den cop des Heeren, den welcken hy inden mondt des sacks van onse steruelijcke nature ghestelt heeft: uyt den welcken hy drinckt, als wy hem den schuldighen lof (in maniere van spreken) brenghen met eenen danckbarighen mondt: met den welcken cop hy oock propheteert, als wy weerdelijck op onse tonghen sijn alder-heylighste lichaem ontfanghen: ende hy veur-seyt ons, iae seght ons toe, Qui manducat me, & ipse viuet propter me:+ & ego resuscitabo eum in nouissimo die: & habebit vitam ęternam: Die my eet, die sal leuen om mijnent wille: ende ick sal hem verwecken inden uytersten dagh: ende hy sal hebben het eeuwigh leuen.

Ghebedt teghen de quade tonghen.

ALle tonghen, o Heer, moeten uwen naem vercondigen, ende uwe eere vermeerderen: Maer, het is een let, dat niemandt sonder v gratie ghetemmen en can: gheeft my gratie, dat ick de mijne wijselijck bewaeren magh, ende eens anders verduldelijck verdraghen. Amen.


Vorige Volgende