Logo DBNL
Christeliicken waerseggher (1603)

Christeliicken waerseggher

(1603)–Jan David–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. LI.

 
VVaert goedt, dat ick, al rondt, van liegen my onthiele?
 
laet; vvant voor-vvaer, den mondt, die lieght, die doodt de siele.

+HEt is te verwonderen, datmen soo cleyn werck maeckt van liegen, ende nochtans soo groote voere maeckt, van te heeten lieghen: dat is, van loghenaer gheheeten te worden. als oft meerder quaedt waer, te hooren, datmen ons seght, Ghy lieght: dan selue te lieghen. als oft meer smertte en quetste, als wy vallen, dat iemandt ons dat seght: Ghy valt: van den val selue. Hoe swaer datmen't acht, veur leughenaer ghescholden te zijn, dat blijckt daghelijcks: als-men niet en weet, hoe en waer mede datmen dat verwijt ghenoegh sal wreken.

Iae, dat meer is, soo hooghe en quaelijck wordt het ghenomen, heeten+ lieghen, datmen ghemeynelijck den loghenaer by den dief stelt: volghende het spreekwoordt, ouer al bekent: Toont my een loghenaer, [A] ick toone v een dief. Alsoo vele te segghen, als dattet beyde een [B] dinghen is. Want, die loghenachtigh is, die is oock gheerne diefachtigh: ende die diefachtigh, ghemeynelijck loghenachtigh: dat volgt+ by-nae d'een d'ander. Soo seyt Sint Ian Gulde-mondt: Mentiri furantem necessarium est: Die steelt, moet noodtsaeckelijck oock lieghen. Noch meer seght den seluen elders: Een dief lieght en sweert valsche eden. De loghen moet de diefte ghanck en standt gheuen. Soo dat lieghen en stelen, als twee ghesusters zijn, ende soo naer bestaende, dat, soo wie met de eene verbandt maeckt, hy crijght oock naer maeghschap met d'andere.

Nu dan, aenghesien dat dief en leughenaer te heeten, soo schijnt onverdraghelijck te wesen: iae oock een loghenaer argher somtijdts+ gherekent wordt dan een dief: soo de Wijse-man seght: Potior fur, quàm assiduitas viri mendacis: T'is beter met eenen dief te doen te hebben, dan vele met eenen leughenaer te verkeeren. Aenghesien, seggh' ick, dattet soo onuerdraghelijck is loghenaer te heeten, ende gherekent te zijn: ist niet te verwonderen, datmen anders gheen werck en maeckt van lieghen, en loghenaer te wesen? Daerom, de vraghe gheeft ghenoegh te kennen, datmen soo luttel kennisse heeft, van dit leelijck en schadelijck quaedt, te weten, lieghen: datmen schijnt te twijfelen, oft oock goedt waere, hem te wachten van lieghen. Te meer, om dat sommighe haer werck daer af maecken, van met leughenen om te gaen. Ende oock hun draghen, als prijs-weerdigh, dat sy een ieghelijck truffen ter handt doen: ende soo den beer

Os. qvod mentitvr, occidit animam. Sap.1. 51.



illustratie

 
Num fas est, rebus Mendacî obtendere fucum?
 
Os mendax animam linguae mucrone trucidat.
 
 
 
Waert goet dat ick al rondt, van lieghen my ont-hiele?
 
Iaet: Want voorwaer de mondt, die lieght, die doodt de siele.
 
 
 
Que fait, qui ne songe, Iamais qu'a mensonge, Sans en faire cas?
 
Sa malheureuse ame, De sa propre lame, S'enuoye au trespas.

stuycken en lieghen, datmender saecken by drooghen soude, soomen seyt.

Daerom seght oock de antwoorde het meeste quaedt datter uyt [C] comt: te weten: De mondt die lieght die doodt de siele: soo de Wijse-man seght: Os quod mentitur, occidit animam. Niet dat dit van+ alle leughenen, oock cleyne, te verstaen is: maer van leughenen, die schadelijck zijn, en teghen de liefde. Daerom, men moet weten, datter+ drij sorten van leughenen zijn. De eene is, als-men uyt ghenoeghte lieght, sonder dattet iemandt schadelijck zij: t'welck-men in Latijn heet: Mendacium iocosum. Dat is een daghelijcksche sonde, nochtans niet al te cleyne. D'ander is, diemen heet, Mendacium ofsiciosum. als-men lieght tot veur-deel van een ander, oock sonder iemandts schaede. Dat is oock een daghelijcksche sonde, minder nochtans dan d'eerste. De derde soorte is ghenoemt, Mendacium perniciosum. Dat is als-men lieght tot schade ende achter-deel van een ander. D'welck uyt sy seluen doodt-sonde is: het en zij dat de onveursienighe haestigheydt, daermen mede bevanghen wordt, in soo te lieghen: oft, datmen't niet volcomelijck, noch soo uyt geen quaedtwillighe aendachtigheydt en sprekt, oft oock, dat de cleynheydt der schade, de selue leughen versoet, en verontschuldight van dood-sonde, ende maeckt dattet maer veur een daghelijcksche sonde gherekent en worde.

De loghen die teghen de Religie, ende waerheydt des gheloofs gheschiedt, die is de meeste ende arghste van al, als de schadelijckste ende onverdraghelijckste,+ te weten, teghen de goddelijcke waerheydt gheschiedende. Dat is de loghen der ketteren, ende der valsche leeraers: oock bouen de leughen die in contracten, in ghetuygenissen, in oordeelen, en vier-scharen, in eeden, ende oock in religieuse beloften geschieden: de welcke nochtans alle groote en groue dood-sonden zijn.

Nu staet ons te sien, wat wy segghen sullen, van te lieghen om een+ beter, soo-men ghemeijnelijck seyt. Want daer en zijn gheen ander sorten van leughenen, dan die drij, die wy bouen ghenoemt hebben: ende dat zijn al sonden, groot oft cleyne. Soo moet dan, lieghen om een beter, oock sonde wesen: ende soo ist waerlijcks. Want, wat wilt ghy ander loghen om een beter hebben, dan die wy bouen gheheeten hebben, ter tweede forte, Mendacium officiosum dat is, een gedienstighe leughen: die-men tot iemandts dienste ende veur-deel doet, sonder iemandts schade. Oft, soo de kinderen ende dienst-boden ghemeynelijck doen, als sy een leughenken versieren, om niet ghesmeten, oft bekeuen te worden: om peys en vrede te houden: om beroerte en kijuagie te beletten. Dat is soo ghemeyn, dat vele, niet allen haer en laten duncken, dattet gheen sonde en is: maer oock dat sy seer

wel doen, en daer mede verdienen. Datmen't neme soo-men wille, ende bewimpele soomen best can: altijdts ist sonde. Ghelijck S. Augustijn+ dat claerlijck seght: Omne mendacium peccatum est: Alle leughen is sonde: soo wy in d'eerste seyden, ten besten ghenomen, emmers een daghelijcksche. Hoe groot dat oock een daghelijcksche sonde te achten is, dat hebben wy gheseyt in't xxiiij. Capitel.

De Wijse-man sprekt soo in t'generale van alle forten van leughenen:+ Noli velle mentiri omne mendacium: En wilt gheen loghen met allen spreken. Dat is soo veel te segghen, als, Schouwt alle forten van loghenen. Assiduitas enim illius non est bona: Want haer ghemeynschap en is niet goedt. Het is seer quaedt, hem in sulcks te ghewennen, oock om een beter, soo-men seght. Want, ghelijck den+ H. Apostel leert: Non sunt facienda mala, vt eueniant bona: M'en moet gheen quaedt doen, op datter goedt af come. Soo in t'besunder van d'lieghen ten proposte seght den H. Leeraer S. Augustijn:+ Mentiri non licet, nec pro Dei laude: Men magh niet lieghen, selfs oock niet om Godts lof te vermeerderen: vele min dan, om eenighe andere saecke, de menschen aengaende oft verschoonende.

+Ende alst al wel soude aenmerckt worden, soo en canmen nommermeer lieghen om een beter: want het lieghen, is veur hem die lieght, altijdts ergher dan oft hy't liete. Want, beschaemt oft bekeuen te worden, iae oock ghesmeten, oft dat hem een ander stoort, oock tot dood-sonde, dat en is al veur v gheen sonde: maer dat ghy lieght, oock om sulcks te beletten, dat's veur v een sonde. Soo dan, als ghy lieght om een beter, soo ghy seght, soo doet ghy quaelijck, ende niet een beter, maer een argher: want, ghy kiest de leughen, die altijdts sonde is, om eenigh ander ongherief te schouwen, d'welck v gheen sonde en ware. Iae, oock (soo ick gheseyt hebbe) al soude hem een ander besondighen, t'zij deur gramschap, quadt spreken, oft deur ander ongheordineerde moedigheydt mis-gaen, ist dat ghy de waerheydt seght: soo en mooght ghy nochtans niet lieghen, om al dat te beletten. Want, ghy en moet gheen sonde doen, om eens anders sonde te beletten. Iae selfs gheen daghelijcksche, om een ander van eenighe dood-sonde, oft ander ongherief te beschudden. Maer, seer wel mooghdy, en zijt ghy schuldigh, in alle manieren t'quaedt van ander, t'zij sonde, schade, oft schande te beletten, in tijdts, soo't v moghelijck is: niet met selue eenighe quaedt te doen, lieghen, oft andere: maer met alle behoorlijcke middelen die daer toe dienen. Ende oock wel, met de waerheydt te verswijghen, te decken, oft in eenigen goeden sin, ende verstandt, de saecke te belegghen, alsser anders twist oft schade of comen soude. Sonder nochtans hier in te vercorten, de gheheelheydt, ende op-rechtigheydt, die-men veur Iustitie houden

moet, de waerheydt by eede ghevraeght zijnde. Dit hebb'ick te langher laeten loopen, om dattet soo de menschen inghedruckt is, dat lieghen om een beter gheen sonde en is: t'welck nochtans, soo wy bewesen hebben, valsch en onwaerachtigh is. Ende hun seluen in haer selfs strick vanghen, die't soo segghen: Want, met dat sy segghen, Lieghen om een beter, etc. Dat eerste woordt betuyght sonde: want alle leughen is sonde. Nu ghenoegh.

Elck siet dan, hoe hem de leughen te wachten staet: want soo-men wel seyt: Mendacium improprium est homini: De loghen is den mensche t'eene-mael onbehoorlijck: als bassen bijten, crabben, ende sulcke andere dinghen den mensche onnatuerlijck en vremde. Ende dies worden wy deur d'lieghen t'serpent ghelijck, t'welck d'eerste loghen des weerelts ghesproken heeft: Nequaquam moriemini: Geenssins+ en sult ghy steruen. Dat's den inuenteur der loghen, den vyandt vander helle, soo inden hemel als opder aerden.

Laet ons den raedt van S. Paulus volghen: Deponentes mendacium,+ loquimini veritatem: De loghen af-legghende, sprekt de waerheydt. De Heydenen leeren ons oock dit waer-nemen. Aristoteles+ eens ghevraeght zijnde, wat de loghenaers wonnen met lieghen? Datmense niet en ghelooft, seyt hy, oock al sy waer segghen. Sijn credijt, en gheloofsaemheydt verliesen, is groote schade doen.

Een ouden grijsaert te Lacedemonien ghecomen zijnde, om iet+ te vertooghen, ende sijnen grijsen cop ghevarwt hebben, om iongher te schijnen: so rieper eenen ouer-luydt: Wat sal dien doch oprechts voorts-brenghen, die de loghen niet allen in t'herte, maer oock op t'hoofdt draeght? Siet de schaduwe der loghen is walghelijck.

Soo soude Iulia de dochter van Augustus den keyser, gheerne de+ weerelt bedroghen hebben, latende haer de grijse haren al uyt lesen: maer de keyser dat aenmerckende, vraeghde haer: Wat hebt ghy lieuer, binnen corte iaren grijs te worden, oft caluwe? Sy wierdt gheraeckt, ende t'bedrieghelijck loghenachtigh op-stel liet sy varen.

Ghebedt teghen het lieghen.

O Heere Iesu Christe, die waerachtigh, ende de Waerheydt selue zijt, ende alle menschen loghenachtigh, want hy lieghen can: stelt uw goddelijcke wacht veur mijnen mondt: op datter noch leughen noch bedrogh in ghevonden en worde: maer dat ick v met herte en lippen louen en dienen magh. Amen.


Vorige Volgende