Logo DBNL
Christeliicken waerseggher (1603)

Christeliicken waerseggher

(1603)–Jan David–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. XLVIII.

 
VVelck is d'ouders bestier, die soo de roeden sparen?
 
Dat hun kinders, van hier, al veur den duyuel varen.

+AL ist t'herte des menschen tot quaedt gheneyght van sijner ionckheydt af, soo Godt sprak tot Noe, nochtans het hanght vele van de ouders, de quaedtheydt der Nature, met goedt onderwijs en castijdinghe, tot een beter te keeren. Daer-om seyt Salomon wel: de+ sotheydt is in t'herte des kindts ghebonden: ende de roede+ der onder-wijsinghe salse van daer drijuen. Het is euen wel een wonderlijcke saecke, waer Nature ghewesen heeft, datmen de kinderen mette roede smijten soude, om wijs te worden. niet op t'herte, daer de sotheydt rust, (soo wy ghehoort hebben) maer ter contrarie sijde, al op een ander gheweste, op t'fort van portegale, verre van t'hert, soo't ieghelijck kennelijck is. Als oft de wijsheydt daer achter sate: ende dat soo, met daer op te staen, de wijsheydt van daer verschuyuende, ter herten-waerts trock, daer sy van rechts-weghe toebehoort, de sotheydt van daer doende verhuysen: ende als oft de kinderen + deur sulcken middele tot verstandt en kennis quamen. Emmers wete ick eenen ionghen, die noch deughen noch leeren en cost oft en wilde. Dese practijcke wierdt hem wijs ghemaeckt, dat het soo wesen moeste: ende op dien voet de castijdinghe te ghewilligher aenveerde. Iae, hem liet duncken, dat hy t'elcker sulcker strijckinghe, onder de roede besief ende ghevoelde (soo hy seyde) dat de wijsheydt hoogher en hoogher van binnens-huys op clam, ende alleynskens de sotheydt uyt het herte stak: daer sy (naer het segghen des Wijsemans) van ionghs aen ghebonden is. Ende daerom oock, en worden sy niet terstondt wijs oft goedt, met een oft twee reysen de roede gheproeft te hebben. Watter af is oft niet en is, Ick hebbe, soo ick segghe, den iongh-man ende sijnen meester nae-de-handt ghesproken, ende goedt effect ghevonden van sulcken recepte: den seluen langhs soo beter, nu thien oft twaelf iaer naer die vaert, wonderlijck in sijn studien, ende in deughden voort-gaende, ende als nu een cloeck iongh-man gheworden. Dit zij al, by maniere van spreken, alsoo ghehaelt, als oft Nature ghewesen hadde, dattet daer hielt, ende soo moeste in sijn werck gaen, om goede kinderen, ende wijse iongheren te maecken: ende om den crommen ingheboren aerdt te rechten.

+Daerom seyt den wijsen Salomon noch meer: Die de roeden spaert, die haet sijn kindt. Maer die sijn kindt lief heeft, die castijdet ende onder-wijset, sonder ophouden. Dat is te segghen, gheduerigh-

Filivm ovi non castigat, Orco immolat. 48.



illustratie

 
Maiores quid agunt, quibus Censoria virga est?
 
Tartareis alimenta parant sua pignora flammis.
 
 
 
Welck is d'ouwers bestier, die soo de roeden sparen?
 
Dat hun kinders van hier, al voor den duyuel varen.
 
 
 
Trop de conniuence, Nuit elle a l'enfance, Du ieune poupin?
 
La main par trop douce, Du pere le pousse, A mauuaise fin.

lijck, naer den eysch vanden wercke. Want, ghelijck d'een hout sachter is dan d'ander, t'zij om vlechten, boogen, en leyden, t'zij om verwercken waer toe dattet zij: alsoo is d'een kindt ongelijck soeter van aerde, ende ghevoeghsaemer om leyden dan d'ander. Sommigh hout salmen met een vinghersken leyden al daermen't hebben wilt, sommigh ist verboden+ sonder straffe wanten te handelen, als doornen, bramen, etc. Sommighe hout blijft en groeyt voorts van selfs, soomen't eens geleydt heeft: ander comt terstondt op sijn oude cromte, ende is altijdts te herdoen. alsoo isser groote discretie te gebruycken, in de ionckheydt te regeren.

[A] De vraghe dan is, wat sy doen, die haer kinders niet en castijden,+ als sy's noodt hebben. Ende niet sonder reden en vraeghtmen dat soo: want sommige laeten hun by auonture duncken, dat sy wel doen, ende goede ouders zijn, dat sy soo sachtmoedigh en goedertieren zijn. Soo pleghen de kinderen van vader en moeder te oordelen: dien eenen quaden vader te heeten, die straft en castijdt: een goede moeder, die altijdts deur de vingheren siet: iae voetsel in t'quaedt gheeft. De antwoorde seght: Sy maecken dat hun kinders van hier, al veur den duyuel varen. Dat is claer en waer oock noch uyt den Wijse-man, die hier [B] van alsoo wel als wonderlijck sprekt: En onttreckt v kindt de roede+ niet. Seer wel: want men soude eenighe beter coop hun daghelijcks broodt onttrecken, dan de roede. Hoort hoe hy voort-seyt: Want (seyt hy) ist dat ghy't mette roede slaet, het en sal niet steruen. Ergo dan, onttreckt ghy hem de roede, het sal in perijckel zijn van te steruen: ghelijck iemandt diemen den cost, oft noodelijck onder-houdt des leuens onttreckt. Als oft hy oock segghen wilde: Castijdet vrijelijck, ende en vreest niet, dattet daer af steruen sal. Maer, dat meer is, ten sal niet steruen: dat is, ghy sullet daer mede bevrijden, dattet in handen van Iustitie niet en come: Ende bouen al, sult ghy't oock daer mede bewaren van d'eeuwighe doodt.

Dit seght hy noch claerder aldus: Ghy sult hem met de roede+ slaen: ende alsoo sult ghy sijn siele vander helle verlossen. Ist niet een groote cracht ende wonderlijck mirakel van dit edel hout der roede, de [C] sielen vander hellen te verlossen? Moyses leyde t'volck van Israel deur de roode zee, deur de cracht vande roede die hy opstak ouer d'water: maer dit is al een ander verlossinghe: waer deur iemandt vander helle verlost wordt. Die dat doet, die doet het kindt meer deughdts, dan oft hy't uytter hellen haelde. Want, daer in gheweest te hebben, al en waert maer een cleyn wijle, dat is wel achtens weerd, en dat soude wat gelden. Soo dan, meerder vriendtschap doe hy v, die belet dat ghyder niet en comt, dan dieder v uyt haelde als ghyder nu soudt in gheweest hebben. Het ware wel een wonderlijcker werck, iemandt uytter helle te lossen, dieder in is: maer het is profijtelijcker en

verkieselijcker, te voren bevrijdt te worden, datmen daer niet en come. De ouders dan, die by ghebreke van castijdinghe, haer kinders uyt de helle niet en houden: die doen soo vele, als oft syse ter hellen sonden: soo de antwoorde seyt. Want sy die laeten doen t'ghene daer+ sy deur ter hellen comen. Sulcke ouders moeten veur eenen spiegel aensien, hoe Heli met sijn twee sonen Ophni en Phinees, op eenen dagh al zijn van Godt ter doodt ghestraft gheweest. De sonen inden slagh vermoordt, soo sy de Arcke droeghen. Den vader hoorende dat de Arcke van de Philistinen ghenomen was, van sijnen setel achter om vallende, brack den necke, de herssenen langhs t'pauaisel stortende. Ende dit al, om dat sijn sonen quaelijck leefden, haer officien qualijck bedienden: Ende dat hyse niet en strafte, soo't betaemde: dan alleenlijck met soete en sachte woorden, die noch in noch aen en ginghen: segghende, kinderen, het is quaedt dat ick hoore: ghy en moet alsoo niet doen, etc. ghelijck vele sotte ouders, sachte meesters, en slappe ouerste pleghen te doen, sonder ander castijdinghe.

+ Het principaele exempel in de figure vertoont staet by S. Gregorius beschreuen. Hoe een kindt van vijf iaeren, van sijn ouders bedoruen, altijdts Godt lasterde, blasphemerende als hem iet misquam. Ten eynde in sijns vaders schoot sittende, sacht de boose gheesten, als moriaenen tot hem comen. Ende al chrijsschende ende blasphemerende heeft het sijnen gheest ghegeuen.

+Men leest, dat Agrippina, de moeder van dien bossen keyser Nero, de tooueraers te rade ghingh, ende vraeghde, wattet noch van haren sone gheworden soude: oit hy keyser soude worden? Sy antwoorden uyt haer duyuelsche consten, iae: maer soo nochtans, dat hy sijn moeder vermoorden soude. Dat hyse vermoorde (seyde sy) in'en roecks, magh hy keyser worden. Wat sullen wy anders segghen, van sulcke ouders, die hun quaelijck-vaert, ende van hare kinderen, sekerlijcks veur ooghen sien, ende en zijnde niet in versaeft, behoudens dat sy haere kinderen moghen sien triumpheren?

+Aenmerckt noch een ander sotte cure. Alsmen eens te Carthagen de edelste ende uyt-ghesundertste iongh-mannen uyt-coos, om veur ostagiers oft pandt-mannen naer Sicilien te seynden: soo volghden de moeders naer, al schreyende, ende groot misbaer maeckende, tot dat sy aen de schepen quamen, daer haere sonen soude mede henen vaeren. Daer haddemen groote quellinighe om de iongheren uyt der moederen armen te trecken. Ende als sy nu te schepe waeren, ende af-staken, soo wierpen hun die sotte moederen inder zee, ende versmoorden uyt liefde van hare kinderen. Alsoo sietmen sommighe ouders haer willens en wetens in den vloedt der hellen versmooren, uyt dese te groote versotheydt haerder kinderen.

Ten proposte vande vraghe ende antwoorde, op de ouders, die maecken dat hun kinders ter helle varen, comt seer wel de figure van die ouders, die in d'oude Wet haer kinderen den afgodt Moloch+ offerden deur het vier. Al waer men groot gheruchte van trommelen maeckte, om het ghecrijsch der brandende kinderen niet te hooren: waer van oock de plaetse Tophet hiet: dat is een trommel te segghen. Ende hiet oock Conuallis filij Ennon: oft Gehennon: van waer de helle oock den naem heeft, Gehenna; om den seldsaemen grouwel, die in d'een plaetse, en in d'ander gheschiedt. Sulcke ouders offeren hun kinderen aen Moloch, den Vyandt, ten helschen brande, diese naer haren wille laten gheworden, ende niet en castijden.

Anders dede die van Lacedemonien, oft Sparten, die veur costuyme+ hadden, hare kinderen veur den autaer totten bloede te geesselen, om die goedt en sterck te maecken, en teghen slaghen ende aenstooten onversaeft vroom, ende wel ghemoedt. Cicero ghetuyght, dat hyder somtijdts by stondt, ende niet een van die en hoorde crijten oft suchten. Want, seyt hy, soo leerdemense. Dit schrijft oock Seneca, met grooten lof der seluer. Iae men maecktense soo ghewoon, dat sy ghestadelijck den rugghe en schouderen boden, om te slaen, tot datmen moede waer. Ende dien-volgende, hadden sy altijdts geschickte iongheren, ende treffelijcke vrome mannen. Hier by moght wel eenen+ (Rhacones ghenaemt) gevoeght worden: die sijnen sone, den iongsten van seuen, metten handen op den rugghe ghebonden, om sijn quaedt regement, in handen van Iustitie selue leuerde. Ende soo de saecke, om haer vremdigheydt, den Coninck Xerxes vanden Raedt aen ghegeuen wierdt, den vader bleef al byden sijnen, segghende, dat sijn coolen en waermoes, die maer te beter en groeyde, als de quade struycken af ghesnoept worden. Om welcke cloecheydt, ende gherechtigheydt hy vanden Coninck in t'ghetal sijnder raedts-mannen ghestelt is gheweest.

Die Roomsche Cornelia moeder van die Gracchien wist oock wel+ waer in den meesten cieraet der ionckheydt gheleghen was. Soo eens by haer een edel vrouwe van Campanien logeerde, ende die al haer costelijcke baghen toonde, haer daer in glorierende: Cornelia, haer kinderen uytter schole t'huys comende: Et haec, inquit, ornamenta mea sunt: Ende dit zijn mijn baghen en iuweelen, seyt sy. Als goede gheschickte kinderen de beste panden des huys wesende.

Ghebedt der ouderen ouer haer kinderen.

WAnt ghy, o Heere Iesu Christe, ghesproken hebt: Laet de cleyne kinderen tot my comen: gheeft my de wijsheydt ende t'herte, dese kinderen ende ondersaten soo te regeren, dat ick die tot v brengen magh, ende selue niet buyten en blijue. Amen.


Vorige Volgende