Logo DBNL
Christeliicken waerseggher (1603)

Christeliicken waerseggher

(1603)–Jan David–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. XLVI.

 
VVelck zijn drij seden fijn, die de Ionckheydt betamen?
 
Svvijghen: Ghehoorsaem zijn: en sedelijck hun Schamen.

+DE Iionckheydt is als een wisken, oft plantsoen, [A] t'welckmen van ioncks moet leyden en dwinghen, daerment hebben wil. Want, als den boom crom opghewassen is, soo en is hy niet om dwinghen. Ende aenghesien dat de kinderen der Christenen als ionge+ olijf-tackskens, ende wijngaerd rancken Christi zijn, [B] soo is de schade en schande te meerder, ist sake dat sy niet met goedt onder-wijs wel op-ghebonden en zijn, ende vanden eersten met staecken van goede exemplen onder-stelt. Want die edele rancke sal ter aerden hanghen, ende met haere vrucht in t'slijck wintelen, ende metten voeten vertreden worden.

+Het is een ghemeyn segghen, soo de Wijse-man ghetuyght: Een ionghelinck, eenen wegh aennemende, en salder niet af-scheyden, oock als hy nu oudt sal gheworden zijn. Soo oock een heydensch Poete seer wel seyde:

+Quo semel est imbura recens, seruabit odorem Testa diu. +Eenen aerdenen pot oft teyle, sal altijdts den reuck behouden, die sy eerst-mael inghedroncken heeft. Daer-om moetmen de kinderen van ionghs alle goede saecken instorten ende leeren. Want het is quaedt oude honden leeren in banden gaen: maer van ionghs leertmense al datmen wilt, met een cleyn stucksken broodts. Men moet nochtans weten, datmen de Ionckheydt handelen moet, als een slesschelken,[C] oft cruycksken, met een nauwe halseken: in d'welcke men een luttel s'maels instorten moet, van sulcks alsmender begheert in te ghecrijghen: oft anders salt meest besijden ende verloren loopen.

Onder vele goede dinghen, vraeght de Vraghe, welck de drij principaelste [D] zijn, die de kinderen betamen, ende van noode zijn. De antwoorde seght: Swijghen, ghehoorsaem zijn, &c. Dit is ghenomen uyt een tractaet van Sinte Bernardt: daer hy, onder vele goede leeringhen der iongheren, dese drij namentlijck veur houdt, segghende:+Tres virtutes sunt, quae pueris adolescentibus magis congruunt: Verecundia, [G] Taciturnitas & Obedientia: Daer zijn drij deughden, die [F] de kinderen, ende iongheren betamen: schaemte, stil-swijghen, ende [E] ghehoorsaemheydt. Daer by segghende [Adolescens] dat is, een op-comende, oft op-schietende ionck mensche, volghende den heysch sijns naems, moet van daghe te daghe, in goede seden en wercken groeyen ende aennemen.

Tria rara Adolescentiae ornamenta. 46.



illustratie

 
Praetextam pueri quid Bullâ suauius ornet?
 
Pareat: Ora premat: castus Pudor imbuat ora.
 
 
 
Welck syn, dry Seden fyn, die de Ioncheyt betamen?
 
Swyghen: Ghehoorsaem syn: en sedelyck hun Schamen.
 
 
 
Quelle modestie, Sied mieux al la vie, Des ieunes enfans?
 
Honte, auec Silence, Soupple Obeissance, Qu'on doibt a tout temps.

Om dese drij deughden te beter te begrijpen: laet v veur-staen dat die drij maeghden zijn, die de Ionckheydt beghiften, en vercieren. [F] Ten eersten, Stil-swijghentheydt, presenteert aen den ionghen+ mensche als eenen boeck met drij sloten, ende een croone daer op: daer mede bediedende, dat silentie, ende sijns tonghs weder-houdt, lof ende prijs weerdigh is. Sy toont metten vingher veur den mondt, naer den sin van dat versken: Digito compesce labellum: dat is, Vingher+ op lip: oft Mondeken toe. Van stil-swijghen seght de Wijseman aldus: Hoort en swijght: ende om v eerbaerheydt, sal v veel gratie+ toe-comen. Item noch: Ghy ionghelinck, en sprekt nauwelijck, oock alst v aengaet, oft in v selfs saecke en recht. Ende als ghy tweemael ghevraeght zijt, sprekt dan: maer met corte woorden.

Een kindt moet ghereeder zijn om hooren, dan om spreken. Alsoo Samuel (noch een kindt zijnde) van Gode drij-mael gheroepen+ wierdt, deur d'onder-wijs des priesters Heli, wat hy doen moeste: soo antwoorde hy ten eynde, en seyde tot Godt: Sprekt Heere, want uwen dienaer hoort. Sinte Bernardt seyt: Ick weetter vele, die't berouwen is ghesproken te hebben: maer luttel weet ic er, die't leedt is, dat sy ghesweghen hebben.

[E] De Ghehoorsaemheydt, als een andere schoone maeghdt, presenteert de Ionckheydt fraeye schoenen, om ghereedt te staen tot loopen, alsmen't bevelen soude, ende om den wegh der gheboden Godts, ende der deughden te wandelen: hem oock een schoon paer handt-schoenen schenckende, tot een teecken van ghewilligheydt in d'werck: met de welcke de handen meer verciert zijn, dan met d'alder-costelijckste handt-schoenen en ringhen: ende daer-om oock de croone en prijs wel weerdigh.

Ghehoorsaemheydt is een groot cieraet der ionckheydt, ende hun+ t'eene-mael van noode, midts sy in als onder-wesen moeten worden. De ionghers zijn als een gheschaefde tafel, daermen in schilderen wilt: als eenen boeck om in te schrijuen: als een hout oft steen, om een beldt af te maecken. Soo moeten sy dan hun laeten tracteren soo t'werck vereyscht: oft anders wordt het al verloren cost ende arbeydt: soo is de ghehoorsaemheydt hem noodelijck die gheformeert wilt worden. Quantò quis diligentiùs obsequitur, tantò maiorem gratiam+ obtinebit: Hoe iemandt neerstigher is, om ghehoorsaem en ghedienstigh te wesen: hoe hy te meer in de gratie staen sal, ende te meer gratie ende wel-daedt verweruen.

Sinte Bernardt seyt wel: Obedientia amica salutis: Ghehoorsaemheydt+ is de vriendinne der saligheydt. Soo ist dan onmoghelijck met de saligheydt wel te staen, ist dat ghy de ghehoorsaemheydt niet te vriende en hebt.

+De derde maeghdt, Schaemte, die als met een sluyer veur d'oogen [G] hanghende, de ionckheydt oock een floers presenteert. Dit is de sebaerheydt, met welcke iemandt, als met een floers veur sijn aenschijn eerlijck bedeckt is. Sy presenteert oock een croone daer op: bediedende dat sulcke oock haren lof weerdt zijn. Schaemte is, niet van iet goedts te doen, maer hem van t'quaedt te schamen, ende in alle saecken, ten allen tijden, in alle plaetsen, sebaer, eerbaer, ende ghemaniert wesen. Die sententie des Apostels altijdts inden sin draghende:+ V lieder manierlijckheydt zij allen menschen kennelijck. Hy seght daer by: Want de Heere is naer by. De ooghe des meesters ende heere, doet ghemaniert zijn. Ist niet te verwonderen dat oock de Heydene wijse, nochtans blinde, soo rechte slaghen somtijdts sloeghen, ende beter gheraeckten dan wy doen, die d'licht des gheloofs+ in de handt hebben? Hoort hoe Plato sprekt: Godt verkeert tusschen de mensche die schaemte hebben. Ende noch naerder op ons punct, seght aldus: De schaemte betaemt de ionckheydt. Soo oock Diogenes:+ Rubor, virtutis color est: De roodtvarwighe schaemte is t'coleur der deughden. Ende het is een wonderlijcke saecke, als waermen op iemandt gram, om zijn mis-daedt: ist dat hy, als schuldt kennende, roodt wordt van schaemte, men crijght mede-lijden met hem, ende+ men vergheeft de mis-daedt. Aldus S. Augustijn: Mitigat indicem pudor reorum: De schaemte der patienten verwesenen versoet den rechter. Maer soo en gheschiedet niet als iemandt bleeck wordt, in schult gevonden zijnde. daerom dien veurseyden Plato seyde: Magis mihi placent iuuenes, qui erubescunt, quàm qui pallescunt: Die iongheren staen my beter aen die roodt worden, dan die bleeck worden: te weten alsmen die vermaent, berispt, oft bevindt in eenighe saecke. Hoe moesten Christene iongheren dit ter herten nemen, ende vele voorder sien, dan die heydensche Philosophen! Want de natuerlijcke schaemte met het Christen gelooue verciert, die heeft den hemel veur ooghen: niet alleen de ooghen ende t'bemercken der menschen, oft het uytwendigh wel staen en prijselijckheydt. Hier toe dient dat S. Ian+ Gulde-mondt seyde: Schaemte is den toom en breydel der sonden. Soo dat hy hem van sonden niet wachten noch weder-houden en can, die desen toom van schaemte verloren heeft.

+Het stil-swijghen oft silentie aengaende, is weerdt te bemercken veur exempel, hoe dat Pythagoras sijn discipelen vijf iaeren dede+ swijghen, eer sy in schole begosten te spreken, ende andere met vele vraghens en disputerens het hoofdt te breken.

+Papyrius Pretextatus, een kindt, van sijnen vader eens inden Raedt van Rome mede-geleydt zijnde, en heeft sijn eyghen moeder in gheener manieren willen te kennen gheuen, sulcks als hy daer

ghehoort hadde: dede haer wat anders ter handt. S. Thomas+ Aquinas, noch schole gaende, was soo stil-swijghende, ende luttel van woorden, dat sijn mede-ghesellen, hem den stommen os hieten. Den meester Albertus Magnus, merckende waer-waerts dat dit swijghen henen wilde: te weten, dat hy soo veel te dieper verstandt en ghepeysen hadde, hoe die min ten monde ende ten lippen uyt-liepen: soo seyt hy: Desen stommen os sal noch soo loeyen, dat al de weerelt hem daer in verwonderen sal: soo't wel metten stucke noch daghelijcks blijckt in sijn boeken.

Van ghehoorsaemheydt hebben wy een princelijck exempel in onsen Saligh-maecker: niet alleen tot sulck onder-wijs een cleyn kindeken in t'midden sijnder Apostelen stellende: maer oock sy seluen veur eenen spieghel der ghehoorsaemheydt gheuende. Ende dit, niet alleen sijnen hemelschen vader ghehoorsaem zijnde tot die schandighe doodt des cruys: maer oock sijne moeder opder aerden: ende Ioseph mede in de plaets van vader: in al t'ghene dat sy hem gheboden. Erat subditus illis. Hy was hun onderdanigh. De groote ghehoorsaemheydt+ der iongheren van dien hondertsten-man is oock+ prijselijck gheweest: als hy selue tot onsen Heere seyde: Ick segghe den eenen, Doet dit, hy doet het: den anderen, Gaet, hy gaet: Comt, hy comt, etc.

Eenen schoonen spieghel van ghehoorsaemheydt veur alle ionghers+ ist oock, als Iacob sijnen sone Ioseph riep, om tot sijn broeders te senden, die hem nochtans niet seer en beminden, t'welck hy wel wiste, ende hem sochten te vernielen: emmers vercochten hem. Gheroepen zijnde van sijnen vader, seyde: Praestò sum: Hier ben ick vader, al bereydt, soo hy was, oock om in sijn doodt te gaen.

Veur exempel van goede schaemte, dit sal ick hier alleen by voeghen.+ Die van Persien hielen met stercke wetten, dat de iongheren, noch met woorden, noch met handen, ooghen, oft maniere van doen, iet doen souden, daer schande oft beschaemtheydt in gheleghen was. Soo dattet de doodt was, eenen naeckten mensche ghesien te hebben, als oftmen eenigh groot stuck bedreuen hadde. wat magh men dan van andere dinghen vermoeden, de eerbaerheydt aengaende?

Ghebedt veur ionghe lieden, om sebaerheydt.

GHy hebt, O Heere Iesu, als een lammeken in t'scheeren stil ghesweghen, totter doodt ghehoorsaem gheweest, ende veur ons aen t'cruys groote schaemte gheleden: Verleent my dese drijvoedighe deughdt, in mijn ionghe ieughdt, ter eeuwigher vreughdt. Amen.


Vorige Volgende