Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen
(1854)–Johan Michael Dautzenberg, Prudens van Duyse–
Auteursrechtvrij
[pagina 301]
| |
XXIV
| |
[pagina 302]
| |
droom is? iets, waervan vooral de volken van 't Noorden gereedelyk de bewyzen aen de hand geven. Hoe dichter de gebeurtenissen, die dezen vooruitgang in de hand gewerkt hebben, hy onze tyden liggen, te gemakkelyker kunnen zy ons van die waerheid overtuigen. De Belgen zyn met 1815, als 't ware, in een geheel nieuw staetsleven getreden. Sedert toen eerst heeft het gekletter der wapenen op onzen bodem gezwegen, en de vrede is van Waterloo uitgegaen, als een verkwikkende zonnenstrael na den storm, om 't aerdryk te verlichten en te koesteren. En echter zullen u vele jonge lieden, met alle byzonderheden, Troyas oorlog en val verhalen, en geen woordjen weten te reppen van den volkenslag te Waterloo, waer de macht Napoleons en zyner dwingelandy een bloedig einde nam. Het bevreemde dus geenen lezer, indien wy op onze schreden terugkeerend hem by eene gebeurtenis ophouden, die nog na eeuwen en eeuwen, met geen minder belang als de inneming van Jerusalem zal vernomen worden. Gelyk wy het in ons vorig hoofdstuk reeds zeiden, had Wellington den 17den juny 1815 des morgens vroeg zyn heir by Quatre-Bras verzameld. Hy dacht dien dag door Blücher ondersteund te worden en den vyand aen te vallen; want hy wist oog niet, dat de pruisische veldmaerschalk zich had moeten terugtrekken. Hy vernam dit eerst door zyne officieren, die zyne plannen aen Blücher mededeelen moesten, en die tusschen Quatre-Bras en Sombreffe op den vyand stieten, en aldaer onderricht werden, dat in dien nacht een adjudant van Blücher op dien weg den dood gevonden had. By toeval ontfing Wellington de ongelukkige mare van het einde des bloedigen gevechts by Ligny; hy vernam ook dat Blücher zich naer Wavre teruggetrokken had. Nu eerst wist de engelsche veldheer, dat hy by Quatre-Bras aen de | |
[pagina 303]
| |
gansche macht Napoleons blootgesteld was. Hy dacht dus ook op den terugtocht, om zich Blüchere dichter aen te sluiten. Trouwens, hoe konde hy weten, of deze binnen korts in staet zyn zou eenen tweeden slag te leveren. Hy dacht zelfs, indien Blücher hem niet byspringen kon, zich naer Antwerpen terug te trekken, en in zulk geval moesten de poorten der hoofdstad Brussel zelven voor de vyanden open blyven. Maer uit Wavre zond Blücher aen Wellington eene boodschap over, die 's morgens om negen ure reeds aenkwam, en waerin de veldmaerschalk slechts zoo veel tyd verlangde, als er noodig was om zynen troepen kruid en lood en levensmiddels uit te reiken. Zoodra zulks verricht is, schreef hy, zyn wy strydvaerdig. Napoleon van zyner zyde meende, dat de Pruisen reeds door den schrik overwonnen waren, en in der haest over Maestricht naer den Nederrhyn terugylen zouden; derhalve zond hy hun zynen maerschalk Grouchy met een sterk leger achterna met het bevel hunne benden in den Rhyn te werpen. Van de Engelschen vreesde hy enkelyk, dat zy hem ontsnappend, zelfs geen geregeld gevecht zouden durven aennemen. Generael Van Damme, die Grouchy een stuk wegs vergezelde, moest dan ook over Wavre en Brussel de Engelschen in den rug aenvallen. Maer de groote veldheer had het hier mis: zyn arendblik faelde deerlyk. Wellington nam op dien dage eene hoogst gunstige standplaets in by Mont-Saint-Jean, vier uren zuidwaerts van Brussel gelegen. Achter hem verbreedde zich het Soniënbosch, en voor hem rezen als een schild eenige pachthoeven. Hier wilde de vastberadene Wellington, kon hem zyn duitsche wapengezel twee legerscharen ter hulpe zenden, het heir van Napoleon afwachten. Blücher liet hem weten, dat hy 's anderdaegs, den 18den, niet alleen met twee afdeelingen, maer wel met zyn heel leger over Saint- | |
[pagina 304]
| |
Lambert naderen zou, om dien dag Napoleons aenval tegen te houden, of eenen dag later den vyand gemeenschappelyk met de Engelschen aen te grypen. Tusschen beide veldheeren werd nu alles afgesproken en voor dien aenval bereid. Blücher, om, na de nederlage by Ligny, geest en gemoed zyner mannen op te beuren, hield eene wapenschouw, en liet zyne krygslieden in deftige houding voor zich voorby trekken. Napoleon bewoog met zyne hoofdkrachten links naer Quatre-Bras, om de Engelschen dapper aen te randen. Dezen hadden maer eene enkele sterke achterhoede tegen maerschalk Ney gesteld, om den vyand op te houden; maer die achterhoede wachtte niet eens den aenval af, en trok zich in de richting van Brussel, terug. Vol iever en vuer volgde Napoleon die richting met al zyne troepen op. Het had den heelen nacht door geregend en 't regende steeds voort; de grond was heel doorweekt en kleverig. Men kan denken, hoe moeilyk een oneindig leger langs modderige wegen, door onvaste korenvelden henen, met paerden, kanonnen en wagens voort te rukken had. By Genappe hield de engelsche ruitery stand, en zettede eerst na een dapper gevecht heuren terugtocht voort. Reeds daelde de vervroegde avond, toen de fransche voorhoede op de engelsche stelling van Mont-Saint-Jean stiet, die terstonds, maer te vergeefs, woedend aengerand werd. Het vallen der nacht stelde den gevechte een einde. 't Was een schrikkelyke nacht! Stortregens kletterden onverpoosd van den hemel af: de troepen hadden het bitter erg, de voeten kleefden in den grond vast, wagens en geschut schenen niet van der plaetse te zullen komen. Den achttienden 's morgens, waren de Franschen hoogst verrast. Zy waenden den vyand, onder de bescherming der nacht, over Brussel henen vertrokken, en zagen dien nog immer in dezelfde stelling als den vorigen avond voor zich | |
[pagina 305]
| |
staen. Napoleon scheen des verblyd; zyn oog ontvonkte. ‘Ha,’ riep hy uit, ‘nu heb ik ze vast, die Engelschen!’ In der daed tegenover hem, op de hoogte van Saint-Jean stonden dezen strydvaerdig. De rechte vleugel, door lord Hill aengevoerd, besloeg rechts den steenweg van Nyvel en liep naer Braine-l'Alleud toe. Het middelpunt, uit Belgen samengesteld onder den prins van Oranjen, bezettede de ruimte tusschen de wegen van Nyvel en Charleroy, en strekte zich verder vooruit; ter rechter zyde lag, als voorschut voor hen, Hougomont in een boschjen, en ter linker het pachthof la Haye-Sainte. De linke vleugel des legers onder generael Picton, had post gevat tusschen den steenweg van Charleroy en de dorpen Papelotte en La Haye tot by Frichemont. De slagorde bestond in twee hecht geslotene korpsen; de ruitery, als derde vechtkorps, stond in 't langs de heuvels loopende verdiep. Wellington, wiens leger 68,000 man telde, had zyn hoofdkwartier rugwaerts in Waterloo op den buitenkant des Soniënwouds gevestigd. Prins Hendrik der Nederlanden stond met 18,000 man by Hal, om den rechten vleugel des heirs, door eene schynbare beweging Napoleons bedreigd, te dekken... Napoleon wilde op de hoogte van Belle-Alliance zyn heir ten aenvalle schikken. Maer traegzaem, moeielyk, half sukkelend, trokken zyne troepen op doorweekte wegen en velden nader. Van tyd tot tyd plaste nog een stortregen omlaeg, en de grond maekte elken voortgang bezwaerlyk en bezwaerlyker; ook was het wel middag, eer Napoleon het bevel tot den aenval konde geven. Zyne tweede heirafdeeling, onder generael Reille, trok links, zyne eerste, onder generael Drouet, rechts van Belle-Alliance tegen de engelsche linie op; generael Mouton hield met de zesde afdeeling van achteren het middelpunt, en nog verder achterwaerts stond de Garde, uit de oude knevels de l'Empire samengesteld; de ruitery was op wêerskanten verdeeld. | |
[pagina 306]
| |
Om aen de engelsche ryen zelven te komen, moest Napoleon de twee gemelde voorschutten dan innemen, die de engelsche veldheer als kleine vestingen voor zyne slagorde bezet hield; namelyk, rechts Hougomont, en links La Haye-Sainte. De franschen begonnen dan ook eenen hardnekkigen aenval tegen Hougomont, dat even hardnekkig verdedigd werd. 's Keizers broeder Jérôme, die vroeger toch voor geen handig krygsheld gold, geleidde dien aenval met zulker hevigheid, als kwame het hier op het herwinnen van zyn verloren koningryk aen. Hy was de man, die, met trotschen nek, het tweede fransche legerkorps tegen dit voorschut aenvoerde, dat door 1,000 man uit de engelsche garde bezet was; en deze dappere hoop verdedigde Hougomont zoo wel, dat de Franschen geenen voet mochten winnen, zelfs dan niet, wanneer zy den hof in brand geschoten hadden; want deze bleef dien ganschen dag door in handen der Engelschen. La Haye-Sainte was van een batailjon der engelsch-duitsche heirschaer bezet, en dezer werden later nog eenige afdeelingen ter hulpe gezonden. Napoleon richtte tegen dit punt den hoofdstorm, omdat hem de linke vleugel Wellingtons de zwakste zyde toescheen, en tevens omdat hier de vereeniging met de Pruisen te gelyker tyde kon afgesneden worden, terwyl Grouchy met zyne manschappen er ook medestryden konde. Het vuer uit de geschutten en uit het kleingeweer wisselden met steeds vernieuwde woede af; de ruitery golfde in stormende aenvallen heen en weêr, en vernielde elkander wederkeerig, doch zonder eigenlyk gevolg. Die worsteling duerde reeds eenige uren; de Franschen vochten met telkens hervatte woede, de Engelschen met aenhoudende standvastigheid, tot dat de laetste kardoes verschoten was. Dan moesten zy zich terugtrekken, of liever zich met geweld tot hunne vrienden doorslaen. De pachthoeve La Haye-Sainte werd eindelyk door de | |
[pagina 307]
| |
Franschen ingenomen, die daerna ook het boschjen Hougomont verwonnen, zonder nogtans verder te kunnen vooruitdringen. Wellington, die meer dan eens zyn heir in 't gevaer zag van te plooien, ylde persoonlyk het hevigste vuer in, toonde zich den troepen, en zocht zich met de grootste inspanning van krachten tegen de overmacht te handhaven, tot Blücher, volgens zyne belofte, aenkomen en der worsteling eene beslissende wending geven zoude. Hy wist, dat Blücher niet zou achterblyven; hy wist, dat zyn krygsgenoot en, ja, dat dezes voorhoede zich reeds in de nabyheid bevond; doch Napoleon ontplooide telkens nieuwe strydkrachten, zyne geschutten vernielden alles, zyne troepen rukten ontvlamd tot nieuwe aenvallen vooruit; Wellingtons krachten verflauwden. Het was hoog tyd, dat Blücher op het slagveld verscheen; het vooruitzicht werd met elker stonde bedenkelyker. Doch zag men niets opdagen, dat spoedigen bystand aenkondigde; het vertrouwen op de Voorzienigheid, die haer werk begonnen had, wankelde nogtans niet. | |
Tweede afdeeling.Hier moeten wy ons een oogenblik van het slagveld verwyderen om te toonen, dat Blücher niets verzuimde, ten einde zynen vriend niet in den muil des gevaers te laten, en dat zyn achterblyven niet van zynen wille afhing. Den 18den juny, 's morgens vroeg, zoo als hy 't beloofd had, was Blücher uit Wavre in twee heirafdeelingen opgebroken. De eerste, door generael Ziethen aengevoerd, trok rechts over Froment op Ohain naer Wellingtons linken vleugel toe; de tweede, uit de legerafdeelingen van Bülow | |
[pagina 308]
| |
en Pirch samengesteld trok links over Neuf-Cabarets en Saint-Lambert in de flank en in den rug van Napoleons rechten vleugel. Eene derde afdeeling, onder Thielmann, moest by Wavre stand houden, en eerst dan de overigen ter ondersteuning byspringen, indien er zich geen vyand vertoonde. Ongelukkig had Blücher den 17den te bedde moeten blyven, want zyn val van het peerd deed hem bitter zeer; des anderen daegs by 't krieken van den morgen, als hy volstrekt zich het bed wilde ontwoelen en te peerde stygen zou, om met de zynen ten nieuwen veldslag op te rukken, was men zeer bezorgd voor den lydenden gryzaerd. De heelmeester wilde hem eerst nog eene krachtige zalf inwryven; maer Blücher, die de toebereidsels zag, riep uit: ‘Wat! nu nog smeren! Laet dat! Of ik vandaeg gebalsemd of ongebalsemd naer de andere wereld vertrek, komt dat niet op hetzelfde uit?’ De veldheer stond op, liet zich aenkleeden, en steeg goedsmoeds te peerd, ofschoon hem by elker beweging de gekwetste ledematen pynden. Nu ziende, dat het sterk geregend had, en dat het by voortduer regenen zou, zeide de held met zynen luimigen toon: ‘Opperbest! dat zyn onze bondgenooten van der Katzbach; zoo zullen wy den koninge weder veel kruid sparenGa naar voetnoot(1)’, Blücher stelde zich aen 't hoofd der Bülowsche afdeeling, die vooruittoog en zich 't eerst met den vyand meten zou. Hy deed alles om den bezielden marsch te verhaesten; maer in den beginne reeds werd hy door iets onverwachts opgehouden. In Wavre was een brand ontstaen, die de hoofdstraet afsloot en de troepen tot omwegen dwong; hetwelk een merkelyk tydverlies kostte. Verderop werd het nog | |
[pagina 309]
| |
erger; de onophoudelyke regen had den grond gansch doorweekt, de beken doen opzwellen, en de kleinste kuilkens met water gevuld. De smalle wegen, door bosch en woud slingerend, maekten het gestadige afbreken der gelederen noodzakelyk. Voetvolk en ruitery raekten nauwelyks voort; voor de kanonnen was het ten uiterste lastig. Men rukte wel is waer gedurig vooruit, maer zoo langzaem, dat men vreezen mocht en moest, te laet op het slagveld te verschynen, althans te laet om Wellington nog van dienste te kunnen zyn. Officieren kwamen en brachten berichten van den toestand en den gang des gevechts, van den schok der overmacht Napoleons, en van het hygend verlangen naer de komst der Pruisen. Blücher in gestadigen angst, dat hy zynen gegevenen woorde niet mochte voldoen, riep den troepen gedurig zyn aenmoedigend: ‘Voorwaerts, kinders, voorwaerts!’ Naer alle zyden vlogen zyne blikken en woorden. Waer een hinderpael zich toonde, waer men opgehouden werd, was hy seffens tegenwoordig; doch in weêrwil aller pogingen, schemerde hem maer eene flauwe hope voor, om by tyds aen te komen; maer de hope, die Blücher zelfs nauwelyks bezat, wist hy weder voor anderen te doen opglinsteren. Weêr spoorde hy de manschappen aen tot verdubbelde snelheid; dan, helaes, weldra bezweken de troepen onder zoo vele bezwaernissen van allen aerd, en menigen, die met zich door slyk en plassen voort te slepen afgezwoegd waren, morden luid op: ‘het gaet niet, het is onmogelyk, onmogelyk!’ Diep ontroerd, met forscher stemme donderde Blücher dezen toe: ‘wat! onmogelyk! wy moeten voorwaerts, voorwaerts, kinderen! het gaet niet, zegt ge, welnu, het moet gaen, heb ik het niet mynen broeder Wellington beloofd? Wilt ge, dat de Duitscher zyn woord breke?’ En zoo ging het weêr met alle macht en kracht onophoudelyk voort en voort. | |
[pagina 310]
| |
Blücher heeft wonderen moeten verrichten om slechts een paer uren later dan de afspraek op het slagveld te verschynen. Het was vier ure namiddags, toen de Engelschen twee brigaden en de ruitery van Bülow in de verte zagen aenbreken, maer die moesten nog op de aenkomst der overigen wachten. Napoleon trok met tachtig kanonnen tegen Engelschen en Duitschers vooruit; voetvolk en ruitery togen bezyden en van achteren mede de heuvels op. De fransche ruitery dacht de vyandelyke geschutten in snellen storm te nemen; maer nauwelyks was zy in de nabyheid aengedreven, of geschut en voetvolk onfingen ze met verdelgenden vure, en de engelsche ruitery, die zich tusschen lagere gronden gedekt gehouden had, brak plotseling tegen de fransche uit, en wierp zich in de tusschenruimten der vierhoeken. Toen werd er tusschen die beide volken, die zich reeds zoo lang al hateden met voorbeeldelooze verbittering gevochten. De engelsche ruitery bewees zich echter zoo overmachtig, dat zy de fransche by iederen aenruk terug dreef: dan volgde op de ruiters het fransche voetvolk, en dezelfde kamp werd vernieuwd. Men streed by herhaelde aenvallen de hoogten op en af. Juist op het middelpunt des steenwegs van Genappe naer Brussel, ter plaetse waer Napoleon met alle geweld doorbreken wilde, stond met zyn landvolk en het duitsche legioen de hanoveraensche veldheer Alten. Op dit heete standpunt heeft Alten den duitschen wapenroem, den wapenroem van Hermans afstammelingen, voortreffelyk gehandhaefd. Deze 8000 man uit het hanover-duitsche legioen konden zich den roem aenmatigen, dat zy nu reeds 12 jaren lang, immers sedert de Franschen het land Hanover innamen, den doodvyand huns vaderlands overal, waer zich een slagveld voor hen vertoonde, bevochten hadden. | |
[pagina 311]
| |
In Portugal, Spanjen, Siciliën en in Zuidfrankryk hadden zy zich met hunne tegenstanders gemeten, en uit den mond van hunnen grooten veldheer den schoonsten lof ingeöogst. Thans ook vochten zy een albeslissend gevecht, en zy hebben voorwaer een schoon aendeel aen deszelfs heerlyken uitslag. Voor allen moet de engelsche veldheer zelf gehuldigd worden. In die uren heeft hy zich in zyne gansche grootheid getoond. Met kalmen blik, met onwankelbare koenheid omvattede hy alles en vond voor elk nieuw gevaer nieuwe redding. Meestal ylde hy zelf naer het punt, waer de stryd hevigst woelde. Waer eene schaer of een vierhoek den hardsten stoot uitgehouden had, of dien verwachtte, daer wist hy door zyn bezield woord zyne eigene kracht in de anderen over te gieten. Eener fel aengetaste schaer riep hy toe: ‘Dierbaren, wy moeten ons dapper houden, wy mogen niet geslaen worden; wat zou men van ons in Engeland zeggen?’ Zyn leven gold hem niets, zoo maer de eerenpost gehandhaefd wierd; en als zyne ryen reeds sterk verdund waren, als reeds menig onbruikbaergeworden geschut terug gevoerd werd, en toch de vreeselyke stormen nog niet hedaerden, zettede hy zich, om den zynen de standvastigheid zyns gemoeds te toonen, op den grond neder en zeide: ‘Hier wil ik blyven, en geen voet breed meer terugdeinzen.’ En, men weet het, de wil, de krachtige wil éens enkelen menschen, die zyne zending innig begrypt, is byna almachtig. | |
[pagina 312]
| |
Derde afdeeling.Napoleon stond van zynen kant by Belle-Alliance op eenen heuvel, van waer hy ook by de spoedigste bewegingen heel het uitgestrekte slagveld met zynen adelaersblik kon overzien en nagaen. Hy had niet gedacht, dat krygers minder in getal dan zyne macht zulk eenen weêrstand zouden geboden hebben, en hy kon nauwelyks den toorn, die in zyn binnenst woelde, verbergen. Kwam men hem van de moeielykheid dezer of gener stelling spreken, dan antwoordde hy maer afgebeten kortweg: ‘Vooruit, vooruit!’ De dapperheid, meende hy, moest toch eindelyk voor de overmacht, vooral voor zynen naem, bezwyken; om drie uer namiddags had hy reeds eenen zegebode naer Parys afgezonden. In der daed, ware dien avond Blücher den Engelschen niet ter hulpe bygesprongen, de geest der helle hadde nogmaels gezegepraeld. Wellington had vast zyne geheele achterhoede moeten doen byrukken, en dus zynen linken vleugel moeten ontblooten, om maer het middelpunt te handhaven. Reeds zag hy tien duizend zyner dapperste krygeren ontzield om hem liggen, en de levenden hadden in eene worsteling van acht uren hunne laetste krachten uitgeput. Ook toen de Franschen om vyf uren 's avonds door de bezetting des wouds by Hougomont en des voorwerks La Haye Sainte eene stelling dicht by zyne heuvels gewonnen hadden, toen zuchtte de engelsche veldheer: ‘Ik wilde, dat het nacht ware, of dat de Pruisen aenkwamen!’ En als hy kort daerna achter den vyand de pruisische kanonnen donderen hoorde, rilde een dankbaer gevoel geheel zynen boezem door. Tranen welden uit zynen oogen: ‘Nu, daer is de oude Blücher! God is met ons!’ | |
[pagina 313]
| |
riep hy in vervoering uit, by 't besef, dat van dien stond Europas lot afhing. Zoodra Blücher het gevaer zag, waer Wellington in verkeerde, wilde hy niet eens de aenkomst zyns ganschen legers afwachten; beter docht het hem maer plotselings met de twee brigaden en de ruitery Bülows, onder 't bevel des prinsen Wilhelm van Pruisen, op het dorp Frichemont en op den rug des rechten franschen vleugels te vallen. Naer mate de overige troepen aenrukten, trokken zy meer en meer links, om het dorp Plancenois te winnen, dat wel gedeeltelyk ingenomen werd, maer wiens bezit nog langen tyd by hardnekkigen stryde voor beiden twyfelachtig bleef. Zoodra Napoleon de Pruisen in bester orde, de eene schaer boven de andere de heuvels zag afdalen, met hun geschut daer tusschen in, dat reeds zyne vuermonden in verschillende richtingen opende; zoodra hy zag, hoe zy eerst stappend, dan loopend met hunne ruitery vooraen naer het plein renden, en hoe steeds meer en meer scharen uit den donkeren woude aendreven, zond hy zyne zesde afdeeling door Mouton bestierd, en tot nog toe vry gebleven, tegen de Pruisen; er ontstond een hevig gevecht, waerin de beide brigaden het in den beginne tegen het meerdere getal zeer hard hadden, terwyl de aenvallen tegen de Engelschen tevens voortduerden. Intusschen stuerde Blücher aen alle afdeelingen, wier aenkomst hy zoo veel mogelyk bespoedigde, het bevel toe, van zich naer de hoogte van Belle-Alliance te begeven, welker gebouwen over de gansche streek zichtbaer waren. De beke van Lasnes zoude het steunpunt voor den linken vleugel blyven. Het gevecht blaekte allerhevigst, toen Blücher van generael Thielmann eene hoogstbelangryke melding kreeg. Die generael maekte bekend, dat hy door maerschalk Grouchy by Wavre met eene beduidende troepenmacht aengerand werd, en dat de | |
[pagina 314]
| |
vyand den overgang over de Dyle met geweld doorzetten wilde; zoo dat, gelukte die poging, en bleef Napoleon meester op het slagveld, deze het hier tusschen twee vuren omsluiten en vernielen konde. Maer Blücher gaf op deze mededeeling hetzelfde antwoord, dat hy vroeger by Hainau uitsprak: ‘vóor my en elders nergens ligt het lot dezes dags.’ Ook het ambtelyk bericht staeft dit antwoord. Volgens zyn bevel moesten alle troepen steeds vooruitrukken, en geene enkele mochten naer Wavre ter ondersteuning terugkeeren, vóor dat Napoleon uit het veld geslagen was; tevens liet de gryze Blücher Thielmann aenzeggen, hy hadde zich dapper tegen den vyand te houden. De brave, die tot de vereeniging der pruisische en engelsche troepen het meeste bygedragen heeft, is generael Müffling, die zich pruisischerzyds in Wellingtons hoofdkwartier bevond en alles met den grootsten yver bewerkstelligde, om een eenstemmig zamentreffen tusschen beide groote heirmassen te bevorderen. Men begrypt het, die vereeniging te verhinderen was tevens Napoleons hoofdzakelyke poging. Hy wierp zich met geweld in de ruimte, die thans nog de beide verbondsheiren scheidde, hernam het dorp Papelotte, en greep tevens het dorp Frichemont hevig aen. De Franschen drongen dan, meer en meer van elkander scheidend, tusschen Bülows en Wellingtons troepen. Dit was voor den uitslag een noodlottig oogenblik. Omtrent zeven ure, stappen Ziethens eerste troepen op het slagveld, waer Müffling ze heengewezen had; Ziethen bevond zich zelf aen 't hoofd der eerste brigade met de gansche ruitery en het geschut zyner afdeeling; hy neemt met twee bataillons het dorp Papelotte stormender hand in, en bereidt zich tot hardnekkiger voortdringen. Napoleon nogtans wankelt geenszins, al ziet hy ook Blüchers troepen steeds vreeselyker optreden; hy betrouwt | |
[pagina 315]
| |
op zyn krygsgenie, en zyn heldenmoed verzaekt der zege niet, die over een laetsten, wanhopigen slag beslissen zou. Vooreerst wilde hy door eenen onweêrstaenbaren storm de Engelschen van hunne lang gehandhaefde heuvels terugwerpen, naer het Soniënbosch in, en dan zyne vereenigde macht tegen de Pruisen stuwen. Uit het grootste gedeelte zyner garden, kipte hy de kern uit, om eenen aenval te wagen, veel vreeselyker dan alle voorgaende: hy zelf zoude dien op de beslissende hoogten, waer hy reeds sedert 5 ure een deel van bezet had, tegen het engelsche middelpunt aenvoeren. Vier batailjons, geleid door maerschalk Ney vormden de voorhoede; hierop in dicht geslotene scharen, gelyk een zwygend en dof nakend onweêr, volgden de oude krygers, wien geen gevaer nieuw, geen gevaer te groot was. Wellington, die ze opkomen zag, begreep, dat dit de laetste en dies ook de gevaerlykste poging des vyands was. Hy plaetste ylings zyne kanonnen op de beste punten, verzamelde daerachter eene macht gekozen uit zynen linken vleugel, die juist door de Pruisen onder Ziethen versterkt werd. Deze macht bestond uit 8000 man zyns besten nog overigen voetvolks, en liet diegenen, die reeds eenen zwaren dag gearbeid hadden, eenen oogenblik legeren en rusten. En toen het fransche stormheir zoo naby was aengewemeld, dat geen enkel schot op de dichte hoopen verloren ging, liet Wellington de kanonnen met schroot er in donderen. Maer de vyanden deinsden niet, sloten de vaneen gescheurde ryen weder dicht, en rukten na en nader. Dan ontfing het dappere voetvolk, waeronder de sterke Schotten uitmunteden, de Franschen met vuer en bajonnet, en tevens vloog de vreeselyke engelsche ruitery van alle zyden tegen hen in. Hadde Napoleons plan ten uitvoer kunnen gebracht worden, wellicht ware de zege zyner vuist nog niet ontsnapt, | |
[pagina 316]
| |
maer de Voorzienigheid had ook haer plan; zy had hare hand uitgestoken, en wie kon die afkeeren? Napoleon wilde met acht frissche bataillons zyner oude garde den tegenstanderen eenen hoofdstoot geven; maer toen het puik van Napoleons krygeren op de plaets hunner bestemming aenkwam, moesten zy tegen den dapperen Blücher gericht worden, die met Ziethens heirschaer juist naer Wellingtons linken vleugel onstuimig vooruitstoof. Napoleons rechte vleugel wordt nu van drie zyden te gelyk bestormd. Gansche scharen worden vernield. De groote menigte gekwetsten, die uit het gevecht wyken, stellen aen beide zyden den schyn eener vlucht by. In weêrwil van haer immer groeiend verlies, rukt de fransche garde steeds vooruit; men zou zeggen, dat haer niets weêrstaen kan. De Engelschen wyken op verscheidene punten terug, en hun geschut is tot zwygen gebracht. In deze noodlottige stonde laet Ziethen vier en twintig kanonstukken tegen den vyand vuren, en onder 't gedreun aller trommelen, doet hy stormloopend eenen hoofdaenval. Deze beweging is beslissend. De Franschen deinzen terug. Wellington snelt met zyn geheel leger vooruit, en nu ontstaet er allerwegen een ysselyk bloedbad. Vier fransche bataillons, die zich het verst vooruit gewaegd hebben, deinzen in geslotene vierhoeken naer Belle-Alliance terug, maer stoten hier in 't geschutvuer van Bülow. Van de ruitery alom omcingeld roept men hun toe zich overtegeven. Cambronne, die met Napoleon Elba ontsnapt was, valt zwaer gewond en zoo men vertelt, roept hy uit: ‘de garde geeft zich niet over, zy sterft!’ De meesten hunner staven dit heldenwoord; eenige ontsnappen, weinige worden gevangen genomen. Nu komt ook de tweede pruisische heirafdeeling, onder Pirch, ten slag, en om half acht herbegint de stryd by Plancenois. Alleen de wanhoop der Franschen biedt nog tegenstand. Wel staen nog de drie pruisische legers in 't | |
[pagina 317]
| |
heetste gevecht, maer de slag is reeds gewonnen, en de vyand vecht enkel om zich te redden. Om negen uer's avonds veroveren eindelyk Pirch en Bülow gezamenlyk het dorp Plancenois, en de nederlage des franschen heirs is beslist. Van dit oogenblik af zou men gezegd hebben, dat niettegenstaende het woord van Cambronne, de angst uit de verdediging eener slechte zaek gesproten, in het hart van 't fransche krygsvolk ontwaekte, en hun meer schrik inboezemde, dan de zegepralende vyand. Wie vluchten kon, vluchtte van den hoogsten tot den laegsten rang, alles door elkander en met zulke wanorde, met zulke ysselyke gejaegdheid dat de gansche krygsgeschiedenis van Frankryk geen droeviger tafereel op te hangen heeft. Ieder gevoelde, dat met Napoleons krygsfortuin alles verloren was, terwyl de nacht nog den angst der vluchtelingen vergrootte. Waterloo deed aen Moscou, deed aen Leipsig denken. | |
Vierde afdeeling.De bondgenooten waren zegevierend, maer hun werk was niet voleind. De Engelschen hadden schrikkelyk geleden, menschen en peerden konden niet verder meer. De Pruisen waren wel niet zoo lang in 't vuer geweest, maer wy hebben gezien, wat zy op hunne reis doorstaen hadden. Het was donkere nacht, toen Blücher en Wellington door eenen gelukvoorspellenden toeval, zoo er toeval voor christenen kan bestaen, op dezelfde plaets te zamen kwamen, waer Napoleon zich gedurende den slag opgehouden en van waer hy zyne bevelen, even als zoo vele bliksemstralen, uitgezonden had. Het was op eene hoogte in 't middelpunt der fransche positie in de pachtery van ouds genoemd het | |
[pagina 318]
| |
Schoone Verbond (La Belle Alliance): een naem, die mede hier eene treffende toepassing had! Wy kunnen ons gemakkelyker voorstellen dan uiteenzetten, met welke geestdrift de zegevierende veldheeren, de helden des dags, de verlossers der Europeesche volkeren, hier ten gelukwensch elkander de hand drukten. Men kwam overeen, dat de vervolging des vyands de taek der Pruisen zyn zoude, dewyl hunne krachten nog frisscher waren, dan die der Engelschen. Blücher vereenigde terstonds zyne veldheeren, en gaf het bevel, dat men te dier vervolging den laetsten adem van man en paerd opofferen moest. De ridderlyke Gneisenau, die dien dag twee paerden onder zich verloren, en wien eene kogel de handvest zyns degens verbryzeld had, werd daermede gelast. Gneisenau vloog aen 't hoofd van de eerste de beste ruiter- en schutterscharen, die hy vond, nam een paer veldkanonnen mede om den vyand, zoodra die na 't zure dagwerk een oogenblik rust genieten wilde, uit zyne legerplaetsen op te schrikken; en, zie! nauwelyks hoorden deze den klank der jachthorens of het geratel der trommelen, of de wilde vlucht begon op nieuw. De overwonneling werd uit tien oorden verdreven, zoo dat hem kracht en adem faelde. De maen verlichtte met hare bleeke stralen de vervolgers op hunne jacht. De groote weg lag met allerlei wagens en karren, met geweren en kanonnen, met puinen en scherven overstelpt, dat het er barmelyk te zien was. Nog in diezelfde nacht vertrok Blücher naer Genappe, waer zyne voorhoede den vyand, die zich aenvanglyk verdedigen wilde, verder te vluchten noodzaekte, ofschoon het reeds elf uer was. De Franschman had zyne meeste vuermonden op den slagvelde verlaten, waer alles met puinen en lyken overdekt was. Wat hy aen geschut, kruidwagens, pakkagie en ander voerwerk gered had, lag te Genappe opeen gestapeld. Alles viel den Pruisen in handen. De buit | |
[pagina 319]
| |
was oneindig groot. Napoleons eigene veldrusting, zyn zilvervoorraed, zyne edelgesteenten, de wagen zelf waerin hy reed, en waerin hy eenige uren rust nemen wilde, toen de pruisische kanonnen er hem uit verjoegen, alles werd in beslag genomen tot den hoed en den degen des keizers toe, die hy weggesmeten had, om vluchtend te paerd te springen. De kleinooden, de schatten gelds en andere goederen werden onder de soldaten verdeeld. Blücher nam Napoleons wagen, den keizerlyken mantel en den verrekyker, en zond als zegeteekens Napoleons hoed, degen en ordekruisen zynen koninge over. De vervolging werd rusteloos voortgezet, zoodat, waer de vyand onder den blauwen hemel in het graen legeren wilde, waer hy in gebouwen of pachthoeven te overnachten dacht, geweer- en kanonschoten, trom- of bazuintoonen hem uit de ruste opjoegen. Pirch moest Grouchy's troepen den terugweg by Sombreffe afsnyden, Ziethen volgde Bülow naer. Blücher zelf vernachtte in Genappe. In de kamer, die den veldmaerschalke aengewezen werd, lagen zes verwonde Franschen. Men wilde, om hem niet te stooren, die ongelukkigen elders heen brengen, maer de goede Blücher gaf 't niet toe, liet hun integendeel alle hulp toekomen, die hunnen toestande voordeelig zyn kon, en trenste zich aldus eene schoonere kroon om 't hoofd, dan die der zege: de kroon der menschlievendheid, der broederliefde jegens eenen gevallenen vyand. Wy houden het geenszins overtollig, hier den oproep Blüchers aen zyn heir mede te deelen, dien hy diezelfde nacht opstelde, terwyl men aen 't verzamelen der gebeurtenissen diens dags bezig was, voor het den koninge overtezendene bericht.
‘Brave officiers en soldaten des heirs van den Neder-Rhyn! Gy hebt groote dingen verricht, dappere wapengenooten! Twee slagen hebt gy in drie dagen geleverd; de | |
[pagina 320]
| |
eerste was ongelukkig en nogtans werd uw moed niet verplet. Met gebrek hadt gy te stryden, en gy droegt het met onderwerping. Gy bezweekt niet onder den tegenspoed, maer begaeft u vier en twintig uren na een verloren, bloedig gevecht kloekmoedig tot een nieuw; gy trokt voort vol hoop op den Heer der heirscharen, vol vertrouwen op uwe aenvoerders, vol trots tegen uwe zegedronkene, overmoedige, meineedige vyanden, ter hulpe der dappere Britten, die met onverwinbaren moed een zwaer gevecht bestonden. Maer het uer der beslissing moest slaen, wie voortaen heerschen zou; een eerzuchtige gelukzoeker, of vreedzame regeringen. Het strydlot des dags wankelde vreeselyk, toen gy uit den u verbergenden bosch tradt en juist in den rug des vyands vielt met al de kracht, met al het zelfvertrouwen beproefder soldaten, om over 't onheil, dat gy acht en veertig uren te voren geleden hadt, vergoeding te nemen. Dan donderdet gy in's vyands bange ryen, en staptet onweêrstaenbaer op de zegebane voort. In zyne wanhoop voerde nu de vyand zyn geschut en zyne krachten tegen u, maer uw geschut bliksemde den dood in zyne rangen, en uw gestadig voorwaertsrukken bracht hem eerst tot verwarring, dan tot deinzen, en eindelyk tot de ongeregeldste vlucht. Eenige honderd kanonnen moest hy u achterlaten, en zyn heir is ontbonden. Nog eenige dagen inspanning, en 't is geheel vernietigd, dat meineedige leger, dat uittrok, om de wereld te overheerschen en uit te plunderen. Alle groote veldheeren hebben steeds gedacht, men konde met een geslagen leger niet onmiddelyk daerna eenen nieuwen slag wagen. Gy hebt de onvastheid diens regels bewezen, en getoond, dat dappere, ervarene krygers wel eens kunnen overwonnen, maer dat hun moed niet kan verbryzeld worden. Ontfangt hiermeê mynen dank, gy voortreffelyke soldaten, gy, myne hoogachtbare wapengenooten; gy hebt u eenen grooten naem verworven. Zoo lange de geschiedenis | |
[pagina 321]
| |
zal bestaen, zal zy uwer gedachtig wezen. Op u, gy onwankelbare zuilen van 't pruisische ryk, rust met zekerheid het geluk uws konings en zynes huizes. Nimmer zal Pruisen ondergaen, indien uwe zonen en kleinzonen u gelyken. Genappe, den 19den Juny 1815. Ziet daer, lieve lezers, het kortbondige verhael van den slag te Waterloo, van de zegeviering der verbondene mogendheden op Napoleon. De geschiedenis heeft geene merkwaerdigere gebeurtenis voor de wereld in de oude boeken bewaerd. Waer werd nog de stryd gestreden, van wiens uitkomst de beslissing afhing, of geheel Europa voor den wil van eenen despoot zou onderdoen? Drie honderd kanonnen en vyf honderd wagens met kruid en lood vielen den Verbondenen in handen. Dertig duizend Franschen bleven op het slagveld, vyftien duizend werden gevangen genomen, terwyl de overblyfsels en puinen des machtigen heirs op de vlucht waren. De weg naer Frankryk stond den zegevierenden open. Zulke uitkomst | |
[pagina 322]
| |
overtrof verre alle menschelyke berekening en verwachting. Noch heerschzucht, noch eigenbelang, noch koude berekende wysheid hadden dien stryd gestreden, maer wel de begeestering voor waerheid en recht, die by hoog en neêr heerschte. God had den goeden rechte zynen bystand verleend, en na drie en twintig jaren op den nek der volkeren gedrukt te hebben, was het ryk der onrechtvaerdigheid ten einde. Tydens het bewind van Napoleon en onze afhanglykheid van Frankryk, toen de Belgen gedwongen onder's keizers banieren vochten, hebben zy echter den roem van dappere krygers gehandhaefd. Men bedenke slechts, dat er na den val des keizers in 1814 twee duizend negen en zestig Belgen naer hun vaderland terugkwamen, gedecoreerd met het kruis der eerelegioen! Maer ook aen den volkenslag te Waterloo hebben de Belgen een eervol aendeel genomen. De geschiedenis zal ook hier hunne aloude faem van kloekmoedigheid voor den laetsten naneef staven. De afstammelingen van Ambiorix met die van Claudius Civilis en met die van Herman vereenigd, hebben zich daer tegen de Franschen, gelyk vroeger hunne voorouders tegen de Romeinen, dapper van hunnen plicht gekweten, en gevoeld, dat zy als zonen van het Noord, der Germanen waerdig gebleven waren! Maer nog een hooger roem dan die der dapperheid, verdient onzen landgenooten opbewaerd te blyven in onze gedenkschriften. Brussels omstreken hadden nooit zoo een droevig schouwspel opgeleverd, als het gene, dat op den 18 juny volgde. In velden en bosschen, langs heggen en wegen lagen thans onder elkander in eeuwiger ruste, in eeuwigen vrede, Pruisen en Hannoveranen, Engelschen en Schotten, Franschen, Hollanders en Belgen, en die waren wellicht niet het meest te beklagen. Op zestig duizend beliep het getal der gesneu- | |
[pagina 323]
| |
velden; duizende gekwetsten wenschten het einde huns levens te zien naderen, daer zy met verminkten lichaemsleden op geen aerdsch genot meer hopen konden. Dat verbitterde den zegeprael: dat waren droevige jammerkreten, die zich aen dat vreugdegejuich somber paerden. Eene heillooze rouw, eene matelooze ellende vertoonde zich alom, maer weêrgaloos koesterend ontblaekte tevens het hemelsche liefdevuer des medelydens. De christelyke geest verwarmde, zoo als altyd, den boezem der Belgen, hierin alleen des gryzen verwinnaers Blücher waerdig. Ja, het heilige menschengevoel deed plotselings alle andere driften des harten verstommen. God had het woord: Zegeprael! uitgesproken, en in dit woord lag dat van vergiffenis, van bystand, van broederliefde opgesloten! Daden uit die goddelyke dryfveêren geboren, zullen met onverdoofbaren glans door alle eeuwen heen voortleven. De arme bruid, die haren bruidegom, de arme moeder die hare zonen eens door Napoleon uit hare armen had zien scheuren, aerzelde niet nacht en dag pluk te vervaerdigen, zoowel den aengerukten verdrukkeren als den vrygezinden verlosseren bestemd. In Belgiens hoofdstad wedyverden edeldom en burgerstand om te voorzien in dien algemeenen nood. De prachtige rytuigen, die wy by schoon weder de groene laen op en af zien zwieren, togen toen herhaelde malen, door hunne eigenaers gevoerd, naer Waterloo, en kwamen ryk geladen met gekwetsten naer de deftige woonsten terug, die de milddadige huisvrouwen in gasthuizen omschiepen. By het ziekbed, by het verbinden der wonden, schenen de vrouwen in aerdsche engels verwandeld te zyn. Heur medelyden kende geen onderscheid van rang of stand, van land of belydenis. Allen waren slachtoffers des wreeden oorlogs, allen waren ongelukkig en verdienden by haer denzelfden balsem voor lyf- en zielewonden. | |
[pagina 324]
| |
De teederste maegdekens, die anders by 't zien van eenen enkelen druppel bloeds in onmacht zouden gevallen zyn, deinsden nu voor geene wydgapende wonden, voor geene verminkte leden terug. Het reine medelyden gaf dien zwakken schepselen eene tienvoudige kracht, zoodat honderde verwonden nog heden hunne genezing en hun voortbestaen aen de goddelyke inboezemingen dier deugd te danken hebben. Het Te Deum doorklonk Gods tempelen, die eerlang weder de meesterstukken der vlaemsche school zouden weêr ontfangen, waervan ze de huichelende kunstliefde des overheerschers beroofd had, die zich ten minste hadde moeten vergenoegen met onze openbare boekzalen van hunne kostelykste handschriften te berooven, gelyk hy reeds besloten had onzen archieven hunne historische schatten te ontrukken. Toen verhief zich uit duizende zielen, in een enkel dankgevoel versmolten, de oude kerkzang: ‘Wy zyn de roode zee doorgetrokken.’ Sluimert zacht, gy zaelge dooden!
'T laatste bloed uw hart ontvloeid
Blyft in 't oog des Eeuwgen heilig.
Zaalge dooden slaapt hier veilig
Tot in d' ochtend der verryzing,
Uit dat bloed uw palmtak groeit.
P. Moens, Waterloo.
|
|