Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen

[p. 289]

XXIII
De veldslagen by Ligny en Quatre-Bras, 16 en 17 juny 1815.

Wat hart vergeet er ooit de moeder,

Die in de schaduwen der dood hem 't leven gaf?

Wat hart vergeet er ooit den broeder,

Die hem den muil van 't graf, als goddelyk behoeder,

Ontscheurd, en blyde stortte in 't graf?

Wy, Belgen, mogen geenszins van het standpunt onzer zuider geburen uitgaen, om de gebeurtenissen te beoordeelen, die Napoleons val bewerkten. Wy, Belgen, moeten ons verheugen, dat Europa tegen dien dwingeland, verwinnend samengesponnen, ons te eener tyd van zyn juk bevryd hebbe. Onze lezers konden reeds zien, wat ons land gedurende zyne inlyving met het fransche keizerryk te lyden had. Wie kan het ontkennen? De naem des Korzikaens was van de moeders, tot in de kleinste hutte onzer gewesten, gevloekt: men bestempelde hem te rechte met den titel van: geest des verderfs. Telkens, als er een kind werd geboren, vroeg de moeder met angst van wat geslacht het was: en sidderde wen zy vernam, dat hun een vermoedelyk nieuw slachtoffer in haren zoon was geboren. Ook by zynen

[p. 290]

eigenen volke heeft hy voorzeker meer vloek dan zegen ingeöogst; ja, wy hebben veldheeren, die tot het staven zyner wereldmacht medehielpen, hooren zeggen, dat zy zelven des eeuwigen slachtens moede waren.

Napoleon kende de Belgen uit hunne dappere voorouders: hy wist dat, toen dezen eindelyk de overheersching des Romeins gedurende vyf eeuwen onderworpen bleven, zy hunnen overwinnare getrouw dienden, en in de velden van Pharsalie, onder de muren van Alexandriën, in Aziën, in Spanjen, den luister des Romeinschen naems hielpen verhoogen. Napoleon sprak steeds met veel lofs over den moed zyner Belgen. En de geschiedenis is gereed te getuigen, dat, moge ook deze lof politisch uitgedrukt zyn, hy in der daed op rechtvaerdigheid steunt.

Wy zyn zeer verwyderd van aftekeuren, dat de weinige Belgen, die, na dien grooten krygsman als hunnen generael geëerd te hebben, eindelyk in hunne haerdstede weêrgekeerd, zyner nagedachtenis getrouw blyven. Onder den titel van broeders des keizerryks, thans te samen vereenigd, hebben zy een weldadig doelwit: dat namelyk, van den mingegoeden onder hen ter hulpe te komen. Zulke menschlievende maetschappy is boven alle bedenking, ja, boven al onzen lof verheven. Maer meenen zy plichten jegens hunnen onden generael, en vooral jegens hunne oude krygsmakkers te moeten vervullen, ons zyn plichten van anderen aerd opgelegd. Wy moeten dankbaer en rechtvaerdig zyn jegens hen, die voor Napoleon niet bukten - jegens de Belgen, die zich, ten einde zynen val te bewerken, tot Europas verschillende volken voegden, gelyk vroeger de voorzaten der Belgen zich met de Franken vereenigd hadden om de Romeinen te dempen; die wilden, dat de moeders niet meer te sidderen hadden by de geboorte eens kinds, en dat de zonen hunnen stervenden vader eens de oogen zouden sluiten.

[p. 291]

Uit dit humanitaire oogpunt, van alle staetkunst onafhanglyk, beschouwd, is en blyft de slag van Waterloo voor ons en onze nakomelingen, een belangryk geschiedenispunt. Wy hoeven de doelmatigheid der besluiten, door de mogendheden ten gevolge der Waterloosche zege genomen, niet te onderzoeken; wy hebben er de oorzaken van uiteengezet in het schetsen der euveldaden op onzen bodem door de Franschen gepleegd; wy willen alleenlyk hier verhalen, hoe die zege voor 't menschdom bevochten werd, of liever, hoe de vinger der Voorzienigheid, de vinger des Heeren der legermachten zich door geheel dien slag best en ten duidelykste laet onderscheiden.

De minste beweging van dit groote wapenfeit, in zoo verre zy in de raderwerking des geheels hebbe gegrepen, bezit dus belang voor den aendachtigen aanschouwer van den 18^den junidag, en eer wy van den grooten volkenslag by Waterloo spreken, die twee dagen na den veldslag by Ligny plaets vond, zal het gepast zyn dezen en dien van Quatre-Bras lichtjens te schetsen.

De balling Napoleon in Frankryk weêrgekeerd, wendde zich dreigend tegen Europa. Hy had den 14^den juny 1815 vyf heirscharen en de verscheidene benden zyner lyfwacht tusschen Maubeuge en Beaumont samengetrokken. Den dag daerna begon hy zyne vyandelykheden. Fleurus, Namen, Cirney en Hannut waren de vereenigingspunten der vier pruisische heirscharen; die standplaets was wel gekozen, vermits hun gansch leger binnen de vier en twintig uren op een dier punten kon vergaderd worden.

Den 15^den rukte Napoleon over Thuin op de beide oevers der Sambre tegen Charleroy. De pruisische veldheer Ziethen had de eerste heirschaer by Fleurus vereenigd, en hield dien dag een zeer levendig gevecht tegen de Franschen uit; na Charleroy ingenomen te hebben, richteden dezen hunnen tocht tegen Fleurus.

[p. 292]

Een bevelhebber, wiens naem, gelyk die van Wellington in Engeland, voor Pruisen en gansch Duitschland onsterflyk is, de veldmaerschalk Blücher wilde, zoodra mogelyk, zynen geduchten vyande eenen grooten slag leveren; dies wendden zich de overige pruisische heirscharen naer Sombreffe (anderhalf uer van Fleurus), waer de tweede en de derde schaer den 15^den en de vierde den 16^den aenkomen moesten.

De Engelschen, onder het hoofdbevel Wellingtons, waren in de nabyheid van Ath en Nyvelt saemgetrokken; zy zagen zich aldus in staet gesteld, by aldien de slag den 15^den plaets greep, den veldmaerschalke Blücher hulptroepen de zenden.

Het pruisische heir hield zich op de hoogten tusschen Brie en Sombreffe, en een luttel verder dan deze laetste plaets. Het bezettede met eene gewichtige macht de voor hem gelegene dorpen Ligny en Sint-Amand. Intusschen hadden eerst drie heirscharen heure vereeniging volvoerd: de vierde, die tusschen Luik en Hannut stond, werd op heuren gang door allerlei omstandigheden opgehouden, en was nog niet aengekomen. De veldmaerschalk Blücher wist, dat ter zyner ondersteunig Wellington reeds eene sterke afdeeling zyns heirs en zyne gansche achterhoede in de omstreken van Brussel liggende, in beweging gesteld had: ook werd de nog opgehoudene vierde pruisische heirschaer van oogenblik tot oogenblik van Blücher verwacht. De gryze veldmaerschalk besloot dus, al bleef ook deze verwachting onvervuld, slag te leveren.

's Namiddags om drie ure begon het gevecht. De Franschen ontplooiden eene ontzachelyke krygsmacht: zy bestond uit meer dan honderd dertig duizend man; die der Pruisen bestond maer uit tachtig duizend. De Franschen zochten zich aenvanglyk van 't dorp Sint-Amand meester te maken; het welk hun ook na eene krachtige tegenweer

[p. 293]

gelukte. Nu spanden zy hunne krachten in tegen Ligny, een groot, sterk gebouwd dorp, langs de beke diens naems gelegen. Hier begon een stryd, die onder de hardnekkigste, door de geschiedenis ooit geboekt, moet geteld worden.

Men heeft dikwyls dorpen zien innemen en weêr ontruimen; maer hier duerde de worsteling vyf uren lang in de dorpen zelven voort. Dit voor- of achterwaertsrukken had op eene zeer nauwe ruimte plaets. Van weêrzyds verschenen telkens frissche troepen. Elk heir had op de plek des dorps, die 't innam, eene groote menigte voetvolk achter zich, dat het gevecht onderhield en zich gedurig op nieuw versterkte door zyne achterhoede en door de benden, die rechts en links op de hoogten stonden. Twee honderd vuerbrakers waren van beide zyden tegen het dorp gericht, dat op verscheidene punten te gelyk in vlammen opflakkerde. Daer de Franschen ook vele troepen tegen het derde heir aengevoerd hadden, breidde zich van tyd tot tyd het gevecht over de geheele linie uit; de hoofdslag greep echter by Ligny plaets.

De zaek scheen voor de Pruisen eene gunstige wending te bekomen, omdat een gedeelte des dorps Sint-Amand op nieuw aen de Franschen ontrukt werd door een bataljon, dat Blücher persoonlyk aenvoerde: want deze werd hierdoor in staet gesteld eene hoogte weêr in te nemen, die de zynen by 't verlies van Sint-Amand hadden moeten verlaten. Intusschen stroomde het bloedblad by Ligny te woediger voort. De beslissing scheen af te hangen van de komst der engelsche troepen of der vierde pruisische heirschaer; in der daed zou de aenkomst dezer laetste afdeeling den veldmaerschalk Blücher de middels aen de hand gegeven hebben, om met den rechten vleugel eenen aenval te wagen, die 't beste gevolg beloofde. Maer men ontfing de tyding, dat de engelsche afdeeling, die den Pruisen ter hulpe was bestemd, van eene fransche legerbende levendig aenge-

[p. 294]

rand was, en dat zy nauwelyks met de grootste inspanning hare standplaets by Quatre-Bras had kunnen handhaven. Ook de vierde heirschaer verscheen niet; zoodat de Pruisen gedwongen waren alleen den aenval der vyandlyke overmacht tegen te houden.

De avond was al verre voorgerukt, echter vocht men by Ligny steeds met dezelve hardnekkigheid, zonder een oogenblik de weegschael der oorlogsfortuin uit haer evenwicht te brengen. De Pruisen verwachteden te vergeefs, maer des te vuriger, hunne onmisbare hulpbenden af. Voor hen werd het gevaer met elker ure dreigender: alle hunne afdeelingen werden elders bezig gehouden, of stonden alreeds onder 't vuer, en daer was geene enkele bende meer in der nabyheid, die hun hulpe bieden konde.

De donkere nacht begunstigde eene fransche afdeeling voetvolk, dat om het dorp gegaen was; terwyl tevens eenige regimenten hunner curassieren op de andere zyde eenen doortocht gewonnen hadden, grypt het gemelde voetvolk het hoofddeel des pruisischen legers, dat achter de huizen geplaetst was, van achter aen. Die verrassende overvalling werd vooral beslissend, wanneer de pruisische ruitery, die achter den dorpe op eene hoogte stond, en na verschillende malen weêrstand geboden te hebben, tevens van dit vyandelyke voetvolk en de ruitery teruggestooten werd.

De mensch, vooral wanneer hy den vasten grond verliest, verbeeldt zich elk gevaer in het nachtelyke duister nog grooter dan het wezenlyk is. De Duitschers zagen zich gedwongen tot den terugtocht, zy zagen zich van alle zyden omeingeld. Wel vormden zy groepen, wel verydelde hunne koelbloedigheid alle ruiteraenvallen, wel kwamen zy weder in goeder orde op de hoogten te samen, en zetteden van daer hunne beweging rugwaerts op Tilly voort; maer ongelukkiger wyze had men, hy den plotselyken ruiter-

[p. 295]

aenval, eenige geschutten te schielyk teruggetrokken en naer enge wegen gericht. Hierdoor geraekten de Duitschers in wanorde, en er vielen vyftien stuk in de macht hunner vyanden; doch op een kwartier afstands stonden zy weder pal en in orde geschaerd; en de vyand durfde hen niet vervolgen. Zy hielden dien nacht het dorp Brie bezet, als mede Sombreffe, waer generael Thielmann met de derde legerschaer gevochten had, en van waer hy zich by het krieken des dags langzaem op Gembloux terugtrok. Hier was eindelyk gedurende den nacht Blüchers smeekgebed verhoord: de langverwachte vierde heirschaer was onder 't bevel van generael Bulow aengekomen. De eerste en tweede schaer stapten des morgens achter den nauwen bergpas van van Sinte-Guibert voort.

Groot was het verlies der Pruisen aen dooden en gekwetsten: doch buiten deze laetsten hadden hun de Franschen geene gevangenen genomen; waerlyk zy mochten zeggen, dat zy niet tegenstaande den verlorenen slag, de aloude eer des duitschen naems op 't veld der Belgen, hunner stamgenooten, onbevlekt bewaerd hadden. Alle krygers hadden eene dapperheid aen den dag gelegd, die niets te wenschen liet, zy bleven ook goedsmoeds, omdat ieder, by de bewustheid zyns goeden rechts, het volle vertrouwen op zyne eigene kracht behouden had. Zy steunden zonder wankelen op de Voorzienigheid.

Vele hunner wisten, hoe wonderdadig hun veldmaerschalk Blücher dien dag uit eenen afgrond van gevaren gered was. Hy had zelf met de ruitery eenen aenval op zynen vyand aengevoerd, maer was daer niet in geslaegd. Terwyl de vyandelyke ruitery hem levendig vervolgde, doorboorde een kogel zyn paerd, dat geenszins in zynen loop opgehouden met verdubbelder woede vooruit was gestormd, tot het dood nederplofte, Door den geweldigen val bedwelmd, bleef Blücher onder zyn paerd liggen.

[p. 296]

De fransche curassiers, hun voordeel doorzettend, rukten voort, ook de duitsche ruitery was onder 't wyken, reeds langs den maerschalk voorbygereden. Een enkele adjudant, Graef von Nostitz, van den paerde gestegen, had by hem post gevat, met het besluit, zyns bevelhebbers lot te deelen. Het doodgevaer scheen onvermydelyk. Om alle verdenking te voorkomen van wege de vyandelyke blikken, jaegt de trouwe adjudant zyn ros met eenen slag het veld in. De vyanden reden, hunnen aenval doorzettend, snel by den veldmaerschalk voorby, zonder hem te bemerken; toen een oogenblik later een tweede aenval der pruisische ruitery hen deed omkeeren, vlogen zy met derzelfde haest voorby, en bemerkten hem even zoo weinig als 't eerste mael.

Nu werd de veldmaerschalk niet zonder moeite van onder zyn peerd getrokken, en hy beklom dadelyk dat eens dragonders.

Het pruisische leger vereenigde zich den 17^den juny 's avonds in de omstreken van Wavre.

Napoleon richtte zyne beweging tegen Lord Wellington in, op den grooten steenweg, die van Charleroy naer Brussel loopt.

Eene engelsche afdeeling had ook dienzelfden dag by Quatre-Bras eenen allerhevigsten kamp met de Franschen te doorstaen. Lord Wellington had zyne positie genomen op den steenweg van Brussel; zynen rechten vleugel tegen Braine-l'Alleud steunend, stelde hy zyn hoofdpunt by Mont-Saint-Jean, en zynen linken vleugel tegen la Haye Sainte.

Lord Wellington schreef aen den veldmaerschalk, dat hy in die legerschikking besloten had, wilde Blücher hem met twee zyner heirscharen ondersteunen, den slag met Napoleon te aenvaerden. De bejaerde, doch nog vurige veldmaerschalk beloofde met zyn gansch heir te komen; hy

[p. 297]

sloeg zelfs voor, om, by geval Napoleon den aenval niet begon, hem met de verbondene legerscharen den volgenden dag aen te randen.

Hieruit blykt, hoe weinig het gevecht des vorigen dags de orde des pruisischen heirs gestoord en zyne zedige kracht verzwakt had.

Napoleon had den maerschalk Ney en zynen broeder Jérôme tegen Quatre-Bras gezonden, om aldaer de twee groote heirscharen der verbondene mogendheden geheel van elkander te scheiden.

De afdeelingen Wellingtons lagen te ver uit elkander, en konden slechts beurtelings op het bedreigde punt rukken, en des niet te min wierpen zy zich moedvol tegen den vyand zonder ruitery en bykans zonder geschut. Daer vocht de erfprins van Oranjen met zyne Nederlanders; de Prins Bernhard van Weimar met de Nassauwers; generael Picton met Engelschen en generael Alten met Hanoveranen. Zy konden des vyands stroom wel tegenhouden, maer niet tot staen dwingen. Eindelyk rukte ook de dappere Hertog van Brunswyk tegen den vyand, die hem reeds eenmael zyn erfland geroofd had. Hy hoopte wellicht op deze velden zyn verlies te herwinnen. De hertog stortte aen 't hoofd zyner zwarte hussaren op de roofbenden, hield hunnen tocht tegen, en daer zy niet wyken wilde, leidde hy ook de voetgangers tegen hen. Toen trof den edelen vorst, wiens borst steeds voor 't vaderland gloeide, een doodelyke kogel. Eere zy dien broeder, den nederduitschen stamme ontsproten, die nooit voor Vrankryk het zwaerd trok!

De stryd duerde voort, de Brunswykers wreekten in 't bloed der vyanden het bloed huns Hertogs. De erfprins van Oranjen, die vroeger Wellingtons krygsleerling in Spanjen was, en later als koning Willem de II^de regeerde, en thans ook reeds onder de aerde rust, wierp zich met eenen hoop nederlandsche ruiters moedig in de Fransche ryen;

[p. 298]

zyn yver had hem te verre gevoerd; hy werd omringd. Doch het zevende Nederlandsche batailjon spoedde hem naer, en bevrydde hem gelukkig uit de handen der vyanden. Vol begeestering scheurde de vorst het ordekruis dat hy op zyne borst droeg, los, en wierp het te midden onder zyne trouwe bende. ‘Kinders,’ riep hy, ‘gy hebt het allen verdiend!’ en zy namen het eereteeken en hechteden het aen hun standaerd.

Indien deze hulde den Nederlanderen is toegebracht, onder welke zich de Belgen zoo loffelyk onderscheidden, dan was zy zeker welverdiend⁽¹⁾. Trouwens, reeds den 16^den juny, toen de zegeprael na eene moordadige worsteling tegen den Maerschalk Ney onbeslist bleef, hadden by deze niet alleen drie schotsche regimenten, het legioen van Brunswyk en de engelsche en hanoversche regimenten, maer ook de Nederlandsche wonderen van heldenmoed verricht. Onze lichte dragonders 5^de, 6^de en 7^de regiment, overdekten zich dien dag met roem, terwyl de brigade onzer karabinieren, samengesteld uit het 1^ste, 2^de en 3^de regiment, zich twee dagen later hunner krygsbroederen waerdig toonde.

Menig Belg staefde dat na zoo vele eeuwen overbekende woord van Caesar, waerin hy volmondig erkende, dat de Belgen de dappersten aller zyner vyanden waren. Het was den 18^den juny, dat de brave Antwerpenaer, generael van Merlen, die aen 't hoofd onzer lichte dragonderen n^o 5 kampte, door een kanonnenbal werd getroffen, zoodat hy twee uren daerna den schoonsten dood stierf, den dood voor 't Vaderland.

Hy verdiende, dat zyn naem in vaderlandsche liederen zou herleven, en ten laetsten nageslachte zou overgaen als

(1) Wy dragen dit feit twyfelachtiger wyze voor; het schynt ons iets sagenachtigs te hebben.

[p. 299]

een sein van roem, op eigenen gronde ter verdediging van dien grond gewonnen. De oude Barden, die eene zoo grootsche rol speelden in de stryden tegen de romeinen, zouden van Merlen niet vergeten hebben. Een kind van Antwerpen heeft die taek als een plicht op zich genomen. De lof diens roemryk gevallenen landgenoots maekt een der voortreffelykste zangen Van Ryswycks uit. Al hadde hy enkel dit eene lied gezongen, zyn naem zoude met dien van Merlen den laesten Belgen dierbaer blyven.

Doch laten wy zyne, door 't Vaderland nog zoo onlangs met krip omsluierde lier rusten, en keeren wy ten slagvelde terug.

Hier moesten zulke dapperheid, zulke doodsverachting op 't laetste gouden vruchten dragen. Ook kwam de vyand nu zelf in verlegenheid, en generael Ney wilde zyne achterhoede van 10,000 man te hulpe roepen, maer zyne achterhoede was verdwenen. Napoleon had ze plotselyk tegen de Pruisen naer Ligny geroepen, en deshalve zag Ney zich gedwongen de duerverworvene voordeelen te laten varen, en naer Frasne terug te trekken. Hier waren wel op elker zyde drie of vier duizend man gevallen; en te Ligny, waer Napoleon met de Pruisen vocht, verloren beide partyen wel twaelf tot vyftien duizend man; maer al dat bloed was nog niet voldoende om den grooten stryd te beslissen.

De dag des 17^den juny ging plechtig onder: de dageraed van Europas en onzer verlossing schemerde aen. Terwyl de Korsikaensche dwingeland nog met voldanen blikke over de bloedige velden van Ligny en Quatre-Bras heenschouwen kon, terwyl zyn droom hem nieuwe lauwers voorgoochelde, daelde traegzaem de engel der wrake op Waterloos velden neder. De Groote, die gansch Europa met vuer en zwaerd vernielde, die zoo vele ryken geplunderd en uitgeroofd had ten voordeele zyner lievelingen en medehelperen, die Frankryk grooter wilde dan den reus des oud-romeinschen

[p. 300]

gebieds, die Groote wankelde op zyn verheven voetstuk, hy had den oorlogsteerling geworpen: hy stond op het punt zyne gansche onrechtvaerdig verworvene bezitting met eenen grooten deele zyns roems in een laetste bloedbad te verliezen.

Twee wraekengels verschenen den volkenverweldiger reeds: de eerste te Moscou, de tweede te Leipsig, de derde zal hem morgen verschynen op de velden by Waterloo.