|
| |
| |
| |
XXII
Het einde der laetste, het begin der tegenwoordige eeuw.
't Verderft holt strafloos voort en vindt geen tegenstand:
Al wat het oog aenschouwt, is slaef of dwingeland.
De menschen, sedert den beginne der wereld, herhalen, dat de tyden, waerin zy leven, slecht zyn. Wat zoo algemeen gezegd werd en nog gezegd wordt, moet gewis tot zeker punt op eenen grond van waerheid berusten. In der daed, de tyden zyn dikwyls zeer slecht, en dan zyn de menschen, die er in leven, zeer te beklagen; by voorbeeld, als de hongersnood zyne geeselroede rondzwaeit, zoo als wy het ons uit de jaren 1846 en 1847 levendig herinneren. Wie gevoelde toenmaels, in en buiten Vlaenderen, niet het oprechtste medelyden jegens de behoeftige broeders, die, oud en zwak, met vrouw en kind hunne geboorteplaets verlatend, in vreemde oorden tot vreemde menschen, angstig en sidderend, hunne bedelende hand uitstaken; die, uit wanhoop op betere dagen, den gronde des vaderlands een eeuwig vaerwel toesnikten en, met bloedenden harte,
| |
| |
naer het onbekende Amerika overzeilden, om niet, gelyk zoo vele anderen, by gebrek aen brood voor hun spinnewiel of op hun weefgetouw den geest uit te blazen? Ziet daer eene der drie plagen, die de Voorzienigheid weleens eenen lande overzendt. De tweede plage, die vroeger de pest, de zweetziekte of blauwe dood hiet, rukte even als deze in weinige uren hare offers weg. Die plaeg vertoonde zich sedert 1832 hier te lande menigmael, en wel als aziatische braekloop (cholera morbus), en woedde er op eene verschrikkelyke wyze. Wanneer men op eens zyne vrienden en magen ziet wegsterven, wanneer men gedurig hetzelfde lot te vreezen heeft, dan mogen de menschen met recht en rede van den slechten tyd klagen. Nu is er nog eene derde plaeg, die niet minder als de tweede, op de arme menschheid drukt, die niet minder dan straffende geesel aenzien wordt: zy heet de oorlog. De meeste menschen, zelfs die nog in den bloei der jaren zyn, zuchteden reeds onder de eene of andere dier plagen, en derhalve verklaren wy ons gemakkelyk het algemeene gezegde: de tyden zyn slecht.
Maar zyn die drie, van ouds bekende en als in éénen adem steeds uitgesprokene plagen in der daed als door God overgezondene geeselstraffen te aenschouwen? Zeker is het, dat zy het werk der Voorzienigheid zyn, die geheel de natuer bestuert; maer even als in duizend andere noodgevallen kunnen wy, kortzichtige stervelingen, in de besluiten der Alwysheid niet lezen, of beslissen in hoe verre de ons treffende rampen ten voordeele van tydgenooten en nakomelingen moeten werken. Er was een tyd, waerin men waende, dat de rampen over de vruchten der aerde en de menschen uitgestort, het gevolg van tooverkunst waren: die dwaelbegrippen zyn heden verzwonden.
Eene andere vraeg is, of de tyden nu slechter zyn dan voorgaendelyk? Om die vraeg hooger te doen opklimmen
| |
| |
dan 's menschen geheugenis gaet, zouden wy 't geschiedenisboek moeten opslaen, en de zaek uit een stoffelyk en zedelyk oogpunt beschouwen. Wy zullen hier deswege in geen onderzoek treden; wy verhalen liever de eene of andere gebeurtenis, die wy, nog jong zynde, des avonds in den winter by den familiehaerd vernamen, en die ons onuitwischbaer in het geheugen bleef geprent.
| |
I
Wy hadden eenen buerman, die al een oud manneken was, maer die nog een yzersterk geheugen bezat. Ernstig als een patriarch, vertelde hy gaerne, omdat hy wist, dat wy hem gaerne hoorden vertellen; ook luisterden wy als vinken toe, telkens dat hy ons wat oud nieuws leerde.
Daerby bezaten wy eenen oom, die onzen buerman zeer beminde. Deze was mede een verstandig man, die uit ouden boeken veel wysheid gehaeld had. Cats was zyn lievelingswerk, en van de spreekwoorden had oom eenen ryken oogst ingezameld. Hy bekloeg de verfranschte jongheid en zeide, dat de wysheidschat, ons door onze voorouders overgemaekt, voor zulke gasten erbarmelyk verloren was. Hy keurde goed, dat wy buerman naer de oogen zagen: want, zeide hy, de ouden zal men eeren, de jongen zal men leeren, de wyzen zal men vragen, de zotten zal men verdragen.
Eens, op zekeren avond, spraken zy beide over de verfransching en hoe die in ons Belgie was doorgedrongen.
- Dat waren droevige dagen, zeide buerman, wanneer op 't einde der vorige eeuw, Belgie uit het oostenryksch bestuer in de onvaste hand van Vonk en Vander Noot overging, om kort daerna op 't vorig punt weêr te keeren. Die slechte dagen waren nauwelyks voorby, of de groote fran- | |
| |
sche omwenteling brak uit. Frankryk en Oostenryk werden handgemeen, Belgie nam weinig of geen deel aen den stryd dier groote mogendheden, maer dezen vonden ons lief landeken zeer geschikt om aldaer Europas lot te komen beslissen.
Eerst werden de Oostenrykers door Dumouriez, in november 1792, te Jemmapes verslagen. Zy trokken over de Maes en lieten de Franschen ongestoord het land in bezit nemen.
Maer in den beginne van 't daerop volgende jaer 1793 trok prins van Coburg (de groot-oom onzes Konings) aen het hoofd van een machtig, weluitgerust leger op nieuw te velde. Deze dappere veldheer versloeg in een bloedig gevecht op zyne beurt Dumouriez, deed de Franschen het land ontruimen en veroverde zelfs op hen de stad Valencyn.
's Keizers broeder, aertshertog Karl-Lodewyk, kwam nu als landvoogd naer Belgie. De oorlog tusschen Frankryk en Oostenryk duerde voort, doch was tot omtrent het midden des jaers 1794, voor geen van beide ryken beslissend.
Maer toen kwam er uitslag: de Franschen veroverden voor het tweede mael ons land. Die verovering werd hun gemakkelyker gemaekt door de honingzoete woorden van vryheid, gelykheid en broederschap!
Hoe vele onnoozelen zyn er alreeds door die woorden bedrogen! hoe velen zullen er nog door verleid worden! Waer men het luidste van vryheid en gelykheid schreeuwt en brult, daer bestaen zy het minste.
- 't Is zóó, zeide oom: ‘Het kwakkelken slaet een zoet geluid, opdat het vogelken rake in de muit.’
De buerman loosde eenen diepen zucht; dan ging hy met vertellen voort.
‘By die tweede verovering onzer gewesten door Frank- | |
| |
ryk, begint voor Belgies inwoners eene ellende, die wy en duizenden myner broederen nimmermeer kunnen vergeten. Gy, kinders, zult eens in de geschiedenis lezen, wat wy gedurende eene reeks van twintig jaren verduerd hebben; maer, hoe levendig ook men die voordrage, gy zult er u nimmer een waer denkbeeld van kunnen vormen.’
Oom voegde hierby: de oude spreuk zegt het wel: Als geweld komt, dan is recht door. - Vervolg, lieve buerman.
- Het zou me spyten, sprak deze, indien gy, lieve kinders, een gansch volk verantwoordelyk wildet maken voor de gruwelen door een aental Franschen gepleegd. In Frankryk leven, gelyk hier en elders, brave en deugdzame lieden, die zoo zeer den geest van verovering en roofzucht afkeuren als wy; maer, helaes, in dit land bestaet een groot vooroordeel. De Franschen namelyk wanen, dat zy alleen in 't bezit zyn der edelste menschelyke gevoelens, dat zy alleen aen het hoofd staen van allen vooruitgang, van alle beschaving. Uit dien onzaligen waen spruit natuerlyk de zucht om overal te heerschen, om overal eenen onbeperkten invloed uit te oefenen. Die onzalige waen heeft niet alleen onzen grondgebiede, maer ook allen europischen staten de grootste onheilen berokkend.’
- Hooge moed deed niemand goed, sprak oom daer tusschen.
- En tot overmate van ramp, vervolgde buerman, hebben een tyd lang eenigen onder ons dit ongelukkige denkbeeld der Franschen gesteven. Onder dien onzaligen waen, tot heden toe nog niet uitgedoofd in dat Parys, dat wy in den laetsten tyde zoo zedelyk laeg zagen zinken, verhieven alle vuige driften schaemteloos het hoofd. Het schuim der fransche natie, onder voorwendsel van ons vry te maken, overstroomde, als Egyptens springhanen, gansch Belgie,
| |
| |
en maekte zich meester van alle ambten en Staetsbedieningen.
- Hoe erger slok, hoe beter kok. En: Wie haest gelooft, wordt haest bedrogen, zeide oom.
Buerman verhaelde voort: ‘Onder 't onzinnig geschreeuw van gelykheid en broederlykheid, waer 't woordeken “of de dood” by kwam, werden de woningen der ryken geplunderd en verwoest; de kerken van heur cieraed, van heure kostelyke zilveren en gouden vaten beroofd; al wat den klauw van dezen of genen gier ontsnapte, werd op een gestapeld en naer Frankryks hoofdstad vervoerd. Aen wederstand viel niet te denken. In ons eigen land, vooral in de steden, vond het fransche schuim medehelpers voor zyne helsche ondernemingen. Ontrouw werd hooggeprezen, verradery werd beloond.
- Hier past wel, zeide oom, het gezegde myns vaders zaliger gedachtenisse: Hoe erger boef, hoe beter avontuer.
- Trouw en broederliefde golden als slaverny, die met de vryheid niet konnen samenleven. Wie door zyne eigene dienstboden wegens eene maetschappelyke deugd aengeklaegd werd, was weldra uit zyne bezitting verdreven; zyne goederen werden in beslag genomen, en om zyn leven te redden, vluchtte wie kon, met de zynen verre van zyne geboorteplaets. Men mocht in die dagen geene gehechtheid aen voorvaderderlyken godsdienst toonen, zelfs geene schuilplaets aen de priesters vergunnen. Men verdroeg alleen de geestelyken, die den eed van haet aen het vorstendom wilden bezweren. Dit gold nog voor tolérance religieuse: want eens hadden vryheidsdullen gezworen, den laetste der koningen met de ingewanden van den laetste der priesteren op te hangen. De weêrspannige priesters werden, by heele scharen, als kudden van lastdieren, naer den vergiftigden hemel van 't eiland Cayenne of naer
| |
| |
Oleron gezonden. En de kerken? die werden in schuren of stallen, in casernen of hospitalen omgeschapen. Daer was geen andere godsdient meer geoorloofd dan die der Rede. Wie daer als godinne op den outer zat, wordt best verzwegen, en de grootste wangedrochten gaven hunnen onmenschlyken driften den naem van Rede.
- Zy hadden, zeide oom, de schoone spreuke vergeten: God en de reên, komen overeen.
- Wy hadden hier te lande zelfs geen denkbeeld der losbandigheid, welke het fransche grauw by ons overplanten wilde. Zedigheid en zede moesten zich voor de dierlyke lusten dier onmenschen verbergen. Genot! zie daer het eenige doel hunner overspoeling in ons land, en geen middel scheen hun te schandelyk om tot genot te geraken. Geld, om genot te koopen, moest door allerlei aftroggelingen byeen geschrafeld worden. De goederen der geestelykheid werden voor eenen lagen prys verkocht, nadat kerken en kerkdienaers uitgeplunderd waren; ja, de klokken, die de gemeente ten godsdienste byeenriepen, werden door die beschaefde Wandalen verbryzeld, en tot kanonnen en klein geld gegoten. Telkens wanneer ik eene bronzen munt uit dien tyd in handen kryg, met het schoone opschrift: Liberté, égalité, huiver ik by de gedachte dier fransche heiligschending: telkens betreur ik, dat er een tyd was, en wel in de achttiende eeuw, waerop de menschen op de heilige rede roemden, en beneden... de dieren zonken.’
Hier zweeg buerman een poos, en wy, kinders, konden nog niet begrypen, hoe onze lieve Heer zulke baldadigheden liet gebeuren.
Maer de buerman zeide’: De wegen der Voorzienigheid kunnen door onze zwakke menschenoogen niet bespied worden; de gansche geschiedenis toont ons nogtans, dat de wanbedryven eens volks zoo min als die eens konings, als die des gemeenen mans, ongestraft blyven; maer de
| |
| |
wyze, waerop zy bestraft worden, wordt somtyds eerst van latere geslachten aenschouwd: want de schepper des Heelals is langmoedig, en zyne gerechtigheid vertoont zich allen eeuwen ter waerschuwing... laet, maer duidelyk.
- Ja, ja, zeide oom al toeknikkend: Niemand volmaekt dan God alleen. Daerom zegt men zeer wel: God kan wel een tyd lang borgen. God wreekt, daer hy niet en spreekt.
- Nu, kinderen, in vyf maenden tyds vervoerde men uit ons ryk twee en dertig millioen gemunt geld naer Parys; ons, Belgen, wierd er, uit broederlykheid, maer eene schatting van tachtig millioenen opgelegd.
Vóor dat winkels en pakhuizen door de gelykheidminnende ambtenaers der Republiek uitgeplunderd waren, vóor dat men den uitgeplunderden eene nietige herstelling gaf, niet in geld van 't oude regiem, maer in papieren munt, vóor dat de weêrspannelingen, die op zyn fransch niet vry wilden zyn, met sabel en kerker tot stilzwygen gebracht waren, verliepen er ruim twee jaren.
Wat eenige waerde bezat, zoo als koopmanschappen en levensmiddelen, dat werd grootendeels naer het onverzaedbare Parys gesleurd. En hier, te midden eens zoo graenen vruchtryken landes, ontstond in 1794 een hongersnood.
Ik heb, zoo ging de buerman voort, noch den lust, noch de bekwaemheid om u een treffend tooneel te schilderen der baldadigheden, die men op onzen belgischen grond gedurende die twee jaren gepleegd heeft.
Gelukkiger wyze kreeg men in Frankryk zelven walg voor al die schandelyke gewelddadigheden. Meer dan eene omwenteling woelde er in den schoot der muiteren zelven, vóor dat gematigder mannen zich het hoofdbewind der Republiek toeëigenden.’
| |
| |
| |
II
In de jeugd ontfangt men levendige indrukken, die geen latere voor-of tegenspoed in staet is heel en al uit te wisschen.
Wat de goede buerman ons, des winters met oom in den haerd der keuken gezeten, by 't flikkeren der avondlamp, vertelde, heeft in onze jonge hersenen zoo diepe plooien gevormd, dat wy nog heden onzen kinderen de geringste omstandigheden zyns verhaels kunnen wedergeven.
By zyne laetste vertelling had hy ons het einde des gevloekten roof-en bloedbewinds aengtkondigd; wy hoopten dus van onze fransche ovenwinnaers een beter denkbeeld op te vatten; wy verwachteden met ongeduld, dat de buerman weder in onzen kring plaets name, om ons gemoed tot blydere stemming te brengen.
De buerman kwam en zeide: ‘De Oostenryksche regering was voor Belgie geen hard juk, in tegendeel: Maria-Theresia is tot heden toe by den volke in dankbaren aendenken. Geen vrouwennaem is heden nog by de buitenlieden meer in zwang dan die van Mie-Threse; als wilden die goede menschen de onvergeetbare Keizerinne tot beschermengel over hunne kinders aengesteld zien.
Keizer Joseph de IIe eerbiedigde de oude gewoonten en zeden des lands niet, gelyk zyne verstandige en voorzichtige moeder. Hy wilde, zonder voorbereiding, hervormingen invoeren, die met den toenmaligen openbaren geeste niet konden overeenstemmen. Zie daer de oorzaek der brabandsche revolutie tegen het oude en geëerbiedigde Keizerryk.
- Joseph de IIe, voegde oom er by, was wat haestig: die vorst had ook al iets van de boeren kunnen leeren, die wel eens zeggen: Met tyd en stroo rypen de mispels. En voorzichtigheid is de moeder der wysheid.
| |
| |
- Na de twee eerste jaren der fransche overheersching, konden de Belgen droevige vergelykingen maken tusschen thans en eertyds.
Dat had vader Cats al voorzeid: 't is te laet beklaegd, gewis, als de kan gebroken is.
- Wy zullen over de contributiën, die tydens het Oostenryksche bestuer, om zoo te zeggen, niet bestonden, heenstappen, om eene andere snaer aen te raken. Dit bestuer sprak in alle gevallen, wanneer het zich tot den volke wendde, de tael, die het volk verstond. Wael en Vlaming waren beide tevreden: want men krenkte onder 't opzicht van tale niemands gevoelen.
Wil men al het hatelyke beseffen, dat er door dien taeldwang onstaet, dan moet men zelf deel maken van den grooten hoop, die hoogstens in staet zyn kan om zyne gedachten redelyk in de moedersprake uit te drukken.
De gisteren nog onafhanglyke boer of burger was reeds den volgenden dag verplicht, zelfs om te weten wat hy in 's lands schatkist te storten had, tot den eersten guite zyns dorps of zyner stad, die de vreemde tael kende te gaen, om hem te raedplegen.
Telkens als de koopman in betrekking kwam met den eenen of anderen staetsdienaer, was hy verplicht eenen tolk by der hand te hebben om hem zyne zaek voor te dragen, of om een genomen besluit verdietscht te krygen. In vele gevallen staet de burger in dagelyksche betrekking met de overheid; men bevat dus, hoe onaengenaem het iemand, die steeds zelf zyne zaken bestierde, moest voorkomen, van zich met goed en have aen eenen vertolker over te geven.
Maer het schreeuwendste voorzeker van zulk een onrechtvaerdigen dwang was de bepleiting en de oordeelvelling door een gerechtshof uitgebraekt in eene tael, daer de beschuldigde vreemd in was.
In zulken gevalle is een beschuldigde waerlyk te bekla- | |
| |
gen. De advocaten hebben dan de gemakkelykste en voo deeligste rol te spelen, en het laet zich licht beseffen, hoe die rol hier te lande door fransche rechters en fransche pleiters vervuld werd.
- Dit wisten onze ouden ook al, zeide oom: In troebel water is 't goed visschen,
- Dit taeljuk drukte nog niet op de waelsche provinciën te koning Willems tyde, maer de schrik alleen voor dit juk was eene der hoofdkrachten, die Oranjens scepter verbraken.’
Zoo vertelde de buerman, onze leermeester in 's lands geschiedenis, en onze hope was op nieuw te leur gesteld. Ook wy zuchteden: ‘Dat waren slechte tyden en gelukkig zy, die ze niet beleven moesten, of ten minste de hoop op schoonere dagen koesteren mochten.’
| |
III
Ondervinding leert best, zeide oom. En daerom hielden wy allen zoo veel van onzen buerman, die veel ondervonden en veel met eigene oogen doorzocht had. Wy spraken buerman zoo schoon, om ons den verderen loop der zaken in Belgie mede te deelen, dat hy zich liet gezeggen.
‘Herinner ik my de tyden der fransche overheersching, sprak hy, dan is er geen tafereel zoo akelig als hetgene, dat de lichting van manschappen tot den krygsdienst oplevert.
Onder het Oostenryksche bewind kende men geene andere wyze om de legerbenden te volledigen, dan die der werving. Het heir bestond dus alleenig uit vrywillige soldeniers. Dat er by die werving misbruiken plaets grepen, laet zich niet ontkennen; ten minste werden er den werveren een aental bedriegeryen te laste gelegd: geld en dwang gaven hun daertoe verscheidene middels aen de hand; maer daerin had de wet gemakkelyk kunnen voorzien.
| |
| |
De fransche Republiek besloot, dat alle jongelingen, die bekwaem waren tot den krygsdienst, het gansche land door zouden geboekt worden, en dat men na de jaerlyksche loting uit dezen het noodige getal zou lichten. Die maetregel kon misschien eenigzins den wenschen der fransche natie en heuren benoodigdheden voldoen, maer was voorzeker in 't geheel niet overeenkomstig met de zeden en gewoonten der Belgen. Ginds kon oorlogzuchtige geestdrift des volks dezen maetregel wettigen, maer hier kon die geestdrift geenen wortel schieten. Wy gevoelden ons weinig genegen om voor de overheerschers en hunne, ons gansch vreemde grondbeginsels te vechten. Maer wat viel er tegente verrichten? Yzeren kluisters boeiden geestelyken en wereldlyken; gehoorzamen en zwygen was onder het schrikbewind het eenige middel tot zelfbehoud.
Wie schildert de wanhoop af van duizenden huisgezinnen, die hunne zonen tot den dienst veroordeeld zagen? De bemiddelde lieden verkochten of verpandden een gedeelte hunner bezitting, om eenen plaetsvervanger te koopen. Men heeft een oneindig aental burgers en boeren gezien, die land en pand, huis en hof, winkel en waren ter veiling stelden om hunne kinders van dien dienst te bevryden. Zy verkozen de armoede boven het hartzeer van hun geliefd kroost ten oorlog te zien trekken. En dan nog, na opofferingen van allen aerd, waren hunne kinders met geen geld of goed van de wereld vry te maken. Eerst na den val van Robespierre had dit plaets kunnen grypen. Maer onder Napoleon werd den ouderen weêr alle hoop afgesneden. De oorlogszuchtige keizer was vernuftiger tot vernielen dan de ouderliefde tot beschermen. Nadat dezen zich om eenen remplaçant te koopen uitgeput hadden, zagen zy zich hunnen zoon als garde d'honneur of eerewacht des keizers uit de armen scheuren. Ysselyk was de aenblik, wanneer de ongelukkigen, door het lot getroffen, ouderen, vrienden en geboor- | |
| |
teplaets vaerwel zeiden, nadat alle middels om hen te behouden of vry te krygen, verspild waren.
Velen wendden lichaemsgebreken voor; eenigen trachteden zelfs door omgekochte raedsheeren der militie hun doel te bereiken en het lot op eenen anderen te doen vallen.
Uit den mond van fransche dokters zelven, voor 't feit wel betaeld, leerden de lotelingen een gebrek voorgeven, daer zy in der daed maer den schyn van hadden. De eenen zagen er doodbleek uit, en hoesteden gelyk uitterenden; anderen hadden etterende zweren, walgelyk om aen te zien. Om den zoon te redden, wenschten hem de eigene ouders een gebrek toe, dat zy in andere tyden ten koste al hunner have hadden laten genezen.
Men konde u, vele winteravonden lang steeds van die dagen vertellen, en u nogtans maer eene vry onvolledige schets ontwerpen van de zwarte droefheidswolk, welke gedurende de noodlottige fransche overheersching boven onzen lande en boven allen onderjukten landen gelyk het onze, zweefde.
Duizende en duizende jongelingen waren in hunnen frisschen bloei naer het krygsveld vertrokken; enkel verminkten of kreupelen keerden naer huis terug. In sommigen steden zelfs keerde niemand weder: allen schenen met een eeuwig ballingschap geslagen. De zonen onzes vaderlands vielen als slachtoffers der vreemde dwinglandy, en hadden stervende niet eenmael den troost voor hunnen eigenen grond, voor de onafhanglykheid huns geboortelands te vallen.
De zaek eens vreemden is de onze niet, dwang en geweld kan ons die zaek niet doen beminnen. Hieruit verklaren wy ons ook de nog droevere dan schandelyke pogingen, die men aenwendde om zich aen het dienstjuk, aen den dood te onttrekken.
Verrezichtigen leerden met brillen van byzichtigen lezen
| |
| |
en bedierven hun gezicht. Welgevormde jongelingen kapten zich een lid van den duim of den wysvinger der rechter hand af; of lieten zich een paer snytanden trekken om door den krygsraed afgekeurd te worden; en dan nog werden zy als ziekenbezorgers in 't hospitael of in eenige andere diensthoedanigheid by 't leger aengesteld. Een aental andere middels van lichaemsverminking of gezondheidskrenking werden in 't werk gesteld om het gevreesde vonnis te ontgaen. Eigenlyk bestond er maer een enkel middel om den greep der conscriptie te ontsnappen: namelyk, zich by tyds uit den lande te maken; maer ook dan vergat de dwingeland niet, dat zy ouders achterlieten. Dezen smeet hy in den kerker in plaets der voortvluchtigen, tot dat de zonen, door kinderliefde bewogen, hunne schuilplaets verlieten. Waer de ouders te zoek waren, werden peter en meter aengehouden, ten einde de rampzaligen in verklikkers van den schuilhoek huns doopkinds om te scheppen.
Men denke niet, dat de nieuwe wyze van manschappen te lichten alleen in Belgie zoo veel schrik en afkeer inboezemde. In Frankryk zelven, was men er niet beter mede gediend, ten spyte van al het gezwets van wereldglorie!
Een eenige zoon om zich aen die conscriptie onder Napoleon te onttrekken, vlood ver van 't ouderlyke dak. Men ontdekt hem in een der bosschen van 't departement du Gard, en hy zou nu zeker moeten dienen. De wanhoop zyns vaders, die zulks verneemt, klimt ten top. ‘Gevangen of niet, zegt hy tot zyne vrouw, onze zoon zal niet moeten dienen, niet ter slachtbank gesleurd worden. Hy zal uw steun zyn en blyven. Ik immers ben afgeleefd en vermag daertoe niets meer.’ Hy zwygt, verstikt in zynen rouw, verlaet het huis, en een kogel, dien de vader zich door 't hoofd jaegt, maekt zyn kind, als den zoon eener weduwe, wiens eenige steun hy is, vry.
De diepgeschokte buerman ging niet verder. En waer
| |
| |
bleef oom dien avond met zyne spreekwoorden? vraegt men wellicht. Dien avond zat oom in 't hoekjen des haerds, dieppeinzend, mymerend en wel eens met het voorhoofd in de hand gebukt. Een traen glinsterde langs zyne wangen, die hy van tyd tot tyd ter sluiks afdroogde. Hy dacht aen twee zyner geliefde zonen, die hy, ook na de zwaerste opofferingen, door den franschen engel des verderfs op 't oorlogsveld verloren had; de eene was in Spanjen, de andere op den tocht naer Moscou verdwenen, zonder dat de ongelukkige vader, thans eenzaem op zyne eens zoo bezielde hoeve, ooit iets van hen hebbe vernomen. Eindelyk ontwackte hy als uit eenen diepen, smartelyken droom, en zeide met Job: ‘God gaf, God nam.’
Wy waren het met oom en buerman eens, dat de tegenwoordige tyd, ofschoon niet volmaekt, toch op geen duizendste deel na zoo slecht is, als de tyd eener vreemde overheersching.
Moeten wy Gode niet dank zeggen, dat hy onze onafhanglykheid als volk handhaeft, en ons in stillen vrede de voortbrengsels van landbouw en nyverheid laet genieten?
|
|
Auteursrechtvrij