Logo DBNL
Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen (1854)

Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen

(1854)–Johan Michael Dautzenberg, Prudens van Duyse–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XXI
De Letterkunde.

Eerste afdeeling des hoofdstuks.

 
In 't letterperk tel ik geen vreemdelingen,
 
Wat kroon hun kunst by myn geringheid spant;
 
Maer 'k voel me een traen van vreugd ontspringen,
 
Verhoogt de lauwerkrans den roem van 't vaderland.
 
 
 
Blieck, de vlaemsche Lier.

Buiten eene der poorten van Gent ryst de Sint-Amandsberg, van waer die doorluchtige apostel der Nederlanden aen de hem omringende menigte onzer nog onverlichte voorouderen het christendom, die koesterende beschavingszonne, predikte. Twaelf eeuwen zyn er sedert dien verloopen, en de kerk door voorvaderlyke godvrucht op dien berge gesticht, is reeds verlaten voor eene nieuwe aen zynen voet opgetrokken. Sedert ettelyke jaren is die van ouds geëerbiedigde plaets tot eene dubbelheilige rustplaets der ontslapenen geworden. Daer zyn de stoffelyke overblyfsels eeniger voorname letterkundigen reeds ter ruste geleid.

Op luttel voeten afstands verheffen zich daer de grafnaeld onzes letter- en historiekundigen Willems en het eereteeken der nagedachtenisse des dichters Ledeganck gewyd.

Er was een tyd, waerin Vlaenderen allerlei bronnen van

welvaert in zynen schoot besloot: de gemeentevryheden waren er vroeger dan in eenig ander deel Europa's ontstaen en gevestigd; ambachten en neeringen hadden, ongetwyfeld vroeger dan 't bevoorrechte bestaen dier gemeenten, vaste inrichtigen, die een wettelyke band later omsloot; de handel had er zyne kantooren gewonnen, en hield er levendige betrekkingen zoowel met het Noorden van Duitschland als met andere werelddeelen en gewesten. Men begrypt van zelf, dat de volkstael, die goddelyke broederband, waer de voorrechten onzer vaderen zoo niet in geschreven, dan toch den volke overgebriefd werden, den Vlamingen niet onverschillig zyn kon.

Spoedig werd er hunner zielbehoefte ook ten dien opzichte voldaen. De volksliteratuer sloeg er ontzachlyke adelaerswieken uit, wier vlucht ons heden nog verbaest. Reeds op het einde der twaelfde eeuw (omt. 1170) zou het eerste gedeelte van den Reinaert de Vos by ons oirspronglyk geschreven zyn, dat als het vernuftrykst wysgeerige dichtstuk der middeleeuwen aenschouwd wordt; daer het een zoo diep doordacht geheel oplevert, dat de toepassing dier fabel op der menschen handel en wandel voor alle volkeren onverjaerbaer is.

De phantastische genius der Noordsche poëzie, in de Reis van Sinte-Brandaen nog doorstralend, of de heldengeest vroegerer eeuwen met de groote schim van Carlomagnus aen 't hoofd opgetreden, leefde in een aentel berymde ridderromans voort; somtyds van verbazend grooten omvang zyn deze, deels op onzen bodem ontsprotene, deels den vreemde nagebootste, gedichten (Malegys, enz., de Nevelingen, Lancelot, enz.): welke met andere den verwoestenden eeuwen of der schare, die ze tot perkamenten boekgerief versneed, ontsnapten. Zy bezitten in allen gevalle, als zuivere taelbronnen, eene oneindige verdienste.

Maerlant werd in den beginne der xiiide eeuw (1238) doch

onzeker waer, geboren, en is in 1300 by Brugge te Damme, waer hy schryver of greffier was, overleden. Hy begreep al vroeg, na eenige romantische rymen geschreven te hebben, dat de letterkunde eene veel verhevenere zending heeft, dan een veeltyds ydel voedsel aen 's volks verbeelding te verschaffen: hy wilde in zynen verderen werken het nut boven het vermaek stellen. Maerlant was reeds een wonder voor zynen tyd, uit hoofde, dat hy niet tot den geestelyken stande behoorde en toch des schryvens en des latyns kundig was. Eene levendige zucht voor 't volk, zoo laeg gezonken, ontwaekte in Maerlants harte; zy vergunde den christelyken leeke geene rust vooraleer hy daerin voorzien had. Nog te dien tyde bleef het gebruik voortduren de leerwerken, die men onder 't volk verspreiden wilde, in dichtmaet voor te dragen; opdat die werken ook in dier wyze in 't geheugen der ongeletterden bewaerd bleven, en den opvolgeren onverminkt overgeleverd werden.

De geschiedenis, de moeder warer volkswysheid, boezemde hem een zyner voornaemste werken in: hy schreef namelyk (van 1283-1296) den Spieghel historiael, waerin hy, te beginnen van de schepping der wereld tot den jare 1244, de algemeene geschiedenis naging.

Ook zorgde hy voor het verspreiden der gewyde geschiedenis: hy schreef niet alleen, zoo 't schynt, den Bybel in proza, maer berymde dit ontzachlyk werk, dat thans eerst in Holland onder de pers gebracht wordt.

In der Naturen Bloeme of Bestiaris (een gedicht eerlang door de Brusselsche Academie in 't licht te zenden) handelt de geleerde man over allerlei voorwerpen uit de drie ryken der natuer, terwyl hy in verscheidene andere oirspronglyke werken (zoo als in zyn lierdicht van den lande van Overzee) eene hoogere vlucht neemt, die hem des dichternaems niet onwaerdig maekt. Hy strooide in zyne rymen ook wel eens het zaed van zuiver vryzinnige gedachten

uit, die hem den titel van zelfdenker verzekeren; zoodat hy in den nacht zyner eeuw als heldere sterre uitblonk, en om zoo te zeggen, verkondiger was van lang miskende, maer eeuwige waerheden. Laet ons zulks vluchtig bewyzen.

Maerlant wil, dat een edelman vooral een edel mensch zy: ‘My raekt het weinig (zegt hy) wie hem droeg of won, zoo hy maer trouw en deugd bezitte; het raekt my weinig uit wat lande zulk een overgekomen zy, wien ik de eere van oprechten adeldom vergunnen wille; al verkocht men zulken man, zyne deugd kan hem niemand ontrooven.’ De text van 't dietsch (dat, als eene oirspronglyke tael zynde, sedert eeuwen weinig verloopen is) zal nu ook voor mingeoefenden, gemakkelyk te verstaen zyn.

 
My en roect wine droech of wan,
 
Daer trouwe ende doghet es an,
 
Ende reyne es van seden:
 
Uut wat lande dat hi ran (rende, voortrok)
 
Dien ic den name gan (gun)
 
Van gherechter edelheden.
 
Al vercoftmen sulcken man,
 
Nyemen hem gheroven en can.
 
Sijnre doghetachtigheden.

In een tydstip, waerop de slaverny nog door de wet gehandhaefd werd en de menschen even als de lastdieren deel maekten des gronds, dien zy beploegden, dichtede reeds onze vlaemsche philosoof mede het volgende: ‘Nu is de een edel- de andere vryman; de derde, slaef: van waer komen deze namen? Men zegt tot den dorpeling: Foei! vertrek! God moge dy beschamen, du schandvlek der wereld. Den edelmanne alleen juicht men toe, hem alleen heet men welkom. Dat verbittert my, zoo iets dunkt my onbetamelyk.

 
Nu es deen edel, dander vri,
 
Die derde eyghein-man daerbi.
 
Van waen quam dese name?
 
Nu seitmen totten dorper: Fi!
 
Ganc wech! God oneere di!
 
Du biste der werelt scame!
 
Die edel hevet al 't gheeri ('t geroep, gejuich).
 
Men seit: Willecome ghi!
 
Dat doet dat ic vergrame:
 
Want het dunct mi ontame.

Wy willen ondertusschen Maerlant, dien men, als leerdichter, ‘den vader der dietsche dichter algader,’ heeft mogen noemen, niet vrypleiten van eenen nadeeligen invloed op de zoogezegde Romantische, of de schilderende, verbeeldingryke literatuer. Maerlant donderde met kracht tegen hetgene wy heden den historischen roman op rym zouden noemen: schoon hy van zyn nieuw standpunt uitgaende, 't misbruik van verdichtingen, als der verkrachte waerheid op zyde komende, in deze werken mocht veroordeelen, bracht zyn ontzach ongelukkig veel toe, om den dichteren alle scheppende kracht te ontnemen, en hen tot de rol van waerheidminnende rymschryvers te doemen. Misschien is het uit dien hoofde van minachting door Maerlant uitgedrukt te wyten, dat zoo vele dichtscheppingen der middeleeuwen wellicht voor eeuwig verloren geraekten.

Toch zyn 's mans verdiensten groot: men ziet, dat hem 't volksgeluk innig aen 't harte ging: door de kennis der gewyde en ongewyde geschiedenis te bevorderen of door 't beschouwen der natuer, als 't boek door de almachtige hand zelve samengesteld, aen te pryzen, wilde hy 't volk, by middel zyner tale, tot beschaving, dat is tot vaderlandsliefde en godsdienstigheid, opleiden.

Sedert Maerlant zyn er tot op onze dagen vyf en een halve eeuwe verdwenen: na hem zyn er ten allen tyde, ook dan, als Alva hier de fakkel der letterkunde poogde te dooven, in Belgie mannen opgestaen, die door middel der fransche

of vlaemsche volkstael de gezonde verlichting onder 't volk trachteden te verspreiden; een bezonder gezegend voorrecht bleef echter onzer eeuw bewaerd: zy zag schryvers optreden, gewapend met het vermogen om invloed op 't volk uit te oefenen; zy heeft, nevens geleerden, mannen zien opstaen, die grondige taelkennis met bezielende kunstkracht vereenigen en in wier scheppingen zich de echte smaek der oudheid weêrspiegelt; mannen, die hunner verhevene zending van omhoog getrouw zyn, en, even als Maerlant, hun leven aen 't voortplanten van vaderlandsliefde en godsdienstigheid besteden.

Het doelmatigste gedenkteeken, dat tot Maerlants eere door Nederland kan gesticht worden, is zeker de volledige uitgave zyner werken, en, zoo wy zagen, zal deze eerlang voltrokken zyn.

Het geleerde Belgie heeft te Merckem, een dorpjen in West-Vlaenderen, den latynschen dichter Sidronius Hosschius een bronzen borstbeeld doen ryzen (1844) en thans ook zynen Justus Lipsius te Issche niet vergeten: beide zyn de uitdrukking der letterkunde, die in de zestiende eeuw t'onzent heerschte. Hoe verdienstelyk ook anders, was de glans, dien zy Europa door weêrkaetsten, enkel het nageflonker der romeinsche letterkunde: zy putteden aen geene levende bronnen.

De geschiedenis alleen kan ons verklaren, waerom de vaderlandsche literatuer sedert Maerlant, buiten het tooneel weinig invloed op de volksbeschaving heeft bekomen.

Maria-Theresia, zaliger gedachtenisse, begreep, dat de kunsten en letteren reeds te lang in Belgie gesluimerd hadden, en dat de eer de eerste prikkel was om ze uit dien schynbaren doodslaep te doen verryzen. Zy stelde de Keizerlyke Academie van Wetenschappen en Schoone Kunsten te Brussel in, en verleende elken harer leden den persoon-

lyken adeldom. Men zag voor geleerdheid en kunst eene betere toekomst te gemoet; maer slechts van lieverlede en na vele woelingen en rampen verhelderde zich dit uitzicht.

Tot de ontwikkeling eener vaderlandsche letterkunde heeft in onze dagen Willems ongetwyfeld veel toegebracht. Zelfs onder Napoleons heerschappy, toen deze aen geheel Belgie de fransche tael officieel opdrong, vlocht het aloude Gentsche Rhetoryk der Fonteinisten by eenen pryskamp den lauwer der Dichtkunst om Willems jeugdig hoofd. Een weinig later, toen de Nederduitsche tael de grondslag der nederduitsche beschaving zou worden, gevoelde Willems zich den moed en de kracht om den Belgen het lied der ontwaking toe te zingen.

Niet zonder ontroering leest men daerin eene nieuwe en treffende vergelyking op ons vaderland, destyds van 't juk des vreemdelings verlost, en aen zyn zelven wedergegeven.

 
Wanneer een moeder van den afgesmeekten zegen
 
Des hemels wederom een zoontje heeft verkregen,
 
Een kind met pyn gebaerd en toch haer liefde en lust,
 
En dat zy 't op haer schoot met vreugdetranen kust,
 
Dan zoekt haer hopend oog, of in des lieflings trekken
 
Het minnelyk gelaet des vaders is te ontdekken;
 
Of ze in het oog, den mond, het lachje van het kind
 
Haer' ega afgemaeld - haer' ega wedervindt.
 
 
 
Zoo als die moeder doet, myn waerde landgenooten.
 
Zoo doet het vaderland met u, die, voortgesproten
 
Uit edel belgenbloed, sints kort herboren zyt.

Deze zang klonk Belgie in 1818 door. Als een ware Belg, die gevoelt, dat hy eene taek van de Voorzienigheid heeft ontfangen, bleef Willems aen die innige stem van 's menschen roeping tot den einde zyns korten, maer werkzamen levens getrouw. Zyne dichterlyke verlustiging werd echter

zeldzamer: zyne romancen strekken hem tot eer; onder andere die, waerin hy Fenelons menschenliefde huldigt (Fenelon en de Koe), alsmede de romance eener andere Genoveva van Braband toegezongen; namelyk Maria van Braband, die, op den throone van Frankryk gezeten, het slachtoffer des snoodsten lasters werd; doch door den moed van haren broeder, den doorluchtigen menestrel Jan den Isten, hertog van Braband, op eene schitterende wyze uit de boeien gered werd.

Willems gevoelde, dat hy, als dichter zynen naem met geenen duerzamen glans zou omringd hebben. Had hy vroeger (1819) zyne krachten aen eene Verhandeling over de nederduitsche Tael- en Letterkunde, opzichtelyk de zuidelyke provinciën der Nederlanden, beproefd, hy wilde zich nu geheel en al op de taeloefening, het verzamelen der oude letterwerken, en 't verbreiden onzer geschiedenis toeleggen. Te dien einde stichtte hy 't Belgisch Museum (1837), dat hy gedurende tien jaren mocht voortzetten. Hy besteedde verder verscheidene jaren aen het verzamelen van Vlaemsche Liederen, welker uitgave hy zelf niet mocht voltrekken(1).

Aldus deed hy voor 't lied, wat J.W. Wolf voor de Nederlandsche Sagen of Volksvertellingen (waeronder de Belgische) beproefde (Leipzig, 1843). De liederen en sagen eens volks hangen met zyne geschiedenis te zamen; zy helderen ze op, of worden er van opgehelderd. Zy verdienen hier dus niet vergeten te worden.

Het is geen overdreven gezegde, dat het herleven der nederduitsche tael in onze gewesten er ook de herleving der geschiedenis moest te wege brengen. Men had tot dus verre, althans sedert Meyerus, Strada en enkele anderen,

de oirspronglyke geschiedbronnen voor Vlaenderen, goeddeels in de landstael geschreven, geenszins naer waerde weten te schatten. Onze kronyken waren vergeten, onze charters lagen met stof bedekt, onze oude stadsrekeningen bleven den Magistrate zelven onbekend! Schryvers, die ter soldy van fransche vorsten geweest waren, werden door belgische historiographen als leermeesters onzer geschiededenis aenschouwd. Men vergat, dat onze voorouders schandelyk gelasterd werden door hen, die ze niet konden verslaven.

Zoodra echter de zucht voor den roem, voor de geschiedenis onzer vaderen meer en meer aengroeide, moest ook de zucht om echte bescheeden daerover te raedplegen ontstaen; en hiertoe werd zeker meer dan eene alledaegsche taelkennis vereischt.

De stedelyke archieven nog maer onlangs overal in orde gebracht, werden voor 't publiek zoo toeganglyk gemaekt, als de openbare boekzalen het sedert lange waren. Dank zulken opvorschingen in 't gentsche archief, werd onder anderen, de eer Jacobs van Artevelde hersteld. Er werd officieel bewezen, dat ook dit ridderlyke genie te groot was geweest, om door zyne vyanden niet belasterd te worden: dat die handhaver der gemeentevryheden de onderhoorige van 't gentsche magistraet was gebleven, en dat het vaderland dus de zoenlamp, vroeger gehangen op de grafstede van den Ruwaert weêr mocht en moest ontsteken.

Het belgische Staetsbestuer gevoelde de noodzakelykheid ter ondersteuning van dien alom verbreiden trek, om de geschiedenis tot eene wetenschappelyke waerheid te maken. Het gevoelde, dat uit het stof der archieven hare glans zou dagen, en dat uit de asch der vaderen de vlamme der vaderlandsliefde zou omhoog schitteren. Niet te vrede met de werkzaemheden der Academie en de door haer uitgeschrevene prysvragen te begunstigen, kwam het Gouverne-

ment op de gelukkige gedachte om eene Koninglyke Commissie van Geschiedenis in te richten. Deze werd belast met het uitgeven en ophelderen der werken, die tot dus verre de eer des druks niet hadden kunnen bereiken, en wier uitgave eene vereeniging van geldmiddelen en talenten eischte, die boven 't bereik van enkele byzonderen scheen. Een deel latynsche, fransche en dietsche historiewerken of daermede in verband staende (le Chevalier du Cygne, etc.) werd, met aenteekeningen der academisten, leden der Koninglyke Commissie, aldus onder de pers gebracht. Willems, voor zyn aendeel, gaf, buiten de Ceesten (geschiedenis) van Brabant, den Slag van Weeringen, door Jan van Helu (1291), een alleszins, ook wel eens als dichtstuk, merkwaerdig werk.

Ten gevolge van een handschrift, tegen zwaren pryze, door 't Gouvernement aengekocht, werd Willems in staet gesteld om den door hem gedeeltelyk op nieuw berymden, Reynaert de Vos uit te geven; hy bewees tevens wat recht ons land heeft, om 't als eene lettervrucht van eigenen bodem te aenschouwen.

Willems, voorgelicht door de lettergeschiedenis, die zoo innig met 's lands geschiedenis verbonden is, was de man om te begrypen, hoe een wel ingericht vaderlandsch tooneel krachtdadig op 's volks geest kan werken. Gaerne beantwoordde hy dan ook den verzoeke der Fonteinisten (die hem eens als dichterlyken jongeling hadden bekroond), om zich in den zetel van voorzitter des genootschaps te plaetsen. Reikhalzend zag hy den oogenblik te gemoet, waerin Vlaenderens aloude hoofdkamer haren vierhonderdjarigen jubilé zou mogen vieren(1).

Doch, korten tyd te voren, werd den werkzamen manne eene eerzuil opgericht. Hy ontsliep in den weinig gevorderden ouderdom van 53 jaer (1846). Zyne nederige geboorteplaets bracht hem mede dergelyke hulde toe, en bekostigde met lettervrienden die gedenkteekenen. Het Gouvernement gaf zynen eernaem aen eenen dier stoomkoetsslepers of Remorqueurs, die met zoo menigen doorluchtigen belgischen naem pronken, dat de volledige lyst derzelven eene soort van belgisch Pantheon zoude uitmaken.

Willems grafstede op den Sinte-Amandsberg vertoont zich den wandelare reeds uit de verte. Uit drie naest eenstaende zuilen samengesteld, is het hoogsteenvoudig en indrukwekkend.

Tweede afdeeling.

Niet verre van Willems assche rust tegen den muer der halfvervallene Sinte-Amandskerk het gedenkteeken der liefdeherinnering, den dichter Ledeganck door den dank zyner landgenooten gesticht. Willems was de zoon eens landmeters, Ledeganck die eens onderwyzers: beide letterkundigen waren ambtenaren des staets. Eerst vrederechter, vervolgens provinciael schoolopziener, was de Poëzie voor Ledeganck de krans, die op feestelyke dagen het voor-

hoofd des bevoorrechten stervelings verciert, als hy Gode of den vaderlande eene hymne zingt, of, zyn gemoed voor den Schepper uitstortend, hem 't lied des herdenkens of der hoop, als een rein zelfgebed, opoffert.

‘De letterkunde, schreef Ledeganck, is by my niet anders dan eene verpoozing van ernstiger bezigheden; en niet anders mag of moet zy zyn voor al, die jegens maetschappy of gezin dadelyke plichten te vervullen heeft.’

Ledeganck had gelyk: hy gevoelde, dat ook de letterkundige onafhanglykheid eene eerste behoefte voor den vryen mensch is; hy gevoelde, dat dergelyke onafhanglykheid in ons land (gelukkig voor de Belgen) alleen kan bekomen worden door het bezit eens maetschappelyken toestands, die den schryver tot achtbaren burger maekt; zoo dat hy voor allen nood, en dus voor den ellendigen en hatelyken name van broodschryver, veilig zy.

De zoon van Eecloo gaf, toen hy vrederechter was, en terwyl hy eene vertaling des Burgerwetboeks bearbeidde, zynen eersten dichtbundel (1839) uit. Reeds voor 1830 had hy menigmael in pryskampen door Rhetoryken uitgeschreven den lauwer geplukt; onder deze prysverzen onderscheidt men zyn lied op de Linnenmakery in den hem eigenaerdigen trant en toon, vloeiend, schilderachtig en lief. Ook bekwam hy, even als de in 't fransch zingende Dichter Roussel, de eerste kroon uit handen van 't staetsbestuer om zynen lierzang, 's lands onafhankelykheid en de lotbestemming des vaderlands (1834).) Zyn anderen door de natuer met meer stoutheid en kracht bedeeld, Ledeganck, de gemoedelyke Ledeganck verrukt en bekoort u door zyn teeder gevoel. Wanneer hy zynen braven vader, zyner geliefde moeder een laetste liefdeoffer brengt, dan hervindt elk dankbaer kind zyne eigene herinneringen trouw in die zangen, welke zoo aendoenlyk klinken, dat niemand zyne tranen weêrhouden kan, dat de lezer op

aerde reeds het hemelsche voorgevoel des wederziens koestert.

Wie toch herhaelt niet met diepe ontroering de elegie door hem der burgervrouwe toegemurmeld, die hem 't leven schonk, hem zoogde en opvoedde, hem God leerde bidden en 't land beminnen; die niet alleen de beschermengel zyner kindsheid en jeugd, maer ook zyns mannelyken leeftyds was; die zelfs na heur jongst vaerwel hem in 't pad der gerechtigheid bleef ondersteunen, en op de baen des arbeids aenmoedigen, opdat hy, harer waerdig, de kroon des welvolbrachten ambtes en der welbestede kunst zoude mogen winnen!

 
De Schepper wist een heil by elken ramp te stichten:
 
De haegdoorn draegt de roos, de bergrots heeft de bron,
 
De nacht praelt met een kleed van glinsterende lichten,
 
En ieder blad des wouds biedt schaduw voor de zon.
 
De storm, die ceders velt, jaegt misten heen en dampen,
 
De schrikbare Oceaen bergt schatten boven maet,
 
En 't menschdom, samenhang van boosheid en van rampen,
 
Heeft, als een zegening, de moeder tot cieraed.

Doch wy mogen niet verder afschryven: waer zoude zich hier onze pen by bepalen? Alles is voortreffelyk.

Kort voor zyn ontslapen, scheen des Dichters vuer levendiger en hooger dan ooit voor 't vaderland op te vonkelen. Zyne elegie op Brugge is niet zonder lyrische kracht; die zelfde kracht straelde mede goeddeels in zyne uitboezemingen op Gent en Antwerpen uit. Hy titelde dit werk de drie Zustersteden, vaderlansche Trilogie(1).

Ledeganck noemde die steden met dien naem, omdat

deze drie, zyns dunkens, een heilig verbond moesten sluiten, ten einde vlaemsch Belgie in zyne oirspronglyke stamkracht bewaerd bleve: hy meende, dat zonder Vlaenderen en den vlaemschen stamzin Belgie onmogelyk kon blyven bestaen. Het jonge, doch mymerende voorhoofd reeds ten grave gebukt, voor 't laetst de vaderlandsche lier voerend, liet Ledeganck niet onduidelyk allen zonen van 't éen en onverdeelbaer Belgie gevoelen, dat, wanneer by meer dan de helft eens volks (zoo als de Vlamingen uitmaken) de stamnationaliteit gaet verloren, de staetsnationaliteit zelve op den boorde des afgronds staet.

Geen Vlaming, geen Belg, geen dichterlyke jongeling, geen gryze staetsman zelfs, zal de drie Zustersteden in de eenzaemheid der natuer of in de stilte des cabinets lezen en overpeinzen, of zy zullen hem sterk treffen; zy zullen hem den indruk van 't ware en schoone laten. Men zal dus licht begrypen, waerom wy met voorliefde by dezen zwanenzang des bards vertoeven willen.

Ledeganck streelt het nationale gevoel door 't schetsen van de grootheid der oude dagen, doch spaert zynen taelgenooten noch vermaningen noch verwyten. Men gevoelt daerby de waerheid der bybelspreuk: ‘Beter zyn de wonden des vriends dan de bedriegelyke kussen des vyands.’

De dichter erkent met fierheid, dat de nyverheid, de wetenschap, de bouwkunst, vooral de weldadigheid, schitterende peerlen zyn in de kroon der stad Gent: hy erkent, dat daer nog de vlaemsche zeden voortleven; maer er ryst een pynelyke twyfel in zyne borst, die hy niet onderdrukken kan.

 
Gy zyt geen spruit
 
Van 't lauwe Zuid;
 
Gy zyt een kloeke telg van 't blonde, frissche Noorden!
 
En echter, zegt men, gy bemint
 
De zoelte, die de Zuidewind,
 
Gelyk een stiklucht, blaest uit zyn verpestende oorden,
 
En merkt niet, dat zy 't gras van Vlaendrens beemden schroeit,
 
Wanneer ze er aen het zwerk geen donderwolken broeit.
 
 
 
Men zegt, gy mint,
 
Gelyk een kind,
 
Wat Frankryks hoofdstad teelt van wufte grilligheden,
 
Van zingestreel en valsche pracht,
 
Van schynvermaek, en zwier en dragt,
 
Van wulpsche dartelheid en laf verwyfde zeden.
 
Men zegt, gy draegt haer juk als een geliefd cieraed,
 
En deelt den schimplach zelfs waermêe ze uw landaerd smaedt.
 
 
 
Men zegt, dat gy
 
De melody
 
Van eigen spraek miskent, om vreemden na te zingen;
 
Dat gy uw gouden moedertael,
 
Uit leeraerstoel en regterzael,
 
Als ruw en onbeschoft, misdadig, laet verdringen,
 
En dat de dierbre, by de altaren biddend, zwygt,
 
Of slechts nog, ongetooid, ten stoel der waerheid stygt.
 
 
 
O, heeft dit schyn?
 
En kan het zyn
 
Dat men van vryen grond naer uitheemsch juk wil vlieden?
 
Dat men aen andren wetten vraegt,
 
En willig wreemde kluisters draegt,
 
Als men geboren is om zelve te gebieden?
 
Als men op eigen erf eene ongeleende tolk,
 
Eene eigen tael bezit, het kenmerk van een volk?

Een teedere weemoed spreekt uit zyn gedicht op Brugge: in den beginne ontwikkelt hy met stouten penceeltrekken de geschiedenis der brugsche grootheid: hy maelt ons, hoe zyne verbeelding haer aenschouwde, voor hy nog hare vrygevochtene wallen binnen trad: hy herinnert haren vorigen roem in de kruisvaerten gewonnen; hare vorige welvaert, door den handel gesteven, die 't Oost naer heure haven lokte, en haer (met den naem van gulden wereld bestempeld) tot een ander Tyrus maekte; die haer zelfs zulk

eene weelde byzettede, dat een vyandige fransche koningin uitriep, toen zy de pracht door de brugsche vrouwen ontplooid, met een nydig oog aenschouwde: ‘Ik dacht hier alleen vorstin te zyn, en ik zie er wel zes honderd rondom my!’

De dichter vergeet de kunstkleinooden niet, die 't hedendaegsche Brugge van 't oude heeft geërfd. Met opgetogen wellust blyft hy vooral stilstaen by 't herinneren aen die onvergeetbare dagen, waervan Conscience eene breede schildery heeft geschetst in zynen Leeuw van Vlaenderen, een werk, waerin hy de geschiedenis van den Gulden-Sporenslag met den flonkerenden mantel der verbeelding omhing. Ledeganck herinnert aen het eeuwendoorgalmend sein der Vlamingen: Schild en Vriend, dat het doodvonnis werd van elken vreemden onderdrukker (misschien ook wel van elken onvlaemschen Leliaert), toen de voorzichtige deken der weveren, Pieter de Coninck, en de dappere Jan Breydel, de eene de ziel, de andere de arm der vlaemsche bevryding in Brugge werd, en de Klauwaerts met het aloude belgische leeuwenvaendel aen hun hoofd, naer den Groeningsakker deden voortstappen.

Na die warmbezielde herinnering aen een groot, heldhaftig en weelderig bestaen, aen een handel- en kunstryk volk, in den schoot eener enkele stad besloten, maer als een droom vervlogen, roept de propheet onzer eeuw uit:

 
Alleen der dogen stad, verloofde van de baren,
 
Bestond misschien uw weelde en rykdom te evenaren.
 
Dan vondt gy in u zelv' de bron van magt en glans;
 
Dan toondet gy aen de aerd' dat ook uit Vlaendrens beemden
 
Verlichting op kan gaen; dan spraekt gy fier tot vreemden;
 
Dan waert gy groot, o Brugge! - en thans!

Hy heft den sluier dier treurige wonde op; hy wil dat vooral het verlies des gevoels harer zelfstandigheid die stad, als vassale onbelgischer begrippen, tot dien val hebbe ge-

bracht. Maer een strael van hoop daegt hem in die nacht tegen: ‘O, zegt hy, mocht er hier twyfeling geoorloofd wezen! mocht Brugge slechts in doodschynenden sluimer liggen!’

Het eerbewys Stevine toegebracht, wiens genie geheel zyn leven aen wetenschap en tael besteedde, schynt den dichter de blyk te zyn van Brugges verjongd leven en streven naer nieuwe welvaert en nieuwen roem. Het gansche vaderland wordt ter brugsche feestviering uitgenoodigd. Ziet hier het slot diens oproeps:

 
Maer ga dit plegtig hooggety
 
Voor u niet zonder les voorby,
 
U uit den slaep ontwakend Brugge!
 
Zie op het roemryk kroost, dat gy thans viert, terugge,
 
En denk, dat hem zyn vlaemsche en overbasterde aerd
 
Het spoor der glorie heeft gebaend en opgeklaerd!
 
Dat nooit zyn grootsch vernuft by vreemden heeft gebedeld;
 
Dat vlaemsch beschavingslicht het brein hem heeft veredeld
 
En dat op vlaemschen grond geen kunstbron hem ontbrak,
 
Dat steeds voor 't vlaemsche schoon zyne eedle ziel ontblaekte,
 
En dat het nooit de tael der vaderen verzaekte,
 
Zelfs dan als 't tot de wereld sprak!

De derde lierzang is Antwerpen getiteld: hy beschryft vooreerst een dier zondags-achtermiddagen, waerop de bevolking, nadat zy in de kerk des Heeren voor de bezielde meesterstukken der vlaemsche school geknield heeft, met geheele huisgezinnen ten stadspoorten uitwemelt, om na zesdaegschen arbeid in den schoot der natuer te herademen, en genot te putten uit de eeuwig jonge schepping des Heeren.

Vervolgens vertoont ons de dichter, by zilveren maneglans, den Scheldestrooom, bevolkt met eenen wiegelenden bossche van scheepsmasten, uit elken werelddeele met handelschatten toegesneld. Hy huldigt den dichterlyken ge-

nius der Antwerpenaren, 't zy ze de penne, het penceel of den beitel behandelen.

Hierna waegt de dichter eenen uitstap in de tooverwereld der verbeelding. Hy verhaelt, hoe eens in 't oord, waer thans onder zoo vele ontzachlyke kerktorens, die van Appelmans zich 't hoogst verheft, eertyds een enkel arm visschershutteken stond. Hy geeft Antwerpen op als de erfgename van Brugges handel- en kunstpracht, en meldt, hoe dit Antwerpen zich lang manmoedig tegen den spaenschen hertog van Parma te verdedigen en den franschen d'Alençon die haer verraderlyk wilde overrompelen, met echtromeinschen moed af te keeren wist: een moed, waer de nederlandsche Tacitus, de kernachtige geschiedschryver Hooft, eene treffende beschryving van gemaekt heeft.

Ledeganck vergat de Antwerpsche vorsten des penceels niet: hy bootst het uiterlyke beeld des meesters der Vlaemsche school na, en sluit het portret met dezen fiksen trek:

 
Het beeld dier vorsten zweefde
 
Voor my in hellen glans,
 
En 't was my of ik gansch
 
Ontroerd door zulk gezicht, van heilige aendrift beefde!
 
Ik merkte er een in hun getal
 
Met breeden hoed en kloek van stal,
 
Voor wien al de andren zich, als voor een leenheer, bogen.
 
Zyn vonklende aedlaersblik, gevestigd naer den hoogen,
 
Scheen door een stroom van 't licht der heemlen opgeklaerd.
 
Zyn naem? men vraegt geen naem vereeuwigd voor heel de aerd!

Dan, nu roept hem 't hedendaegsche Antwerpen; hy vindt het zyns verledens niet onwaerdig: breede stapelgebouwen, drukke handelbeurs, tempels vol kunstjuweelen, eene yzeren spoorbaen, en ryke dierentuin, ter loffelyke uitspanning nyveriger inwoneren aengelegd, van dat alles vergeet hy niets.

Eindelyk huldigt hy de vaderlansche letterkunde, op 't

voorbeeld der stad Gent in 1834 binnen Antwerpen weder geboren - de vaderlandsche letterkunde, die toen de dichtzwaen Van Ryswyck nog bezat, wien de Schepper, by mindere gemoedelykheid, eene stoutere vlucht had geschonken, dan aen Ledeganck.

Wy kunnen ons tot onzen spyte by den naem Van Ryswycks niet ophouden: alleen zullen wy aenmerken, dat de zegen des vaderlands niet enkel op des dichters assche, maer ingsgelyks op dezes huisgezin blyft berusten. Het vaderland heeft der gemalinne des dichters eene jaerwedde geschonken ter zelver tyd, als het in de weduwe Weustenraed op dezelfde wyze de nagedachtenis des zangers van le Haut-Fourneau et le Remorqueur vereerde.

Onder betrekking van styl, van 't schikken en uitwerken der denkbeelden in het half bespiegelende, half uitboezemende dichtstuk, waer de drie Zustersteden in zyn opgesteld, had Weustenraed veel overeenkomst met Ledeganck, ten minste indien men de voortreffelyke uitvoering zyner gedichten le Haut-Fourneau en le Remorqueur nagaet.

In 't eerste heeft Weustenraed zyne dichterlykheid, zyn vindingvermogen getoond, en tevens bewezen, dat hy 't hoofdbelang zyns onderwerps voor Belgie bevroedde: dit wettigt ten volle de weinig gekende byzonderheden, die wy in het daeraen geeigende hoofdstuk onzes werks, op eene eenigzins uitvoerige wyze, hebben medegedeeld.

In den Remorqueur bezong Weustenraed een der schoonste onderwerpen, die de beschryvende poëzie thans kunne behandelen. Die zang verscheen in 1842, en droeg aen 't hoofd den naem des heeren Ch. Rogier, destyds oud- minister van 't Inwendig en van de Openbare werken, en wel als stichter der belgische spoorwegen.

Wy aerzelen niet er hier eenige strophen van over te nemen: zy toch drukken in dichterlyke bewoording een

denkbeeld uit, dat de levendigste proza onmogelyk met die schilderende kracht kan uit drukken:

 
Au nom des droits sacrés de l'art et du génie,
 
Que d'autres maintenant revendiquent l'honneur
 
D'inscrire, en lettres d'or, au front de leur patrie,
 
Les titres immortels de ton grand inventeur,
 
Nul ne nous ravira la gloire sans partage
 
D'avoir, par nos travaux, hâté le saint moment
 
Où tu vis s'écrouler pour te livrer passage
 
Les derniers préjugés de ce vieux continent.
 
 
 
Aux peuples de l'Europe assis sur nos frontières,
 
Qui nous jetaient souvent un regard de dédain,
 
Nous avons les premiers, enseigné tes mystères,
 
Et tous se sont levés pour nous tendre la main,
 
Et tous sont accourus pour marcher sur nos traces,
 
Pour tresser avec nous la ceinture de fer,
 
Qui, du Nord au Midi, doit relier les races
 
Et par l'esprit et par la chair...
 
 
 
Des plaines de la Flandre aux vallons de la Meuse,
 
Traversés par le rail dans son lit sablonneux,
 
Point de modeste ville ou de cité fameuse
 
Qui n'ait vu, grâce à toi, s'accomplir tous ses voeux,
 
Et n'ait enfin reçu du moderne Messie
 
Qui vint sur le travail fonder la liberté,
 
Le baptême de feu qui ranima sa vie
 
Et doubla sa fécondité.

Wat inboorling ook van vlaemsch Belgie zoude niet de gedachte toejuichen, die dankbare kunstvrienden dezes dichters aengedreven heeft in een der voorgeburchten van Namen, op 't kerkhof te Jambes, Weustenraed een gedenkteeken op te richten?

Het behoort niet tot onze taek om alle de eerenamen op te sommen zoo veler belgische schryveren in beide talen, op wie ons vaderland te rechte fier is. Hun, die verstaen, hoe gelukkig het land is, waer men het talent waerdeert, hun zyn die namen overbekend en dierbaer. Ook de vreemdeling, 't zy hy hunne werken oirspronglyk of in

vertaling leest, betwist aen Belgie den roem niet, dichters, zelfdenkers en geleerden te bezitten.

Men heeft van den adeldom gezeid: Noblesse oblige. Dit zeggen wy, Belgen, mede van een schoon talent: by eene schoone ziel gevoegd, bekomt het vernuft by ons die achting, dien eerbied, welke de maetschappy verschuldigd is aen die bevoorrechte stervelingen. Hunne pen is immers de eerste steun der maetschappy en de bron harer zielveredelende verlichting.

In Belgie ziet men dan ook geenszins dat ongelukkige misbruik van eenen buitengewoonen geest, die de helft zyns levens ter verspreiding van gezonde begrippen wydde, en de andere helft ter verspreiding van allesvernielende gevoelens besteedt. Voor zeker slach van lezers zyn fraeiïngekleede drogredens piquanter dan de loutere waerheid, hoe cierlyk deze anders ook uitgedoscht verschyne. Maer voor 't groote getal der Belgen gaet het gezond verstand steeds boven den esprit, het nuttige boven het verlokkende, en er valt aen te merken, dat de meeste vlaemsche en fransche dagbladen onzes lands, sedert de laetste jaren, geenszins den maetschappelyken geest hebben trachten in den gronde te bederven, gelyk het fransche journalismus zulks heeft bewerkt in den eigenen lande.

Zoo niet alle schryvers, die leermeesters des volks willen worden, de onsterflykheid bereiken, het zelfloon van trouwvolbrachten plicht kan hun niet ontgaen: die kroone dragen zy tot in- tot over het graf mede.

Willems woord: ‘Myn vaderland is voor my niet te klein,’ vindt hier eenen heiligen weêrklank in de harten van onze schryvers en burgers!


Vorige Volgende