Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen

[p. 203]

XX
De Gulden-sporenslag, In drie hoofdstukken verhaeld⁽¹⁾.

Eerste hoofdstuk.
Philippe-le-Bel, meester van Vlaenderen.

Zoo, Belgen, straft gij hem, die 't stout en roekloos waagt,
En met een meerdre magt u fier ten strijde daagt;
Doch wen de Frank u soms zijn zwetserij doet hooren,
Dan wijst gij, dappre teelt, hem op den slag der Sporen.

Oudemans.

De twee roemrykste veldslagen door de Belgen, sedert hunne worsteling tegen de Romeinen geleverd⁽²⁾, zyn

(1) Tot leiddraed in deze verhalen diende ons 't voorname werk des H. Kervyn de Lettenhove: Histoire de Flandre, waeraen 't Staetsbestuer den prys, ingesteld voor 't fransch historiewerk, binnen de vyf laetste jaren verschenen, toekende.

(2) Plaets ontbreekt ons om de geschiedenis der vaderlandsche stryden tegen drie voorname krygselementen gevoerd, uit een te zetten, namelyk: het romeinsche, noormansche en fransche. Het romeinsche viel ons land aen, als onze vaders den gemeenschapsband des Noords nog niet kenden; het noormansche stortte plonderziek op ons, als wy onze krachten tegen Rome hadden beproefd en des ouden roems nog niet vergeten waren; eindelyk daegde het romansche of fransche element, dat, overheerschzuchtig, eeuwen lang in ons het germaensche vreedzame element heeft bestreden.

[p. 204]

ongetwyfeld die van 1302 en 1815, die van den Groeningkouter en van Waterloo. In beide hebben zy den goedendag of de bajonnet doen werken, niet om het staetkundig belang van eenigen vorst te staven, niet om zyn grondgebied uit te breiden, maer om hunne vryheid tegen dwang, om hunne haerdsteden tegen barbaren, om hun volksbestaen tegen onverzoenlyken haet en verdelgingszucht te beschermen.

De stryden en veldslagen, die door onze gansche geschiedenis heen gezaeid zyn en de studie er van zoo lastig maken, wekken over 't algemeen weinig of geen belang op; want zy breken telkens des lezers aendacht af, die liever den gang der vreedzame of woelige volksbeschaving achtereen, onafgebroken zou volgen, dan gedurig van den eenen vorstentwist in den anderen meêgesleept te worden.

Op het slagveld van Groeninge gevoelt men zich fier tot dit in omtrek kleine Belgie te behooren, dat groot is onder alle volkeren, omdat het, met geringe macht, groote dingen heeft durven bestaen. Bezonder diep gevoelt men zulks by den Sporenslag, omdat daer de afstammelingen der Belgen in klein getal voor zich zelven alleen en op zich zelven stonden. De bliksem Gods schynt hun daer reeds ter wrake toevertrouwd te zyn geweest om des franschen Lucifers hoogmoed te verbryzelen.

Als men zulke vlekloosschoone daden aen de kinderen dier dapperen verhaelt, daden, waervoor Griekenlands en Romes grootheid verbleekt, dan is men te sterker doordrongen van al de zwakheid zyner voordracht; maer men weet tevens, dat die daden, bloot en naer waerheid voorgedragen, belangryk genoeg zyn om levendig belang in te boezemen.

Guido van Dampierre, Vlaenderens XXI^ste graef, wien men van geene bekrompene inzichten, uit geldzucht ontsproten, kan vrypleiten, was vader van een aental kinderen.

[p. 205]

Onder deze had de graef eene lieve dochter, die voor hem al de zorgen aen staetkundige bemoeienissen verbonden, wist te verpoozen. Philippe-le-bel, de fransche koning, had dit kind zyns leenmans op de doopvonte gehouden, en haer den name van Philippine geschonken, opdat zy zich haers doopvaders herinneren zoude.

Edward de I^ste, koning van Engeland, deed ze voor zynen eenigen zone, den prince van Wallis, ten huwelyk vragen, en bekwam hare hand ter tyde, als eene hevige tweedracht tusschen beide die vorsten uitgebroken was. Aenvanglyk was Philips dien sedert lang ontworpenen huwelyke niet ongenegen geweest; thans kon hy niet verkroppen, dat Edward door dien echt graef Guido, met zyn groot en machtig geslacht ging aenwinnen, en dat deze, zyn leenman, zyne aen 't fransche hof opgevoede dochter, buiten eeniger kennisgeving aen 't zelve, den gezworenen vyande der fransche kroon wilde uithuwelyken. Ook stookte de koningin, door de Vlamingen de booze Joanna genoemd, dit misnoegen geweldig aen, dat allengs tot blakenden wrevel oversloeg. Philips wist echter dit wangevoel te verbergen, en liet eerst dan zyne ongenegenheid jegens dien echt doorbreken, als er spraek was er de overeenkomsten van vast te stellen. Zulks geschiedde te Lier op den 31 augustus 1294. Spoedig was de koning deswege verwittigd en de graef werd naer Parys ontboden.

Van twee zyner zonen, Guido en Jan, vergezeld, genaekt hy nederig den vorst, om dien de aenstaende echtverbintenis aen te melden; maer deze voer hem driftig te gemoet, dat hy, buiten zyner wete, een verbond met zynen vyand had gesloten, en uit dien hoofde, als des verraeds schuldig, daer te verblyven had. En om die beschuldiging te staven, toonde hy eenen brief, door hem nopens dit verbond aen den engelschen vorst geschreven; maer Guido beweerde, dat brief en zegel valsch waren.

[p. 206]

Reeds zes maenden had deze, met beide zyne zonen, in de gevangenisse des Louvers doorgebracht, gedurende welke de trouwlooze leenheer zich meer dan éene willekeurigheid in Vlaenderen had aengematigd. Eindelyk op verzoek der vlaemsche baroenen, ondersteund door paus Bonifacius den VIII^sten en graef Amedeus van Savoyen, toonde de koning zich genegen om zyne drie gevangenen op vryen voet te stellen. Robert, des graven oudste zoon, had reeds, in eene plechtige vergadering moeten waerborgen, dat zyn vader nooit of nimmer een verbond met Engeland sluiten zoude; doch dit was niet genoeg: voor laetste besprek werd den grave 't gebod opgedrongen zich door zyne dochter Philippine, als gyzelinge, te doen vervangen. Deze jonge en schoone princesse aerzelde niet de boeien haers vaders te komen ontsluiten. Heilig voorbeeld van kinderliefde, dat tot tranen toe ontroert, als men nagaet, waeraen zich die onschuldige maegd wetens en willens blootstelde!

De vader was, met den toorn in 't hart, naer Vlaenderen gekeerd, maer zag zich verplicht dien te verbergen. Philips kende de geldzucht des graven, en wist, wat onmin des landzaets hem die zucht vroeger, by daeruit ontstane twisten en al of niet toegestane privilegiën, had berokkend: zyne staetkunst wilde daer party van trekken. Hy zoude op den lande des graven, met dezes toestemming, een vyftigste deel aller roerende en onroerende goederen lichten, waervan Guido de helft zoude ontfangen. Deze viel in den strik; en Philips wist die geldinning zoodanig te beleiden, dat hy er al 't voordeel en de graef al den haet van inoogste: eene rechte vossenstreek!

Vroeger, gedurende Guidos opsluiting, had de koning, als beschermheer, Valencyn door zyne wapenknechten doen bezetten. Thans, om eenen dienst, hem door den graef van Henegouwen, Jan van Avesnes, bewezen, te erkennen, poogde Philips die stad in Jans handen te doen stellen, en leide te

[p. 207]

dien einde den inwoneren de rechten van 't huis van Avesnes tegen Guido voor oogen; en volgens afspraek, verwittigde hy ze twee maend te voren, dat zy naer eenen anderen beschermheer hadden uit te zien; maer 't magistraet van Valencyn verklaerde in 't openbaer, dat men alleen den graef van Vlaenderen als wettelyken meester wilde herkennen. Vruchteloos beval de koning aen den graef zyne ridders uit Valencyn te doen trekken: deze wendde zyne erfelyke rechten voor, onlangs nog door de vrye keus der burgeren bekrachtigd. Alsdan sprak de koning den aenslag van Vlaenderen uit, en dagvaerdde den graef om te Parys te verschynen. Ten tyde dat deze 't land begaf, had er zyn gezag reeds zeer veel geleden. Ook klaegden Gent en Brugge hem, voor 's konings raed verschynende, wegens verscheidene grieven aen, wier herstelling zy invorderden. Guido zag zich daertoe veroordeelen, en tevens den plicht opleggen voor den koning te buigen. Door 't overgeven eens handschoens, moest hy in diens hand 't bezit der steden Brugge, Gent, Ypere, Ryssel en Douay stellen. Deze hem hierop genade willende schenken, trok de hand van gansch Vlaenderen, uitgezonderd van Gent, af, maer wilde, dat in elke dier vyf steden iemand door hem zou aengesteld worden, gelast met hem den handel en wandel des graven over te brieven.

De smaed dier stelling onder waekzaemheid was groot, en Guidos vernedering tot de uiterste palen gedreven. Ook werd, reeds op het einde van 1296, het uitbarsten van volle oneenigheid meer en meer bedreigend; en de oorlog scheen 't laetste redmiddel voor den afgetergden Guido. Twee jaer lang had de graef, en vooral de vader geleden; twee jaer lang had hy de weêrkomst zyner dochter gedroomd, maer Philips had eindelyk het masker geheel en al opgelicht. En kon zulk een cipier van Philippine niet haer beul worden?

[p. 208]

Engelands koning deelde zoo niet in den rouw, dan toch in de schande uit die gevangenis ontstaen. Men onderhandelde in Vlaenderen met Edwards afgezant wegens het sluiten eens aenvallenden verbonds. Dien ten gevolge riep men alle bondgenooten te Geeraertsberge te samen. Buiten den koning van Engeland en den graef van Vlaenderen, kwamen daer de koning der Romeinen, de hertog van Baar en die van Julik. De oorlog tegen Frankryk werd besloten. Onmiddelyk hierop deed Philips zyne pairs vereenigen, welke beslisten, dat men, des noods ook by lyfdwang, den oproerigen leenman dagvaerden zou. De gerechtsdienaers daer mede belast, snellen naer 't aloude slot van Wynendale, waer zy den graef van zyne kinderen en vele voorname persoonen omringd vinden: zy groeten hem op den oogenblik, dat hy, na de misse, uit zyne kapelle treedt, lezen hunnen last voor, bevelen den grave, zich binnen veertien dagen, als gevangene, aen te bieden; ja, willen de hand aen den gryzaerd slaen. Robert en zyn broeder, daer by tegenwoordig, bereiden zich om wraek over dien hoon te nemen, maer Guido spreekt: ‘Heeren, wat wilt gy van die arme dienaren, die, hunnen heere getrouw, zyn bevel volbrengen; niet aen dezen moet gy uw bloed koelen; maer, als gy in 't opene veld komen en er diegenen ontmoeten zult, welke zulks den koning aengeraden hebben, aen dezen zult gy 't verhalen.’

Die nieuwe hoon verhaeste het sluiten eens verbonds van Guido met Edward. Deze vorst beloofde daerby een leger naer Vlaenderen te zenden, en zoo lange de oorlog zou duren, eene jaerlyksche rente van zestig duizend ponden tournois te betalen, terwyl hy den vlaemschen handelaren op alle zeeën, die den Adourstroom⁽¹⁾ van de Teemse afscheiden, de uitgebreidste voorrechten vergunde. Drie

(1) Rivier van Vrankryk, die in de Pyreneën ontspringt.

[p. 209]

vlaemsche ridders bezwoeren te Walfinghem⁽²⁾ het verbond, en Edward de I^ste belastte den bisschop van Coventry en den hertog Amedeus van Savoyen het door de goede steden van Vlaenderen te doen bekrachtigen.

En nu had Guido geenen anderen plicht meer te vervullen, dan zynen leenheere de uitdaging voor rechtsweigering toe te richten. Dien last namen de abten van Gembloux en Floreffe op zich. By den uitdagingsbrief was een betoogschrift der grieven gevoegd. Dit allerjongste beroep des ongelukkigen graven en vaders werd in eene plechtige vergadering verstooten, die door twee hertogen, twee kardinalen en achttien bisschoppen voorgezeten was. Op 23 january 1296 (oude styl) zond de koning den grave twee bisschoppen toe, om met hem nopens de boodschap, den voormelden abten toevertrouwd, te handelen: zy waren dragers van nieuwe privilegiën, door den koning aen Brugge, dat hy aen zyne belangens snoeren wilde, geschonken. Guido hield zich aen den toegezondenen brief, en verwierp het hem gedane voorstel om 't beslissen over zyne grieven aen 't oordeel der pairs, 's konings hof uitmakende, te onderwerpen. Drie dagen te voren, had hy in de kerke van Sinte-Donaes te Brugge eene wydloopige verklaring dier grieven doen voorlezen, en zich onder de pauselyke bescherming gesteld, in de hope van aen 't interdict, Vlaenderen bedreigend, te ontsnappen: dan, weldra verneemt hy, dat de aertsbisschop van Rheims en de bisschop van Senlis de bulle van Honorius den III^den tegen hem uitgevoerd hadden. Om dit te verlammen, dragen Guidos gezanten naer Bonifacius den VIII^sten een verzoekschrift door alle abten, proosten en dekens van Vlaenderen geteekend. Men was tot in mei des jaers 1297 gekomen: nooit had Vlaenderen zich in grooter gevaer bevonden; nooit was dit zoo dikwyls

(2) Engelsch vlek, groot Norfolk.

[p. 210]

bedreigde en verloste land zynen afgronde dichter genaderd. Philips de Schoone verzamelde rondom de oriflamme (de standaerd der oude fransche koningen) niet min dan zestig duizend man, by welken graef Jan van Henegouwen zich met vyftien honderd wapenknechten zou voegen.

De vlaemsche graef, wien enkele duitsche ridders toegetreden waren, rekende op Engeland: doch het verbond door Edward gesloten, wekte onder zyn volk, uit hoofde der daeruit spruitende zware lasten, weinig genegenheid op. De edele baroenen en gemeenten waren er beide even sterk tegen ingenomen, en beweerden, dat de vorst beter zynen tyd en zyn geld aen 't bedwingen der muitende Schotten zoude besteed hebben. Edward zelf rekende op hulp van wege den duitschen keizer Adolph, maer dezen ook trok de fransche monarch door zyn goud van dit bondgenootschap af. Dien ten gevolge bleef Vlaenderen tegen zulken sluwen en machtigen koning geheel alleen staen. De ongelukkige graef bezat voor dus verre niemand tot verdedigers buiten zyne zonen, de broeders van Philippine. Men wachtte, met altyd meer gespannen hope, de hulp der Engelschen af, maer vruchteloos. Wel had zich Edward op weg naer Vlaenderen begeven, en was zelfs dicht tot onzen strande genaderd, maer onverzettelyk bleef de tegenstand zyns volks voortduren.

De Franschen de kans schoon ziende, verkeken ze niet: zy hadden weldra West-Vlaenderen aengetast, en allerlei verwoestingen aengericht. De slag van Bulscamp (1297) was hun gunstig geweest, ten gevolge des verraeds eeniger Vlamingen, die, van Philips omgekocht, tot den vyand overgeloopen waren. Aen den Leliekoning met lyf en ziel verkleefd, werden zy met den name van Leliaerts gebrandmerkt; de Liebaerts of Klauwaerts, hunne tegenparty, ontleenden den laetsten naem, waer zy meest onder bekend stonden, van den klauw des vlaemschen leeuwen. In den voormelden

[p. 211]

slag had de jonge Willem van Julik, des graven kleinzoon, zich gedwongen gezien zynen degen over te geven in de handen des franschen veldheeren Robert van Artois: deze hardvochtige krygsman had zynen gesneuvelden zoon op de Vlamingen te wreken. Hy liet den jeugdigen held in ketenen slaen, en op eene kar, aen allerlei smaed blootgesteld, van stad tot stad voortslepen, tot de dood den vaderlandschen martelare ruste schonk. Robert liet, ter zelfde wraekverkoeling, de naeste vlaemsche stad Veurne in brand steken, en puttede (als een andere Nero) vermaek uit dit schriktafereel.

Na dien zegeprael zag Robert van Bethunen, wien men binnen Ryssel omcingeld had, zich verplicht met den overwinnaer een verdrag te sluiten (31 augustus). Robert, met zyne edelmannen, zoude zich naer Gent begeven, en er werd den inwoneren van Ryssel vry lyfsbehoud toegezegd.

Maer, zie! er daegde eene star van hoop aen de zwarte kim: eindelyk zou de hulp van Engeland, waer Guido zoo naer reikhalsde, niet langer een schoone droom zyn. Edward kwam met twintig duizend man over, en begaf zich naer Gent tot Robert van Bethunen. De Franschen hadden hunne goede fortuin, te Bulscamp begonnen, met aenhoudendheid voortgezet, in zoo verre, dat de meer beroepene graef van Valois en Karel de Nesle de stadsleutels uit de handen van 't brugsche magistraet hadden weten te krygen. Naer mate de zege de lelievaen meer begunstigde, verflauwde de iever van Edwards bontgenooten dagelyks meer, en wel zoodanig, dat die vorst goedvond met den vyand eenen wapenstilstand tot 1^sten december te sluiten. Dit gebeurde tegen den raed des vlaemschen graven, die hem deed gevoelen, dat de voorhanden zynde winterregen het fransche leger weldra goeddeels tot heenwyken zoude dwingen. Die, voor Vlaenderen deshalve ongunstige wapenstilstand werd in de abtdy van Groeninge, by Kortryk,

[p. 212]

tot in february verlengd. Doch de arglistige Philips had een voor hem niet nieuw middel uitgedacht om Edward zyn gegeven woord te doen breken; hy won namelyk door zyn gewoon verleidingsmiddel den aertsbisschop van Dublyn in zyn belang; deze prelaet, welke veel invloed uitoefende, bewoog Edward, zich tegen de invallen der Schotten te verzetten; dan, 't daeruit te volgene vertrek maekte de rekening niet der wallische schutters. Wat het ook kostte, zy wilden voor wat hun van wege den vyand ontsnapte, eene vergoeding van den kant hunner herbergzame vrienden: die ondankbaren besloten dus de bondgenootschappelyke stede uit te plunderen. Ten einde daer eene, met hunne inzichten strookende, verwarring te stichten, staken zy die langs de vier hoeken in brand; doch de Gentenaer ontdekte 't helsche verraed, liep de vlammen blusschen, en vloog hierna tot de brandstichters. Verschrikkelyk! twee dagen lang duerde de worsteling. Ter nauwer noode ontsnapte Edward zelf aen de straf des verontwaerdigden volks, en hy had het den nederigen smeekingen des graven te danken, dat hy, vry en vrank, Gent mocht verlaten.

Rome, dat nog altyd te samen het kruis en het zwaerd voerde, gehoorzaemde destyds aen Bonifacius den VIII^e.

Deze paus, welken de fransche vorst, om eenige van hem erlangde gunsten te erkennen tot beslisser had willen nemen in de geschillen tusschen Engeland en Frankryk, werd ook door Edward als rechter aenvaerd tusschen hem en Philips.

Wat volgde hieruit? Dat Philips Edwards vriend werd, en den wapenstilstand natuerlyk dagelyks minder eerbiedigde. Guido zag wel, dat de zaken van Vlaenderen te Rome beslist werden. Hy zond deshalve zynen zoon Willem naer zynen vry wankelenden bondgenoot, en smeekte dien by brieve, in name zyns gryzen hairs, in name van Philippine, in name van alwat eerbiedwaerdig en heilig is, zyne eer, zyn

[p. 213]

vermogen, zyne vaderhoop niet langer in de handen zyns aertsvyands te laten, die zyn verderf gezworen had. De gryzaerd ontfing een hoofsch onbeduidend antwoord. En dit verwondere ons niet te zeer: aengezet door de koningin, de bekende doodvyandinne van Vlaenderen, had Philippe-le-Bel, o gruwel! het reeds zoo verre gebracht, dat zyne dochter Isabella de geboeide dochter des Graven vervangen zou. Voorwaer, het harte bloedt nog na zesdehalver eeuw, als men den wanhopigen vader in eenen brief hoort uitroepen: ‘In der daed, de Paus, de stedehouder Gods op der aerde en de beschermer der vrede, is niet gelyk hy moet wezen!’ Doch die rechter, welke drie kroonen op zyn hoofd droeg, kon misschien nog verbeden worden. In die onzekere hoop begeven zich Robert van Bethunen en zyn broeder Jan van Namen naer Rome. In 't gedenkschrift den Pause aengeboden, komt de volgende zinsnede voor: ‘H. Vader, uw zeer toegedane zoon, de graef van Vlaenderen, bedroeft zich en zal zich deswege meer en meer te bedroeven hebben, dat de echt zyner dochter met den zoon des konings van Engeland, schoon door de plechtigste eeden gewaerborgd, niet tot stand komt: want het was voor hem eene hoogstbelangryke zake, dien prins tot schoonzoon te mogen bezitten en te verhopen, dat, als zyne dochter koninginne zou wezen, nauwe banden van verwantschap en vriendschap hem aen eenen machtigen vorst zouden vastsnoeren; 't was ook voor zyne onderdanen eene hoogstbelangryke zaek, des vredes en der eendracht tusschen Engeland en Vlaenderen zeker te wezen, wier betrekkingen zoo menigmael tot groot nadeel van persoonlyke belangens afgebroken werden: immers zyn die landen naburig: zy plegen al van ouds in handelsbetrekkingen te zyn door 't overvoeren der engelsche wol en der vlaemsche lakens, by ontelbaer andere voorwerpen in beide landen te vinden.’ Ook deze stap van Guido bleef zonder vrucht. De

[p. 214]

Paus verbrak het verbond tusschen Edward en Guido gesloten. De bulle daerover loopende, behandelde den graef niet alleen zeer hard en dreef hem aen, het hoofd voor Philips te buigen; maer trachtte ook in Roberts harte de laetste vonk van moed tot wederstand uit te dooven.

Wy hebben reeds gezeid, dat de wapenstilstand voor de Franschen geen beletsel was om gedurige poogingen te doen ter uitbreiding hunner bezittingen in Vlaenderen. Karel van Valois liet niet na Brugge, zyne bestendige verblyfplaets, van nieuwe versterkingen te voorzien, en door Philips de privilegiën der Bruggelingen, die hem niet al te genegen schenen, te doen bevestigen.

Dan, spoedig moest de twist tusschen den staetkundigen hoogmoed van Parys en Rome uitbreken. Philips, de geldgier, loerde op de rykdommen der geestelyken: hierby kwam tusschen hem en den Paus een geschil over het keizerryk van Duitschland. Zulks liet Guido weder hopen, en zyne gezanten vertrokken andermael naer Rome. Het tooneel is veranderd. Romes Vorst, de vader der christenheid, heeft zyne waerde hernomen; het kruis overheerscht den staf, en Bonifacius is de stedehouder van den Heiland der wereld!

Het groote Jubilé viel te Rome met den jare 1300 in. De mogendheden, tegen welke de Paus zich verzet had, Vrankryk, Engeland, Duitschland, konden niet beletten, dat een stroom pelgrims de heilige Stad bezocht: ook bleek het allen by die gelegenheid, dat het zwaerd voor het kruis moest onderdoen. Philips bleef nogtans onverzettelyk en hield vast aen zyne gedachte, dat het goud de God der wereld is. Hy bleef, niet tegenstaende Rome het vredeverdrag verlengd had (1^sten december 1299), het recht en de macht des Pausen braveren. By al die wisselvalligheden moest Guido eenen grooten troost in de liefde zyner kinderen vinden: even als vroeger Philippine, was Robert van Bethunen tot de laetste opoffering voor Vlaenderen en de zynen

[p. 215]

gereed. Schoon hy zyn beste vermogen in de versterkingen der steden, zynen vader getrouw, had uitgeput, aerzelde hy geenen oogenblik den vlaemschen afgezanten binnen Rome het laetste geld, waer hy over beschikken kon, te doen geworden, om aldus de zaekbeslissing te bespoedigen.

Het werd hoog tyd: den 6^den january 1300 zoude de tweejarige wapenstilstand ten einde loopen. De graef van Valois overwon Douay, belegerde Damme, en den 8^sten mei daerop volgende zag hy, binnen Aerdenburg, zich door 't gentsche magistraet de sleutels der stad aenbieden. Vlaenderens graef door arbeidszorgen, rampen en ouderdom afgetobt, bewoonde sedert eenigen tyd het slot van Rupelmonde. Buiten de gevangenis zyner Philippine, was er nieuwe stof tot leed by al zyne beproevingen gekomen: zyn hart was in zyne dierbaerste betrekkingen gewond; zyne getrouwste vrienden, ja, zelfs zyn kleinzoon de hertog van Braband hadden hem, met de fortuin, den nek toegekeerd. Reeds sedert de voorgaende- maend november was de gravenstaf zyner machtelooze hand ontzonken, en in die van den mannelyken Robert van Bethunen overgegaen.

Doch wee den overweldiger, wee den overwinnaer, die den vlaemschen leeuw veracht!

In aller volken harten

Ontgloeit de drift om dwang en nood te tarten,
Ontsteekt en blaekt een onbekende gloed,
Die ieders borst doet vonkelen van moed;
Als waer' de geest van eenig hooger wezen
Den boezems der verdrukten ingerezen;
Als drong op eens eene ongeziene hand
De volkren saem voor regt en vaderland.

Van Ryswyck, de Dood van generael Van Merleen op 't slagveld van Waterloo.

[p. 216]

Tweede hoofdstuk.
De Goede Vrydag van Brugge.

De list trekt langs bedekte wegen
Van 't mommende verraed verzeld,
In slangenbogt de burgpoort tegen,
Gevolgd van oproer en geweld.
De hel is in heur hart gerezen,
De hemel lacht in 't veinzend wezen.
Houdt, wachters, by de burgpoort stand!
Uw bliksem plett' die vreeslyke euvelen;
U wacht de dood! 't is grootsch te sneuvelen
Voor God, voor de eer en 't vaderland.

Helmers.

Schoon den state als afgestorven, besloot Guido zich eenen laetsten voetstap te getroosten. Hy begaf zich met zynen zoon om den vrede af te smeeken naer Aerdenburg tot Karel van Valois, den broeder des franschen konings, welke door den graef heel anders dan Philippe-le-Bel beoordeeld werd. Hierin kon Guido zich bedriegen, 't is waer; doch gaerne gelooven wy, dat Karel van Valois ter goeder trouwe den gryzaerd aengeraden heeft zich op genade des konings over te geven, daer by voegende, dat, zoo die voetstap mislukte, hy, veldheer, Guidos weêrkomst in Vlaenderen waerborgde. Zeker, was Guido noch zyner vroegere aen- en ophouding, noch der immer voortdurende marteling zyner dochter vergeten; maer nood breekt wet, zoo men zegt: hy steunde vooral op 't hem door den veldheer gegevene ridderwoord. Niet alleen zyne beide zonen, maer een vyftigtal vlaemsche edelmannen waren bereid hem te volgen. Waerlyk, eene voorbeeldige trouw, wel waerd, dat de geschiedenis hunne namen hebbe opgeteekend: onder dezen bepalen wy ons tot die van Zeger den

[p. 217]

Cortrazyn, Thomas en Ywein van Vaernewyk en Wille Wenemaer, als ridders, die de geschiedenis ook voor andere gloriedaden verheven heeft.

Als de gryze Guido binnen Parys den hove naderde, ontdekte hy de koninginne, die in eene der vensteren van 't paleis liggende, uit hare hoogte met hoonend gelaet op zyne vernedering afzag. Met nedergeslagenen oogen trad hy, zonder ze te groeten, stil voort; maer Willem van Vlaenderen, aen eene dochter van Raoul de Nesles gehuwd, ontblootte zich het hoofd. Aen den trap des paleizes gekomen, stegen zy van hunne paerden af, en gaven zich, den koninge genaderd, aen zyne genade over. Karel van Valois wilde er eenige woorden byvoegen, maer Philips hem in de rede vallende: ‘Ik wil met u geenen vrede hebben, riep hy den grave tegen: heeft myn broeder zich jegens u verbonden, hy deed zulks zonder het minste recht.’ Hierop beval hy niet alleen den gryzaerd, maer zyne zonen, maer al de hem vergezellende edelmannen aen te houden. Ten verblyve ontfing Guido eenen sterken toren van Compiègne. Robert van Bethunen werd te Chignon opgesloten, anderen in andere sterke steden en sloten. Wel is waer, dat het eenigen lukte den boezem der cipieren te vermurwen; doch de min begunstigden zagen zich wreedaerdig den pynelyksten ontbeeringen des levens blootgesteld, of zelfs baldadiger wyze bejegend.

Middelerwyle bleef Raoul de Nesle, wier dochter, zoo wy zagen, de huisvrouwe van Willem van Vlaenderen was, als bestuerder over dit land aengesteld: deze rechtschapene man maekte geen misbruik zyner macht jegens de provincie, door Frankryk met den name van ‘nieuwaenwonnen land’ bestempeld. Ja, dit land, waerop de doortrapte koning, zoo lange met gierigen oogen geloerd had, was dan zyn! Levendig verlangde hy thans dit te bezoeken, en in oogenschouw te nemen. Hy zou tevens in persoon de

[p. 218]

Vlamingen, die van ouds by de fransche vorsten voor onbuigbare nekken te boeke stonden, eens nauwkeurig polsen, en vernemen wat zy thans in 't schild voerden. Reeds was men 1301 ingetreden, toen dit landbezoek plaets greep. De booze Joanna en de hertog van Saint-Pol, Jacob van Châtillon, zulker meesteresse wel waerdig, vergezelden hem op die zegepralende reis. Die Châtillon was de man harer keuze om den te zwakken gouverneur te vervangen, en, des noods, den Vlaming voor altyd den moed tot op- en tegenstand te ontnemen.

Philips ontdekte al spoedig met spytigen ooge, dat de Gentenaers, boven allen van ouds in 't fransche hof als een woelig en muitziek volksken aengeteekend, op verre na geene Leliaerts waren. Het ging zelfs zoo verre, dat velen hunner, door eene verschillende kleederdracht de verscheidenheid hunner staetkundige gevoelens scherp afteekenden. De goede koning deed, zoo als de Vlamingen zeggen, water in zynen wyn; en om die eigenzinnigen wat te verleliaerden, schafte hy, op 't eerste verzoek, de lasten af, die het magistraet op het bier had gesteld.

Van daer trok hy naer Brugge: die stad noemde men in die dagen nog de gouden wereld. Het magistraet, dat den koninge zyn hof wilde maken, had by die intrede van nieuwen aert geene kosten ontzien: de straten waren in bloemtuinen verkeerd, de huizen met allerkostelykste tapyten behangen; doch in die uitgezochte pracht blonken uitgedoschte, van juweelen omschitterde vrouwen bovenal uit. Ook dit kon den nydigen blikke Joanna's niet ontgaen. ‘Ik dacht hier alleen koninginne te zyn,’ riep zy uit, ‘en ik zie er ten minste zes honderd rondom my.’ Het magistraet had den inwoneren ten strengste verboden, om gelyk het woelige gentsche volksken, den koninge de allerminste klachte voor te dragen. De ontfangst was zeer hoofsch, dat is, zeer prachtig, maer tevens zeer koud. Niets

[p. 219]

kon ze bezielen, zelfs niet eens de schoonste tornoisen of ridderspelen, die zoo bezonder in den smaek des tydstips vielen. Het volk zag daer niets anders in, dan een fyngesponnen middeltjen om zyn recht tot klagen en vragen gedurende eenige stonden te verschalken en af te leiden. Het volk zweeg en bleef zwygen. Maer nauwelyks was Philips vertrokken, of 't magistraet vond reeds tegenstand omtrent zyne vraeg, strekkende om een deel dier hooge feestkosten op 't volk te doen drukken. Men nam vergoeding voor vroeger gedwongen zwygen door een luid gemor, dat, even als een verre donder, eerlang onweêr en opstand voorspelde.

En 't ontbrak Brugge aen geene mannen om eenen opstand te bestieren. Twee vooral, Pieter de Coninck en Jan Breydel, schenen daertoe geschikt. De eerste oefende van zelfs, als deken van 't voorname weversambacht grooten invloed uit: hy was eenoogig, klein van gestalte, van nederige afkomst en geringe fortuin, reeds bejaerd, maer in 't vlaemsch (de eenige tael, welker hy machtig was) met natuerlyke welsprekendheid begaefd, en een man van diepen doorzichte. Zyn min gunstig uiterlyke zelf, dat hem niet boven 't gemeen verhief, maekte hem misschien der gemeente des te aengenamer. Jan Breydel daer en tegen, was kloek als een forschgespierde germaen; hy was geen slachter, zoo als men 't den Franschen heeft nagepraet, maer een welgesteld ossenkoopman, een destyds geacht en aenzienlyk bedryf. Hy was de arm, en Pieter de Coninck het hoofd des aenwassenden opstands. Ook verzettede de werkdadige Breydel zich het eerst, met vyf en twintig dekens der ambachten, tegen des magistraets gezegden eisch.

Breydel en zyn voorname medehelper worden in hechtenis genomen; maer 't gramme volk, dat aldus zyne twee hoofdpilaren zag wegstorten, rottede zamen, sloeg de kerkerdeur in, en stelde beide op vrye voeten. De nieuwe gouverneur, die den koning naer Bethune gevolgd was,

[p. 220]

verneemt aldaer dien aenslag, en besluit, zich met vliegender haest, naer Brugge te begeven. Na ryp beraden, wilde hy liever met verraed dan met geweld in de stad dringen, die thans door de Franschen zelven versterkt was. Dit zou gemakkelyk vallen. Het hem genegene magistraet, met den heere Van Ghistel, zoude Châtillon door eenen klokslag verwittigen, dat zyne macht de poort, welke hem vryen doortocht moest bieden, buiten alle gevaer bezet hield (23 july 1301).

Reeds had de onrustige gemeente allerlei werk gestaekt: zy wist wel, wat genade zy van Philips wraekgezante te verhopen had, en hield een oog in 't zeil op alle bewegingen van 't magistraet. Nauwelyks weêrgalmt de afgesprokene klokslag, of men vliegt te wapen, stormt ter poorte toe, doet de verraders terug deinzen, op de burg vluchten, dringt weldra die sterke schuilplaets binnen, verslaet een deel hunner, en werpt een ander deel in denzelfden kerker, waer het volk onlangs zyne leidsmannen uit ontrukt had.

Spoedig zag de gouverneur, rond Brugge op den loer liggende, zyne krachten aengroeien, daer de graef Saint-Pol hem zyne wapenknechten toevoerde; doch wyze mannen voorkwamen eene vreeselyke botsing. Er werd vastgesteld, dat alle Bruggelingen, die aen den oproer erkenden deel genomen te hebben, buiten 's lands zouden trekken. Deshalve verliet Pieter de Coninck met al de zynen ten spoedigste de stad. Nu scheen de geweldige Châtillon schoon spel gekregen te hebben, doch hy wist zynen gevaerlyken toestand te beseffen. Trouwens, zyn eerste werk was, de versterkingen door de Franschen opgericht te doen slechten. Hierna verklaerde hy, dat de burgers of poorters, zoo men die noemde, al hunne privilegiën verbeurd hadden. Wel is waer, dat zy veel verhoopten van den voetstap daertegen by den koning gedaen, maer deze, zoo men

[p. 221]

licht begrypt, zou slechts hunnen hoon vermeerderen.

De vorstelyke huichelaer, die vroeger den Bruggelingen zulk een hoofsch gelaet had getoond, werd woedend, toen hy den brugschen opstand vernam. Maer op 't oogenblik, dat hy de Vlamingen in den afgrond der vernedering dacht te stooten, wachtte hem zelven diepe vernedering. De bisschop van Pamiers, Bernard de Saisset, kwam hem namens Bonifacius eene bulle aenbieden, die den franschen koning, als Romes geestelyke onderhoorige, twee lasten opleide: namelyk de ongeloovigen in 't Oosten te gaen bestryden, en Guido met zyne zonen in vryheid te stellen. Philips, die voor zynen vorstelyken vyand, als stadhouder der kerk zou moeten bukken, werd razend, en de zynen niet minder. De graef van Artois rukte de bulle uit de handen des bisschops, om ze, als een dolle hond, met zyne tanden te verscheuren. Men vreesde niet, ze openlyk te doen verbranden (11 febr. 1301), en, ten gevolge eener vergadering, door Pieter Flotte zaemgeroepen, verklaerde men Paus Bonifacius de VIII^en, als ketter, van den pauslyken troon vervallen.

De uit den Louvre weêrgekeerde gezanten vertelden, hoe onbeschoft de moedige bisschop was aenvaerd geworden; hetgeen de Bruggelingen niet weinig verbitterde, te meer, daer zy hunne thans volslagene vyanden bezig zagen om niet alleen te Cortryk en te Ryssel, maer zelfs in hunne eigene stad een sterk kasteel te bouwen. De tegenstand ging aen 't gisten. Jan van Namen, zyn broeder Guido en hunne neef Willem van Julik, lieten de gelegenheid niet ontsnappen om naer middelen uit te kyken, die hen in 't heerlyke bezit hunner vaderen konden herstellen. Pieter de Coninck steunde reeds genoeg op de genegenheid, die hem de neeringen toedroegen, om zich stoutweg binnen Brugge te vertoonen, zonder dat de balliu des konings hem dorst verontrusten. De doorziende deken verneemt pas,

[p. 222]

dat Philips de verbeurtverklaring der Brugsche privilegiën bekrachtigd heeft, of hy stapt ter plaetse, waer men aen 't op te trekken kasteel bouwde, gebiedt de putten te vullen en ziet door de werklieden zyn bevel nakomen. Deze daed en haer gevolg verschrikten zoodanig den balliu en stadsschepenen, dat zy, veiligheidshalven, geraedzaem vonden 't hazepad te kiezen.

Brugge had verklaerd vry te willen zyn. De eens ontstokene vryheidsvlam liep bliksemsnel heel Vlaenderen door. Gent zelf, dat vroeger met kracht van eigenwille, die het steeds bezeten heeft, de belangen des konings tegen die des graven ondersteund had, Gent begon te wankelen. Châtillon door hoogmoed verdwaesd, door dwangzucht verblind, was onvoorzichtig genoeg, om de imposten van den koning zelven afgeschaft, te willen herstellen; en wel onder 't zelfde voorwendsel, dat te Brugge zoo veel misnoegen en tegenstreving verwekt had: namelyk de bekostiging der feesten voor's konings ontfangst. Onbegrypelyk! de les den Franschen reeds te Brugge gegeven, was voor hen verloren!

Na de haestelyke afkondiging, in Châtillons name op 't pui van't gentsche stadhuis gedaen, liep de avond vry woelig af: 's anderdaegs geen arbeid de gansche stad door. Nu ging er eene bedreiging van't magistraet uit, dat ieder die niet ter zyner gewone werkplaetse zou keeren, kort en goed zou opgeknoopt worden. Te drie ure 's namiddags heft op den Belforte de vervaerlyke Roelendsklok hare opstandstemme. Als met eenen tooverslag zyn alle vanen der ambachten en neeringen met hunne onderscheidene zinteekenen er op ontplooid. De stryd gloeit. Nagenoeg als te Brugge, zyn de Châtillonsgezinden verplicht naer 's Gravensteen, als laetste schuilplaets, te wyken. Die burg ging stormender hand ingenomen worden, als het magistraet, waervan reeds twee leden gesneuveld waren, van verdrag

[p. 223]

en overgave sprak; en, even als de balliu, eindigde met trouwe te zweren aen de opgestane menigte.

En nu zoude zich een jaer ontsluiten, niet minder dan dat van 1566, toen de nederlandsche onlusten uitbraken, den name van Wonderjaer verdienend. Het was 1302. Willem van Julik, proost van Maestricht, was uit Italie overgekomen, om den dood zyns broeders, zoo wreed na den slag van Bulscamp mishandeld, te wreken. Willem had 't kerkkleed voor 't harnas neêrgeleid by de gedachte, dat vaderlandsliefde een verhevene godsdienst is. Zoo dat nu, buiten de zeeuwsche edelen, uit hun land gebannen, de gemeenten op den Maestrichtschen proost, op de Coninck en Breydel mochten rekenen, hetgeen hunnen moed niet weinig verwakkerde. Het eerste, dat Willem van Julik bestond, was Brugges handel en vryheid te beschermen: te dien einde ondernam hy twee tochten, den eenen tegen de haven van Damme, den anderen tegen het slot van Male gericht.

De zegekreet, opgegaen by de overgave van die haven en de verdelging van dit slot, deed Gent uit zyne Leliaertsche sluimering ontwaken. De overwinnaer, uitgenoodigd door die stad, vertoonde zich weldra met zyne twee heldhaftige burgervrienden voor eene der stadspoorten; maer ook de Leliaerts waren ondertusschen niet stil gebleven. Niet dat dezen juist Philippe le Bel beminden; zy sidderden voor zyne onverzadelyke hebzucht, waervan de geschiedenis verscheidene verpletterende bewyzen bewaerd heeft, onder anderen, het door hem tot stand gebrachte uitroeien der weelderige tempelieren, en 't verslechten der in omloop gestelde munt, in zoo verre, dat die vorst den naem van Valschen munter heeft bekomen. Niet zonder rede vreesden dus de ryke gentsche Leliaerts, dat zy het met hunne stadsgenooten te zamen zouden moeten bekoopen. Aen dezen deden zy bevroeden, hoe vreeslyk de ver-

[p. 224]

gramde koning hunnen opstand zou beteugelen, daer hy reeds bevolen had, ter kastyding van Vlaenderen, een machtig leger by Cortryk te verzamelen. Willem van Julik, wien Gent gesloten bleef, vond geen beter redmiddel tegen dit gevormdwordende leger, dan naer't land der vier ambachten te wyken⁽¹⁾; doch de bezadigde Pieter de Coninck was geen man, om, by den eersten tegenstand, zoo grootsch een ontwerp spoedig op te geven. Met vyftien honderd voetgangers en honderd schutters trekt de weverdeken op Aerdenburg, neemt het in, en smyt er de lelievaen in't stof. De vyandelyke houding van Gent bracht echter ook Brugge aen 't weifelen. De angst voor de tuchtigende roede der Franschen was zoo groot, dat Brugge zelf op eenmael, als een lichtzinnig volk zich omwende, Pieter de Coninck nu haet voor liefde aenbood, en hem wanhopig verweet, zyne vaderstad en zyn vaderland, onberaden, verblind, op den boord des afgronds te hebben gesleept. De wanhoop sloeg tot woede over, en om dezer te ontwyken, vond de koene held het geraden, als balling Brugge te verlaten. De onvoorzichtigen! wat kon ooit roekeloozer zyn, dan zyne verdedigers dan juist te verbannen, als de Bruggelingen hunner meest noodig hadden! De gemeente had dan vergeten, dat Châtillon er zich altyd had op toegelegd, de familie der in Frankryk vastgehoudene ridderen te verdrukken? En dezen Châtillon zouden zy, afstammelingen der Belgen, nu kruipende genade afsmeeken!

Wat vond men in Châtillon? Een fransch masker, een hoofsche tooneelspeler. Pieter Flotte, Philips geliefde raedsman, beloofde hun op zyn woord van eere, dat de gouverneur, als vriend, als beschermer, enkelyk met drie honderd ruiteren zou binnentreden. Waerschynlyk om

(1) Alzoo noemde men de districten Axel, Hulst, Boschaute en Asseneede.

[p. 225]

allen weêrstand te voorkomen, kondigde men door de geheele stad af, dat tot den volgenden dagerade de stadspoorten zouden openstaen voor allen, die eenige vervolging mochten of meenden te duchten te hebben. Er trokken die nacht niet min dan vyf honderd burgers uit, om zich in de richting van Damme en Aerdenburg te begeven, waer zy de beide dappere, brugsche kopstukken gingen opzoeken.

Nauwelyks was't uitstel gejond om Brugge te begeven, voorby, of Châtillon trok er binnen, niet alleen van een aental wapenknechten en schutters, maer ook van zeventien honderd ruiters omgeven! Dit ontsloot den kortzichtigsten burgeren de oogen voor goed. Op 't vertoog wegens die ongewone wacht en macht gedaen, antwoordde de gouverneur barsch genoeg, dat hy al degenen, die 't slot van Male hadden verdelgd, door die macht wilde straffen. Ook vertelde men, dat hy, als een andere Amman, reeds van de galg had gesproken, die 's volgenden daegs met eene goede prooi voor de raven zou voorzien zyn. Het lukte verscheidenen burgeren uit de stad tot de ballingen over teloopen om ze te smeeken zich voor den aenstaenden dageraed voor Brugges poort te bevinden, indien zy hunne medeburgers met vrouw en kind wilden redden. Er werd natuerlyk in dien nacht van donderdag tot vrydag te Brugge niet veel geslapen; meer dan eene tyding liep er rond, die op 't ontvlambare gemoed der bevolking werkte, en voor de grootte des gevaers zelven heuren moed deed herleven. Men vertelde onder anderen, dat zekere vrouw eenen franschen ridder, die haer huis en de stad wilde begeven, naer de rede van dit vertrek had gevraegd; waerop de krygsman verklaerd had geen getuige te willen zyn van 't bloedige tooneel, dat spoedig beginnen zou, en dat zoo stellig beraemd was, dat geen enkele der fransche ridderen zich gedurende dien nacht ontwapend had. Dit ontwerp van algemeene verwoesting werd op een oogenblik

[p. 226]

verspreid. De burgers wapenden zich in der stilte, en verwachtten met de terugkomst der ballingen het seinwoord: Schild en Vriend.

De terugkeerenden hadden onderwege een goed deel boeren en burgers, van Damme en Aerdenburg opgedaen, in der voege, dat hun getal nagenoeg op zes duizend man kon beloopen. Zy naderen stil tot de H. Kruiskerk, en beslissen, dat vyftien honderd hunner aen de vier stadspoorten post zullen vatten, om den vluchtenden Franschen 't pas af te snyden: de eene helft door de Coninck, de andere door Breydel voortgeleid. Deze laetsten dringen over de grachten, half gevuld door de Franschen, de stad in, en trekken rechtstreeks op Châtillons woonstede voort. De opstandskreet was uitgebroken: Schild en Vriend! Vlaenderen den Leeuw! wat walsch is, valsch is! Slaet dood!

Daer verwachtten zich de Franschen niet aen: in hunner onthutsing, springen zy, al of niet ontwapend van hunne koets op, vliegen op de straet ten stryde; maer verward, by nacht in eene vreemde stad overvallen, verdunt telkens hun getal en stroomt hun bloed langs alle kanten. De opgestovene Châtillon had gewaend de volkswoede te kunnen bedwingen; maer op zyn ros, van pylen doorboord, ziet hy zich weldra verplicht met Pieter Flotte te vluchten. Gelukkig bereikte hy eene woon, waer zy eerst met den volgenden nacht dorsten uit ontsnappen.

Op de groote markt greep er eene felle worsteling plaets. 's Legers marschalk Walther van Starrebruck had er eene menigte fransche ridders vereenigd. Daer henen snellen Breydel en de Coninck, terwyl uit alle staten strydzieke burgers toegolven, en vrouwen en gryzaerds eenen steenregen van de daken neêrstorten. Walther bezweek met de zynen, maer die Franschen ten minste bezweken niet zonder eenigen roem.

De Vlamingen schenen zich te rechter ure eener krygsliste,

[p. 227]

door den Bybel aengehaeld, herinnerd te hebben. Men leest daer, (Boek der Rechteren, XII, 6 en 7), dat die van Galaad al degenen, van Ephraïm, die 't woord Schibboleth niet konden uitbrengen, afgemaekt hebben. Die wenk ging voor de ballingen niet verloren. Alle Franschen die den dood wilden ontvluchten, en aen eene der poorten of elders aengehouden, het seinwoord Schild en Vriend niet richtig konden uitbrengen, werden afgemaekt. De nacht liep ten einde, maer de taek der wraekzucht was niet afgedaen. Ballingen en burgers doorliepen de stad en deden alom weerlooze slachtoffers onder hunne byl vallen. Edoch niet alomme zweeg het medelyden. Uit erkentelykheid jegens den ridder, die zich uit de te moordene stad had willen begeven, schonk menige Vlaming anderen ridderen eene veilige schuilplaets.

En nu heerschte eene doodsche stilte de heele stad door. Balling en burger hadden uitgewoed, en de zegepralende klauwaert stortte een dankgebed uit, omringd van de zynen, door zyne troepen beveiligd, en leî zich te slapen.

De chronykschryver Van Velthem getuigt:

Desen dach heet men te Brugge

Goed vridach om dese daet.

Het was een onvergeetbare dag van volkswraek, die den vermetelen vreemdeling bewees, hoe gevaerlyk het is den Leeuw in zyne kracht, ook met vreesselyke macht, te bestoken. Het Brugsche volk had drie dagen noodig om de gesneuvelde Franschen op wagens naer buiten ten grave te vervoeren. Het getal der gesneuvelden kon op 4,500 beloopen.

De geschiedenis, die van de Siciliaensche Vespers spreekt, zou dit bloedbad de Brugsche Mettenen mogen noemen.

De slaven van den dwingland vielen
Voor 't dondersein van: Schild en vrind!

[p. 228]

 

De dood vloog op hun laffe hielen,

 

En pletterde hun albewind.

 

Laet nu hun broeders tot ons komen

 

En wraek van Brugges neêrlaeg droomen:

 

'T is 't zelfde graf, dat hen verwacht.

 

Zy daegt, de laetste hunner zonnen:

 

Te Brugge is 't vryheidswerk begonnen,

 

Het wordt te Groeningen volbracht⁽¹⁾.

(1) Zie: Vaderlandsche Poezy, II, 96: Pieter De Coninck.

Derde hoofdstuk.
De Groeningskouter.

Ils sont tous là, voyez! l'oeil ardent, le front haut;

A l'appel de leurs chefs nul d'eux n'est en défaut.

Le seul cri répété dans leurs villes: Aux armes!

Les a fait arriver, le coeur exempt d'alarmes,

Pour combattre, pour vaincre... et fùt-ce pour mourir,

La mort même à leurs yeux est belle à conquérir.

A. Matthieu, la bataille des Épérons. pag. 16.

Daer staen zy allen, 't oog ontgloeid, 't hoofd opgeheven.

Elk heeft zich naer den roep zyns oversten begeven;

En de enkle wapenkreet van stad tot stad herhaeld,

Zweept allen voort, opdat de bloedschuld zy betaeld!

De stryd, de zegeprael beheerscht hun ziel en zinnen;

De dood is zelve een palm, en schoon is 't dien te winnen.

Het tweede bedryf dezes innig schokkenden volksdramas, uit zoo vele ingewikkelde tooneelen samengesteld, was hiermede als afgeloopen; maer de rollen waren op verre na nog niet uitgespeeld. Met wat gemoedsgesteltenis Philippe-le-bel dit vernemen zou, was niet mogelyk te raden; maer wie kon doorgronden, hoe hy zich over Brugge wreken, en, eens Brugge gedempt, de yzeren voetzool op 's Vlamings

[p. 229]

borst verpletterend zetten zoude? Die uitkomst zal zich weldra voor onzen geest ophelderen.

Wanneer Gent den zegeprael der Brugsche Liebaerts vernam, begon er mede in Oost-Vlaenderens hoofdstad van lieverlede meer en meer eene zucht te woelen, om hare west-vlaendersche zuster na te volgen; doch de fransche vorst wist door zyne schoone beloften en de nieuwe privilegiën, die hy den Gentenare toestond, de Leliaerts zoodanig in de hand te werken, dat er hunne party diepere wortels dan te voren schoot.

Doch ‘te Brugge is 't vryheidswerk begonnen.’ Vooraleer de jonge proost van Maestricht de vier ambachten verliet, begaf hy zich tot den heere van Moerzeke, by wien de Graef van Vlaenderen, vaerdig om 't Rupelmondsche slot te verlaten, zynen degen neêrgeleid had: ondanks den heere van Moerzeke, ging hy en haelde dit erfelyke heldenstael af, drukte het vurig tegen zyn hert en riep, het in de forsche vuist ten hoogen stekend, uit: ‘Ziet daer mynen nieuwen kerkstaf! aen my voortaen de krysgevaren, aen my voortaen het heilige zwaerd van Guido van Dampierre, dat de gevangene onschuld over den trouweloozen dwingeland wreken zal.’ Een aental ridders van Zeeland waren door de ballingschap aen de dwinglandy des nieuwen graven van Holland, Jan van Avesnes, ontvlucht, en hadden zich onder de banier van Willem van Julik geschaerd; onder dezen telde men Willem van Renesse en 't edele huis der van Borselen.

Hun opperhoofd, na eenige dagen te Brugge de lucht der vryheid geademd te hebben, wilde zich door eenig merkwaerdig feit waerdig toonen der brugsche helden. Hy trok dus op om 't oude verblyf der graven van Vlaenderen, 't slot van Wynendale, door zeven honderd Franschen bezet, te belegeren. Men bood kloeken weêrstand, doch men kon 't niet volhouden. Van allen werd, na de overgave, een

[p. 230]

enkele over den kling gejaegd, namelyk de Schouteet van Thourout, een leliaertsche verrader. De stad Ypere en na deze Veurne; Dixmude en Nieupoort erkenden weldra 't gezach des overwinnaers; maer Cassel stond pal. Welgelegen, welversterkt, welvoorzien van krygstuigen en mondbehoeften, scheen die stad, door eenen Leliaertschen ridder verdedigd, den vyand stout uit te dagen: ook sloeg zy eenen eersten aenval af, en men zag zich verplicht tot eene regelmatige walinsluiting over te gaen.

De twee gunstelingen van Philips, vroeger door hunnen haet tegen Vlaenderen, nu door de vlucht vereenigd, trokken beide niet tot Parys toe voort. Pieter Flotte ging niet verder dan Ryssel, en zwoer, nimmer naer Frankryk terug te keeren, vóor hy de schande in 't bloed der muiteren had uitgewischt. Châtillon, na bevelen gegeven te hebben ter versterking des bezets van 't Cortryksche kasteel, bracht zelf in den Louvre de tyding der brugsche Metten over.

Graef Robert van Artois, dien wy reeds als overwinnaer in den slag van Bulscamp leerden kennen en schatten, was de lieveling des konings en der koninginne, hy was de man, wien Frankryk de eere zyner weêrwraek toevertrouwde. Deze werd gelast den oproep te doen aen alle leen- en wapenmannen des franschen troons om zich op de grenzen van Vlaenderen te verzamelen. Aenvanglyk had Raoul de Nesle zich reeds, met vyftien honderd man naer S^t Omer begeven, opdat men Cassel vervolgens zoude ontzetten. Om dit doel te bereiken, verwachtte hy nu de aenkomst van 't fransche leger ter versterking zyner te zwakke macht.

Ondertusschen was de intrede Willems van Julik binnen Brugge allerplechtigst geweest. Vreugdekreten, klokgedommel, straet- en huisvercieringen, geschenken der gemeente, niets had er aen ontbroken. Hy had hierna de inwoners van Brugge en van 't Brugsche Vrye aengezet,

[p. 231]

om te zamen tegen 't kasteel van Cortryk op te trekken, dat door den kastelein van Lens verdedigd werd, die een deel dier stad had doen in brand steken. Doch die ontzetting ging even weinig voorspoedig als die des kasteels van Cassel voort. Maer nauwelyks was de grave van Artois aengekomen om zich tegen Cassel te richten, of de gemelde kastelein liet hem, door eenen bode, ten dringenste smeeken, te zyner hulpe over te vliegen: deshalve wyzigde de fransche legerheer zyn eerste ontwerp, vervolgde zynen tocht naer Ryssel, en beval aen Raoul de Nesle hem tot bystand naer den kasteele van Cortryk te volgen. Maer Willem van Julik dies te bekwamer tyde onderricht, riep dadelyk de macht, welke Cassel omcingelde, tot zich, en liet daer enkel zoo veel volks als er noodig was, om de bezetting dier stad te beletten eenen uitval te doen.

Onder de muren van Cortryk lag eene vlakke verhevenheid, de Groeningskouter genoemd. Dit plein was in 't noorden door de Leye begrensd, in 't westen door degrachten des kasteels, oost- en zuidwaerts door een rivierken. Hier was het oord, waer Willem van Julik zyn legerken tot dat van Guido van Namen bracht; hier was het oord ter vaderlandsche samenkomst bepaeld voor de Vlamingen, die dachten, dat de vryheid door God allen volke geschonken, niemande door eenen sterveling mag ontrukt worden, en dat eens helden graf de wieg is der volksonafhanglykheid; hier was het oord, waer de Klauwaerts zich andermale, maer ditmael by helderen dage, onder 't leeuwenvaendel, wilden samenscharen.

Men zou zich deerlyk bedriegen, indien men waende, dat de Vlamingen een hoop slecht gewapende mannen waren, van allen kanten naer Groeninge toegestroomd, door geene regelmatige krygsoefening opgeleid, door geene ernstige krygstucht bestuerd, door geene eenzelvige gedachte verbonden en bezield. Neen, het tegenstrydige is

[p. 232]

waer. Het krygswezen onzer gemeenten was alleszins voorbeeldig ingericht; en 't schynt gegrond te zyn, dat het, uit romeinsche krygsinrichtingen geboren, zich onafgebroken door de tyden heen, by ons had weten voort te planten⁽¹⁾.

Nemen wy nu 't leger onzer dappere en wel verordende klauwaerts in oogenschouw. De mannen, die eerst van allen onze aendacht tot zich trekken, zyn Brugges burgers. De leden der ambachten stonden om hunne dekens geschaerd, even als de kloekgewapende en weluitgeruste neeringen. Vurigst snakten de mannen van 't Brugsche Vrye naer den stryde. Willem van Julik, wiens oproep zy beantwoord hadden, had ze met jeugdige geestdrift vervuld. Zy sloten opgetogen en koen de goedendags in hunne forschgespierde vuisten vast⁽²⁾.

Buiten de zeeuwsche en duitsche ridders, der vlaemsche zake getrouw, waren er ook enkelen van Henegouwen der dwinglandy van grave Jan ontweken. Men geloove niet, dat de vlaemsche adel zonder vertegenwoordigers was onder de voornamen des legers; trouwens, niet elk vlaemsch edelman had zich door de schoone beloften van Philips laten medeslepen, of, uit angst van zyne prooi te worden,

(1) Wil men een geldend bewys, hoe vast de burgerwacht uit die dagen onzen volke in merg en been zit, men sla 't oog op de talryke schuttersgilden, die nog gansch Belgie door gezaeid zyn, en die, oirspronglyk tot bescherming der burchten en steden ingericht, tot heden by onze landgenooten tot lustoefening dienen.

(2) Een fransch schryver door Du Cange in zyn Glossarium aengehaeld, beschryft den goedendag aldus;

A grans bastons pesanz ferrez
A un long fer aquez devant.

Het was dus een groote, zware, met yzeren punten bezette stok of kuodse; aen welks top een lang puntachtig, of wil men, ankervormig yzer al of met gehecht was, eene soort van haek, waer de Vlamingen de vyandelyke ruiters mede uit den zadel wisten te trekken, om ze dan, voor een goeden dag, den nekslag toe te brengen. Waerlyk een bloedige spotnaem!

[p. 233]

tegen zyn geweten willen handelen. Wy zagen reeds, dat een goed getal vlaemscher edellieden niet geaerzeld had, den gryzen grave tot in den Louvre te volgen, en dien ten gevolge, deelgenoot zyner boeien te worden. Menig ander vlaemsch ridder wilde thans ook goed en bloed opzetten, om de grootmoedige gevangenen te verlossen en Vlaenderen op den oever des afgronds te redden.

Waerlyk, hunne namen zyn te dierbaer en heilig, om niet als zoo vele onsterflyk stralende blazoenen, tot den laetsten nageslachte overgebracht te worden. Het waren Boudewyn van Poperinghe, markgraef van Aelst, Seger en Jan van Gent, Boudewyn en Jan van Hondschote, Robert van Leeuweghem, Walther van Vinckt, Geeraert van Rode, Michiel van Carvin, Seger van Cortryk, Gillis van Mullem, Arnold van Audenaerde, Eustachius van Maldeghem, Eustachius en Hellin van Calcken, Jan vander Woestyne, Jan van Meenen, Jacob van Lembeke, Jan van Doornik, Franco van Somerghem, Gillis van Poelvoorde, Gillis van Moorslede, Pieter van Belle, Daniël van Balleghem, Alexis van Assenede, Godfried van Wercken, Boudewyn van Winendale, Gilbert van Beernem, Gilbert van Duinkerke, Michiel van Coudekerke, Philips de Moor, Kellin van Steelant, Jan Pieter en Lodewyk van Lichtervelde, Jan van Cockelare, Boudewyn van Crombeke, Arnold van Beerst, Boudewyn van Raveschoot, Rogier van Ghistele, Willem van Breedermeersch, Henrik van Pitthem, Frans van Meulebeke, Salomon van Seveerte, Walther van Deynze, van Heyne, van Nockere, van Anseghem, van Landeghem, van Harzeele, van Masemen, van Vosselaere, Willem van Bornem, ridder der hospitaelsorde, die met Jan Breydel den aenval van Maldeghems slot had doorgezet. Deze ridder voerde 't bevel over de zoo genoemde Ridders der Zwaen. Ook bevonden er zich witte, zwarte en gryze tempelieren of tempelheeren by.

[p. 234]

Hoe sterk de party der Leliaerts in verscheidene steden ook zyn mocht, zoo had zy echter de trouw en den moed van Gent en Ypere (met Brugge de voorname steden des lands) niet geheel aen banden kunnen leggen. Uit de hoofdstad van Oost-Vlaenderen en derzelver omtrek, waren zeven honderd burgers by nachte vertrokken en naer Groeninge gevlogen, niettegenstaende het magistraet, dat het ballingschap tegen zulke uitwykelingen had uitgesproken. De ridder Jan Borluut stond aen hun hoofd, gevolgd van verscheidene andere edelmannen. Ook in Ypere had een groot getal dapperen den tegenstand der Leliaerts weten te verydelen. Vyf honderd wapenknechts en zeven honderd schutters hadden den oproer: Naer Groeninge! aengeheven. Ook waren er, daegs voor den slag zes honderd krygers uit het markgraefschap van Namen aengekomen.

Wy hebben gezien, hoe de geestelyken van Vlaenderen zich op eene waerdige wyze gedroegen om Bonifacius den VIII^en tot beschermheer des rampzaligen graven Guido aen te winnen, toen er een door hun geteekend verzoekschrift door 's graven gezanten den Pause werd aengeboden. Het medelyden, dat in hunne ziel huisde, scheen met al de opbruisching van verontwaerdiging en heldentoorn in den boezem eens eenvoudigen leekebroeders overgegaen te zyn. De naïeve geschiedschryver Marcus van Vaernewyck zal ons voorloopig in dezer voege met hem bekend maken: ‘Eer den stryt ghebeurde, zoo was in 't clooster van der Doest een conveers, ghenoemt broeder Willem van Renesse, die hoorde zeggen, dat die principaelste ende vroomste van den Noort Vrye, ende die van Brugghe, met Mher Jan van Renesse naer Cortrycke gheweest waren, om die Franchoysen te bevechten. Dit aenstack zyn manlick herte, ende couragie, ende ginck ter Doest in den stal, ende nam met hem twee meeriën. Die eene vercocht hy ende gaf ze goeden koop: te weten, om eenen grooten, sterken staf, om

[p. 235]

een zweert, ende luttel ghelts, ende op die ander meerie zoo reet hy met grooter haesten naer Cortrycke daer hy nogh in tydts quam⁽¹⁾.’

Wat die leekebroeder in den slag verrichtte, zullen wy verder uit den zelfden schryver nagaen.

Het vlaemsche leger wordt op twintig duizend stryders gerekend. Dit burgerleger, gereed om tegen den vyand den laetsten man op te zetten, geleek aen David, die den machtigen Goliath bestryden zou. Men schat in der daed het fransche leger op zeven duizend vyf honderd ridders, tien duizend schutters en veertig duizend wapenknechten, dat eene macht niet min dan zeven-en-vyftig duizend man daerstelde. En dit is nog de minstgezwollene berekening.

Frankryk had niet alleen op eigenen bodem geworven: niet te vreden met den adel van 's ryks verschillende provinciën, met de kundigste schutters van Piemont en Lombardye, had men ook eenen oproep gericht aen vergelegene volken, om ze ter buitverklaring en verwoesting van Belgie op te trommelen. Men had krygers afgelokt uit Spanjen en Navarre, tot de koningen toe van Majorca en Melide, die men echter niet machtiger aenschouwen moet dan gewone baroenen. Men vond er ook twee graven onder, die als Vlaenderens naburen en stamverwanten aen de strydende vryheid hunnen arm verschuldigd waren, terwyl zy nu, den vyand dienend, op hun voordeel by Vlaenderens aenstaende splitsing rekenden: de een hiet Godfried van Braband en de andere Jan Van Henegouwen.

Verdelging en brand hadden den veldheer, graef van Artois, by zynen inval in het land een vreeselyk pad gebaend: want de wreedaerd had zich der beeldspreukige vermaning herinnerd, hem door de booze Joanna toegericht: ‘De zeugen van Vlaenderen en hare jongskens met

(1) Hist. van Belgis. Ghendt, 1754, in-f^o.

[p. 236]

zyn zwaerd te doorbooren, en al de honden van Vlaenderen dood te slaen⁽¹⁾.’

Helsche vermaning eener furie! Ook ging de woede der Franschen zoo verre, dat zy de steenen beelden in de kerken als razend aenvielen om hun 't hoofd af te slaen; als eene voorspelling des ysselyken beeldenstorms, die derde halve eeuw later uit het zelfde zuiden naer Belgie zou overbruischen! Door deze en dergelyke baldadigheden van allerlei aerd dachten de Franschen den schrik rond te zaeien, maer zy oogsten enkel de gramschap, de verontwaerdiging, den wrevel en haet des Vlamings in.

Woensdag, 11^en july 1302, rees de zon nevelig op: ‘Mannen!’ riep Guido van Namen uit, ‘grypt moed: indien de zon zich verbergt, zullen wy te gemakkelyker in de schaduwe vechten!’

Doch, voor wy verder gaen, moeten wy hier eene doling bestryden, die by sommigen te lang voortgeworteld heeft. Men wil, dat de Vlamingen vooraf eene gracht, die hen van 't fransch leger scheidde, dieper en breeder gedolven, en die vervolgens met takken en groenloover overdekt hadden, om aen hunne bestryders die krygslist te verbergen. Dit oud vertelselken is niet alleen blykbaer onwaerschynelyk, maer onwaer. De waerheidlievende Lodewyk van Velthem, tydgenoot van den slag, loochent ten stelligste, dat het bestaen van die gracht voor de franschen een geheim was, en verklaert zulks in dezer voege:

Nu doet u selc logen verstaen
Ende seeghen van dire gracht saen [seffens]

(1) “De Coninghinne beval heuren oome, dat men allen den sueghen van Vlaenderen hare borsten afsnyden soude, en al heure verkenen met sweerden deurspeeten soude, dat waren die vrouwen en de kinderen; ende die mans alle doodslaen sonder eenighe ghenade, dewelcke si hiet dye honden van Vlaenderen.” Die excellente Cronicke van Vlaenderen, bl. 44. Zie méde, Meyeri, Annales Flandriae.

[p. 237]

 

Dat se die Fransoysen wisten niet,

 

En dat si daeromme hadden verdriet.

 

Dat is scheren ende groet spel⁽¹⁾.

De Vlamingen hadden hunne vaste hoop op geheel iets anders dan op eene krygslist gebouwd. Zy rekenden op den zegeprael door hulp van God en hunnen arm, of op eenen stillen slaep in vaderlandscher aerde. Ook hadden zy den dag met bidden en vasten begonnen. De hoofden des legers nuttigden niets anders dan wat visch en wat suerkel. Hierna sloegen zy eenige uitstekende burgers, gelyk Jan Breydel en Pieter de Coninck tot ridders: want zy hadden zich niet langer om 't bevel van Philips te bekreunen, die verboden had iemand buiten zyner wete tot ridder te verheffen. Willem van Julik en Guido van Namen spraken door krachtige woorden den volke moed in 't lyf. Willem van Renesse voegde er den vaderlandschen kreet by van: Vlaenderen den Leeuw! die geheel den omtrek door weêrgalmde.

En nu volgde een der plechtigste tooneelen die de aerde zien kan! Toen de priester, die zich op eene hoogte te midden des legers bevond, het brood des reizigers ten laetsten kerkgerechte, als 't vaerwel der kerk aen hare kinders ophief, lagen allen op de knieën voor den hoogen Rechter, en op 't oogenblik, dat hy 's Heeren lichaem nuttigde, bracht elk borger een deelken van den vaderland-

(1) De geleerde schryver eener Histoire de la Belgique, prof. Moke, ontkent mede, dat de Vlamingen putten door hen gegraven, of, wil men, de Groeninger beke door hen dieper en breeder gedolven met loover zouden overdekt hebben. Deze bewering zou van schryvers der xv^e eeuw uitgegaen zyn. Oulings had het woord pitten of putten wel eens de beteekenis van grachten en van daer dat dit woord door schryvers kwalyk verklaerd is geworden. Zie Moke, la Bataille de Courtray (Mémoire à l'Académie royale). Bruss. deel XXVI, bl. 7 tot 63, waer de tactieck van den slag in 't breede ontwikkeld en aenschouwelyk gemaekt wordt door vier kaerten.

[p. 238]

schen grond tot zyne lippen: heilig zinnebeeld, dat een vlaemsch dichter herinnerde:

Heilig, ja, der vaedren grond!
Als het heir, dat zich verbond
Om de Gallen neêr te vellen
Op den Groenings akker, 't bloed
Fier door de aedren voelde zwellen
Van heldhaften vryheidsgloed.

Als elk overste van 't heir
'S heeren lichaem nutte, en neêr -
Knielde, en voor den priester bukte,
Bracht elk kryger ook wat aerd
Van den erfgrond, dien hy drukte,
Aen de lip, en greep naer 't zwaerd.

Het leger was volgender wyze verdeeld: ten einde allen uitval van de bezetting des kasteels te voorkomen waren er twaelf honderd Yperlingen op de stadsvesten geplaetst, het overige deel van 't heir halvemaengewyze voor de gracht in volmaekter orde geschaerd. Te zelfder tyde stonden by 't klooster der gryze nonnen de mannen van 't Brugsche-Vrye tegen de stadsverschansingen, terwyl de linker vleugel, uit de neeringen van Brugge bestaende, zich tot aen eenen hoek uitstrekte, door die gracht omboord, welke zich daer omwendde om Leyewaert te loopen.

Willem van Julik en Guido van Namen van hunne peerden afgestegen, hadden zich met eenen goedendag in de hand in 't midden der krygeren van 't Brugsche-Vrye geplaetst, die den allergevaerlyksten stand hadden ingenomen, namelyk dichtst by den franschen legerkampe en den kasteele. Jan van Renesse, Huig van Arkel en andere ridders hadden dit voorbeeld gevolgd.

De vyand had zich zynerzyds op de baen van Doornik, by 't kasteel van Mosschere, in slagorde geschikt. Zyne macht was in tien voorname corpsen verdeeld. Het eerste telde maer vier honderd peerden, maer een getal schutters

[p. 239]

van verschillende natiën, onder anderen uit Spanjen; het tweede en derde uit twaelf honderd ruiteren saemgesteld had Raoul en Guido de Nesle aen 't hoofd. Onder die ruiters bevond zich Jan Haveskerke, die onlangs Cassel tegen Willem van Julik verdedigd had. - Den grave van Clermont gehoorzaemden acht honderd ridders. - De graef van Artois had er een duizendtal onder zich. Deze opperbevelhebber was kennelyk niet alleen door zynen glinsterenden wapendosch, maer ook door zyne forsche gestalte, aen welke zyn reusachtig ros beantwoordde. - Zes honderd ridders volgden den graef Guido van Saint-Pol, by welke zich een ander corps, niet min talryk dan dat des opperbevelhebbers schaerde. De achtste batalie bestond uit duitschen ridderen, geleid door den graef van Saxen en beide heeren van Serrebruck, brandend van ongeduld om hunnen broeder, door de Bruggelingen afgemaekt, te wreken. - De negende krygsschare telde acht honderd ruiters, die Godfried van Aerschot, oom van den brabandschen hertog, ten franschen heire gebracht had. Als achterhoede des legers, was de laetste de sterkste van allen. In der daed telde zy slechts twee honderd ruiters, maer tien duizend bogen- en dertig duizend wapensergianten, uit alle de onderscheidene gewesten van het franscheryk saemgeworven. Die zeker moest niet de minst bloedzuchtige zyn: Jacob van Châtillon, die aen hun hoofd stond, trachtte zyne wraekgevoelens in hunne harten over te planten.

Nog hatelyker dan deze dwingeland, Philips evenbeeld, was de ridder Willem van Mosschere, een vlaemsch leliaert, heere van 't nabyzynde kasteel, en dus met al de plaetselyke bezonderheden van den Groeningkouter zeer nauw bekend. Deze buitgierige snoodaerd zou de gids wezen des vyands.

De eenigszins poëtische bygeloovigheden omtrent voorspoken, die nog in onzen lande niet uitgeroeid zyn, en waeraen, zoo men beweert, Napoleon zelf geloofde, waren

[p. 240]

nog in zwang. Zulke voorteekenen waren er geweest, zoo men wil, die den opperbevelhebber ten minste voorzichtigheid hadden moeten aenraden.

Terug, o Robert, woest ontglommen
In wraekzucht en vermeetlen gloed!
Terug met uw verwaende drommen!
Het graf barst open voor uw' voet.
Ziet gy die sombre raef niet spooken
Om 't hoofd, God tergend opgestoken?
Dra stort in 't bloedig zand uw trots;
En 't uitgevaste heir der raven
Stort op uw lyk, dat zy begraven
In juichende ingewanden, los⁽¹⁾.

Spoedig zoude 't sein ten aenval gegeven worden; de kastelein van Lens had, van den spitse des kasteels, eenige lichtende vuerpylen in de richting der abtdy van Groeningen gezonden, om den Franschen den stand der Vlamingen aen te duiden. De graef van Artois gebiedt zyne marschalken zich des te verzekeren. Hy stond niet weinig verwonderd, toen men hem bevestigde, dat de vyanden, ver van te vluchten voor zulke ontzachelyke macht, haer staendenvoets afwachteden. Hy verheugde er zich over, by 't denkbeeld, dat hy hierdoor de gelegenheid won, de strydbare mannen Vlaenderens op eenmael te verpletteren, en met de gryzaerds, vrouwen en kinderen later te handelen volgens de vermaning der koningin. Niet alle hem onderhoorige bevelhebbers keurden de gedachte van zulken overhaesten aenval goed. Onder anderen was er een, die de Vlamingen van naderby moest kennen en ze volstrekt afkeurde: namelyk Godfried van Braband, welke aenried den stryd ten minste eenen dag te verschuiven: ‘Want, zeide hy, de vlaemsche militie is weinig gewend zonder leeftocht in een kamp te verblyven, en moet zich deshalve eerlang versprei-

(1) Vaderlansche Poezie, II, 96.

[p. 241]

den en ontbinden.’ Doch de graef van Artois wilde de zon, voor 't voltrekken zyner wraek en eer, niet laten ondergaen.

Hy richtte de ruiterbenden in drie voorname verdeelingen, waervan eene hem en de twee andere Raoul de Melun en Guido van Saint-Pol tot bevelhebbers hadden. Ondertusschen wendden zich, ten voorspel des stryds, de italiaensche schutters in de ligging des Sweveghemschen wegs, waer eenige, door dichte hagen bedekte, vlaemsche schutters zich geplaetst hadden. Reeds snorde en vloog er een dichte pylenzwerm hun boven het hoofd; maer de heer van Valpaga zich tot d'Artois richtende: ‘Heere, die vileins zullen nog zoo veel doen, sprak hy, dat hun de eere des dags zal blyven. Beslissen zy de zaek, wat doch zal er den adeldom ter verrichting overblyven?’ - ‘Welaen, men taste ze maer aen,’ riep de graef driftig uit. Doch ook tegen zulke overhaesting stelden zich de italiaensche marschalken. ‘De ruiters, spraken zy, dienen eerst dan de Vlamingen te vervolgen, als de schutters hen uit hunne grachten en verschansingen gejaegd hebben.’ De constabel Raoul de Nesle viel dezen gevoele by, maer de echt zyner dochter met Willem van Julik en zyn vroeger grootmoedig bestuer over de Vlamingen, maekten hem by d'Artois verdacht: ‘De duivel (riep hy uit) nu komt de raed der Lombaerders in 't spel! en gy, Constabel, gy ook hebt de wolvenhuid nog niet afgeleid.’ ‘Heere grave, was dezes eenigzins bezadigd antwoord, indien gy u zoo verre als ik begeeft, zult gy diep tot den vyand indringen.’ Na deze woorden rent de Constabel te viervoet henen, gevolgd van de zynen. Het ging hier zoo driftig, zoo onberaden aen, dat de verbitterde ridders, die hem nadraefden, de italiaensche schutters onder de hoeven hunner paerden vertraden; het ging zelfs zoo verre, dat zy allen, de zege willende bevechten, uit dolle afgunst tegen dezen, de pezen hunner bogen met den zwaerde afsneden. De vlaemsche schutters door dien overgolvenden schok

[p. 242]

verbysterd, trokken schielyk achteruit, zich een luttel van de groeninger gracht verwyderend. Ook de daer opgerichte verschansingen konden dien alles medeslependen aenval niet wederstaen. Hoe de ruitery der Vlamingen, wier rangen zy openscheurden dezen was toegevlogen, is duister, daer 't niet blykt, of zy eenen gemakkelyken doortocht hebbe gevonden, of de gracht met dooden opgevuld, overgetrokken zy.

Thans waren beide volken, letterlyk gesproken, handgemeen. Raoul de Nesle, zynen woorde getrouw, viel Willem van Julik aen en smeet hem omverre, doch uit dien 's handen gered, ging deze voort met stryden, en schitterde even als Jan van Renesse door zynen moed uit. Zyne vaen, door Jan van Gent gedragen, even als die der gentsche stad aen Seger Loncke toevertrouwd, hield goeden stand tegenover de grootere macht. Men verstaet licht, dat de bezetting des Cortrykschen kasteels, hoe duchtig ook bewaekt, niet naliet eenen uitval te beproeven om de Vlamingen in de flank aen te tasten. Die beweging, welke de Yperlingen niet konden beletten, werd ten minste door hen bedwongen.

Die uitval wakkerde de Franschen aen, en boezemde den overigen Vlamingen, die niet seffens met deszelfs beteugeling bekend waren, oogenblikkelyk schrik in. Niet alleen vluchteden eenigen stadwaerts, terwyl anderen zich in de Leye wierpen, maer 't gansche vlaemsche leger werd tot tegen de muren der abtdy van Groeningen teruggesmeten. Hoog was de nood geklommen.

In die abtdy, door Beatrix van Dampierre gesticht, vereerde men een Mariabeeld, als wonderdadig bekend. Guido Dampierre door den volksstroom tot aen de abtdy medegesleept, herinnert zich zyner godvruchtige voorzaten, zyner zuster Philippine, zyns vaders en der ongelukkige Moedermaget, die in haren zoon zoo veel leed, en hield stand. ‘Heilige moeder Gods, roept hy vol vertrouwen uit, sta

[p. 243]

ons by in dezen nood.’ Dit gebed treft den Vlaming, hy staet mede en wil ten stryde keeren. Godsdienst en vaderland spreken luider dan de angst. Men vliegt weder ter worsteling en dryft de Franschen tot aen de gracht terug. Raoul de Nesle, wien Jan Borluut te vergeefs vermaent om zynen degen over te geven, de grootmoedige Raoul, liever dan verdacht voortteleven, valt dood neder. Twee aertsvyanden willen den ouden gouverneur der Vlamingen wreken, namelyk zyn opvolger Jacob van Châtillon en Pieter Flotte, niet minder gehaet van Vlaenderen dan van Rome! Alle beide bezwyken aen Raouls zyde.

Eene heldendaed, die ons den heldentrek van Huldenberg in den slag van Steppe (1213) in 't geheugen brengt, vergunt ons eenen stond te ademen te midden dier bloedige worsteling. Willem van Julik, wien 't verdere stryden onmogelyk was gemaekt, werd met bebloeden aengezichte uit den slag geleid. Zyn schildknaep, om alle ontmoediging by de Vlamingen door dit afwezen te voorkomen, trekt zyns meesters wapendosch aen, en schiet de stryders in, onder 't geroep! ‘Nog is Gulik hier!’

Het was negen ure 's morgens geworden. Met verwondering en woede verneemt de Opperbevelhebber, dat de slag onbeslist hing. Een fransche ridder vermaent hem de gekende gracht niet uit het oog te verliezen en Raoul de Nesle op 't spoor te volgen. Voor alle antwoord stuift hy recht voorwaerts, roepende: ‘Die my minnet, volge!’ Zyn peerd, van de spoor ten bloede gestoken, wipt met eenen geweldigen sprong de gracht over en voert hem te midden des vyands, waer de leeuwenvane zich verhief. Op dit gezicht bruischt zyn toorn, en hy bukt zich, om ze aen flarden te scheuren. De vreeselyke monnik, Broeder Willem van Renesse, bemerkt, dat by die beweging eene der stegelgrepen den vermetele ontschoten is, en rukt op dit oogenblik den graef, die alle verwering vergeet te bate te nemen,

[p. 244]

uit den zadel. Eenige mannen uit de neering der brugsche makelaren schieten toe. De duizelige zoekt, aen wien hy zyn zwaerd zou overgeven en roept in 't fransch: ‘Ik ben de graef van Artois!’ Zy schreeuwen hem tegen: ‘Hier en is geen edelman, noch iemand die u verstaen kan!’ Guido van Namen snelt te zyner redding, maer, van dertig wonden doorboord, viel hy reeds neder.

Montjoie Saint-Denis! herhaelden de ridders, die den rampzaligen seneskael nagestreefd waren, onbewust, wat er gebeurd was of omging, en, als verblinden voortrennend, stortten zy de een over d' ander de gracht in. Het viel den Vlamingen, die de daer tegen over ryzende hoogte bezetteden, niet moeielyk, hen daer af te maken, in zoo verre zy elkander in dit ysselyke storten en botsen niet dood worstelden. Daer nam de Vlaming andermael eene bloedige weêrwraek, na de brugsche metten, over de wreedheid der Franschen by hunnen laetsten inval in het land. Daer bezweken koningen, prinsen, baenderheeren, ridders, allen even ellendig, ja, nog ellendiger dan hun legerhoofd, die ten minste door 's menschen handen werd afgemaekt, terwyl deze goeddeels door hunne eigene makkers verpletterd, verstikt en onderhunne paerden begraven werden.

Guido van Namen en Willem van Julik met de gansche vlaemsche ridderschap in den zadel zittend, trokken de gracht, den vyande tot afgrond geworden, door, om langs de oosterzyde hunner verschansingen de Franschen in de flank aen te vallen. Hier verwachtte hen een moedige edelman uit Picardiën af, wiens naem verdient bewaerd te worden. Het was Raoul van Gaucourt, die er zich (gelyk vroeger een ander ridder tydens de brugsche mettenen op de groote markt te Brugge) met achttien edele ridders verdedigde; eindelyk en niet tegenstaende de hulpe, hem door nieuwe strydgenooten bygebracht, moest hy het opgeven, en viel zwaergewond te midden der zynen neder; maer de Vlamin-

[p. 245]

gen, die zulken heldhaftigen vyand bewonderden, deden hem zorgvuldig opnemen en bezorgen, in der voege, dat hy later Janne Borluut losprys voor zyne slaking had te betalen.

Pas een enkel uer had die dubbele handgemeene worsteling geduerd, en reeds waren naest den grave van Artois en Raoul een aental voorname stryders, namelyk 64 baroenen, en 1,100 ridders uit den velde geslagen. En nog had het reservecorps zich niet ter hulpe der bezwykenden bewogen. Eindelyk naderde de graef van Angoulême in arren moede tot den grave van Saint-Pol en verweet hem in bitse woorden, dat hy den dood zyns broeders niet dorst wreken, en om dien 't voorbeeld eener alles tartende onverschrokkenheid te geven, snelt hy seffens, met eenige andere graven, ter plaetse des stryds en wel in de zuiderrichting der gracht. Zy storten met eenen geweldigen schok op de vlaemsche ruitery uit Bruggelingen saemgesteld. Wat hoop hunnen aenval ook bezielde, zy begrepen weldra, dat zy aen geene overwinning meer konden denken. Ook wendden zy eensklaps hunne peerden om, en zetteden den stryd tegen de wapenknechten voort. Ondertusschen had de graef van Saint-Pol, schandelyk vluchtend, het slagveld verlaten.

En nu waren de Vlamingen met vastberaden moed naer den moerassigen grond afgekomen, waer aenvanglyk de stryd met de schutters was ingesteld, en die in der daed met goeden rechte den naem van bloedmeersch ontfing. Daer bezweken vyftien duizend fransche wapenknechten! Want door de geweldige beweging der fransche ruitery zelve omvergesmeten, werd hun alle verdediging onmogelyk gemaekt. Ook kwamen vele edele ridders, al vluchtend, daerin nederstorten; maer de Vlamingen, door het sneuvelen der aertsgeweldenaers eenigszins verzoend, ontfingen ze op rantsoene. Voor de Leliaerts bleven zy onverbiddelyk, en het baette hun weinig, dat die om de overwinnaers te mislei-

[p. 246]

den, Vlaenderen den leeuw! herhaelden; de leeuw was ontwaekt en niet in slaep te wiegen. Dat de Vlamingen vlamden om den hoofdverrader, den heer van Mosschere, hoe slecht hy de Franschen ook gediend hadde, loon naer werk te geven, is natuerlyk. Men zet hem na, haelt den vluchteling aen den voet zyns kasteels in; hy smeekt genade, maer een goedendag brengt hem den genade-, den nekslag toe. En nu was de vaderlandsche bodem zuivergevaegd en vry van elken vyand. Als de overwinnaer een bedwelmd oog liet gaen over het slagveld, kon hy nauwelyks zynen zegeprael gelooven, en richtte een dankgebed ten Hemel, van waer hem de vryheid was afgedaeld met den moed en de kracht om ze te verdedigen. Eene wyle voor den nacht verzamelde men de doorluchtige banieren van Frankryk en plantte ze vereenigd voor het kasteel van Cortryk. De bevelhebber van Lens verstond die uitnoodiging ter overgave en gehoorzaemde er aen. Ook hield men zich reeds bezig om alle gulden sporen der ridderen (die, zoo men weet, er maer eene enkele droegen) alomme op te zoeken; en naer welker onderscheidingsteeken de slag, ten diepen beseffe van 't verlies door Frankryk in de bloeme zyner ridderschap ondergaen, voortaen zoude genoemd worden.

's Anderdaegs, toen Willem van Gulik en Guido van Namen ontwaekten, trad hun in smeekender houding een monnik van Audenaerde nader, verzoekend, dat hy den graef van Artois mocht ter aerde bestellen. Willem van Gulik schoot hem hierop toe: Neen, ik wil hem behandelen gelyk hy mynen broeder behandeld heeft. Doch (even als de Achilles van Homerus by de bede eens gryzen vaders) liet hy zich bewegen, en stond den geestelyke zyne bede toe. Wie er verder met dien grave in 't klooster van Groeningen begraven werd, zullen wy straks vernemen.

Willem van Saftingen, dien wy vóor en gedurende den slag ontmoet hebben, en die ook zyne plaets op N. De Key-

[p. 247]

sers schildery gevonden heeft, de vreeselyke monnik van Ter Doest, trok dit klooster weêr binnen. De naïeve van Vaernewyck, van welken wy reeds eenige woorden over dien held hebben aengehaeld, na gezegd te hebben, dat hy met grooter haest naer Cortryk reed, voegt er by: ‘hy quam er noch in tyds om den strydt te helpen winnen, ende hy was daer ook veel van noode: want daer en was niemandt bevonden, die den vyanden, den franschoysen zoo veel ongheriefs ende schaden dede als hy: men zecht, dat hy zelve met der hand meer dan zes hondert edelmannen dootsloech, die alle van haerlieder peerden ghevallen waren, ende dat hy ook meer dan veertig ridderen van den peerden wierp, ende doodsloech. Ende naer dat den strydt gedaen was, soo reedt hy met dry schoone peerden wederom naer zyn clooster: hy hadde emmer ghetoocht, datter wel een vroom ruyters herte onder eene cappe oft eeuvel mach schuylen.’

De zegekreet: Groeningerveld! dat Borluut te eeuwiger gedachtenis op zyn wapenschild stelde, weêrklonk het verbaesde Europa door.

Euroop schiet uit den slaep, en roept met Vlaendren: Vryheid!
By zulken volkstriomph heft zich de laet vol blyheid,

De vastgekluisterde aen den grond.

Die grond wil langer geen verdierlykt menschdom dragen.

'T in nacht gehuld verbond

Der vorsten tegen volk zonk in voor Breydels slagen.

Rome juichte dien zegeprale in verrukking toe. Hy gaf Italie eenen schok, die Florence tot in het hart ontroerde, en eenige italiaensche steden tot het sluiten eens verbonds aenzettede, terwyl eerlang de naem van Willem Tell, door de echoos van Zwitserlands bergen herhaeld, aen dien van Pieter De Coninck en Breydel zoude beantwoorden (1307).

Ja, Toulon en Bordeaux verjoegen by dien zegekreet de officieren des onderdrukkers.

[p. 248]

Niet alleen de Dendermondsche burcht, destyds eene der onverwinnelykste van 't land, ging over, niet alleen Henegouwen, Luik, Braband, Zeeland braken in geestdrift los, maer ook de hoofdstad van Oostvlaenderen stond op, verschopte de Leliaerts, hing de zoo moedig verdedigde vaen van Gent op haren Belfort te pronke, na dat heure met roem omkranste ballingen weder gekeerd waren, en onstloot den 15^den juny hare stadspoort voor Willem van Julik, Guido van Namen en hare zegeryke zonen, de zonen des volks, welke zich door hunne ongehoorzaemheid aen 't magistraet onsterfelyk hadden gemaekt. Nadat de volksvreugden te Gent zeven dagen geduerd hadden, kreeg Brugge zyne beurt. Pieter de Coninck, die in den slag wel niet vermeld staet, maer wiens wys beleid zeker veel tot de overwinning heeft bygedragen, werd te Gent en te Brugge, even als Breydel, met eerbewyzen overladen, terwyl deze laetste, wiens nageslacht nog in eere bestaet, den tol der haven van Damme als de zyne ontfing.

En Philippe-le-Bel? - Als deze die bloedige neêrlage vernam, schynt zyn dwingelandsaerd tot eene euveldaed overgeslagen te zyn, welke zoo helsch is, dat het nageslacht die blyft betwyfelen - het nageslacht, dat met den franschen dichter zeggen mag:

J'écarte des soupçons peut-être légitimes,
Et je n'ai pas besoin de lui chercher des crimes.

Hy deed den gryzen graef van Vlaenderen voor hem komen, en overlaedde hem met verwyten, als ware hy de eerste oorzaek van zoo diep eenen val geweest, tevens beval hy, Robert van Bethunen in eenen der somberste kerkeren des kasteels van Chignon te werpen, waerin hy zes weken lang opgesloten bleef.

En Philippine? vraegt het bloedend harte, dat dit zoo

[p. 249]

bitter te leur gestelde slachtoffer van kinderliefde in 't vervroegde graf eens kerkers heeft zien verdwynen? De sluier des geheims dekt haer, in allen gevalle, noodlottig einde. - Is zy, de arme Philippine, van alles wat zy lief had afgescheiden of verraden, langzaem van verdriet onder vreemden, onder vyanden weggekwynd en verteerd? Of is zy, na den eeuwigen hoon door 't zegepralende Vlaenderen op Philips voorhoofd gedrukt, door dezen vergiftigd? Sommige vlaemsche schryvers willen, dat de fransche pennen dien gruwel verzwegen hebben, en dat er alleen uit dien hoofde twyfel deswege bestaet⁽¹⁾.

Wat den verderen afloop van dit zielaengrypende drama betreft, zy 't genoeg hier by te voegen, dat de vrede, in 1305 gesloten, den zeventigjarigen grave vergunde vol hoop op eene betere toekomst voor 't land, te Compiègne te sterven, en Robert van Bethunen in 't bezit des graefschaps van Vlaenderen stelde.

Wie thans, binnen Cortryk, op den gevel van Sinte-Michiels kerk leest, dat daer overblyfsels des kloosters van Groeningen zyn gebracht, treedt ze met gespannenen eerbied binnen, en vindt er een oud panneel, waerop hy in gothische goudletteren het volgende leest:

‘Den slach van Groeninghe ghehouden den XI^en julius 1302 en wiert ghesleghen op den Groeninc Coutere daer de Audenaersche strate deurgaet neffens de stede van Curterick. Dit zyn de namen van de edelen, die in stryt verslaghen ende int clooster te Groeninghe begraven waren.

(1) Zie Chronyke van Vlaenderen (door Blootacker en Vernimmen). Brugge, 1725, deel I, bl. 428 in-f^o.
Deze Chronyk is grootendeels samengesteld uit de destyds nog onuitgegevene schriften van Despars, door prof. De Jonghe in 1838 te Brugge onder de pers gebracht. Als kunstschryver is Despars nietig; hy volgt Meyerus veeltyds op 't spoor, doch niet zelden voegt hy er byzonderheden by, die Meyerus verhael volledigen.

[p. 250]

Eerst: de Coninck van Majorcke: de Coninck van Meliden: dhertoghe van Coreinen: dhertoghe van Brabant: de bisschop van Beauvais: de grave van Arthois: de prince van Aspermont: Jacob van Simpel: de grave van Clermont: de prince van Thuwaers: de grave van Champainghen: de grave van Melli: de grave van Trappe: de grave van Lingui: de grave van Bonnen: de grave van Henegauwen: de grave van Frison: de grave van Lamarche: de grave van Baer: item zyn dry broeders: de heere van Bentersam: de heere van Wenmele: de Castelein van Rysele: de heere van Flines: clarion des coninck van Melidens broeder; mher Jan van Creky; de heere van Merle: de grave van Lingui in Barrois: de heere van Marloos: de heere van Albemarcke: des bisschop van Beauveais broeder: de heere van Versen: de heere van Rochefort: mher Gillis van Olingy: de heere van Montfort: Godefroid sgraven van Bonnen broeder, en meer dan seven hondert verghulden sporen.

God sy alle gheloofveghe zielen ghenadich.’

De inwoners van Cortryk plegen van ouds af deze nederlage jaerlyks door eenen feestdag te vieren; en dit zal 't zyne toegebracht hebben tot de verbittering der Franschen tegen die stad, die zy, tachtig jaer na den Sporenslag verwoest en in brand hebben gestoken. Nog hedendaegs bestaet aldaer wat men heet Pierotjes venditie, een gebruik, dat misschien zynen naem aen Pierotjen (Pierken of Pieter) de Coninck te danken heeft, die na den slag den te verdeelen buit zal aengewezen hebben. Dit gebruik nu bestaet daerin, dat thans op den derden kermisdag in elke kleine gebuerte eenige oude wyven zich vereenigen, om vervolgens de stad rond te gaen, van huis tot huis, iets vragende voor Pierotjes venditie: oude kleederen, en andere dingen, zelden geld echter, worden haer in den uitgespannenen voorschoot toe-

[p. 251]

geworpen. Na de stad rondgegaen te zyn, keeren zy naer hare gebuerte met den ingezamelden buit terug, en wyzen alles, koop voor koop, den meestbiedende, den naeste toe. Onder 't zingen van een Tra la la, en voorafgegaen van eenen speelman, trekt hierop oud en jong, man en wyf naer den Pottelberg, de oude legerplaets der Franschen, alwaer na den Sporenslag 't grootste deel van hunnen kostbaren legertros in de handen der Vlamingen viel. Op den berge gekomen, verdeelt men zich in hoopen, en elk dezer neemt bezit van eenen der putten, die zich daer, ten gevolge van de uitgestokene potaerde, in grooten getalle bevinden. De vreugde wekt de niet strenge verbeelding op, en elk een dier putten ontfangt van de blyde gasten den naem van eene of andere hostellery of voorname herberg der stad. Nadat de kermisgasten zich wel verlustigd en versterkt hebben, keert men, met den vrolyken speelman vooruit, naer de stad terug.

Vruchteloos zou men heden in de kerk van Cortryk naer eenige der gulden sporen zoeken, aldaer vroeger ten zegeteeken opgehangen. Eene enkele hangt er in een kappelletjen, dat, omtrent een paer honderd schreden buiten de Gentsche poort, den slag ter herinnering gesticht is door Felix Edward Dujardin, te Cortryk in 1837 ontslapen. Daerin wordt, volgens oud vlaemsch volksgebruik, ter eere der Moedermaegd, tot welke Willem van Julik zyn noodgebed uitstortte, alle zaturdagen een nederig kaerslicht ontstoken.

Hoe dierbaer zyt ge my, eenvoudige kapel!
Gy zyt den Vlaming 't geen 't kapelletjen van Tell
Den Zwitser is. Ik stap eerbiedig tot den drempel.
Ge ontroert me als eenig door 't vernuft geschapen tempel!
Ik denk aen voor- en nageslacht en storte neêr,
En bid: ‘Bescherm het land, genadig Opperheer!’
Keerde ooit uw Philips hier, die 's menschdoms rechten hoondé,
Die Belgies eedlen voogd verguisde, knelde, onttroonde,

[p. 252]

 

Die de onschuld in de boei gelyk Flippine smeet,

 

Hoor dan dees landkapel den vaderlandschen eed,

 

Dien eens de Coninck zwoer, en Breydel en de dapperen,

 

Die de oude leeuwenvaen der Belgen deden wapperen -

 

Den eed, dien 't belgisch heir met leeuwenmoed bezield,

 

Of vrolyk stervend staefde, of zegevierend hield⁽¹⁾.

(1) Vaderlandsche Poëzie.