Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen

[p. 186]

XVIII
De Staet en de Burger.

Wat kan des vaders arbeid gelden,
Als 't kind de vruchten niet bewaekt?

Van Ryswyck, de generael Van Meerlen.

Een volk moet zyn geluk weten te zoeken in het genot, dat op den duer den mensch gelukkig maekt. Een welingericht huisgezin zal elken volke hierin ten richtsnoer verstrekken. De welverstane vryheid ligt er niet aen banden, maer regel en wet handhaven de onderhoorigheid by allen, die onder 't hoofd des huisgezins staen. Alle leden dezes huisgezins moeten zich bevlytigen tot zyn instandhouden, tot zyn vooruitgaen. Orde, werkzaemheid en iever zyn de zuilen, waerop het burgerhuis rust, even als landbouw, handel, nyverheid de zuilen zyn van het staetsgebouw.

Vergeten wy echter niet wat het Evangelie zegt (het Evangelie, die goddelyke bron van reine zedeleer, en dus van waerachtig geluk): ‘Niet van den broode alleen leeft de mensch (Matth., iv, 4).’

Zoo ook een huisgezin, zoo ook een volk.

[p. 187]

Voor alles moet er de kunstzin en door dezen de zedelyke zin aengekweekt worden. Voortreffelyk heeft, onzes inziens, de keulsche Zangmaetschappy (Mânner-Gesang-Verein) dit in hare zinspreuk uitgedrukt:

Durch das Schöne stets das Gute.
(Door het schoone steeds het goede.)

In der daed, het schoone geleidt tot het goede, en het goede geleidt tot God, tot de bronne van alles wat den mensch in 't genot der deugd reeds op aerde kan gelukkig maken en verzaligen.

Het is de plicht des Staetsbestuers, even als die des hoofds van een huisgezin, niet alleen alles wat tot stoffelyke welvaert, tot roem eener natie kan strekken, te bevorderen, maer ook om alles, wat tot wetenschappelyke aenwinst, tot kunstverhooging, tot geestverheldering, tot veredeling des gemoeds, tot zedelykheid, tot christelyke wysbegeerte, met éen woord tot ware verlichting kan strekken, altyd en alom waer het zyn kan, te verspreiden, en dus aen de poogingen van weldenkenden de hand te leenen, en door 't bevorderen van wettelyke inrichtingen vooruittestreven.

Elk weldenkende vader des huisgezins herinnert gaerne zyne kinders aen zyne voorouders. Met zichtbaren dank spreekt hy van de vlyt zyner ouderen, niet alleen om, zoo men zegt, zyne kinders optevoeden of groot te kweeken, maer ook om hun alles te doen behartigen, wat tot de ontwikkeling hunner lyfs- of zielvermogens kan dienen. En heeft die vlyt zyner vaderen zich, door een genadig voorrecht des hemels, tot het beoefenen van kunsten en wetenschappen uitgestrekt; hebben zy min of meer roem by die beoefening ingeöogst, of hebben zy door wysheid of bezondere deugden uitgeblonken, met hoe veel fierheid toont dan de vader hunne portretten aen 't jeugdige kroost: want

[p. 188]

hy is bewust, dat de vereering van brave, van verdienstelyke mannen tot het goede en edele opwekt. Indien nu een zyner voorzaten den roem, de welvaert of de vryheid des lands met de pen of den degen in der hand verweerd heeft, o, dan is den huisgezinne zyne nagedachtenis heilig; dan gaet zyn naem als een adelsbrief, als eene vrome overlevering, van kinde tot kinde over. Een weldenkende vader weet, dat een ledige zak, gelyk Franklin zegt, moeielyk recht kan staen. Hy zet de leden des huisgezins aen, om door eigene geestinspanning, zich eens eenen stand in de maetschappy te bezorgen, en de spaerzaemheid als eene vaste inkomst te beschouwen.

Ook op den Staet drukt de plicht van de geschiedenis te verspreiden: het zy door het bewaren der voorvaderlyke gedenkteekenen, het zy door het oprichten van sprekende geschiedenissteenen ter eere van groote mannen en vrouwen, waerop reeds het kind dierbare namen leert lezen; het zy door het aenwakkeren van schryvers, die de geschiedenis tot eene leerschool van vaderlandsche gevoelens trachten te verheffen. Op deze schryvers drukt de plicht, ter hoogte hunner zending te ryzen, en den volke het diepe gevoel zyner onafhanglyke zelfwaerde in te prenten.

De Staet aenziet het nog als eenen plicht voor de stoffelyke welvaert des lands te zorgen, en beurtelings zoowel in de behoeften van 't algemeen, als in die der lagere klassen te voorzien. Yzeren wegen, algemeene spaerkassen en pensioenkassen voor werklieden zyn middels ter verwezenlyking van dat doel.

Wy spraken van de geschiedenis als van eene leerschool vaderlandscher gevoelens: trouwens de geschiedenis is geene lofrede: onze vorsten hebben niet altyd den scepter gansch vry van den vreemde in der hand gehouden, niet altyd wys en voorzichtig gehandeld; zy zyn niet altyd vaderen des volks geweest. Zy hebben fel te worstelen gehad

[p. 189]

met de aenmatigingen van vreemden, of zyn dikwerf door hunne inblazingen van 't pad der gerechtigheid geraekt. Onze voorvaders hebben niet altyd in alles klaer gezien, niet altyd den inblazingen van woelgeesten wederstaen. Van eenen anderen kant, hebben de donkere tyden, die zy beleefden, en de invloed van denkbeelden uit den vreemde, waeronder zy stonden, dikwyls hunnen vooruitgang belet.

Hunne mistastingen, hunne verkeerde stappen kunnen en moeten ons tot lesse verstrekken; vorsten en volken kunnen er by leeren: want de tyd is over, waerop de geschiedenis alleen uit vleizucht voor vorsten en grooten scheen geschreven te worden. Het volk kan nu ook groot zyn.

Dan, zetten wy onze gelykenis van den vader des huisgezins en des States voort. Beide moeten zich der gezegde Evangeliespreuke herinneren, dat de mensch niet alleen van den broode leeft: de opvoeding en het onderwys, dat de opvoeding voltrekt, zyn beide plichten voor den huisvader jegens zyne afstammelingen. Het onderwys moge, krachtens de wetten, vry of onvry zyn, het is en blyft de plicht des Staets om daer, waer de ouders den State hun vertrouwen willen schenken, het onderwys te regelen en te steunen (daer, waer er wellicht zonder dien onderstand geen onderwys zoude bestaen). Het bestuer moet dus niet alleen in de dorpen voor het onderwys zorgen, het moet de geleerdheid zoowel in de middenscholen (Athenaea) als in de hoogescholen (Universiteiten) begunstigen. Eene zaek van zulk een levendig belang verdient alom, waer het onderwerp den State tot plicht wordt gemaekt, door goede wetten geregeld te worden.

Het behoort niet tot ons bestek, de onderwysgestichten, door den Staet beschermd, ingericht of bestuerd, na te gaen, en nog minder ze op den toets te stellen: wy zullen ons

[p. 190]

liever een oogenblik met eene staetsinrichting bezig houden, die zeker de goedkeuring van allen zal wegdragen, in wier boezem een menschenharte klopt. Wy bedoelen de Verbeteringschool voor arme kinderen te Ruysselede in Westvlaenderen tot stand gebracht.

Men heeft er te rechte van gezeid: de medelydende mensch biedt er den armen hulp; het medelydende bestuer biedt hun den middel aen om die te kunnen missen: het geeft hun onderwys, nyverheid en werk.

Van de statie van Bloemendael af, tot op een klein kwartier uers van der school, volgt men den nieuwen en gemakkelyken steenweg van Thielt, aen de boorden beplant met berken-, dennen en wilde kriekelaersboomen. In den beginne der baen biedt het oord het onvruchtbare en arme uitzicht der heiden van dit district. Naer mate men de colonie naderkomt, verandert het tooneel. Uitgestrekte rogge- en garstevelden, overheerlyke klaverbeemden doen u wanen, dat gy hier op eenen gansch verscheidenen bodem wandelt: zoodanig werd er na twee jaren arbeids de zandige, dorre grond door de colonie omgeschapen. Sedert 1850 is de inkomst des eigendoms er viermael aengegroeid, en in de laetste landbouwkundige tentoonstelling te Brugge, heeft de Verbeteringschool met haer schoon vlas zeven medaliën bekomen, en de landbouwkundige decoratie voor den overste des bouws behaeld. Ryke eigenaers van de omstreken hebben ook de hand aen 't werk geslagen: die vereenigde werkzaemheid zal die streek spoedig waerdig maken nevens Vlaenderens vruchtbare velden te liggen, waer zy zoo erbarmelyk by afstak. Wie die streek ziet, zegt onvrywillig tot zich zelven, dat men denzelfden uitslag zou verwerven, indien men dergelyke inrichtingen in de Kempen en in 't Luxemburgsche kon aenwinnen. Welk een uitslag, ten heile zoo veler bedrukten en noodlydenden!

Het gebouw en de hof der school zyn eenvoudig, maer

[p. 191]

doelmatig: de eetzael der colonisten is van eiken tafelen met yzeren pooten voorzien, waer vyfhonderd kinders kunnen aenzitten. Wy stappen over de beschryving van keuken en bakkery, om te zeggen, dat de oefeningscour der colonisten van alle kanten door een gebouw zonder eerste verdiep omgeven is. In dit gebouw staen de vaste werkhuizen, de smidse, de timmermanswinkel, de wevery, de plaetsen voor snyders, stroovlechters, schoenmakers, enz., alsmede een voorbatig waschhuis, in afwachting, dat de school voor meisjens tot stand kome.

Op eenen der hoeken van dit gebouw verheft zich de kapelle, met haer fraei gebeeldhouwd outer van eikenhout, met hare schilderyen door den minister van 't Inwendige geschonken. Hoe eenvoudig ook die bidplaets zy, spreekt zy overtuigend en troostend tot het christenhart. Zoo weldadig was eens de invloed van den christelyken godsdienst op onze heidensche vaders, als hy hun het licht en het zieleleven bracht.

Ook de gebouwen der pachthoeve, een langwerpig vierkant van 135 meters breedte op 200 meters lengte, verdienen de aendacht van elken menschenvriend.

Daer is niets vergeten om weeskinders en landlooperkens door werkzaamheid en godvrucht gelukkig te maken, om hun de weldaden der zedelyke beschaving, doelwit aller maetschappy, te doen genieten. De spelen en vermaken zyn geenszins uit dien gestichte gesloten. De lichaemsoefeningen worden er niet verzuimd, en de muziek verlevendigt elke plechtigheid by de colonisten. Men leest er op het aengezicht van groot en klein, dat er algemeene tevredenheid en geluk heerscht. Wie verdere inlichtingen nopens zulk een allernuttigst gesticht wenscht te ontfangen, dien verzenden wy naer den Moniteur Belge van den 3^den july 1851, waer breedvoerig over de Verbeteringschool van Ruysselede gesproken wordt.

[p. 192]

Hoe diep moet de christen, de burger niet ontroerd zyn, als hy in de byzonderheden zulker school treedt! Het moge schoon zyn voor een Staetsbestuer uit dorre heiden lachende velden te scheppen, maer het nog braekliggende vernuft van verlatene of reeds half verlorene kinders te bebouwen en ten goeden oogste vruchtbaer te maken, dat toch is ongelyk schooner. Zulke scholen aen te leggen dunkt ons oneindig verdienstelyker, dan volkplantingen op eenen onvruchtbaren bodem over te brengen; en wel in der mate schooner en verdienstelyker, als de behoeften der ziele boven de behoeften des lichaems staen.

Te Ruysselede worden ook de kinders, die eene veroordeeling ondergingen, tot verbetering ingebracht. Waerlyk, het is beter de misdaed te voorkomen, dan ze te straffen. Ook schynt voor de oogen der regering de regel tegenwoordig te zyn geweest:

Qui prévient le besoin, prévient souvent le crime.

Wie den nood voorkomt, voorkomt vaek het misdryf⁽¹⁾.

Tot dus verre zagen wy, welke plichten den huisvaderen opgelegd zyn. Beseft men hieruit niet gemakkelyk, dat des huizes kinderen, geene mindere plichten jegens hunnen natuerlyken voogd zyn opgeleid? Hebben de onderdanen minder heilige plichten te vervullen jegens hunnen vorst en jegens hen, die met zyn gezach bekleed zyn?

Hoe vele rampen, uit wreede vooroordeelen tegen de toovery ontstaen, heeft onze natie niet onder het bestuer van Albert en Isabella doorgestaen! En toch herinnert zich het volk die namen met eenige liefde, omdat die vorsten er zich bezonder op toegelegd hebben den vrede te herstellen en te handhaven in eenen lande, dat voor en onder de regering van Keizer Karel veel had geleden, maer dat ongehoorde rampen onder Philips den II^en had doorworsteld.

(1) Men leze in 't Nederderlandsche Jaerboekjen van Gent, 1852, het treffende gedicht over die Verbeteringschool door Mevrouw Van Ackere.

[p. 193]

Tot wat gloeiende erkentenis zyn wy dan heden niet verplicht jegens een Staetsbestuer, dat, even als het belgische volk vryheid-en vredelievend, allerlei welvaert verbreidt, dat de trapsgewyze ontwikkeling der vryzinnigste grondwet bevordert en onze nationaliteit tegen alle schokken uit den vreemde verdedigt; zoo dat ieder Belg ongestoord aen de algemeene vreugd en in de algemeene smart des lands deel neemt en den onderlingen broederband vastsnoert onder het leeuwenblazoen des ryks, vercierd met de schoone zinspreuk: Eendracht maekt macht⁽¹⁾!

Ja, wy beleven gelukkige dagen, waerin ieder burger, als vaderlander, als Belg, eenige zelfverlusting mag gevoelen. Maer indien wy, onder zekere opzichten onzen vaderen vooruit zyn, welke zelven reeds hunnen voorzaten vooruitgestreefd waren, wy moeten er ons op toeleggen, om ten opzichte van goede trouw, reine eenvoudigheid, verhevenen godsdienstzin en heldhaftige vaderlandsliefde dier Belgen waerdig te zyn, die kloek van gestalte, even kloek van geeste waren, die onbedorven van harte de zelfwaerde der natie schatteden, en niet gedoogden, dat men hunner tael of hunnen zeden afbreuk deed; mannen, van welken de engelsche dichter Goldsmith te rechte gezongen heeft:

- Their Belgic Sires of old,

Rough, poor, content, ungovernably bold,
War in each breast, and freedom on each brow.

dat is: ‘Hunne belgische heeren (waren) van ouds ruw, arm, weltevreden, onoverheerschbaer stout, met heldenmoed in elke borst en vryheidgeest in elken blikke.’

(1) Van de oudste tyden af, prykte er een zwarte leeuw op gouden velde in Vlaenderens wapen. Men weet, dat de blazoenen van de oude schilden voortkomen, die ter onderscheiding der verschillende ridderen verschillig vercierd waren. De graef Philips van Elzatie zon een schild met dergelyken leeuw prykende aen een vyandelyken prins in 't heilige land ontnomen, en dien sedert tot landwapen aenvaerd hebben.