Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen

[p. 154]

XVI
Goede vorsten- Groote vorsten.

Eerste hoofdstuk.
Boudewyn de I (Lyfeigenen in Frankryk. - Keuren en costumen). - Boudewyn de VII. - Karel de Goede. - Boudewyn de VIII. - Jan de I (De blyde Inkomste).

De hulde toegebracht aen vorsten, die hunne onderdanen als kinders beminden, doet onzen harte goed: zy is voor den vaderlander hetzelfde wat de hulde aen brave stamvaders geschonken hunnen kinderen is: zy vereert de deugd by den voorzaet om ze by de afstammelingen voort te zetten.

Indien de vorsten invloed op hunne eeuw uitoefenen, ook deze oefent invloed op hen uit. Uit hunnen aerd, uit hunne strekking kan men dan ook niet zelden de natie, waerover zy heerschen, beoordeelen. Goede vorsten strekken zich zelven, hunnen tyde en der natie, waertoe zy behooren, tot eere.

Laet ons derhalve eenige der vorsten melden, die door hunne liefde jegens hunne onderzaten uitgeblonken hebben.

Boudewyn de I^ste, bygenaemd met den yzeren arm, bracht de eerste volders en wevers binnen de stad Gent, die te zynen tyde reeds vry bevolkt moet geweest zyn. Althans,

[p. 155]

het is zeker, dat de meeste dorpen nog heden rond die hoofdstad van Oostvlaenderen gelegen, reeds in den jare 864 in de geschriften voorkomen. Die vorst moedigde de nyverheid sterk aen met openbare markten in te stellen, alsmede vrye jaermarkten, onder andere te Brugge, Cortryk, Tourcoing en Cassel.

In dien tyde had men nog geen zuiver begrip van de vryheid of (onbepaelder en klaerder gesproken) van de vryheden, die ter ontwikkeling, ter welvaert en ter beschaving eens volks kunnen dienen. Gedurende eeuwen aenzagen de vorsten onder anderen zelfs het werk als hunnen eigendom, waerover zy ten voordeele des volks al of niet mochten beschikken. Uit dit valsche begrip ontstonden de voorrechten of privilegiën, die dikwyls niet anders dan natuerlyke rechten waren, welke de vorsten beurtelings gaven en ontnamen, volgens dat zy der eene of andere streek of stad genegen waren, of volgens dat zy geld noodig hadden. Het recht van eigendom, dien hoeksteen der maetschappy, werd zelfs deerlyk verkracht, en het ging zoo verre, dat de mensch als een eigendom, als een meubel, door de hem overheerschenden aenschouwd werd. Zoo verre verdwenen in Europa alle denkbeelden Evangelischer broederlykheid, dat zelfs kloosters lyfeigenen, laten of slaven bezaten. Ondertusschen brak het licht hier spoediger dan elders dien barbaerschen nacht in en door; trouwens men weet, dat de vryheid hier al vroeg hare wortels schoot, in zoo verre, dat wy, onder dit opzicht, byna alle volkeren van Europa vooruitliepen. Onze natie getuigde van haren vryheidlievenden, dietschen aerd sedert de hoogste oudheid, zoodat onze geschiedenis tevens de beschryving onzer lyfs- en zielsontvoogding behelst. Dit getuige onze stryd tegen Rome en Frankryk; dit getuige onze onverzettelyke afkeer tegen alle dweepzuchtige spaensche beginsels, die onbestaenbaer zyn en blyven met het zuivere licht des Evangeliums.

[p. 156]

Laet ons eens zien, hoe het nog op het einde der voorgaende eeuw, met de lyfeigenschap by onze zuidelyke naburen gelegen was.

De Franschen mogen al of niet den naem van hunnen vryen en vranken aerd ontleend hebben; het is ongelooflyk, hoe lang zy 't voorhoofd onder het hatelykste juk, dat den mensch tot den staet van lastdier vernederde, gebukt hebben.

Eerst in 1779 verklaerde de ongelukkige Lodewyk de XVI^e de lyfeigenen (serfs) zyner landen vry. Dezen droegen den naem van gens de la main morte, lieden van der dooder hand, omdat zy de macht niet hadden iets in eigendom aen te winnen, en zoo goed als met der dood door de wet geslagen waren⁽¹⁾.

(1) In de Coutume van Fransche Comté, een naem, die naer bitteren spot zweemt, kan men zich te gelyk een begrip vormen van de laegheid, waerin het menschdom in Frankryk gezonken was, en van de mogelykheid hunner groote omwenteling, waerin men niets hoorde, dan: ‘Vryheid, verbroedering of... de dood!’
Ziet hier eenige uittreksels uit die coutumen:
‘De serf main-mortable bebouwt voor zich zelven niet: nooit kan de door hem beploegde grond zyn eigendom worden. Alles wat hy verwerft, alle onroerende goederen die hy in de streek bewerkt, behooren hem insgelyks niet. By zynen dood maekt er de heere zich meester van, en de kinders worden er van beroofd, indien zy niet gedurig het vaderlyke huis bewoond hebben, en indien des lyfeigenen dochter niet bewyzen kan, dat zy de eerste nacht haers huwelyks in het ouderlyke huis, en geenzins in 't gene haers echtgenoots doorgebracht heeft.
Elk Franschman, die gedurende één jaer en één dag in een lyfeigen land woont, wordt serf, en zet zynen nageslachte die vlek by.
Het huwelyk eens vrymans met eener lyfeigene maekt dien even als zyne kinders tot lyfeigenen, ten minste, als hy zich één jaer en éénen dag in zyner vrouw huis ophoudt. Er bestaet maer een enkel middel om zyn huisgezin aen de slaverny te onttrekken: men ontscheure den stervenden lyfeigene aen den slaefschen huize! men drage hem op eenen vryen bodem, opdat hy er den laetsten adem uitblaze; en de vryheid zyner kinderen is 't loon van eenen tocht, die het sterven des familievaders verhaest. En nog betwisten eenige rechtsgeleerden zynen kinderen die vryheid.’ Ziet Florian, Voorrede van prysvers Voltaire en le Serf du mont Jura; die er byvoegt: ‘Douze mille de ces infortunés sont toujours soumis à cette terrible loi dans huit paroisses main-mortables du chapitre de Sainte-Claude.’

[p. 157]

O gruwel! zulk eene barbaerschheid ontsteekt in het hart eene brandende verontwaerdiging! Christenen zoo diep beneden de heidenen staende, waer het de eerste van 's menschdoms vryheden betreft! Zoo onzinnig was de slaverny althans niet by de Romeinen ingericht, al had de meester er recht van dood en leven op zynen slaef! By dit trotsche volk had de slaef toch zynen spaerpot zoo goed als thans onze burgerkinders.

In welke buitensporigheden de middeleeuwen ook Belgie betrekkelyk het recht over de Laten, lyfeigenen, of hoe men ze noeme, gestort hebbe, zulke afschuwelykheid als die eerst op het einde der vorige eeuw in Frankryk afgeschaft werd, moet hier al spoedig voor de stemme der christelyke vryheidsverkondigeren uitgeroeid zyn geworden. Wy zullen met genoegen vernemen, wie onzer vorsten de dienstlieden der dooder hand aen den eigendom, aen het maetschappelyk leven terug gaf.

Wy willen ons niet verdiepen in de wetten, die hier aenvanglyk geheerscht hebben, en zullen ons nagenoeg bepalen by het opgeven der namen dier wetten. De salische wet, de ripuaire wet, en de Capitularia, die den roem des onsterflyken keizers Carlomagnus als wetgever verheerlykt.

De salische wet werd onder Pharamond in Taxandria opgesteld (a^o 420). De ripuaire wet, wier schikkingen met de voorgaende veel overeenkomen, werd door Diederik, koning van Austrasia gemaekt, en door Dagobert vermeerderd (a^o 628). De Capitularia dagteekenen van de vii^e eeuw: zy waren op het romeinsche en het geestelyke (canonieke) recht gegrondvest, dus steeds een uitvloeisel van Romes vroegeren en lateren geest. Omtrent de x^e eeuw geraekten al die wetten by ons in onbruik, als in geene evenredigheid staende met den germaenschen en dus ook den Belgischen zeden.

[p. 158]

Deze wetten werden met der tyd door plaetselyke gebruiken en verordeningen vervangen. De costumen nu waren die plaetselyke gebruiken, bekrachtigd door de hertogen, de graven of de bezondere heeren, en aldus tot gemeentewetten gemaekt; de naem zelf duidt het aen.

Leuven had reeds zyne keure, of goedkeuring der costumen 1040, Antwerpen in 1124, terwyl Diederik, grave van Vlaenderen, Veurne daermede begiftigde in 1161. Breeder uitgewyde rechtsverordeningen ontstonden later, en werden met den name van Costumen, krachtens hunnen oirsprong, bestempeld. Nu, de stukken, keuren genoemd, waren eene soort van Constitutie of grondwet, die zelfs in de straffen van misdryven voorzag, in de verzoeningen of zoendingen, welke die straffe niet zelden voorkwamen, en in wat verder de poort of stad in't hoofdzakelyke bezit van natuerlyke rechten en voorrechten stelde. Te midden der nevelen, die toen Europa overdekten, spreken die wetten nogtans niet bezonder ten voordeele van edelen of geestelyken, maer van de leden der gemeente, stad of poorte in't algemeen. Het woord: ik ben een poorter, d.i. een burger, gold daer voor een hoog voorrecht!

Wat de eigenlyk gezegde grondwet of blyde inkomste betreft, daer zullen wy straks over te spreken hebben.

Dan brengen wy nog eenige woorden in't midden over die vorsten die (zy mogen dan al of niet groote mannen geweest zyn), zich verdienstelyk jegens het Vaderland gemaekt hebben.

Boudewyn, bygenoemd Apkin of met der byle, wist door zyne gestrenge, somtyds ruwe rechtvaerdigheid de buitensporigheden en misdryven, die men het land door bedreef, te beteugelen en uit te roeien.

Hy gaf onder anderen een verbod tegen de woekeraers uit. Men verhaelt, dat, toen hy eenmael de abtdykerk van Sinte-Pieters by Gent zou binnentreden, eene arme vrouwe,

[p. 159]

om recht te bekomen over eenen diefstal te harent gepleegd, voor zyne voeten stortte. De graef zeide haer, dat zy zoude wachten, tot hy de vespers hadde bygewoond. ‘Geduchte heer, was 't antwoord, zooveel volks omringt u, dat ik wanhope u dan nog te kunnen naderen.’ Hy vertrouwde haer tot pand zyner terugkomst zynen mantel toe, en deed by zyner weêrkomst dier vrouwe recht.

Het jaer 1116 is merkwaerdig in de jaerboeken des menschdoms. In die onzalige middeleeuwen geloofde men, dat God de onschuld in elken tweestryd moest bystaen, dat zyne rechtvaerdigheid niet zou toegelaten hebben, dat iemand door eenig element bezeerd wierde, indien het menschlyke recht in eenige zaek niet klaer zag, en dus zelfs eene bovennatuerlyke proeve bevool. De verkeerde geest dier dagen had Jezus'woord vergeten, dat hy tot den verleider sprak: ‘Gy zult uwen God niet noodeloos bekoren,’ omdat alle gezond verstand en zuiver redebegrip was verloren gegaen. Den 17 october 1116, stelde Boudewyn Apkin de burgers van Ypere vry van den gerechtelyken tweestryd, benevens van de proeve met vuer, met yzer of met water⁽¹⁾.

Indien de lyfstraffelyke wetgeving de maetstaf is der volksbeschaving, pleit dit privilegie zeker ten voordeele onzer natie in die dagen, voor welke de xvi^e en xvii^e eeuw met hare gerechtelyke moorden der spaensche wetgeving beschaemd moet staen. De graef bewees den lande eene nieuwe weldaed, met Karel van Denemarken tot zynen opvolger te benoemen, dien men te rechte den Goede hiet.

Karel de Goede verdiende in der daed zynen schoonen bynaem. Hy voegde wyze beschikkingen by den door hem vernieuwden vrede van Ypere, en trachtte op't spoor zyns

(1) Het fac-simile diens belangryken Charters is te vinden in de Analectes Yperis, uitgegeven door den archivist van Ypere, prof. Diegerick Ypere, 1850, recht voor bl. 30.

[p. 160]

voorgangers de rechtvaerdigheid in den lande te doen bloeien, en vooral de misdryven te verhinderen. De menschlievendheid was zyn hoofdcharakter. Om in's volks hongersnood, die een deel van Belgie verwoestede, te voorzien, beval de goede graef alle nuttelooze dieren van kant te maken, verbood bier te brouwen, deed alle graenzolders der brouweren ontsluiten om er't graen tegen matigen prys van te verkoopen. In elke zyner talryke hoeven deed hy een honderdtal arme menschen onderhouden. Hy liet te Ypere op eenen enkelen dag 7,800 brooden uitdeelen. Men weet wat smart en wraekzucht tegen zyne moordenaers onder't volk te Brugge ontstond, waer hy in de Sinte-Donaeskerke vermoord werd op 't oogenblik, dat hy den arm uitstrekte om eene almoes te reiken (1127).

Zoo buitengewoon mild hy jegens verscheidene kloosters en abtdyen was, zoo gestreng ook was hy in 't handhaven der regeltucht. De abt van Sinte-Bertin kwam hem eens te Bergen Sinte-Winox op Driekoningendag bezoeken. De graef vroeg hem, of hy dien dag reeds de misse te Sinte-Bertin had gezongen. ‘Geduchte Heer, sprak deze, er ontbreken geene religieuzen om den dienst met waerdigheid te volbrengen. - Vader abt, zeide Karel, gy zelf moest ze zingen, en u daerna met uwe broeders in't refectorium verheugen over de weldaden myner voorgangeren, en geenszins op zulken hoogdage aen myn hof verschynen.’ De abt voerde daertegen in, dat hy zyns ondanks daertoe had moeten besluiten, om klachte tegen eenen edelman in te dienen, die hem een, sedert zestig jaren bezeten, stuk land ontnomen had. ‘Gy hadt my dat door eenen bode moeten mededeelen, hervattede de graef. Het is uw plicht voor my te bidden, myn plicht is uwe bezittingen te beschermen.’ Vervolgens deed hy den edelman komen, welke op zyne beurt klaegde, dat de abtdy dit goed onrechtvaerdig wilde behouden. Karel vroeg hem, of zyn

[p. 161]

vader aen de abtdy er het vrye bezit van had gelaten! Op dezes bevestigend antwoord, voer hem de graef tegen: ‘Dat ik over die zake niet meer hoore spreken, zoo niet, ik zweer't by Boudewyns ziele (zynen voorganger), dat ik u zal behandelen gelyk den edelman, dien hy te Brugge gespoord en gelaersd in eenen ziedenden ketel deed smyten.’

Boudewyn de VIII, hertog van Henegouw en Namen, overleden in 1195, bracht verscheidene verbeteringen in't land. Als eene der merkwaerdigste komt degene op, by welke hy de boeren ontsloeg van't hatelyke voorrecht des souvereins om hunne weiden door de beeren, die tot zyn vermaek dienden, te laten verwoesten; men ziet dat hy den landbouw eerbiedigde.

Hy was de vader van Boudewyn den IX^den, die zich in zynen geweste de liefde zyner onderdanen door goedertierenheid en rechtvaerdigheid verzekerde, en buiten's lands, na Godfried van Bouillon, als dappere kruisvaerder verdiende genoemd te worden. Hy verwierf zich den eernaem van Boudewyn van Constantinopelen. In de handen der Bulgaren gevallen, zou hy, zoo men zegt, in de gevangenis gestorven zyn (1205), volgens sommigen ten gevolge der beschuldiging tegen hem uitgebracht door de vrouwe huns bevelhebbers, welke den kuischen graef (als een ander Jozef) haer schandelyk verzoek had zien afslaen⁽¹⁾. Volgens anderen zoude hy in den stryde tegen dit woeste volk gesneuveld zyn.

Als graef van Braband bewerkte Hendrik de II^e (die zynen vader in 1235 opvolgde) het geluk des volks. Hy schafte het recht der dooder hand af, waervan wy zoo even spraken, stond den Brabanderen het recht toe, hunnen eigenen magistraten uitsluitelyk ten vonnis te staen, en stelde

(1) De dichter Ledeganck bezong dien moedigen dood in eene romance opgenomen in zyne Lentebloemen.

[p. 162]

aldus het volksrecht en deszelfs verordening op eenen beteren voet. Hy aenschouwde zich als den vader, niet als den meester der zynen, wier geluk hem zoodanig aen 't harte lag, dat hy de hem aengebodene keizerlyke kroon weigerde (1237). Hy leide zich in 1248 te ruste.

Zyn zoon Hendrik de III^e was diens voortreffelyken vaders waerdig. Even grootmoedig als deze, beval hy, dat alle vassalen van Braband zonder onderscheid oordeel en vonnis zouden bekomen: hy ontsloeg ze mede van buitengewonen belastingen, en volgde zynen vader by den Heere op in 1261.

Laet ons thans over de blyde inkomste spreken, die de verplichtingen des vorsten jegens zyne onderdanen vaststelde. Sedert de overwinning Luxemburgs door Jan den II^de (1286), werd de grondwet aldus geheeten, omdat ze by 't inkomen of inhulden onzer vorsten door hen bezworen werd: zy was Brabande en Vlaenderen gemeen.

Het tafereel der plechtigheden daerby gebruikelyk zal onzen lezeren zeker belangryk voorkomen. Wy aerzelen niet om het in eenen text van de veertiende eeuw weêr te geven: men zal zich aldus kunnen overtuigen, hoe weinig verandering vier, vyf eeuwen in onze prozatael hebben ingevoerd, en hoeveel zy ook hierin verschilt van de niet oirspronglyke talen, zoo als het fransch eene is.

‘Dit naervolghende es de maniere, hoe een grave van Vlaenderen sculdich es eerstwaerf in te commene te Gend.’

Eerstwaerf es hi sculdich in te commene de Petercelle poorte (Peter celle, Petri cella) Sente Pieters. Ende daer sal men ieghen hem uut trecken buten met processien omoedelic ende met grooter solemniteit. Ende de Prelaet van Sente Pieters ende fyn convent sullene (zullen hem) met processien leeden in de clooster kerke. Ende daer sal zyn ghereedscip omme messe te doene ende behanghen met cleederen alsoot behoort. Ende ter offeranden sal hy offeren

[p. 163]

een gulden laken. Daer sal hem de prelaet gurden (aengorden) zyn zweert, ende de grave van Vlaenderen doet al der kerken van Sente Pieters den eet in der manieren van oude tiden ghecostumeert. Ende van daer sal menne (men hem) leeden met processien te Sente Jans in de kerke voor Sente Janne-Baptisten (nu Sint Baefs), ende daer sal hi zweeren op de helige Evangelie den eet, die hier naer volghet te worde:

Dit zweerdi, gherecht Heere ende grave van Vlaenderen te sine ende dat daer toe behoort de helighe kerke in rechte te houdene ende te doene houdene dlant van Vlaenderen in vryheden, in rechte ende in wette te houdene ende te doene houdene. De privilegien, vryheden, costumen, usagen ende de rechten van der steden van Ghend te houdene ende te doene houdene aerme ende rike in rechte te houdene ende te doene houdene. Ende al te doene, dat een gherecht Heere ende grave van Vlaenderen sculdich es te doene al den tyd dat ghyt wezen sult.

Also moet hu God helpen ende alle Gods heleghen.

Ende also onse ghedachte Heere desen eed ghedaen heeft voor Sente Janne ghelyc dat voorseit es, sal men hem gheven in de hant den (grooten) cloereep, ende men sal metter clocken cloppen in teekene, dat hi ghedaen heeft, dat een gherecht grave van Vlaenderen sculdich es te doene te sinen incommene.

Van Sente Jan voorseit sal myn voorseit heere trecken ter vrindachmaerct (vrydagmarkt), ende daer sullen de goeden lieden van der vrydachmaerct eede zweeren ende doen den eed hiernaer volghende.

Dat zweerdi uwen gherechten Heere, den grave van Vlaenderen, die hier present ende voor hoghen es, goed ende ghetrouwe te zine fine eervachtichede ende Seinguerie van den palen van den Lande van Vlaenderen te houdene ende te helpen houdene ende al te doene dat goede subjecte

[p. 164]

haren gherechten heere sculdich syn te -doene. Also moet hu God helpen ende alle Gods heleghen.’

Verlangt men nu ook depaeldelyker te weten, hoe men jegens den nieuwen grave uittrok, en in wat wyze men hem ontfing, wy zullen dat volgens het zelfde echte stuk mededeelen.

‘T'eerst sullen alle de goede lieden van der Wet met haeren gheselscepe trecken ieghen hem een mille (ure) verre.

Item: alle de processien van Ghend sullen trecken tot Sente Jacobs Cruce, ende van daer weder keeren tot Sente Pieters.

Item: De dekene van der neeringhen ende van der weverien met gaders haren Dekenen ende ghezwornen sullen staen tusschen der processien ende der Pedercellen poorten over beide ziden van der straten.

Ende men sal luden ende beyaerden in alle prochiekercken van Ghend.

Ende men sal trompen ende pipen op de Pedercelle poorte te myns voors. heeren incommene.

Ende als myn heere sal zyn Sente Pieters, so sullen de trompers ende pipers trecken up Sente Niclaeus turre ofte up 't beelfroite (stadstoren). Ende daer sullen zy bliven trompende ende pipende, ende men sal ooc bliven ludende ende beyaerdende toter dtijt dat myn vors. heere ghetrocken sal zyn in zyn hof te Walle (Princenhof)⁽¹⁾.’

Men ziet hieruit hoe destyds zich het staetselement met het godsdienstige versmolt, en hoe de graven, die, als ware christenen, hunnen eede getrouw waren de liefde der Belgen verdienden, en (voegen wy het er stout by, niettegenstaende alle lasteringen die eeuwen op ons volk gedrukt hebben) die liefde als hun voorloon op aerde bekwamen.

(1) Uit den Wittenboek, blz. 216, v^o bewaerd in 't gentsch archief en tot dus verre, meenen wy, onuitgegeven.

[p. 165]

Keeren wy, na deze tusschenvlechting der inhuldiging, tot hertog Jan den I^ste weêr. De blyde inkomste door hem bezworen was buiten twyfel zoo vryzinnig als er eene mogelyk was.

Onder andere beschikkingen treft men er de volgende in aen:

De souverein zweert goed, billyk en loyael Heer te zyn.

Hy kan met geweld noch volgens eigene denkwyze besturen, maer volgens recht en vonnis.

Elk burger moet door zyne gewone rechters (d.i., de rechters zyner woonplaets) gevonnist worden.

Geen oorlog kan zonder toestemming der steden en des lands aengezegd worden.

De raed van Braband zal uit zeventien leden bestaen: de cancelier-zegelbewaerder maekt er van rechtswege deel van: hy moet der latynsche, fransche en vlaemsche talen machtig zyn.

Veertien leden moeten geborene Brabanders zyn; dan, de twee overblyvende hangen betrekkelyk dit punt van den wille des souvereins af, schoon zy in allen gevalle vlaemsch moeten kennen.

Een gevangene in Braband of Limburg aengehouden, kan buiten 's lands niet uitgeleverd worden.

Men mag buiten toestemming der staten gene munt slaen.

Elk lid derzelven mag zyn gevoelen vry en vrank uitdrukken, zonder zich de ongenade des Souvereins of iemand anders op den hals te halen.

Eindelyk behelst het 59^ste en laetste artikel deze merkwaerdige verklaring: ‘Indien ik of myne opvolgers tegen de blyde inkomste handelden, wil en stem ik toe, dat myne dienaers my geenen dienst bewyzen of in eeniger zake gehoorzamen, die ik zou noodig hebben, verlangen of vorderen, zoo lang ik dergelyke inbreuk niet ten volle hersteld en er geheel van zal afgezien hebben.’

[p. 166]

Men ziet hieruit, dat alleen de dienst, maer niet de onderdanigheid, de gezworene trouw afgebroken werd tot het herstel toe van hetgene onze tyd grieven zoude heeten. Zyn dergelyke staetkundige denkbeelden niet eener verlichte eeuwe overwaerdig?

Ademt men als mensch niet ruimer, als Belg niet fierder, by 't lezen zulker blyde inkomst?

Tweede hoofdstuk.
Philips de Stoute. - Philips de Goede. - Karel de Stoute. - Keizer Karel de V^de.

De vorsten zyn als menig mensch: niet al wie goed, is groot, niet al wie groot, is goed; ten minste als men groot en roemryk als een zelfde begrip wil aenschouwen.

Onder de vorsten van het Burgondische huis, dat met de xv^de eeuw over Belgie den staf begint te zwaeien, vindt men er dan ook niet zelden, by welken de schoonste hoedanigheden door eene breidellooze heerschzucht verdonkerd worden.

Men schildert den aertshertog van Burgondië Philips den Stoute als goeden vader, goeden echtgenoot, braven ridder, en als den volmaektsten prins zynes tydstips. Aen handigheid ontbrak het hem ook niet. Op veertig jaren tyds, wist hy zynen zetel zoo te vestigen, dat hy den machtigsten prinsen des Christendoms evenaerde. Na met den Gentenaren den vrede gesloten te hebben, liet hy geene middels onbeproefd om de rampen uit die lange worsteling gesproten, te verzachten. Zonder de godsdienstige twisten in het oosten ontstaen, ware Belgie gelukkig geweest; want die stelden tusschen volk en vorst eene groote scheuring daer.

[p. 167]

Wie toch zoude eenen zucht kunnen onderdrukken, als hy denkt, dat de Godsdienst, die de eerste band moet zyn om het geheele menschdom als kinders van éenen God te omvlechten, eene oorzaek wordt van tweespalt, vervolging en gruwelen? De Godsdienst, even als de Vaderlandsliefde, die er uit voortvloeit, moet bestendig boven allen party-geest verheven zyn. Beide zyn van hemelschen aerd en mogen door aerdsche driften noch waenbegrippen onteerd en bezoedeld worden.

Wy zullen nog eenige Vorsten noemen, omtrent welker beoordeeling alle geschiedschryvers het niet eens zyn, (vooral over Karel den V^de). De godsdienstige gezindheden veler schryveren hebben zeker, ook buiten hunner wete, invloed op hunne denkwyze uitgeoefend, en men mag deswege hunne goede trouwe niet altyd verdenken, vooral, indien zy, als tydgenooten dier vorsten, nog de waerheid niet in 't volle licht konden zien.

Twyfelachtig is het, of men Philips den Goede by den Vorsten, die lof of blaem verdienen, te tellen hebbe: mogen zyne dapperheid, zyne voorzichtigheid hem als groote hoedanigheden aengerekend worden, te menigmalen was de aertshertog van Burgondië den goddelyken gevoele des medelydens vreemd. Door zyne staetkunde was hy er in gelukt alle onze provinciën met éenen en zelfden bande te omspannen, en de weldaden des vredes gedurende lange jaren den volke te bezorgen. Wy zullen zyne bloedige twisten met Brugge en Gent daerlaten, doch wy moeten aenmerken, dat een volk der nyverheid overgegeven, zoo als het destyds beide die bezielde steden by uitnemendheid waren, voor eerste belang heeft de rust in zynen schoot te zien bloeien, en dat het slechts dier ruste kan verzaken, als het ten stryde ylt om belangens, die zwaerder wegen dan die nyverheid.

Een ander nog bedroevender schouwspel dan die worste-

[p. 168]

lingen roept ons: een schouwspel, dat ons nog na vier eeuwen, doet sidderen voor de zoogezegde goedheid van Philips!

Na zich voor den franschen koning Karel den VIII^sten verklaerd te hebben, wien de wereldberoemde maegd van Orleans met haren wonderdadigen schild kwam overdekken, spande hertog Philips met de meeste fransche Heeren tegen Lodewyk den XI^de samen, doch met dier voorzorge, dat hy zelf achter 't gordyn schuilde. Hy liet zynen zoon als hoofdman dier Ligue optreden. Luik en Dinant, door den franschen Machiavel opgestookt, verklaren den oorlog aen den hertog: na lange tergingen moeten beide steden voor hem hunne vermetelheid boeten. Luik werd in eene zware geldboete geslagen, maer het destyds zoo bloeiende Dinant werd baldadiger wyze uitgeplonderd, en den vlammen ter prooi gegeven. In 't aenschyn hunner in brand opstygende haerdsteden en kerken, stond een deel der verwonnene bevolking op den oever der Maes. De hertog deed hen ten getalle van acht honderd in de golven werpen, waerin zy verdronken (1465).

Men kan dus niet zeggen (gelyk sommigen het hebben willen aenduiden), dat hy de achting zyner onderdanen genoten en die in 't graf medegedragen hebbe: men kan niet zeggen, dat hy met matigheid geheerscht hebbe; althans het schoonste, het zaligste recht des overwinnaers miskende hy ten snoodste. Hy moge, zonder 't volk met schattingen te overladen, de rykste vorst zyns tyds geweest zyn, in zoo verre, dat de vreemde hem den grooten hertog des Westens hiet; hy moge zelfs de prachtigste beschermer van geleerdheid en kunsten geweest zyn; Belgie moge onder hem ten hoogsten top van welvaert geklommen zyn; zyn eernaem, met den titel van den Goede moge de wereld doorklonken hebben, voor Dinant verloor de hardvochtige de schitterendste parel zyner kroon. Alleen in de chronyken

[p. 169]

is hem de naem, dien hem waerschynlyk zyne burgondische gunstelingen gaven, by gebleven, even als onttroonden vorsten de titel der landen, waerover zy eenmael geheerscht hebben, byblyft.

Ook zyn zoon Karel de Stoute (of de vermetele) zoo te rechte bygenaemd, leide werkelyk groote hoedanigheden aen den dag, vooral eer hy den gravenscepter bekwam. Op hem mag men 't bekende woord toepassen: Karel had immer diens waerdig geschenen, had hy dien niet bekomen. Dezelfde vorst, die zynen vader zoo veel spels had opgeleverd, heerschte in Frankryk voort, dezelfde Lodewyk de XI^de, die helsch verraed onder bedriegelyke vormen wist te verbergen. Frankryk brouwde ook den zone van Philips den Goede veel kwaeds, doch vond in dezen eenen duchtigen tegenstrever.

Men maelt hem af als eenen vriend van trouw, gerechtigheid en kuischheid, welke laetste te zelden aen hoven in eere staet, en by voorbeeld door Frans den I^ste van 't fransche hof verbannen scheen. Geen wonder dus, dat Karel matig was. Tegen alle vermoeienis opgewassen en verhard, waekzaem en gestreng, toonde hy zich ten minsten een tydlang goed en menschlievend vooral jegens den arme. Maer toen hy zynen vader opvolgde, werd hy styfhoofdig, trotsch, dwingelandsch, aenmatigend; hy schreef zich zelven alles toe, offerde alles op aen den verblindenden titel van overwinnaer, dien hy najoeg. Bekennen moet men nogtans, dat hy den kunsten niet vyandig was. Wy kunnen hem in sommige punten met Napoleon vergelyken; maer het einde zyner loopbaen was gelukkiger, dan dat van den balling op S^t Helena. Hy vond in den stryd voor Nancy den dood.

Men begrypt, dat Gent niet altyd het hoofd voor hem in den schoot wilde leggen.

In de voorgaende eeuwen zien wy dikwyls onze graven

[p. 170]

met het volk in stryd, het zy uit eigene beweging, of aengestookt door den vreemde, het zy het volk te wapen vloog ter verdediging zyner rechten en voorrechten. Vele bestempelen deshalve, doch met onrecht, de oude Gentenaren met den schandenaem van woelig. Menig naprater, die het ergste liefst denkt, doopt elken opstand dezes nyverigen volks met den name van oproer. En op welken gronde toch? Zonder innige kennis der wederzydsche betrekkingen en rechten van Vorst en Volk dier dagen, zonder zelfs de chronykschryvers te kennen, die ons het tafereel dier tyden van veelal franschgezinde onderdrukking hebben medegedeeld, zonder te denken, dat in vroegere eeuw de chronykschryver het onderlinge verband der oorzaken en gevolgen niet eens wist na te gaen; zonder vooral te overwegen, dat sommige stukken, waerop ons oordeel over die ongelukkige verdeeldheden berusten moet, nog in 't stof buiten's lands verschuilen of binnen's lands minder bekend, ja voor eeuwig verloren zyn.

Welaen! wy zullen in dit gewichtige pleit eene veelafdoende getuigenis laten gelden: namelyk die eens geschiedschryvers, die op Meyerus voetstappen moedig voorttrad, en uit echte oirkonden, uit arschiefstukken het oordeel opmaekte, dat hy over het verledene streek.

Wy bedoelen hier David Lindanus, die onder Albert en Isabella een boek over de stad Dendermonde schreef (1612), en wien die stad onlangs een borstbeeld heeft gewyd. In den brief, die de zending zyns uitmuntenden werks aen 't Gentsche Magistraet vergezelde, drukte hy zich volgender wyze uit: ‘Onze voorzaten zyn machtig door hunne welvaert, geducht door hun vermogen, en beneden geen volk der aerde door hunne heldhaftigheid geweest. Dit heeft de afgunst hunner naburen en den argwaen des vorstendoms opgewekt; dit heeft ze in oorlogen gewikkeld, door hen op verscheidene tydstippen, en (zoo als 't gaet) met afwisse-

[p. 171]

lende fortuin gevoerd. Vele schryvers hebben hunne nachtwaken den uitslage dier oorlogen toegewyd; doch de meesten hebben in 't uiteenzetten van derzelver oorzaken gedwaeld, dewyl zy iedere trotsing tusschen vorst en volk met den naem van oproer bestempelden en hunne legers dus op eenen doolweg brachten. Hun alleen, die meer aen de waerheid dan aen partyzucht gehecht zyn, laet ik ter uitspraek over, wat ik ter wederlegging der vooroordeelen zulker schryveren heb verricht, en wel ten opzichte van Lodewyk Van Maele, Philips den Goede en den aertshertog Maximiliaen.’

Twee en eene halve eeuw zyn sedert dien over ons Vaderland getrokken, en nog zyn die historische vooroordeelen niet uitgeroeid, tegen welke de doorkundige Lindanus te velde trok. Sedert hem hebben verscheidene schryvers de geschiedenis van Nederland, waervan Belgie lang een deel uitmaekte, behandeld; maer de meesten hunner hebben onder den invloed der prinsen geschreven; anderen in tegendeel hebben zich tot loftuiters der party gesteld, waertoe zy behoorden.

Maer, ons roept eene andere reuzenfiguer dan Karel de Stoute, - eene reuzenfiguer, die ons blind schittert, als wy hare schreden tot haer non plus oultre (niet verder) nagaen. Sedert Carlomagnus tot aen de xvi^de eeuw besteeg in Oost en West geen grooter Keizer den troon dan Karel de V^de. Hy sloot in zyne forsche handen het zwaerd en den staf. Beschouwd uit het oogpunt der eeuwige zedeleer, die te zamen vorst en slaef verplicht, is hy zeker verre van steeds onberispelyk te zyn. De groote staetkundigen, de oppermachtigen der aerde hebben, vroeger vooral, hun geweten wel eens tot zwygen gebracht. Karels macht, hoe geducht ook, was niet toereikend om zonder fyngesponnene kunst de verschillende elementen, die hy te bevechten had, tegen te werken. Onder deze zullen wy er maer

[p. 172]

twee noemen. Hy stelde zich voor, ons land onafhanglyk te maken, en de laetste sporen onzes vroegeren vassaelschaps met Frankryk te vernietigen. Hier stemde hy met Arteveldes inzichten overeen, schoon hy elders lynrecht tegen hem overstond; want terwyl die Ruwaert van Vlaenderen den gemeenten kracht en macht wilde byzetten, poogde keizer Karel, in tegendeel, die macht te verkorten. Hy wilde onder zyn scepter geene enkele steden, maer geheele koningryken vereenigen. Hy wilde, dat in den oceaen zyns onbepaelden vermogens alle leenroerige onderscheidingen der oude dagen samenvloeiden. En wat hy wilde, dat voerde hy grootendeels uit⁽¹⁾. Hy had buiten de stoffelyke macht van Frans den I^ste eenen zedelyken vyand de bestryden, die met geenen vorst ten grave zou dalen; maer die zich onafgebroken van geslachte tot geslachte kon voortplanten, namelyk het protestantismus. Karel verwon Frans te Pavia. Het protestantismus, te gelyker tyde geestelyke en wereldlyke macht braverende, liet zich door geene dwangmiddels beteugelen. De veldwinnende denkbeelden werden door de drukpers verspreid, en het onderzoek des Bybels voortgezet ten trotse der dreigende Inquisitie.

In Spanje wortelde van ouds dit zoogenoemde geloofsonderzoek. In 1522 zou het alhier te lande ingevoerd, en in 1550 door nieuwe bepalingen bevestigd zyn. Eenige onzer steden, ten minste Antwerpen, voor wiens handel die rechtbank over 't vrye geweten doodelyk geweest ware,

(1) Keizer Karel, zegt Blommaert, volgde hierin het aloude stelsel des huizes van Burgondië: het vernederen der vrye steden en gemeenten. Eens dat de vrye steden gevallen waren, en Gent, het laetste bolwerk der Nederlandsche vryheid in 1540 bezweek, begon Philips II zyne staetkunde ter vernedering der groote feodaelheeren te beproeven. Dan zag men de onderdrukte stede en de miskende heeren een verbond sluiten, dat de troebels der xvi^e eeuw te wege bracht. (Geschiedenis der Fonteinisten, te Gent, 1847, blz. 51.)
Een veelbeteekende wenk ter opheldering dier onlusten, die de vader eenigszins voorbereidde, en die de zoon niet kon beteugelen.

[p. 173]

bleven op het dringend verzoek der inwoneren er van verschoond. Overigens was de geest der inquisitie hier veel menschlyker, dan in haer geboorteland Spanje: geen vreemdeling of monnik had er eenigen invloed op⁽¹⁾.

Met dit alles, en wat men hem ook moge te laste leggen wegens politieke dubbelzinnigheid, is keizer Karel de eenige vorst, wiens aendenken in het harte des volks is blyven voortleven: hierin gelykt hy Hendrik den IV^de van Frankryk. Hy wist zich populair te maken in den volsten zin des woords. Menige grap wordt hem toegeschreven in het nog dagelyks by de buitenlieden gelezene volksboek: De vrolyke daden van keizer Karel. Het is waer, dat Uilenspiegel en de Pastoor van Lapschuere nagenoeg dezelfde eere genieten; en dat men allen vorsten, hoe stug anders ook, als hunne grootheid maer verblindt, keurige kwinkslagen toeschryft. Wat vertelt men al niet van Napoleon? Het volk schynt zyn eigen beeld in den grooten man te willen hervinden. Het gezicht van Karel den V^de is streng, maer het laet zich niet betwyfelen, of de keizer, die de vrankheid, de eenvoudigheid onzer vaderen beminde, en zich naer de tael en zeden zyner volkeren plooide, moet ten minste eenige der hem toegeschrevene Vrolyke daden verricht hebben. Ook bezat hy ten volle des volks vertrouwen.

In zyn eigen land kwam hy, zoo men weet, in 1540, in onmin met de Gentenaren, die geene hoegenaemde overeenkomst op 't punt hunner rechten en voorrechten verstonden, en hem de hulp, die hy tegen Frankryks inpalming noodig had, stoutweg weigerden. Van beiden kanten kwam

(1) Mertens et Torffs, Geschiedenis van Antwerpen, IV, d. 288; dit nauwkeurige, waerheidlievende werk, dat eerst met zeven 8^o boekd. volledig zyn zal, is het voornaemste historiewerk, dat de vlaemsche letterkunde tot dus verre opleverde. Dit boek is voor 't volk geschreven uit liefde voor vaderland en vorst.
Van Meteren, die, zoo men weet, Spanjen geen genegen hart toedroeg, brengt overdreven de slachtoffers der Inquisitie op honderd duizend (boek I, blz. 56).

[p. 174]

de zaek tot het uiterste. De buitensporigheden eeniger woelmannen bestrafte de opgewondene keizer met eene strengheid, die naer verbitterde wreedheid zweemt. Politiek kwam daerby meer dan rechtvaerdigheid in 't spel: de stad, die men het laetste bolwerk der Nederlandsche vryheid genoemd heeft, bezweek. De man, die zich met zekeren vaderlandschen trots burger van Gent teekende, vergat, dat hy er by algemeene toejuiching geboren was: hy was een ondankbare zoon jegens de moeder, die zyne geboorte zoo blyde had gevierd⁽¹⁾.

Onder 't spaensche bewind had Gent moeten dulden, dat er haren ouden keizer, maer niet haren geliefkoosden held, een standbeeld op de Vrydagmerkt werd opgericht: het eerlooze geslacht der sans-culotten, voor wie keizer Karel een keizer was, wierpen het te gronde.

Boven den vorst, boven den keizer verhief zich Karel als wetgever, en regeerde dus, lang nadat hy van den troon afgetreden was, nog over Belgie. Hadde de fransche omwenteling niet de byl aen den wortel des door hem geplanten booms gelegd, wellicht overlommerden ons thans nog diens takken. Er zyn ten minste vele zyner instellingen, die den toets van byna drie eeuwen hebben doorstaen, een merkwaerdig iets in onzen tyd, waer het fransche volk, dat eens Napoleon tot wetgever had, zyne hoofdinstellingen, zyne wetten en modedrachten even lichtzinnig als een weêrhaen verandert.

Zoo als hy 't zelf by 't neêrleggen des scepters ge-

(1) Alle geschiedschryvers zyn het eens, om hem die politieke ondankbaerheid te laste te leggen, zoowel Robertson als Papendrecht, de kanonik de Smet, Moke, en die men hier voor allen had moeten noemen, Steur bekroond door de Brusselsche Academie voor zyn Mémoire sur l'insurrection de Gand de 1539.
De archivist Gachard verzamelde al de daertoe betrekkelyke bewysstukken in een 4^o boekdeel, behoorende tot de uitgaven, welke de koninglyke commissie voor 's lunds geschiedenis tot stand brengt.

[p. 175]

tuigde, was keizer Karel door vele lastige reizen op zee, door zoo vele langdurige stryden tegen elementen van allerlei aerd, letterlyk gebroken: het is zyner afgestormde ziele toe te wyten, dat hy de Nederlanden aldus aen zynen spaenschen zone overliet. En in der daed, dat was de slechtste gift, die hy den Nederlanden by zyn politiek testament kon overmaken. Ook mocht hy, by zynen troonafstand, geleund op de schouders des prinsen van Oranjen, met rede zuchten, gelyk deze in zynen doodstuip: ‘O God, heb medelyden met my en met dit arme volk!’

Het bestuer zyns zoons Philips des tweeden diende om dat zyns vaders, hoe eigendunkelyk het ook moge geweest zyn, te doen bejammeren. Vreesselyk was de halfgodsdienstige, halfstaetkundige storm, die over het eenzame graf des keizerlyken monniks in het klooster van Sint-Just henenbruischte! Woedend waren de donderslagen, dit uit het Escuriael naer de Nederlanden overvlogen!

Alvorens wy onze droevige blikken van dit monniksgraf aftrekken, willen wy eene karakterschets diens grooten keizers mededeelen.

Een hollandsche geschiedschryver, Simon Styl, wien niemand doorzicht in staetzaken, noch waerheidsliefde betwisten zal, schilderde met eenen krachtigen penceeltoets der volkeren lotgevallen en omwentelingen, en de doorluchtige mannen van onderscheidene natiën, vooral der zyne. Het zy hy love of lake, hy is eenvoudig waer zonder grootspraek. Die geschiedschryver laet ook den Gentenaren, die in 't beloop dezer verhandeling een paer malen onder onze pen gekomen zyn, in staetzaken ten volle recht wedervaren, al getuige hy (bladz. 78), dat zy door zekere woestheid, niet ongelyk aen het gedrag der Engelschen, dikwyls hunne beste daden hebben ontluisterd, ‘zoodat zy wel eens den naem van woeste, eer dan die van woelige Gentenaers zouden verdienen, en men hun dus by uitbrei-

[p. 176]

ding de oude rechtspreuke zoude mogen toepassen’: ‘Het uiterste recht is den uitersten onrechte niet geheel en al ongelyk.’

Ziet hier hoe Simon Styl onzen Gentschen inboorling beoordeelt:

‘Karel de V^de was in der daad een groot man: hy zou het ook zonder zyn verhevenen rang geweest zyn, omdat zyne bekwaamheden natuurlyk waren. Zyne staatkunde evenaarde zynen oorlogsmoed, zyne wakkerheid is onbeschryfelyk; en hoe de Fransche schryvers dit ook trachten te bewimpelen, hun koning Frans de I^ste was in vorstelyke deugden geenszins met hem te vergelyken. Hy was een Nederlander, en zyn levensloop kan ons overtuigen, dat het nederlandsche karakter door zyne aangeborene bezadigdheid niets behoeft te verliezen van dat vuur, hetwelk tot de uitvoering der gewigtigste zaken vereischt wordt. Het schittert by vlugger geesten bevalliger aan alle zyden uit, maar het blyft ook zwakker, omdat het in geen brandpunt verzameld wordt. Onze keizer, die al zyne bekwaamheden tot een nuttig einde wist te vereenigen, was dus alleen tegen François den I^ste, Hendrik den VIII^ste, den kardinael Wolsey en den Paus te samen opgewassen. De heerschzucht, die altyd de zwakheid van groote vorsten is, was ook de zyne, en het is zeker, dat de Nederlandsche privilegiën daartegen eene zwakke borstweer verstrekten; maer zyne heerschappy viel, naar het schynt, den onderzaten dragelyker, omdat hy bekwaam was dezelve met wysheid te onderschragen. Hadden zyne wyduitgestrekte oogmerken hem niet in zoo vele oorlogen gewikkeld, nu tegen Frankryk en Engeland, dan tegen den kerkelyken Staat in Italie, ja dikwyls tegen de Turken, mogelyk zouden de Nederlanders, die hy als zyne landslieden beminde, onder zyn bestier gelukkiger geweest zyn. Vele zyner instellingen bewyzen, dat hy de deugden en gebreken van onzen land-

[p. 177]

aard grondig kende, en er gepaste maatregelen ten algemeenen nutte naar wist te nemen. Maar hy werd te veel afgetrokken, om op alles behoorlyk acht te geven, en niet tegenstaande zyne onmetelyke rykdommen, was het steeds uit gebrek aan geld, dat hy zich genoodzaakt vond de Hollandsche en Brabandsche (Belgische) steden door zware beden uit te putten; ja, hetgene nog erger was, den koophandel aldaar door schadelyke belastingen te stremmen. Men leest met verontwaardiging, dat de Staten om dat juk eenigszins verligt te zien, tot zyne ambtenaars door vleieryen en geschenken hunne toevlugt moesten nemen. Had hy nog, toen hem de wisselvalligheid van het oorlogslot begon te vervelen, zich kunnen vergenoegen met het gerust bestier van zyne eigendommen, had hy moed genoeg gehad, om zyn verkregen geluk te genieten; zyne natuurlyke bezadigdheid, zyne wysheid, zyn geslepen oordeel zouden hem te stade gekomen zyn, om zich by de late nakomelingschap zoowel onder de beste vorsten, als onder de roemruchtigste overwinnaars, den eersten rang waardig te maken.

De vryheidlievende Nederlanders, hem boven anderen aangenaam, zouden hem overtuigd hebben, dat de belangen van zulk een vorst, als hy wenschte te zyn, nooit kunnen onderscheiden zyn van de belangen des volks, dewyl zy van beide zyden op de algemeene welvaart uitloopen.’

Tot dus verre de hollandsche geschiedschryver, die op het einde der vorige eeuw bloeide.

De Engelsche predikant Robertson heeft Karel den V^de een onsterflyk gedenkteeken opgericht in de uitgebreide levensbeschryving, die hy er van opgehangen heeft, en die om zoo te zeggen het prachtige voorportael uitmaekt van Schillers werk over de onlusten der Nederlanden, onder Karels zoon uitgebroken.

[p. 178]

De groote keizer moge in Belgie overal elders, dan in zyne geboortestad een standbeeld bekomen: wie zou den doorslepenen staetsmanne, den wakkeren krygsmanne die eere durven betwisten?

Toen in 1810, onder de fransche overheersching, een rhetoryk van Aelst den belgischen dichteren het bezingen der Belgen moedig ten pryskamp aenbood, nam een zoon van Gent, door eene zuivere vaderlandsliefde tot het verheffen onzer oude, dan verdwenene onafhanglykheid aengespoord, de lier des franschen dichters De Lille in de hand. Die Gentenaer hiet Ph. Lesbroussart: hy vergat den keizer niet, dien Gent niet bemint, maer wel bewondert.

De volgende plaets naer dien laureat overgebracht, moge de ingespannene aendacht des lezers een oogenblik verpoozen.

In 't eind ziet Gent den held, den grooten man zich heffen,
Die Romen ondersteunde en kon met siddring treffen,
Bekamper van François en schrik van d'Adelaer;
De rechter en het beeld der bange vorstenschaer.
Zyn staetkunde, overwolkt en eindloos uitgespannen,
Deed Belgie dienen tot gelukkige oorlogsplannen.
Hy kromde, in Malborgsveld, der Saksen fieren telg
Den stouten nek voor 't heir van dappren Wael en Belg;
Het roemryk Vlaenderen gehoorzaemde aen de wetten
Des helds, dien Pavia de lelie zag verpletten;
Als hy, tot eigen leed en tot des menschdoms straf,
Den teugel van 't bewind in vloekbre handen gaf.