|
| |
| |
| |
XIV
Lieven Bauwens.
Nu staren wy hem aen van al zyn glans omtogen.
Van duizend pogingen treft de uitkomst slechts onze oogen.
De onmerkbre voortgang tot de kruin des bergs verdween.
Wy zien van jaren stryds de jongste zege alleen.
Niet altyd moeten er eeuwen verloopen zyn om ons de grootheid, nuttigheid of zielenwaerde eens heldhaftigen, werkzamen of godvruchtigen burgers te doen schatten; niet altyd moet er hem een praelgraf of een beeldteeken opryzen, opdat tydgenoot en nakomeling het goede door zynen handel en wandel gesticht, kennen, en 't herdenken daervan in hun harte bewaren. Zoo zyn er mannen, wien de ondernemingsgeest eene soort van scheppingskracht heeft geschonken, en die, uit hoofde der algemeene welvaert er uit voortgevloeid, den volke dierbaer zyn en blyven.
Onder zulken telt Lieven Bauwens.
Hy was de zoon eens gentschen huidenvetters, en werd binnen Gent in den jare 1769 geboren. Van jongs af aen werd hem de zucht tot nyverheid ingeboezemd, maer hy was
| |
| |
de man niet om zich t'eenen male aen den sleur der oude werkwyze te verslaven. Zyn oirspronglyke geest was traeg om een besluit op te vatten, maer vurig om het opgevatte door te zetten en uit te voeren. Zulke hebbelykheid, onzen landaerd bezonder eigen, brengt uit kleine beginsels de grootste zaken tot stand.
De jonge Lieven kon zich gemakkelyk in de vaderlyke woon overtuigen, dat Engeland onder betrekking van huidenvettery Vlaenderen oneindig vooruit was. Hy dacht: wy hebben vroeger van de Franschen, nadat wy hun het schilderen leerden, de post ontleend; wy mogen den Engelschen, dien wy het weven leerden, nu ook wel eens het huidenvetten afkyken. Zyn besluit stond vast: hy zoude ginds de noodige kennis aenwinnen, die hem hier in zyn vak boven al zyne landgenooten moest verheffen. Hy leerde spoedig het engelsch, won 't vertrouwen zyns engelschen patroons en slaegde zoowel in zyn doelwit, dat hy in Gent teruggekomen, eene huidenvettery op zyn engelsch met honderd kuipen en boven de honderd werklieden inrichtte. Ook gelukte hy zoo wel, dat hy door zyne kunstervarenheid zyne meesters verreweg overtrof. Niet alleen op de voornaemste markten van Europa, in Engeland zelf, verwierven zyne gevette kalfsvellen den voorrang, en wel zoodanig, dat hy later in dit land voor inkomende rechten meer dan vier honderd duizend franken had te betalen. Doch een stoute ondernemingsgeest dreef Lieven aen, om die eerste welgelukte proeve door eene andere te doen opvolgen en vervangen. Hy zou wel eens Belgie met eenen nyverheidstak kunnen verryken, welks naem destyds zelfs weinig bekend was. Dit was een droom, dien hy verwezenlyken wilde.
Lieven liet zynen broederen de welgekalante huidenvettery over; edoch onder stellig beding er geene verandering aen toe te brengen.
| |
| |
De oude gast van Engeland kende de strengheid der engelsche wetten, zóo tegen het uitvoeren van nyverheidsmachienen als 't zoogezegde embauchéren van werklieden: de doodstraf stond op het feit.
Wel is waer, dat Frankryk reeds in 1792 mechanieken kende, eenen naem, dien men toen den werktuigen gaf, die tot katoenspinnen bestemd waren; maer die werktuigen bereikten op verre na de tooverachtige snelheid der engelsche niet, die honderd duizend werkers onderhielden. Eene nationale fortuin was den Engelschen met die nieuwe nyverheid geboren. Hunne afgunstige staetkunst omringde dan ook des lands fabrieken met alle mogelyke waekzaemheid. Al wie er had willen binnendringen om die nieuwe nyverheidswereld te ontdekken, was er in mislukt. Bauwens kende den weg naer het Londensche Peru: hy wist zich aldaer voor eenen ingeborene te doen doorgaen. Ondersteund door handige, rykbetaelde uitzendelingen, beschoot hy een deel zyns doelwits. Dan, afgeschrikt door 't dreigende zwaerd der wet, verlieten hem weldra al die onderhoorige medewerkers. De Gentenaer verloor den moed niet, en herinnerde zich te rechter ure de oude spreuke: zelfkruid is kostelyk kruid. Hy handelde zelf; vlyt, vernuft en goud bezorgden hem machienen en derzelver makers, werkmans en eenen meesterknecht. Een dier werkluî speelde den verrader: 't geheim was uitgelekt, en op 't oogenblik, als Lieven 't vaste land ging bereiken, te Gravesend aen den mond der Theems, werd zyn fabriekbestuerder aen zyne zyde aengehouden. Hy echter wist zoowel den Engelschman uit te hangen, dat hy den tyd had den policieklauwen te ontsnappen. Een deel der mechanieken, door eenen correspondent zyns huizes in koffytonnen overgestuerd, werd in beslag genomen; een ander deel kwam in behoudens haven. Slechts na ruimen tyde, wist de vlytige Lieven de ontbrekende stukken te vervangen,
| |
| |
en den veertig uit Engeland overgekomenen fabriekgasten werk te verschaffen. Zyne eerste katoenspinnery kwam in 1798 te Passy, niet verre van Parys, tot stand.
Men begrypt, dat het feit, dat hiertoe aenleiding gaf, als een hoogverraed tegen de engelsche nyverheid door dit land werd uitgekreten en in rechte vervolgd.
Het hart trok Bauwens naer zyne vaderstad terug, en hy bracht er in 1800 zyne werkplaetsen over. Een gunstige uitslag bekroonde zyne pogingen. In het dan weinig bevolkte Gent groeide eerlang 's volks welvaert met de achting voor Bauwens aen. Door zyne reizen met menschenkennis verrykt, vry en vrank als een oude Gentenaer, wist hy de liefde des werkmans te winnen.
In die dagen van ontvolking door 't oorlogszwaerd en herbevolking door de eerst opluikende nyverheid, kleefde Napoleon het plaegzieke stelsel aen, van Engeland in zynen handel te willen kortvleugelen, en zyn ryk voor elk engelsch voortbrengsel als voor de pest te sluiten. Hy moest met welgevallen den stouten gevaertrotsérenden geest des nyvrigen Gentenaers aenschouwen; zeker zag hy, niet zonder welbehagen, dat de stad Gent den overplanter en inrichter der fabrieknyverheid met eere omringde. Onder 't oude Rome werd een landman tot opperbevelhebber des legers verheven; waerom zoude de gentsche huidenvetterszoon, de fabrikant niet als meyer, op den alouden Burgemeesterszetel geplaetst worden?
Hy oefende dit ambt twee jaren uit.
Bauwens keerde, even als de romeinsche landbouwer, die Rome reddede, na volbrachter taek, tot zyne oude bezigheid terug. Met eene nieuwe inspanning van krachten toog hy aen 't werk. Alle slach van katoenen, lynwaden, bazyn, perkal, piquet en neteldock werden er door meer dan twee duizend menschen vervaerdigd. Mannen, vrouwen, kin- | |
| |
ders, gansche huisgezinnen, wier getal jaerlyks aengroeide, wonnen er het eerlyke brood by.
Napoleon zag met hoogmoed, dat de Gentenaer den gehaten Engelschmanne in zyne dierbare belangens afbreuk deed, en leende den speculant, tegen billyken interest, eene som van 1,920,000 frank.
Hierdoor zag Bauwens zich in staet gesteld eene tweede fabriek op nog ruimeren voet in te richten.
Maer wisselvalligheden, dikwyls met al te stoute ondernemingen verbonden, vooral gebrek aen spaerzamen overlegge en eindelyk het instorten des reuzenachtigen keizerryks met zyn kortzichtig handelstelsel, sleepten Bauwens in dien val mede. Hy wilde andermael by den vreemde de bron zyner fortuin opsporen. Engeland was hem voor eeuwig gesloten: Frankryk ontfing hem in 1818 weder. Het nieuwe staetsbestuer was hem niet minder dan het voorgaende genegen, en stond op het punt om hem op eene wyze te ondersteunen, die alle zyne wenschen zou vervuld hebben, toen hy eensklaps in maert 1822 overleed.
Men weet, welke uitbreiding de nyverheidstak door Bauwens steelsgewyze overgebracht, by ons bekomen heeft. Gent telt heden niet minder dan 53 katoenfabrikanten en 10840 katoen-en vlasspinners. Men noemt die stad, welke in de laetste jaren met de prachtige gebouwen van Hoogeschool, Schouwburg en Justitiepaleis verrykt is, de monumentale stad; maer ook andere gebouwen roepen bereids de aendacht des reizigers in, wanneer hy met de stoomkoets den schoot der oude hoofdstad Vlaenderens insnelt. Wat heerlyk vergezicht ontplooit zich voor zyne oogen, als hy der statie nadert, en eenen nieuwsgierigen blik uitschiet in de richting der St.-Pieterskerk, welke de hoogte van den Blandinusberg bekroont! Hier en daer verheffen zich in 't ruime op de zyden diens bergs, als zuilen der nyverheid gesticht, torenhooge fabriekschouwen. By dit gezicht
| |
| |
is de vreemdeling niet meer verwonderd, dat men der monumentale stad ook den naem van belgisch Manchester gegeven heeft.
Der welvaertbron door Bauwens ontsloten is het hoofdzakelyk te danken, dat de gentsche bevolking zich verbazend heeft uitgezet. Cyfers zullen hier best spreken. Gend telde
| van 1794 tot 1798 |
54,500 zielen; |
| in 1803 klom dit getal tot |
60,000 |
| in 1810 waren er |
58,200 |
| in 1829 |
77,500 |
| in 1831 |
83,800 |
| in 1840 |
93,400 en heden |
| zyn er reeds |
110,000 zielen. |
In de verledene eeuw heerschte nog het dwaze begrip, dat de edelman, die handel dreef, zich ontedelde. Zulk begrip is onzes tydstips onwaerdig, en de geschiedenis alleen kan ons verklaren, hoe het zoo lange heeft kunnen voortwortelen. Eertyds zeide men: ‘de adeldom verplicht;’ maer heden is een ieder overtuigd, dat ook de titel van burger, van nyverige, den mensche den zielenadeldom als plicht oplegt.
Het model voor Bauwens standbeeld vercierde eene der zalen, die het gentsche stadhuis in 1849 voor de nyverheid van beide Vlaenderen ontsloten had. Meer dan zes honderd nyverigen waren er vertegenwoordigd door hunne voortbrengsels. Daer wedyverden onze rytuigen tegen die der Engelschen; daer werden onze van ouds beroemde, met de hand gemaekte lynwaden dien met werktuigen gemaekten tegenovergesteld; daer prykte kantwerk, dat den bekenden Brusselschen en Mechelschen kanten op zyde streefde; met een woord, daer toonde het vlaemsche vernuft, dat Caesar de Belgen wel beoordeeld had, toen hy schreef: ‘Een geslacht tot allerlei vernuftige nabootsing hoogst bekwaem.’
| |
| |
'tIs waerlyk een levendig tooneel, als de gentsche werkklok, die van ouds de neeringen en ambachten ten arbeid of ter rust riep, de fabriekbevolking heurer werkplaets (als by lentezonne de byen hunnen korf) doet toe of uitstroomen! Dit schouwspel hertoovert, onder betrekking der werkzaemheid, het oude Gent voor den blik des historiekundigen; doch de tyd is sedert lange heen, toen de neeringen en ambachten eene zedelyke macht bezaten en uitoefenden, die onder meer dan eene betrekking van doorslaend gewicht was.
Niemand zal ontkennen, dat er nog veel voor de beschaving des fabriekvolks te verrichten valt; het is vooral wenschelyk, dat de kinderen niet meer zoo jong als thans er intreden; dat zy vooreerst in de voorbeeldig ingerichte stadskostelooze scholende noodzakelyke kennissen verzamelen, dat er hun hart tot christelyke en burgerlyke deugden gevormd worde. De ryke fabriekheer zal zich nimmer zoo verlagen, als dat hy zyn werkvolk als machienen betrachten zou. Men erkent, dat Gent fabriekmeesters bezit, die zich ter hoogte hunner maetschappelyke zending verheffen, die den mensch en den burger in den werkman vereeren, en te eener tyde voor ziel en lichaem hunner onderhoorigen zorgen; ja, die meer aen vaders grooter huisgezinnen, dan aen winstgierige meesters gelyken.
Ook het gentsche magistraet stelt hooger prys op het eerste wetenschappelyke onderwys des ongegoeden volks, het moge een kind of een werkman zyn. Veel is er reeds gedaen by het zuiveren en gezondmaken der nederige woningen, andere verbeteringen en hulpmiddels worden voorbereid. Een genootschap, uit brave geestelyke personen en weldenkende burgers saemgesteld, tracht de gevolgen onwettiger vereenigingen met den mantel der wet te bedekken, en de huwelyken by zulke meestal behoeftige ouders te vergemakkelyken; terwyl het staetsbestuer door
| |
| |
't wyze inrichten van spaerkassen voor werkmans, hunne toekomst wil verzekeren, als of het hun zeide: Goede menschen, vergeet niet, dat de spaerzaemheid eene vaste, steeds aenwassende inkomst is.
Spaerzamer, had denkelyk onze Bauwens zich niet verplicht gezien, op zynen ouden dag, zyne geboortestad te verlaten.
Gelukkig de werkman, die schoon door de Voorzienigheid met mindere geestvermogens dan zulk een man begaefd, zyn huisgeluk niet te min op eenen vasteren grond weet te vestigen. Hy leeft gerust, bereikt eenen gelukkigen ouderdom, en draegt den zegen der zynen in 't graf mede. Ieder welbestede dag is zulken braven christen een goed vriend, die hem lachend bezoekt en lachend vaerwel zegt, om hem eene zalige herinnering na te laten.
De dag is zonder zorg en vol genot gesleten.
Zyn peluw is geschud door een gerust geweten.
Hy treedt er dankbaer heen, omhelst zyn huisgezin,
Beveelt het aen Gods zorg, en sluimert vreedzaem in.
|
|
Auteursrechtvrij