|
| |
| |
| |
XIII
Simon Stevin.
Hier staat Stevin ter zy' van Neêrlands grootsten held,
Daar hy het Statenheer op zynen hoefslag stelt,
En Nederlands Vauban slaat hier een gordel schansen
Om onzen ringmuur heen, met bolwerk, mijn en transen,
Waarachter de overvloed een lucht van rozen kweekt,
En Mavors donder sterft, waar onze Koehorn spreekt.
Even als vele andere groote mannen onzes vaderlands, die in ons midden een standbeeld bekomen hebben, als Godfried van Bouillon en Gretry, heeft Simon Stevin ver van zyne vaderstad, ver van den lande geleefd.
Niemand toch zal hierom der geboorteplaets van een roemryk of verdienstelyk man het recht betwisten, om hem bezonder te huldigen, wien zy nooit stiefmoederlyk heeft behandeld, na buitengewone redenen hem bewogen of gedwongen hebben zynen voetstap verre van zyne wieg te zetten. Te goeder ure bracht dus Brugge haer sedert 1821 geboren ontwerp in 1836 tot stand, en richtte by plechtige volksfeesten op diezelfde plaets, die sedert lang reeds den naem van Stevin had ontfangen, het bronzen beeld haers
| |
| |
inboorlings op. - De houding van dit beeld, door Simonis' beitel vervaerdigd, is eenvoudig, de kleeding statig: uit dat bedaerde hoofd straelt het kunstalgemeene (encyclopédique) begrip des vernuftigen geleerden uit, terwyl de breede mantel de persoon van rang aenduidt. In zyne rechter hand houdt hy eenen passer, terwyl hy met de linker de figuer van een zyner beroemdste wiskundige voorstellen aentoont.
Een vlugge-n- oogslag op dien man, door vorsten en volken zoo geliefd, zal ons leeren, hoe vlyt en inspanning des geestes aen die wetenschappen besteed, waer de Voorzienigheid ons eenen bezonderen trek voor heeft ingeplant, den weg tot fortuin en eere ook voor 't eenvoudigste burgerkind kan ontsluiten.
Stevin, in 1548, te Brugge geboren, na zich als boekhouder op een handelsbureel en in een financiebestuer nuttig gemaekt te hebben, werd te midden zyner wiskunstoefeningen door den klank der wapenen gestoord.
De nederlandsche beroerten der xvie eeuw, die ons vaderland in Zuid en Noord eerst tot eene school van godsdiensttwisten en vervolgens tot eene school van wreede vervolging maekten, stonden op het uitbreken of waren werkelyk uitgebroken. Waerschynlyk zuchtte ons land reeds onder Alvas dwang, toen Stevin het ontvlood, om elders de wetenschap of de ruste, die zy niet kan ontberen, op te sporen.
Na Pruissen en Polen bezocht te hebben, begaf hy zich naer Holland. Daer zoude hy wel niet de rust, maer ten minste vryheid en veiligheid vinden, en party kunnen trekken van zyne bekwaemheid in 't nederduitsch, en in dier voege den Nederlanderen in 't algemeen nuttig blyven op een tydstip, waer de vaderlandsche letteren by ons eêr verdrukking dan bescherming genoten, en, zoo Conscience zegt, ‘de beul boekkeurder was.’
| |
| |
Al spoedig werd de weerde des brugschen wiskunstenaers geschat. Prins Maurits van Oranjen, een der doorluchtigste veldoversten diens tyds, nam hem tot leermeester, schonk hem met zyne vriendschap het volste vertrouwen, en stelde hem, door zyne vorstelyke bescherming, in staet om zich geheel en al zynen geliefden studiën over te geven.
Nu trad Stevin glansryk onder de doorluchtige mannen op, die door hunne ontdekkingen den alouden naem der Belgen, als uitvinders, gestaefd hebben. Zyne kunsttoepassingen en ontdekkingen, waerby hy de grenslyn der mathematische wetenschappen verschoef, volgden elkander dapper op; elk eene derzelven was voldoende om zynen name de onsterflykheid te verzekeren!
In die ontdekkingen straelt telkens de zucht door, om den menschdomme nuttig te zyn. Stevin vereenvoudigde de handel- en nyverheidsverrichtingen zyns tyds; hy gebruikte, onderwees ten minste, eerst van allen, de tiendeelige rekenkunde, die hedendaegs de grondregel onzes tientalligen stelsels uitmaekt. Eerst van allen, begreep hy het belang dier toepassing op de onderverdeeling der grootheden. Eerst van allen, heeft hy het gebruik der tientallige breuken en het voordeel uiteengezet, dat de decimale verdeeling van maten en gewichten kon aenbieden. Eene diepgrondige gedachte voorwaer, welke onder zyne schoonste ontdekkingen plaets mag nemen, en waervan de wyde wereld nu de vrucht geniet.
Zoo verbreidde de vorstlyke leermeester de grenze der menschlyke kennissen. De nauwkeurige wetenschappen, die van 't calcul afhangen, hebben aen zyn machtig brein eene betere leerwyze, eene nieuwe toepassing op de ontwikkeling van voorname punten te danken. Het valt niet in ons bestek zyne verdienste in de wis-meet-ofwerktuigkunst na te gaen, noch zyne schriften over de sterrenkunde en de versterking (waerin hy een volledig stelsel by middel
| |
| |
van sluizen voordraegt) meer dan blootelyk te herinneren, noch verder aen te teekenen, dat Nederland het merkwaerdigste werk in de xviide eeuw over de Boekhoudkunst verschenen, uit zyner hand ontfing.
De Staten-generael der Nederlanden bekrachtigden 't vertrouwen door Maurits in hem gesteld. Hy werd aen 't hoofd des bestuers van Hollands waterwerken geplaetst, terwyl Maurits hem tot kwartier-meester-generael der republiek benoemde, hem met de boekhouding der Domeinen belastte, en tot inrichter der legerplaetsen aenstelde.
Stevins naem is by het volk meest in aendenken gebleven door de uitvinding zyns zeilwagens. In dien wagen, als een schip opgetakeld, voerde hy den Prins, door eenen talryken stoet vergezeld, met eene verbazende snelheid langs het Scheveninger strand henen. Doch ook by deze ontdekking is Stevins diepe zinspreuk wonder en is geen wonder uitnemend waer geweest, zoo als de tyd het bewezen heeft. Wat Stevin alleen by gunstigen winde, en wel op zekere bepaelde plaets kon uitvoeren, brengt de stoom thans op de voornaemste punten onzes vaderlands te wege.
Men kan dus de fictie des dichters niet afkeuren, als hy by de eerste proeven met den stoomwagen in ons land genomen, Stevin afschildert, aen 't hoofd van Nêerlands kunstenaren uit den hoogen gedaeld, en zingt:
‘Aen 't vliegende schip, zyn geliefkoosden droom,
‘Aen wind en meir in zyn teugels geklonken,
‘En dankte Jehovah, die sprak: ‘Er zy stoom!’
Niet te min was de zeilwagen wel degelyk een wonder voor zynen tyd, en werd door heel de wetenschappelyke wereld geroemd.
Wat eigenlyk ons, Belgen, met onsterfelyke erkentenis
| |
| |
en liefde voor Stevin moet innemen, is zyne bezondere bezorgdheid om alles aen te wenden wat tot de wetenschap, de kunstbeschaving en de ontwikkeling des volks kan dienen. Dit toch was zyn hartelykste wensch; dit, de droom zyns ganschen nuttigen levens.
Laten wy hier den volksvriend liefst zelf spreken.
In de Dialektike, ofte Bewyskonste, leerende van allen zaken met recht en konstelyk oordeelen (Rott. 1585), zegt hy:
‘Deze bezondere konste (dialectiek) heb ik my voorgenomen u hier naer myn vermogen te verklaren. Aengaende my iemand zeggen mochte, wat gaet u doch over, zoodanige diepzinnige materie te willen beschryven in de Nederduitsche tale? Want ware dat met nut doenlyk geweest, het ware voor u al lang geschied; dien zullen wy met twee woorden bescheiden. Ten eersten, nadien sommige myner zeer gemeene vrienden ende landslieden, in andere spraken onervaren, nogtans der konsten uitnemende liefhebbers, verstaen hadden, dat wy iet der Mathematiken in den druk zouden doen afveerdigen, maer in vreemder talen, en hebben my niet slechtelyk gebeden zulks in de onze ook te doen, maer bykans met redenen willen overtuigen, geene behoorlyke genegenheid te dragen tot onzen vaderlande; diens vorderinge nogtans elk naer zyn uiterste vermogen, boven vrienden en magen, ja, voor zyn eigen zelfs, is schuldig te beneerstigen; dit zoo belydende ende voortdringende, dat... ik my hebbe beneerstigd 't zelve tot der daed te brengen.’
Stevin die ook de eerste was, wiens pen de Bewyskonste (Logica) in een Nederduitsch gewaed stak, en die daerby velen lof verwierf, vattede het besluit op, eene reeks van studieboeken voor den gemeenen man te vervaerdigen. Hy ging zelfs eenen stap verder. Hy stelde voor, om op de Leydsche Hoogeschool de Wis-Weeg-en Bouwingkunst in
| |
| |
diezelfde tael te doen onderwyzen, en bracht zulks tot stand.
Het is voor elken rechtschapenen Vlaming, zegt een onzer schryveren, voor elken waerden landgenoot een groot verdriet te moeten bekennen, dat wy, Belgen, het in 't beoefenen der wetenschappen, by middel der moedertael, nog niet zeer ver gebracht hebben; en echter is er, sedert Stevin de gedachte opvattede, om 't Nederlandsche volk in Kunsten en Wetenschappen door middel dier tael te ontvoogden en zyn zelfs te maken, byna derdehalf eeuw verloopen...
Stevin hield het voor eene mathematisch bewezene waerheid, dat men alleen door middel der moedertael de weldadige stralen der wetenschappelyke zon tot in de laetste rangen des volks kan doen doordringen... om aldus ook in dezelven mannen op te wekken, die door oirspronglyke grootheid den lande tot cieraed en bystand zyn. Hy was van de doelmatige voortreffelykheid der tael even als van de noodzakelykheid om sommige vakken er in te behandelen, overtuigd.
Stevins wisconstige gedachtenissen inhoudende 't geen doer hem in gheoefent heeft den doorluchtighen hoochgheboren Vorst en Heer Maurits, werd in 't fransch, in 't latyn en gedeeltelyk in 't engelsch overgebracht.
Die volkgenegene burger doet zich langs alle zyden onder 't gunstigste licht voor. Stevin begreep, dat hy alleen een ware volksvriend is, die zich als een gehoorzaem onderdaen zyns vorsten gedraegt. Ook verklaert de gemoedelyke man in zyn werk Burgerlick leven, dat hy sedert zyne jeugd altyd in onderwerping geleefd heeft; en hoe kon het anders by eenen wyze, die alom den diepsten eerbied voor het Christendom, die werkdadige volksbeschaving, belydt, en den Vorst der Vorsten als den oppervoogd der staten erkent?
| |
| |
In zyne schriften blinken alom de edelste gevoelens; bekrompenheid en dweepery waren hem steeds vreemd; zy die des mans nagedachtenis besmetten wilden, hebben enkel het bewys hunner onkunde aen den dag gelegd, zonder hunne betichtingen door daedzaken gestaefd te hebben.
Ook was het niet zonder grond, dat men na 't plechtige onthullen van 's mans standbeeld de volgende uitboezeming voordroeg:
Niets faelt er meer aen uw verhoogden luister;
De nietling bast vol schrik uw grootheid aen.
Ga, wring 't genie, die godspraek, in den kluister.
'T is vry als God - als Hy, kan 't niet vergaen.
'T is uitvloed van des Scheppers eigen ader -
Een zon, die over 't graf der eeuwen vonken schiet.
Stevin, gy waert geen landverrader;
Een standbeeld ryst voor zulken niet!
|
|
Auteursrechtvrij