Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen

[p. 117]

XII
Margaretha van Oostenryk.

Verlichting is de kiem van 't leven,

Die altyd echte deugd en ware braefheid teelt.

Ze is meer tot heil dan roem gegeven,

En maekt de vrouw tot 's daegraeds beeld.

(M^e Van Ackere.)

Eene buitengewone menigte van vrienden en vreemden snelde in den jare 1849, langs de yzeren baen, ten Mechelschen kermisfeest. De ouderlingen herinnerden zich zelven niet, dat in hunne jeugd (ofschoon 't dan beter ging als nu, zoo zy zeer ernstig getuigden) zulk eene steeds aenwassende volksmenigte ooit ter Mechelsche kermis gekomen was. Alle huizen waren met groen, met vaendels, velen daerenboven met kostelyke tapyten, opgecierd: eene buitengewone pracht ontplooide zich allerwegen. Maer geen stond was er schooner, levendiger en in der daed feestelyker, als toen ook de beide vriendelyke kinderen des Konings, de Hertog van Braband, en de Graef van Vlaenderen door het Magistraet der stad werden welkom geheeten.

Zeker moest er iets meer dan een bloot volksvermaek ontworpen zyn om zulk bezoek te billyken. In der daed,

[p. 118]

eene vaderlandsche plechtigheid, die tot dus verre in Belgie geene plaets had gegrepen, riep er, naest genooten aller standen, ook onze vorsten henen.

In de oude stad Mechelen, zoude 't eerste standbeeld, eener doorluchtige belgische vrouwe toegewyd, opryzen. Sedert lang had Stadsmagistraet besloten, dat het beeld van Margaretha eene der openbare plaetsen binnen die muren vercieren zoude, die zy, als hare verblyfplaets, boven alles liefkoosde. Die hulde was de rechtvaerdige uitdrukking des danks, welken Mechelen aen die Gouvernante der Nederlanden, ook na 't verloop van drie eeuwen bleef toedragen voor alle weldaden, die zy dezer stad eens bewees.

Doch andere bezondere en groote verdiensten Margarethas wettigden dit duerzame gedenkteeken, en stelden er een algemeen belang by, die 't der gansche natie dierbaer moest maken. Alle historiekundige Belgen juichten die vereering eener groote vrouw toe. Had zy niet, als landvoogdesse der Nederlanden, te rekenen van 1507, gedurende lange jaren met bezondere bekwaemheid aen 't staetsroer gezeten?

Heeft zy zich niet algemeen bekend gemaekt door hare buitengewone zucht voor kunsten en letteren? De rampen, die haer zoo menigmalen bedreigden, de netelachtige omstandigheden, waerin zy zich dikwyls bevond, schynen dier edele zucht geenen afbreuk toegebracht te hebben.

Haer te Mechelen gevestigde hof was de schitterende verzamelplaets van letterkundigen, dichters, schilders, beeldhouwers en toonkundigen. In hun midden vergat zy 't weggedrevene, zwarte verledene of het niet zelden dreigende verschiet. Somtyds nam Margaretha zelve de pen in de hand, en schreef geestige fransche verzen. Ook de vlaemsche poëzie heeft zy hoogstwaerschynlyk beoefend.

Indien een onzer lezeren zich overtuigen wil, of zy even goed de borduernaeld als de dichtpen, in oogenblikken van ontspanning, wist te behandelen, hy begeve zich naer de

[p. 119]

boekzael, die de letterschatten onzer voormalige hertogen van Burgondie bewaert, en die in 's ryks hoofdstad met alle mogelyke zorg, als de perel der kunstkroon van Brussel door 't bestuer bewaekt wordt. Daer zal de nieuwsgierige een hoogduitsch lied vinden, in vier partyen, en beginnende met de woorden:

Mag ich dem Glück nit danncken; dat lied is op doek geborduerd en wordt der kundige hand der Landvoogdesse toegeschreven.

Eene voorstinne gelyk Margaretha, die als in onze dagen Lodewyk, koning van Beyeren, zelve de dichtkunst, de toonkunst en de teekenkunst kweekt, en by anderen aenmoedigend beschermt, is voorzeker een heerlyk verschynsel in eener eeuw, die men zoo vaek als nevelig en duister hoort bestempelen.

In 't beordeelen van historische tydvakken, moet men zich niet te snel laten medeslepen door dien jeugdigen vittergeest, die verder niets bewoondert als de tegenwoordige voortbrengsels, en met minachting op het verledene nederziet.

Een vorst, die den vrede mint, en de schoone kunsten en wetenschappen schut en beschermt, is zeker by den naneven in levendigen aendenken te blyven.

Onder de kostelyke handschriften der Burgondische boekzael, toont men er mede, die verscheidene harer fransche verzen bevatten.

Doch men is vast benieuwd om iets van hare vlaemsche liederen te leeren kennen; het volgende, getoonzet op eene wyze, die er eene altyd nieuwe, nog voortlevende waerde aen bystelt, is wel waerdig in eene verzameling van vlaemsche liederen met zangwyzen voorzien, opgenomen te worden:

Myn hertken heeft altyds verlanghen
Naer u, die alderliefste myn,

[p. 120]

 

U liefde hevet my soe seer bevanghen

 

U vryeighen wilic zyn.

 

 

2.

Voor al die werelt, alghemeine.

 

Zoo wie dat dat horet ofte siet,

 

Hebdy myn herteken geheel alleine,

 

Daerom lief, begheeft my niet.

Hier ten minste spreekt de toon der natuer onmiskenbaer in; iets dat niet altyd het geval is met hare fransche dichtstukjens.

Maer een gedicht, waerin het vernuft het gevoel niet deed zwygen, is hare complainte op de dood haers vaders, keizer Maximiliaen (1518). Dit gedicht, dat buiten twyfel uit hare eigene kinderziel gevloeid is, is voor ons heur meesterstuk.

Nadat de plichtstatige lykdienst diens teêrgeliefden vaders in de S^t-Pieters kerk te Mechelen gevierd was, en zy nevens den infant Ferdinand, daer diepgebogen, geknield had, stortte zy, als in een rein gebed, hare ziel in eene weeklacht uit, welker aenvang wy aldus trachten te weêrspiegelen:

Indien men, Hemelkoning, mocht een daed
Berispen zonder zonde, zonder kwaed,
Myn mond, myn wil waer' nu daertoe gezind.
Ik was zyn eenige dochter, eenig kind.
Maer niemand toch valle u, al morrend, aen,
Heeft hy geloof en hoop niet afgestaen.
Hoed my daervoor, en gun my langs myn pad
'T geduld, dat il alreeds als kind bezat.

De text luidt:

S'il fust possible, ô roy célestial!
Tes fais reprendre, sans péchez ne sans mal,
Ma bouche est preste et mon veul s'i consent,
Comme sa fille unique et seul enfant.
Mais nul ne doibt murmurer contre toy,
Si n'a perdu l'espérance et la foy,
Dont Dieu me gard et me doint pacience,
Telle ou semblable que hus dès mon enfance.

Vervolgens schetst de vorstelyke dichteres hare treurige

[p. 121]

lotgevallen af, en vermeldt, hoe de dood de vier vorsten, die zy op aerde meest beminde, heeft weggerukt; namelyk haren eersten bruidegom, don Juan, prins van Castiliën, in den negentienjarigen bloesem zyns levens - haren tweeden bruidegom, den hertog van Savoyen ‘den schoonsten, dien zy ter wereld kende’ op zyn drie en twintigste jaer - vervolgens haren broeder, Philips de Schoone, koning van Spanjen en Napels, en eindelyk hem, dien zy boven allen beminde, haren vader keizer Maximiliaen. Na die treurige schets, waer hare kinderliefde zoo treffend in doorstraelt, bidt zy God, heur teeder harte, als voor geene verdere rampen bestaend, voortaen te willen sparen.

Ook Philibert, hertog van Savoyen, met wien zy eindelyk huwde, mocht zy niet lange bewaren. Gedurende haren ganschen levensloop, bleef Margaretha innig aen zyne nagedachtenis verknocht. Dit getuige de buitenlandsche kerk, waer de zoo zeer beproefde weduwe, om niet meer gescheiden te worden, nevens den haer onvergetelyken echtgenoote rust.

De vrede, die bestendige behoefte der volkeren, die natuerlyke beschermer van kunsten en wetenschappen zet dier vorstinne hoogen luister by. Zy was immers eene dier drie vorstinnen, die ten goede zamenspanden, en door wier tusschenkomst een vredeverdrag tusschen twee hardnekkige mededingers, haren neef keizer Karel den V^e en Frans den I^e, koning van Frankryk tot stande kwam (1529). Die vrede was even voordeelig voor Belgie en zynen souverein, als vernederend voor 't andere land, en is bekend gebleven onder den naem van la paix des Dames.

Niet lang daerna ontsliep zy in hare geboorteplaets Brussel.

By het teedere zielsgevoel, waer zy ons zoo vele bewyzen van overliet, paerde de vlytige en wakkere landvoogdesse onwrikbaren mannen- en wil men, heldenmoed. Overbe-

[p. 122]

kend is het recht luimige fransche grafschrift, dat zy voor zich zelve in eenen geweldigen zeestorm, en op het punt van te vergaen, berymde, en waer zy in aenduidde, dat zy in 't tweede huwelyk als jong meisjen stierf.

Schoon zy om hare kunst- en letterliefde, gelyk Albertus en Isabella eene eeuw later, by ons in geliefden aendenken bleef, handhaefde zy niet minder krachtdadig de belangens van nyverheid en koophandel het gansche land door, en zulks gedurende een ruim deel van 't begin der XVI^e eeuw.

Ook bloeiden er in onzen lande onder haer bestuer verscheidene doorluchtige mannen, terwyl de muziek zich tot eene ongemeene hoogte verhief⁽¹⁾. De schilderkunst noemt onder meer anderen, Rogier Vander Weyde en Bernard Van Orley, beide van Brussel, welke laetste den Mechelaer Michaël Van Coxie in de geheimen der schilderkunst inwydde. Deze wist zoodanig met zyn aenvallig penceel te tooveren, dat hy den naem van vlaemschen Rafaël heeft verworven. Hy was Magarethas kunstgunsteling.

Het nieuwe standbeeld der alleszins merkwaardige landvoogdesse werd den beitel eens anderen Mechelaers (Lode-

(1) De naem van Orlando di Lasso van Bergen, geboren 1520, overleden 1553, die van eene verbazende kunstvruchtbaerheid geweest is, is thans algemeen bekend. De fransche koning Karel IX, dien de herinnering aen den Sint-Bartholomaeus nacht met wroeging verscheurde, deed Lassus, destyds kapelmeester te Munchen, smeeken om door de kracht zyner stem voor hem te zyn, wat David, de harpespeler, voor Saül geweest was. De kunstenaer begaf zich op weg, maer 't overlyden des rampzaligen werd hem onder wege aengekondigd. De oude koning van Beyeren, Lodewyk, heeft niet alleen het oude graf van den toonkunstenaer te Munchen in eere hersteld, maer hem op de Odeonsplaets aldaer een standbeeld doen oprichten. Zyne vaderstad ook heeft hem eerlang dergelyke hulde bewezen.
Onze Vondel vergeet hem niet in zyn stuk, op 't overlyden van den Amsterdamschen orgelist, Zweling:

Hoe koud en kil zyn deze handen
Daer Jesses snaer me komt te stranden,
Met syn Marenssen, en Orlanden!

[p. 123]

wyk Tuerlincx) toevertrouwd. Met de rechterhand houdt zy haren vorstlyken mantel, met de linker eene perkamentrolle vast.

De geneesheer D'Avoine, een harer historieschryveren, uit dezelfde stad, schildert haer af, als eene vrouw, die reeds omtrent het einde der xv^e eeuw, de bekwaemheden eens doorkneden staetsmans aen den dag leide, ten einde een krachtig en onafhanglyk Belgie saem te stellen, en dit niettegenstaende de worsteling van verscheidene tegenstrydige elementen, eensdeels uit overblyfsels des leenroerigen stelsels, en anderdeels uit de staetzucht der naburige mogendheden voortspruitende.

De heldin des vredes en der letteren verdiende door onzen tyd naer waerde geschat te worden.