Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen

[p. 35]

IV
Onze voorvaders en wy.

Onze oudren waren groot.
A. de Laet.
Zyt als uw vadren wars van vreemde heerschappy,
Zy waren vry op aerde en zyn in 't graf nog vry.
Nolet de Brauwere van Steeland.

Als men het oog over de tyden laet gaen, die onze voorvaders beleefden, gevoelt men zich, als lid der maetschappy, blyde tot onzer eeuw te behooren; men bekomt door dit terugzicht de overtuiging, dat de oneindige volmaekbaerheid des menschdoms geen ydele droom eens dweependen menschenvriends is; maer veeleer, dat die voortgang onzes geslachts in de beschaving een besluit is der Voorzienigheid, die de maetschappy zelve zoo wel als de natuer, met hare oneindige verscheidenheid en overeenstemming, ingericht heeft. Men gevoelt dan, dat men den oppersten Wezen daervoor oneindigen dank schuldig is; men gevoelt tevens, dat het onze burgerplicht is, het Staetsbestuer te

[p. 36]

eerbiedigen en te beminnen, dat ons in het rustige genot dier weldaden Godes handhaeft.

In der daed, wat leeren ons de chronyken onzes vaderlands? Dat onze voorgangers van de oude tyden af allerlei deugden bezaten; maer dat zy wel eens, door den bekrompenen geest hunner eeuw medegesleept, zich niet boven menigerlei vooroordeelen wisten te verheffen, ja, dat zy zulks volstrekt niet konden. Zoo ziet men in verledene dagen de nyverheid, die bron van welvaert en verbroederende betrekkingen, de oorzaek worden tot oorlogen van stede te stede, die Gent en Brugge tegen elkander te velde doen trekken. Zoo ziet men vooral in de zeventiende eeuw de Belgen den grofsten bygeloovigheden toegedaen, en er dikwerf min of meer het vrywillige slachtoffer van worden. Wy zinspelen hier op het onderzoek der toovery, waerdoor zoo menige man, vooral zoo menige vrouw tot den brandstapel veroordeeld werd⁽¹⁾.

(1) Nog in 1664 stond die bygeloovigheid als afgod op haer voetstuk, maer dan reeds begon hy te wankelen. Wy spraken elders van den Procureur-fiscael in Vlaenderen, die op dit tydstip stout genoeg was om het monster in de oogen te kyken. Later nog, in 1681, verbrandde men te Melin, in Henegouwen nog een paer tooveressen.
(Cannart.)
Het besluit des boeks, door dien geleerden Gentenaer gemaekt, onder den titel van Bydragen tot de kennis van het oude strafrecht in Vlaenderen, verdient alleszins afgeschreven te worden: ‘Men heeft uit al het voorgaende gezien, hoe het ten tyde onzer voorouderen, van wier gulden leeftyd het hedendaegsche geslacht met vollen monde spreekt, gesteld was met de zekerheid van hunne personen en de gematigdheid hunner regters; men heeft kunnen zien, aen de eene zyde hoe het willekeurige tot grondregel aengenomen, de menschen wreed, en aen de andere zyde de grove domheid in godsdienstige en wetenschappelyke zaken, hen dweepziek et laetdunkend gemaekt heeft. Dan, die tyden zyn voorby, en hetgeen door onze vaderen gezien is, is voor ons wenschenswaerdig nimmer te zien terugkeeren. Dat dit alles tegenwoordig niet meer gekend is, moeten wy dank weten aen de gelukkige en heilzame veranderingen, die wy, in onze hedendaegsche instellingen ingevoerd, zoo zeer zien uitblinken; hetgeen ons brengt op deze algemeene aenmerking, dat om de waerde en de noodzakelykheid der verlichting, die de rede door het onderwys verkrygen moet, wel te beseffen, men slechts de oogen te vestigen heeft op de afdwalingen onzer vaderen, en dat het van de hoogste aengelegenheid is, de edele en moedige aendrift ter onderrichting van den evenmensch te schragen en te begunstigen, en den lagen en strafbaren onzin, die derzelver voortgang nog zoude poogen te stremmen, te beteugelen.

[p. 37]

Die chronyken leeren ook, hoe dikwyls Belgie voor de franschgezindheid zyner meesteren zwaer heeft moeten boeten, en hoe zelden ons volk door hunne bannier voortgeleid, ten oorloge gesneld is voor het behoud zyner onafhanglykheid; terwyl het alleen zyn bloed ter verdediging der staetkunde en des hoogmoeds dier vorsten plengde. Doch diezelfde chronyken, die zoo dikwyls in zulke gevallen eenen pynlyken indruk op ons harte maekten, schilderen ons tevens de zielegrootheid en de heldhaftigheid der Belgen af, zoo vaek zy hunne goedendags voor het belang hunner eigene vryheid in de vuist knelden; zoo dikwyls zy hun: Vlaenderen den Leeuw! ter bescherming hunner rechten of ter verwering hunner haerdsteden verhieven, het moge dan by Cassel onder 't geleide van den Veurnschen edelman Zannekin zyn, of op den onvergeetbaren Groeningkouter; het moge binnen Brugge tegen de fransche beulen van Châtillon, of binnen Antwerpen tegen de verraderlyke medehelpers des franschen hertogs van Anjou zyn⁽¹⁾.

De geschiedenis die ons den aerd onzer voorouderen in hunne lotgevallen en de strekking huns geestes in hunnen handel en wandel ontsluiert, is dus iets meer, dan eene bloote beschryving van veldslagen of levensschetsen van vorsten, die opvolgenlyk by ons ten staetkundigen tooneele zyn opgetreden; iets heel anders zelfs, dan het uiteenzetten des roems van belgische mannen of vrouwen, dien de Almachtige met zynen vinger het voor-

(1) Ter herinnering aen dit glorieryke blad in de Antwerpsche geschiedenis, plaetste het voorgeslacht boven de Kipdorppoort het Jaerschrift: AUXILIUM sVIs DeVs (God helpt de zynen).

[p. 38]

hoofd had aengeraekt, op dat zy door hunne kunst en kennis uitblinken en langgeldenden invloed uitoefenen zouden op volkswelvaert en beschaving.

In der daed, de geschiedenis is het familieboek der gansche natie, het boek waerin hare titels van adeldom geschreven staen, en wiens lezing ons aenspoort tot het voortzetten des glorieryken volkslevens. Wie de geschiedenis ontkent, die weet ook niet wat vaderlandsche fierheid is.

Vergelyken kunnen wy nog de geschiedenis met eenen liefbestarnden winterhemel, tot welken wy uit dit stof nimmer onze godvruchtige blikken verheffen, zonder tevens onzen boezem verbreed te voelen, hoe klein en nietig wy ook zyn. Op de wieken der begeestering verheffen wy ons tot Hem, die voor de oogen der stervelingen dit overheerlyke starrenschouwspel ontrollen wilde. Mogen wy dan even als in de geschiedenis, niet overal even heldere lichten ontdekken, mogen wy het waerom dier wonderlyke lichtbronnen maer zelden kunnen opsporen, wy ontdekken ruim genoeg, om overal eenen strael der Voorzienigheid te bewonderen, eenen strael van Hem, die den hemel en ons vaderland te eener tyde bewaekt; van Hem, die, gelyk hy menige star ten geleide der dobberende zeevaerderen doet opgaen, zoo mede menig groot, edel of nuttig mensch ten geleide, ten schut of ten heile zyner landgenooten in ons land heeft doen opryzen.

De geschiedenis is derhalve de verhevenste bron van godvrucht en vaderlandsliefde.

Wy spraken hier boven van de vooroordeelen onzer vaderen, waervan zy zelven de slachtoffers waren; is het niet eene bewezene waerheid, hoe zeer men ze ook hebbe trachten tegen te spreken, dat een vooroordeel steeds vernederend is voor een volk, en dat eene dwaling steeds nadeelig is voor het menschdom?

Doch vragen wy ons zelven liever af, by 't uitschudden

[p. 39]

aller eigenliefde, ook aller volkseigenliefde, of onze voorouders geene bezondere deugden hadden, die met hun tydstip in verband stonden, deugden, die ons heden nog tot spoorslag verstrekken, en misschien doen blozen, in eene eeuw, waerin het eigenbelang wel eens het algemeene belang verdringt.

Onze voorvaders waren godsdienstig: dit bovenaerdsche gevoel spreekt ons toe uit die kerken en tempels, welker bouwkunst ons verbaest doet staen, en die t'eener tyde getuigen van het nederige christengevoel, dat de bouwmeesters dier reuzenwerken bezielde, dewyl velen hunner den nageslachte onbekend hebben willen blyven. Even als de wereldberoemde Thomas à Kempis, onze landgenoot, verhieven zy zich boven allen aerdschen roem, wanneer diepe godvrucht of scheppende kunstzin hun de vleugels van 't gebed of 't vernuft boven de aerde deed uitslaen. God was hun bezieler en hun loon.

Onze voorouders minden hun geboorteland. De grootheid van Belgie was het streven huns levens. De moedertael was hun een heilig pand, dat als erflyke schat, van vader te kinde overging. Vroeger, toen elke stad en heerlykheid eenigszins op zich zelve stond, waren de inwoners hier bezonder aen de voorrechten of privilegien hunner gemeente gehecht, 't is waer; maer wanneer het algemeene vryheid gold, wisten zy toch ook hunne krachten samen te spannen, en goed en bloed voor 't algemeene welzyn in de weegschael te leggen. Biedt de gulden sporenslag hier geen schitterend bewys van?

Daer hunne behoeften gering waren, daer zy van hunnen aerd zuinig en spaerzaem waren en met den Luxus, die waterzuchtige pracht en grootheid, onbekend waren en bleven, was hunne vaderlandsliefde geene huichelary, geene schoon vermaskerde zelfzucht. Zy waren geene eigene fortuinzoekers ten koste van den staet, en duldden ook geene vreemde fortuinzoekers.

[p. 40]

Het duerzame geluk van den staet, in dat hunner landgenooten bevestigd, was hun levendigste wensch.

Die vaderlandsliefde was het, die niet alleen hun burgerleven doorgloeide, maer wier heilige lichtstrael zelfs tot in de celle der monniken doordrong, en in die donkere tyden dikwyls dien eenigen geleerden de pen in de hand gaf, om wel in dorre, doch naïeve chronyken, jaer voor jaer, en dikwyls dag voor dag, al het merkwaerdige te boeken, dat op den vrygezinden grond was voorgevallen. In vroegere dagen dankte men goeddeels de ontginning des bodems aen diezelfde monniken, toen Belgie veelal nog onbebouwd lag, en menige stad rondom eene celle of een klooster oprees, gelyk elders rondom eenig burchtslot.

Dit weldadige gevoel was het ook, dat zelfs in de zestiende eeuw nog eenen Sanderus moed inboezemde, om zyn verheerlykt Vlaenderen uit te geven, en dat hem troostede, als hy zyne gansche fortuin aen die prachtuitgave opgeofferd had. Immers vond hy eene stille rust en schuilplaets in de abtdy van Afflighem, waer hy in den Heere ontsliep⁽¹⁾.

(1) De tydgenoot is, men weet het, in geenen lande bestendig rechtvaerdig, vooral niet jegens nuttige schryvers: ‘Les ouvrages de Vredius ne furent vendus durant sa vie autant de sols qu'on les vend aujourd'hui de florins,’ zegt Beaucourt van Noortvelde in zyne Description de l'Église de Notre-Dame à Bruges (1773, bl. 118).
De pensionaris Dierix, die het eerst de bouwstoffen der civiele geschiedenis van Gent heeft opgedolven, was niet gelukkiger dan Vredius. Zyne werken nauwelyks over een veertigtal jaren verschenen, werden door den gentschen drukker zelven gedeeltelyk in pondpapier geslaen: wy doelen hier zyne Mémoire sur les lois de la ville de Gand, 2 boekdeelen in-8^o, die thans veertig frank waerd zyn. Die betere wending des publieken geestes naer ernstige historiewerken is thans het eerste bewys van nationalen zin.
Alle werkzame schryvers van 't voorledene, waerby wy eenen Grammaye mogen voegen (die zelfs in de boeien van Tunis opgesloten de geschiedenis oefende), wilden de historie aen echte bronnen putten. ‘Zonder archieven geene geschiedenis,’ dit scheen hunne spreuk te zyn. Te rechte, zegt dan ook de heer Faider in zyne Etudes sur les Constitutions nationales (Bruxelles, pag. 9):
‘Non, nous ne devons pas laisser retomber dans la poossière de nos archives, nos cartulaires, nos tîtres à peine ressuscités! La littérature belge n'a pas perdu ses conditions d'individualité, ses éléments de progrès et d'éclat. Avons-nous à rougir, ou ne devons-nous pas plutôt rattacher au passé notre dignité et nos droits?
Pourquoi nous ravaler nous-mêmes? C'est un patriotisme étroit et faux, celui qui rabaisse sa propre nation en l'injuriant: loin de se replier dans une vaine imprécation, l'ami de son pays redouble d'efforts; il recherche avec une nouvelle ferveur les traditions glorieuses dont l'éclat illumine le présent.’

[p. 41]

Onze voorvaders beminden hunne vorsten. En hoe zouden zy het niet gedaen hebben, na den afgelegden eed, zy, die het den vyande geschonkene woord niet verbraken, en het spreekwoord staende hielden: ‘een man een man, een woord een woord?’ Waer deze vorsten, volgens de vastgestelde vorm van des volks vertegenwoordigers onderstand vroegen, werd hunne bede ook niet afgeslaen.

Onze voorvaders waren menschlievend. Dit verkondigen overluid de talryke stichtingen der oude dagen ten voordeele van allerlei tegenspoed en lyfsgebrek, ten voordeele van weezen en ouderlingen, van blinden en krankzinnigen; dit verkondigen luid onze Bergen van bermhertigheid, die (aenvanglyk ten minste) diens naems waerdig waren en waerop men nog heden leest: hier leent men den arme ook zonder interest, gelyk zulks te Gent in de xviii^e eeuw door den bisschop Triest werd ingericht.

Nu vragen wy, bezitten wy nog die schoone deugden? Stralen zy ons nog, gelyk eens den voorgeslachte, om het hoofd?

Wy zullen onzen tydgenooten geene smadelyke verachting voorwerpen! Neen, wy herkennen nog in menigen hoofdtrek de vaders in de kinders. By hun ook bloeit nog menschenliefde. De straks gehuldigde naem Van Triest bleef in eenen anderen Gentenaer ook onzer eeuwe dierbaer. Wie onzer kent niet het eeregraf, den kanonik Triest, den be-

[p. 42]

schermer der doofstommen en der ongelukkigen in de Sinte-Gudulas kerk te Brussel opgericht?

Ook onze belgische vrouwen hebben menige voorouderlyke deugd, en onder deze de menschenliefde behouden. Wie kent er onze kinderkribben en bewaerscholen, wie kent er onze genootschappen van moederlyke weldadigheid niet, tot wier bloei en groei zoo vele christelyke vrouwen uit alle standen yverig samenspannen? Wie kent er onze talryke tentoonstellingen en tombolas niet, waer allerlei handwerk uit princessen- en burgermeiskenshanden ten beste van weldadige inrichtingen prykt? En waer het onze zusterkens van liefde geldt, behoeven wy iets anders dan ze te noemen?

Wy willen ook in den lof onzer tydgenooten niet uitweiden, maer zullen zonder eigendunkelyke aenmatiging en uit zuivere liefde voor onze broeders hier liever eenen wenk ten goede geven.

Kortzichtigen, dwazen of boozen alleen zyn in staet om de eer hunner natie te vernederen, en haer beneden eene andere te stellen, waer het hare heiligste belangens geldt, waer het de zelfwaerde, de grootheid dier natie betreft, of haer zedelyk leven, dat de ware volksbeschaving uitmaekt. Men gunne den Belge over 't algemeen minder vlugheid of puntigheid van geest, wy stellen daer het gezonde verstand en oordeel tegen, dat hy vry algemeen bezit; men vinde, dat hy uiterlyk min schitterend is, wy stellen er zyne bezadigdheid, en, zoo men wel eens zegt, zyne soliditeit tegen.

Maer wat men hem ook wane te onttrekken, men legge hem niet ten laste, dat hy wat groot en eerbiedwaerdig is, niet eerbiedigt, dat hy wat zielinnemend is, niet bemint: o neen! dat dulden wy niet: dat ware snoode laster.

Ondertusschen is het zeker, dat hy die denkt: Ik mede, ik ben fier een Belg te zyn! zich weinig, weinig genegen

[p. 43]

gevoelt om zyn model by den vreemde te zoeten, om zyne zeden, en (is hy een Vlaming) zyne tael op eenen franschen patroon te versnyden, en te versnipperen.

En bestaen er zulke dwazen niet by ons? Waerom moet een zucht op die vrage antwoorden!

De mensch, die zyne zelfwaerde niet in sommige hoofdpunten eerbiedigt, zal die bereid zyn, om zich zware opofferingen te getroosten ter verdediging der volkswaerde, ter bescherming der nationaliteit, ter beschutting ook van den vaderlyksten troone?

Neen, zeker neen, niet meer dan hy, die zyn vaderland niet bemint, bereid is te stryden voor des menschdoms belangens.

De voortreffelyke kinderdichter Van Alphen, die in de nederduitsche letterkunde eene schoone plaets inneemt, zong dan te rechte:

Die 't vaderland veracht, zal 't menschdom niet vereeren,

Of doet het slechts in schyn.

Zou hy, die 't laagheid acht, zyn eigen kroost te leeren,

Een waardig meester zyn?