Volksleesboek voor middelbare en lagere scholen en Vlaemsche huisgezinnen
(1854)–Johan Michael Dautzenberg, Prudens van Duyse–
Auteursrechtvrij
[pagina 6]
| |
II
| |
[pagina 7]
| |
selyke gewoonte, dit of dat feest in het geheugen kan terug roepen. Laet twee dorpsvrienden elkander toevallig in een afgelegen gewest ontmoeten; weest opmerkzaem op hun gesprek, en ziet eens hoe hun gelaet zich ontplooit en opheldert, zoodra zy op den grond dier jeugdige herinneringen elkander bejegenen. Trachten wy onze lezers, als of zy oude dorpsvrienden waren, aen te zien; zy zullen zeker met hetzelfde genoegen, als die elkander op dien grond ontmoeteden, ons geheugen zyne kleine schatten zien voor den dag halen, terwyl zy zullen opmerken, dat wy nog een en ander tooneel overgeslagen hebben. Zulks op te merken naer persoonlyke ondervinding, is ook al een genot. De ziel, in hare gewaerwordingen en herinneringen, is immers de grootste bron van vreugde: en die bron is onuitputtelyk! Wy hopen deshalven, dat onze lezers beide tegenwoordige hoofdstukken veel te beknopt vinden, ja in staet zyn zullen die te vertienvoudigen. Het ligt noch in ons vermogen, noch in ons doel om alles te zeggen, of zelfs maer bloot op te geven; juist by het behandelen dezes onderwerps willen wy uit geene vreemde bronnen putten; juist hier willen wy buiten eene enkele uitzondering, ten slotte geplaetst, niet meer geven, dan wat een vluchtig reisjen in het verledene ons veroorlooft aen te stippen. Geleerde aenmerkingen, grondige opsporingen naer den oorsprong van iedere gewoonte of van ieder gebruik, benevens het ophangen van uitvoerige taferelen der belgische zeden, zullen wy aen deskundige pennen overlaten. De heeren Coremans, Moke, Schayes en vele anderen dienen door weetgierigen hieromtrent geraedpleegd te worden; wy hebben slechts weinige bladzyden ter onzer beschikking, en beginnen dan ook maer dadelyk met den aenvang des jaers om ons te sinte Sylvester ter ruste te leggen. In ons dorp staet men primo january zoo vroeg en zoo | |
[pagina 8]
| |
stil mogelyk op, om de huisgenooten met den heilwensch: Een zalig nieuwjaer! te verrassen. Men verbergt zich in de kleerkas, achter eene deur, in schuer of stal, immers waer men denkt, dat de persoon, die men verrassen wil, zich eerst begeven zal; want de verraste moet een fooitjen geven. De ouders, de huisbazen, willen zy niet voor gierigaerds doorgaen, vallen steeds met openen oogen in den hun gespannen strik, en den ganschen dag door verhaelt men al glimlachend op welke slimme wyze men dezen of genen betrapt heeft, en hoe deze en gene karig of grootmoedig zyne verrassing heeft betaeld. Is het ook zoo by u gebruikelyk? Wordt ge by u ook op een zoet druppelken, met een stuk peperkoek of een wafelken door den verraste vergast? Krygen de kinders, de knechten, meiden en werklieden ook niet een klein nieuwjaersgeschenk van hunnen ouderen of meerderen? In de groote steden, zult ge misschien zeggen, gaet het vry deftiger en grootscher toe: daer kent men dat schreeuwende verrassen niet; daer komt men elkander plechtig gezondheid en welvaert toewenschen, of men steekt den knecht zyns bekenden een kaertjen in de hand, als men zich de moeite getroosten wil, dat zelf te dragen. Wy weten het, in de steden is de nieuwjaersdag voor de meeste menschen de eerste plaegdag des jaers. Sommigen loopen roet hun naemlystjen en hunne kaertjens wel honderd en meer huizen af, en zyn dan nog bywylen verplicht, het beste inkomen eener maend aen beuzelachtige nieuwjaersgiften uit te geven. Daerom, wanneer men op nieuwjaersdag niet de gelegenheid had zynen schier onoptelbaren vrienden in de stad zynen wensch aen te bieden of toe te roepen, dan heeft men hier veertien dagen veroorloofd uitstel, die by de min licht geraekten tot de geheele eerste maend verlengd worden. Driekoningendag verliest allengs in de groote steden zyne aloude plechtigheid, maer op den lande blyft het een | |
[pagina 9]
| |
ware koningsdag; wanneer men zynen boonenkoning kiest of den koning trekt, is men buiten nog zoo blyde, ja blyder, dan alle koningen der wereld. Den koning met briefkens by loting trekken, is wellicht dietscher, dan op zyn fransch eene boon in eenen koek bakken, en dien in zoo vele stukken snyden als er aenwezigen zyn. Kiest men den koning met briefkens, dan trekt een ieder zyne bediening aen 't hof, waerby noch de biechtvader, noch de schenker, noch de zanger, noch de zot vergeten worden, op dat alles daerby zoude ingericht zyn als ten tyde onzer vaderen, en der koningen van voorheen, die ook dan reeds geene zotten konden vermissen om zich wat te verzetten. Kleine huisgezinnen komen overeen, by dezen of genen gegoeden vriend den koning te gaen trekken, en dan neemt ieder gast de hem te beurt gevallene rol aen. Wie schenker is, die schenkt vry mild, wie zot is, kan zich allerlei grappen veroorloven; de minister van policie houdt er de orde, en de biechtvader heeft er minst van allen te doen. Een ieder eet en drinkt, en schertst en lacht, en wanneer de koning zyn glas aen de lippen brengt, dan verheft zich telkens de algemeene jubelkreet: De koning drinkt, leve de koning! Die plechtigheid begint by sommigen aenstonds na het middagmael, by anderen komt men eerst des avonds te zamen; dan ook hoort men eerst de vreugdekreten langs alle straten; in de pachthoven gaet het mede allervrolykst toe, men kan er zich overtuigen, dat men juist op geene vergulde stoelen zitten moet, om des levens gezellige zaligheid met volle teugen in te drinken. Jammer is het, dat zulke koningsdagen, waerop de broederlykheid en de gastvrye nabuerschap zoo gul gevierd worden, allengskens met de modische onstandvastigheid verzwinden, om plaets te maken aen ydele pochery of aen nietsbeduidende plichtplegingen, die u de maeg zoo ledig laten als het hart. Nu, wie herinnert zich niet met genoegen, dat hy als kind andere | |
[pagina 10]
| |
kinders naliep, die de drie koningen met hunne voornaemste kenteekenen voorstelden. De een hunner droeg eene groote papieren ster op een slank staekjen gevest. Die ster draeide zoo mooi ook in vollen dage rond, en mooier nog des avonds, als er een lampken in hing. Een andere droeg den fraeipypenden doedelzak om het oude liedeken rommelend te begeleiden, dat volgender mate aenheft: Dry koningen met eene sterre
Kwamen gerezen al van zoo verre,
Zy riepen alle gelyk: Offeranden!
Laet wierook branden!
Zy riepen alle gelyk vivat! enz.
De lange winter avonden vrolyk te verkorten is zeker eene den stedelingen bezonder eigene kunst. Hebben zy niet hunne luisterryke thee- en danspartyen, waerop de statige papas en mamas hunne whist- en bostontafelkens innemen, om er dikwerf een rond sommeken te verspelen, terwyl de jeugd jeugdigeren driften den toom viert? Heeft men juist geene soirée, dan heeft men veelal het tooneel. 't Is zoo, men heeft het tooneel dat ernstig de ziel zou moeten verheffen, of min ernstig, lachende, de zeden kastyden; maer waerop men tegenwoordig slechts by uitzondering een fatsoenlyk stuk voordraegt. Wie kan het ontkennen? De fransche zeden, zoo woest of zoo luchtig, hebben aen de schouwspelen eene zoo wangedrochtige of verleidende richting gegeven, dat een eerlyk familievader, en ja, ook de minst gestrenge, doch niet gansch van ziel en verstand beroofde, zich wel wachten zal er zyne kinders henen te leiden. Ware het tooneel echt vaderlandsch, dan zoude het ons iets beter schenken, dan een zoo gevaerlyk vermaek; dan behoefden wy niet te vreezen, voor de verwoesting van kieschheid en eerbaerheid by den opko- | |
[pagina 11]
| |
menden geslachte; het naäpen van Parys is hier bezonders van den verderflyksten gevolge. Kortom de avondstonden zyn in de stad zoodanig netjens berekend, dat er nauwelyks een enkele overblyft voor eene puer toonkunstige huisoefening. Pleizier is er in de stad, veel pleizier; overmaet van pleizier voor allen, die in 't goud zwemmen, of ten minste niet wel weten wat doen met hun speelgeld, zy mogen dan oud of jong zyn. Maer wy kennen de stad en het land, wy weten, dat er voor ziel en hart bitterweinig onvergald genot, alle dagen voor sommige bevoorrechten, en by tyden en wylen voor 't volk, in de steedsche vermaken te scheppen is. Daerentegen vindt arm en ryk op het land rondom den flikkerenden haerd of by eene dampende schotel aerdappelen een zelfde stil en onverouderend genoegen. Waer is het huis, dat niet den eenen of anderen verteller bezit, die den schat ontsluit der oude sagen en volksgeschiedenissen? Vader Cats, Pater Poirters en de historien van Genoveva, van Fortunatus, van de vier Aimons kinderen, van den Ridder met den zwane en zoo vele andere eenvoudig, doch op verre na niet kunsteloos geschrevene boeken zyn gedurende de lange winteravonden des landmans doelmatige uitspanning, terwyl zyne vrouw vlas of wol spint, of koussen breidt voor het huisgezin, en zelfs wel eenig oude lied aenheft, zoo als dat van Heer Halewvn
Zonc een liedekyn...
waervoor al de gemaskeerde liedekens van nieuwer date het moeten opgeven. Zulke avonden zyn den landmanne zoo verkwikkend, dat hy zich wel wachten zal met de zynen ter ruste te gaen, zonder in een algemeen gebed den Heere zynen dank er voor te betuigen. O, hoe geheel anders streelt ons het aendenken dier stonden op 't land tegenover | |
[pagina 12]
| |
de met gas verlichte byeenkomsten der schoone wereld, die van binnen dikwyls toch zoo leelyk is! Vastenavond! Zie daer eene pret voor den dorpeling. Hier worden oliekoeken of smoutbollen bereid, ginds boekweitkoeken en wafelen: daer ziet men gesmuld worden; dat hoeft er by om gansch blyde te zyn. Het volk en de kinders staen hier in, gelyk in vele andere punten gelyk. Het beste gerstebier wordt aengetapt, en wat van het vroeger geslachte zwyn nog keurigs overbleef in worsten, ribbekens en hesp, dat wordt van den balk gehaeld en pot en panne toevertrouwd; de stalknecht zoowel als de baes, de meid gelyk de huisvrouw, hier wezenlyk allen gelyk voor de wet van den huize, mogen zich eens recht vrolyk op de lange vasten voorbereiden, en wat op rekening nemen. De jongens en knapen van het dorp vereenigen zich zonder voorafgaende afspraek op eene bekende plaets, en met eenen kleinen en eenen grooten korf voorzien, trekken zy jokkend en lachend van deur tot deur onder 't zingen van 't aloude liedeken: Een kluitjen en een koolkenGa naar voetnoot(1)
Een vonkelhoutjen, een!
Hier woont ook nog 'ne ryke man,
Die ons nog iet geven kan,
Geeft ons iet en laet ons gaen,
Laet ons niet zoo lang hier staen,
Wy moeten nog zoo wyd gaen.
En de milde boerin geeft een kluitjen of een koolken, ook wel een paer eieren. Wie niets geeft, krygt maer eenen slechten groet; ondertusschen gaet de ommegang, altyd zingende voort, tot de groote korf vol brandstoffen en de kleine vol eieren en spek geraekt zyn. Dan weten de jeug- | |
[pagina 13]
| |
dige gasten ergens eene oude weduwe of anders bedrukte vrouw op te sporen, die de brandstoffen ontfangt om er te harent drie dagen lang een goed vuer mede te stoken, mits besprek voor hen allen eerst eierkoeken te bakken. Het noodige bier vindt zich van zelf, men danst en springt en men vermomt zich met papieren maskers en omgedraeide kleeren; men maekt zich belachelyk om het gezelschap te doen lachen. Wie het meeste grappen uitvindt, is niet de minst gevierde vent; wie de domste streken uitvoert, gaet voor den knapste door. Bedaegdere menschen hebben het stillere tafelgenoegen, na dat zy de kerke vlytig bezocht hebben, waerin dan op vele plaetsen het gebed van veertig uren plaets grypt. Wat zouden wy nu by 't aenschouwen zulker rondborstige en eenvoudige dorpsvreugde over den vastenavond spreken, zoo als hy in de steden gevierd wordt? In ons land zyn de maskeraden by die van Rome, Venetië en Keulen een ellendig apenspel; de menigte werkt er niet in mede; men is zelfs beschaemd er deel van te maken. De maskenballen zyn ellendiger dan elk ander bal, en op den cours der groote steden ziet men op twintig rytuigen heden nauwelyks een enkel meer, waerin een masker zich stoutweg vertoont; de kindermeissens en de groote kinders, die men 't volk heet, alles staet daer, in een bont mengelmoes, langs de straten en geeuwt aen de vensters in de verwachting, dat een masker of eenig zot hun de eer doe zich aen te bieden. Wy hebben licht ongelyk, maer wy belyden het openhartig, wy zyn der onvolkmatige stadsvreugden wars, en zingen nog liever met de dorpjongens: Een kluitjen en een koolken,
Een vonkelhoutjen, een!
Wy gingen nog liever des noods met Jan en alleman op den aschdag ons kruisken by den pastoor halen, zoo als | |
[pagina 14]
| |
onze goede ouders het sedert eeuwen deden, terwyl er dan een concours ingesteld wierd voor hem die 't schoonste kruisken gekregen had, en men er byvoegde: Die zyn kruisken tot paeschen toe gaef weet te bewaren, zal van mynheer den pastoor een nieuw kleed krygen. Zes weken vasten, dat is toch wat te lang voor onze hedendaegsche magen, deshalven heeft men ook om half vasten weder een feestjen voor kinderen ingesteld, waer de groote persoonen natuerlyk ook wel hun deeltjen van weten te nemen. Wy zagen eens in onze jeugd in Limburg een aerdig gebruik, dat thans wellicht daer afgeschaft is, maer elders nog kan bestaen. De koster gaet met eenen korf vol krakelingen of krombrooden op eene groote weide, en steekt er telkens drie op drie stokken als doelwit voor de beste loopers, die van een besproken punt er toe snellen. Dat is een spelleken, dat wy nog gaerne eens zouden herzien, en dat wellicht tot eene oude overlevering behoort. In Braband is er rond half vasten overal spraek van den Greef, die er omtrent zulk eene zending heeft als elders de St.-Nicolaes; de kinders dragen 's avonds hunne korfkens tot hunne verwanten, tot peter en meter, en halen die 's anderdaegs morgens al heel vroeg vol geschenken terug. Men hoort te Brussel nog alom het liedeken op eene eigene wyze zingen: Greef van half vasten,
Wat hebde my gebrocht?
Krombrood en slangenGa naar voetnoot(1)
De Greef gaet morgen hangen.
De Greef maekt overal veel ophef, maer byzonders in Brussel, Antwerpen, etc. By dit alles, zoo men ziet, straelt er iets godvruchtigs | |
[pagina 15]
| |
door. Onze voorouders in hunne maetschappelyke godsdienstigheid hebben gewild, dat ook de kinders deel zouden nemen in de voorname kerkfeesten, maer op eene wyze gëevenredigd naer hunnen jaren en begrippen. Onze voorzaten hebben, naer Jesus eigene leer, den godsdienst tot een kind met de kinderen gemaekt; op dat de kleinen, nauwelyks den leibande ontwassen Hem teeder zouden beminnen, die voor allen grooten of kleinen, ryken of armen eenen lach en eenen kus heeft. Palmzondag gaet ons dit nog schilderachtiger verzinnelyken. Op Palmzondag brengt men, het heele land door, pakjens palmtwygen naer de kerk, die er gezegend worden. Ofschoon ons palmhout geenszins aen de morgenlandsche palmen gelykt, waervan in de heilige schrift gesproken wordt, weten wy echter eene heilige bybelbediedenis aen dit oude gebruik te geven. Ook steekt men naer de wyding de palmtakjens t'huis onder het dak en aen het crucifix, opdat het huis beschermd worde door Hem, die de twygen deed groeien. Op vele plaetsen zorgt de landman, dat er op elk stuk land een takjen in den grond gestoken worde. De kinders laten niet na, er 't steenen wywatervat, dat by hun beddeken hangt, mede te vercieren, terwyl het alleszins geschikt is om, waer 't past, een recht poëtisch kwastjen of wywater borstelken (kan men 't zoo zeggen) aen de hand te bieden. Iedereen kent de kerkelyke oefeningen der heilige week, en weet, hoe de klokken op witten donderdag naer Rome vertrekken, om er paescheieren te gaen halen: aldus wordt het zwygen derzelven, als rouwteeken, niet onaerdig verbloemd. Voor de kinders is de terugkomst dier vreugdeklokken, op zaturdag voor Paeschen een allervriendelykst feest.Ga naar voetnoot(1) | |
[pagina 16]
| |
Op vele plaetsen onzes lands gingen de koster en de choorknapen op de drie laetste dagen der goede week, van huis tot huis paescheieren inzamelen; en dan wist men er voor den paeschdag, waer volop eieren te koop waren. De jeugd vereenigde zich in sommige dorpen vooral in Limburg op paeschzon-en maendag en zelfs nog op Beloken paeschen op eene soort van wedstryd. Wie de hardste eieren bezat, won die zyner mededingeren, indien hy met de zynen die zyner gezellen, kop tegen kop, doorsloeg. De gebrokene eieren werden des overwinnaers buit. Dat er in die wedstryden mede soms bedrog plaets greep, zoude men haest niet gelooven, maer daer zyn eenige onkiesche knapen, die in uitgeblazene eiers pek gieten, of zelfs marmeren eiers laten verwen, om al de harde eiers van de wereld te kloppen. Doch het betrog lekt spoedig uit, en ja, dan wil niemand meer iets met den bedrieger gemcens hebben. De eerste mei vlecht geenen looverkrans om alle hoofden, hoe jeugdig ook: hy brengt wel eens jongelingen en ongehuwden meisjens een doornkroontjen aen. Valt er zoo het een of ander op de handelwyze of 't gedrag eener jonge dochter te zeggen, zy moet het in de meinacht boeten. De saemgeschaerde jongelingen planten dan in plaets van eenen mei of van een meiken veelal eenen strooman voor hare deur. Wat schouwspel voor 't meisjen, als het uit den zachten droom ontwaekt, 's morgens haren eersten blik uit de vensters schiet!... Een schimp voor eene hulde! myn hemeltjen! dan loopt de zoo gekenschetste met alle hare min aenbevelende hoedanigheden over menige wyventong; hetgeen hoogst onaengenaem voor die dochter is, gelyk gy wel denkt. Zy krygt somtyds op die wyze heur eigen gebrek, als in eenen spiegel voor oogen, verbetert zich en | |
[pagina 17]
| |
verwerft dan 's volgenden jaers eenen mei en soms eenen vryer daerenboven, die haer het verledene vergeten doet. Eene onberispelyke meid bekomt op het land gewoonlyk eenen prachtig vercierden meiboom, die hier en daer wel acht dagen lang voor de deur der uitgelezene staet te pronken. Moet hierby gezeid worden, dat het buiten aen dansen, of eerder vreugdesprongen even min als aen meiliedekens ontbreekt? Een der meestgeliefste van die soort is het overbekende: Danst, danst, kwezelken, ik zal u geven een peerd. Het ontbreekt by dit liedeken aen geene comieke kracht, recht kunstig, in eene allerliefste naïveteit versmolten, die ook den strengsten eenen glimlach zou afdwingen. In de steden wordt de meinacht ook gevierd; hoe zou de stedeling zoo gansch de lieve natuer miskennen, om niet der lente eenen schoonen avond te wyden. Men plant hier ook met bontpapier en klatergoud vercierde meiboomen, men danst er om in het ronde, en verlustigt zich byna zoo goed als de landman. Maer wat in de steden meer de aendacht tot zich trekt, dat zyn de serenaden, die dan aen de voornaemste persoonen door choorzang-of harmoniegezelschappen gegeven worden, en veelal eene rechtmatige hulde zyn aen magistraten, bestuerders van nuttige maetschappyen of andere verdienstelyke persoonen. | |
Tweede afdeeling.De kerk zelve schynt op de kruisdagen eenigszins deel te nemen aen de algemeene meivreugde. De processiën die dan het veld al biddende doorkruissen, hebben iets zoo | |
[pagina 18]
| |
aentrekkelyks en zielinnemends, dat een der grootste fransche schryveren er het wegslependste tafereel zyns werks, Le génie du Christianisme, aen wydde. Natuer en godsdienst, het schepsel te midden der heerlyke schepping, zynen schepper aenbiddende, wat tafereel voor hart en geest! Zulk een schouwspel weegt alle schouwspelen der stad op. O, hoe zeer betreuren wy den dag, die ons het dorp met de stad deed verwisselen! Hing het alleen van onzen wille af, wy verlieten zonder zucht de fyngeschilderde muren der stad voor de door natuer breedomlooverde pachthoven, en wy keerden uit dit eeuwige rumoer en gewoel, uit dit glorietrompetten der dagbladen tot de stille vergetelheid des landlevens terug. Op het land heeft men alleen het ongetroebelde genot der natuer; de alles bezielende lente zelve dringt maer half door tot binnen de wallen der stad. Christi hemelvaert, Sinxen, H. Sacramentsdag zyn te midden des schoonen jaergetyds ware vreugdefeesten; het laetste vooral wordt in alle dorpen en steden des lands met de grootste plechtigheid gevierd. De kerk wekt allen door haer eigen voorbeeld daertoe op; burger en landman cieren hunne huizen, bestrooien de wegen met loof en bloemen, planten denneboomkens of lindetakken langs de straten, bouwen loofkapellen en menig heiligenhuiskenGa naar voetnoot(1) voor den prachtigen ommegang. Waer eene bezetting ligt, daer brengt ook de krygsman zyne hulde aen den grooten optocht der kerk; alle overheden der stad of der gemeente stappen ter verheerlyking van dien dage mede. Voor de instelling der burgerwacht, vormde men zelfs op eenige plaetsen eene soort van schuttery uit meer dan honderd man bestaende, en in twee verschillend gekleede afdeelingen gescheiden. Die schuttery was eene soort van gilde, die met der groote processie te gelyk de groote dorpskermis vierde, | |
[pagina 19]
| |
en dan ten minste drie dagen lang hare optochten hield. Vooreerst strekte zy ten cierade des plechtigen omgangs; daerna beoorloogden de beide partyen elkander. De groengekleeden vochten tegen de blauwgekleeden. Het dorp zelf was 't oorlogsveld. Men schoot met los kruid op elkander, men veinsde hier te vluchten, men viel daer in eene hinderlaeg. Trommen en pypen, ja eene ordelyke muziek uit zes of zeven instrumenten bestaende, verlevendigde het gevecht. Soms liep men ook storm in deze of gene straet, en wee hun, die de keuken niet wel gesloten hadden, de kokende hesp werd uit den ketel gelicht, en op de gezondheid des geplunderden in de herberg door de vermoeide krygers verteerd. Het is niet te gelooven, welk een belang de gansche gemeente in zulk een gevecht stelt, waer de beste huisgezinnen in vertegenwoordigd zyn, en zulks op de kermisdagen, als het dorp opgepropt is van vreemdelingen. Heeft de dorpsjeugd zulken optocht gezien, dan speelt ze nog zes weken lang soldaetjens: iets waerin wy weinig kwaed zien, en dat een vry onbloediger spel is, dan de hanengevechten en het boxeren van zekere anders vry beschaefde natie; al is de tafel harer wet nog niet geheel en al van 't roest der middeleeuwen gezuiverd, zoo dat er de markt weleens eene zonderlinge koopwaer ontfangt. Doch verder! Laten wy het dorp daer, en komen wy een oogenblik tot de vermaken der stad terug. Ofschoon men er elkander min kent dan in het dorp, en er gevolgenlyk beleefdheid voor oprechte buervriendschap heerscht, vindt de burger het toch noodig zich eene uitspanning te scheppen, die hem eenigzins den buiten in het geheugen terugroept. Op sinte Pieter en Pauwel, op sinte Jan, op de groote kermis pleegt men nu nog in's lands hoofdstad eenen mei te planten, kroonen over de straten uit te hangen; vroeger dansten de geburen 'savonds onder die kroonen, iets dat | |
[pagina 20]
| |
tegenwoordig eene zeldzaemheid wordt. Ook ging het jonge volk van huis tot huis hout inzamelen voor het vreugdevuer, dat den laetsten kermisdag onder de kroon ontstoken werd, terwyl het volgende liedeken werd aengeheven: Roebedoebedoeb - Haelt den mutserd uit den hoek,
Hier ewat en daer ewat - En 't naeste jaer nog ewat.
Dan begon de dans in eenen geslotenen kring, gelyk de kinders dien nog hedendaegs alom in gebruik houden. Een of twee boetelingen staen in 't midden. De dansers en danserinnen zingen: 'K heb eenen ezel aen myn hand.
Zyn ooren zyn lang.
Wat zal ik hem te eten geven,
De winter is lang?
Dry keeren beschummeld brood
Gelyk eenen ezel toebehoort;
O gy ezel, o gy kwezel
Zoekt uw brood!
By deze laetste woorden stiet men een koppel in den binnenkring en de boetelingen waren afgelost! Dit spelleken herinnert ons aen den kinderdans: ‘daer ging 'nen Pater langs den kant,’ van't eene end des lands tot het andere bekend sedert eeuwen, en nog in Brussel bestaende. Wy staen voor de nauwkeurigheid van het daer gezongene liedjen in. Maer terwyl wy van luidruchtige, langs den weg gevierde dansvreugde spreken, zullen wy ons veroorlooven, Mariae hemelvaertfeest zoo te beschryven, als 't op den 15en augusti in vele gemeenten van Limburg gevierd wordt. Op dit feest heerscht eene godsdienstige ingetogenheid, die het den christenen dierbaer moet maken. | |
[pagina 21]
| |
Alles wat veld en hof op dien tyd aen bloemen levert, wordt door de vrouwen in machtige ruikers of tuilen gegaerd en gebonden. Eene schoone koningskaersGa naar voetnoot(1) en donderkruid zyn de hoofdvereischten tot die tuilen. Wie de langste koningskaers te midden van zynen kruidbos heeft, die is er fier op. Zoodra als de hoogmis luidt, richt zich het gansche dorp naer de kerk, iedereen dragt zynen ruiker, en de kerk wordt opgepropt van bloemen, dat het eene vreugde is. Voor de misse worden de kruiden en bloemen gezegend, op dat oogenblik heft de gemeente de ruikers omhoog. Wat is die plechtigheid grootsch! wat is die zegen door Gods priester over de bloemen, die starren der aerde, uitgesproken treffend! Even als de dauw de bloemen, schynt hy den godsdienstigen boezem met hemelschen dank te laven! Ja, men moet zelf zynen ruiker gedragen en opgeheven hebben, om te weten, wat volle zaligheid er in zulke plechtige bloemenzegening voor de zielen gelegen is. Dit kruidbosseltjen wordt dan zorgvuldig bewaerd, en wanneer een groot onweder aendryft, ontsteekt men vuer in den haerd, bevochtigt de drooge bloemen met wywater en laet ze langzaem branden. Zoo blyft het huis voor het inslaen des bliksems beveiligd, zegt de volkssage. Hebben de scheîkundigen heden niet het geheim gevonden, wat de kerk sedert lang by handdadige overlevering had bewaerd, dat een rookende schoorsteen zoo goed is als een bliksem afleider van Franklin? Voorwaer het aendenken aen den 15en august is ons wel dierbaer gebleven, en wy zien het heden nog gaerne, dat de bedehuizen met loofwerk en bloemen versierd worden. De meimaend wordt tegenwoordig met hare bloemen aen de moeder onzes Heilands, aen de Rosa mystica, gewyd, en de kerken pronken, | |
[pagina 22]
| |
die heele maend lang, met de schoonste voortbrengsels der bloemgaerden; even gelyk het de gewoonte is in sommige steden, te Dendermonden, by voorbeeld, op 15en augusti in den ommegang, onder het troongehemelte van O.-L.-V. de eerste rype druiventrossen in stadshoven gekweekt op te hangen. Ofschoon zomer en herfst in Belgie gelyk elders meest aenleiding geven tot kermissen, zullen wy, hoezeer ook die vlaemsche feesten door Teniers en anderen vereeuwigd werden, er geen gewag van maken. Wy zullen ook met eenen luchtigen sprong over de zoogezegde bals populaires heenspringen, doch willen wy niet nalaten aen te teekenen, dat er tegenwoordig niet meer gelyk eertyds twisten en gevechten op iedere kermis voorvallen. Onder dit oogpunt hebben de Belgen merkelyk gewonnen, zy twisten tegenwoordig nog maer alleen op het veld der kiezingen, helaes, dikwyls met zoo weinig grond en zoo blind, als onze voorouders op hunne kermissen: doch waer er op 't eene punt voortgang, beschaving is, zal 't op 't andere punt met der tyd ook wel komen. Sinte Maerten brengt ons nog vele kermissen aen, en is, gelyk onze zuidnaburen zeggen, een bon vivant. Voor de kinders is die heilige op vele plaetsen ook een vreugdebrenger, hy doet hun immers wat zy liefst eten in overvloede van de trappen afrollen. De lievekens kunnen met hunne handekens, die zy wel wat grooter zouden wenschen, nauwelyks de appels en peren, de kastanjen, noten en amandelen oprapen, die hun van boven de huistrap, zoo dicht als eene hagelbui toestroomen. Maer geen heilige wordt door het opkomende geslacht alom met zoo veler geestdrift begroet als sinte Nicolaes, ‘den nobelen baes,’ den eenigen heilige, die by de gereformeerden zyn volle crediet bewaerd heeft. De Brusselsche greef zelf heeft hem niet geheel doen vergeten in | |
[pagina 23]
| |
de hoofdstad, waer men nog altoos het deuntjen zingt: Sinte Niklaes capoentjen,
Bringde wat in myn schoentjen,
Een appelken of een citroentjen!
Waer men elders wel byvoegt: Zoo het alles daerin niet kan
Bind 'et met e' koordeken daerân.
welke laetste trek grooter gulzigaerds, of, duidelyker gesproken, der gulzigaerds van bejaerdere persoonen wel waerdig is. Op de meeste plaetsen maken de kinders hunne schoenen des avonds voor sinte Niklaes zelven schoon, en plaetsen ze by hunne ouders onder den schoorsteen, op dat de heilige des nachts op zyne luchtreis, waerin hy verondersteld wordt van den eenen tot den anderen schoorsteen over te ryden, iets van zynen schat er in kunne laten vallen. De schoenen worden tevens voorzien van haver en hooi voor 's heiligen paerd of ezel, (zyn viervoeter verschilt volgens de plaetsen) en deze ook moet dan wat geflikfooid worden, anders liet hy mogelyk voor kwaede jongens iets anders dan bonbon in de schoenen vallen, en nog wel met eene roede op den koop er by. In sommige dorpen verkleedt zich de een of andere boer in eenen langbaerdigen bisschop en rydt op eenen ezel door de donkere straten voort, deelt meer roeden uit dan lekkers, en zoekt volgens het verjaerde schoolstelsel eerder door schrik, dan door milde giften op het teedere gemoed der kinderen te werken. Wy kunnen zulke optochten geenszins goedkeuren, want lacy, wy herinneren ons nog maer al te wel, wat onverzetbaren angst dit schouwspel onzen jongen geest aengejaegd heeft. Kinders verwachten liever na eenen zoeten droom, de | |
[pagina 24]
| |
gaven, die hun door hunne ouders en vrienden ter gelegenheid van sinte Niklaes bereid worden; dit volkjen wil ook met zachtheid geregeerd worden. Teekenen wy nog het Brugsche liedeken aen, dat wy nog toevallig in de Westvlaendersche hoofdstad vernamen: Koussen en schoenen staen te pronken
Al in den heerd,
De kinders slapen dat ze ronken,
Daer komt e' peerd.
't Is e' peerd gelyk een ezel,
Gi heilige man!
'K zal een deuntjen voor u lezen,
Gif mi wat dan!
Sinte Klaes, heilige man, enz.
Waerlyk, de Russen loopen met hunnen sinte Nicolaes, den beschermer aller toevertrouwde panden, niet veel hooger dan onze kleinen. Van zulk eenen heiligen beschermer heeft de heidensche oudheid geen begrip gehad. De winter, of zoo 't de kleinen zeggen, de tyd als Jesus zyn beddeken uitschudt, moest hier in 't noorden meer feesten dan elders aenbieden. De arme schaepkens zyn dan dikwerf door 't gure weêr in 't ouderlyke huis gevangen gehouden, en daer moeten zy verstrooiing en pret vinden, en die falen dan ook niet. Vier dagen voor kermis is het sinte Thomas, en dan worden de huismeesters door de kinderen en de dienstboden, eer zy er op denken of niet, in het eene of andere vertrek opgesloten. Zy blyven er gevangen zitten, tot zy zich door eene belofte, van het huisgezin op wat snoeperigs te vergasten, losgekocht hebben. Taerten, wafelen, chorintenkoeken, puddings, punch, warme wyn, ziedaer de eerste de beste middels van loskooping, wanneer men in den strik der kleine of groote guiten gevallen is. | |
[pagina 25]
| |
Kersmis, de geboorte van het kindeken Jesus is voorzeker een der naïefste feesten des ganschen jaers voor de lieve jeugd. Hoe groot was onze vreugde, toen men ons op dien dag des morgens voor drie uren naer de kerk liet gaen, die met honderde lichten verhelderd was, en een in windelen gewonden kind in een kribbeken vertoonde. Onze oogen verlieten het stalleken niet, dan om den glans der waskaersen te bewonderen. Het aendenken aen die vreugde, die Limburg zynen kinderen nog aenbiedt, doet ons de nieuwe in Brussel en elders reeds ingevoerde duitsche gewoonte toejuichen, die de kleinen met eenen Christboom vol geschenken en lichten vergast. Vergeet een duitscher zyn leven lang de kindervreugde niet, die hy aen zynen kersboom beleefde, waerom zouden wy niet durven beweren, dat de Belg, die zich met genoegen de stille feesten en plechtigheden zyner jeugd herinnert, die ze trouw in zyn geheugen bewaert, ook aen het pad der onschuld en der deugd nooit geheel vaerwel kan zeggen. Het teedere gemoed slechts kan teedere gedachten koesteren, en in die koestering het onschuldige zieleleven der kindsheid in latere jaren voortzetten. Van 't feest der onnoozele kinderen, die oude mannekens en vrouwkens, pekens en mekens spelen, willen wy niet spreken, dat is eene maskerade, die ons niet zeer behaegt, en wy sluiten liever ons zeer onvolledig, maer reeds te lang hoodfstuk met eenige regelen, die wy by zyn begin hebben doen voorgevoelen. Is de Godsdienst t'eener tyde de vlamme, die altaer en haerdstêe bezielt, zoo voor de kinders als voor de volwassenen, zoo voor de grooten als de kleinen, natuerlyk heeft ook 't vaderland paert en deel in vreugdherinneringen, die de tyden van voorheen aen ons tegenwoordig vastknoopen. Het vaderland heeft ook zyne feesten, volksfeesten, die, als eene patriarchale overlevering, voortbloeien. | |
[pagina 26]
| |
Wy stappen over menig feest henen, ofschoon er de oorsprong van vaderlandsch schynt te zyn, zoo als het vastenavondfeest te Geraedsbergen, met bezondere comfortable omstandigheden op 't opperste van den berg dier stad gevierdGa naar voetnoot(1). Wy stappen om Pierotjes venditie, die wy overigens achter het tafereel van den Gulden sporenslag melden - wy stappen over menig ander nationael feest, zoo als dat van Gilles-de-Chin te Bergen in Henegouwen, om van iets te spreken, dat sedert negendehalf eeuw den belgischen boezem van man en vrouw doet kloppen in die zelfde stad, waer wy in onzen tyde (wy herhalen 't met zekere fierheid) het ridderbeeld Godfrieds van Bouillon hebben zien opstaen, om het vaderland met zynen grooten name, als met een onverwinnelyk glorieschild te overdekken. Dat iets nu, dat men niet stilzwygend mag voorbygaen, als men over de zeden der Belgen spreekt, is de zoogezegde vrouwkensavond, uit het volgende ontsproten. Het gerucht had zich in Belgie verspreid, dat velen der ridderlyke kruisgenooten van onzen Godfried, met hem in 't jaer 1096 naer 't heilige land opgetrokken, gevangen genomen of gesneuveld waren. Onder dezen zouden er velen van Brussel geweest zyn. Na hun veldheer Jerusalem had ingenomen, en zy hunne godvruchtige beloften aen 't heilige graf hadden voldaen, kwamen zy goeddeels in hun vaderland terug. Menig Brusselaer vergezelde hen, en stapte den 19 january 1100 op 't onverwachts zyne stad binnen. Hoe groot de vreugde des ganschen gezins om die onverhoopte terugkomst was, laet zich gemakkelyker bevroeden dan verklaren. Die vreugde moest op Germaensche wyze met een feestmael sluiten en met eenen lekkeren beker begoten zyn. Dien ten gevolge greep er eene zonderlinge | |
[pagina 27]
| |
omstandigheid plaets. Elke vrouw bevond zich in 't geval haren man van den feestdisch naer de echtkoets te moeten dragen. Ter herdenking dier gelukkige weêrkomst en der vreugde en goede cier met de omstandigheid er uit gevolgd, werd die plechtigheid te beginnen met den feestavonddisch, en te eindigen met het dragen der mans naer de echtsponde, ingesteld. Op den 19en january kondigt sedert acht en eene halve eeuw het saemvereenigde bommen der kerkklokken van Ste Gudula en St Michiel dit feest aen. Zoo droeg uit wynsbergs veeger vest
De trouwe vrouw den held,
Wiens uitgeslagen arm haer prest
Aen 't hart, dat liefdryk zwelt.
Eenvoudigheid van d' ouden Belg!
Hartroerend tafereel!
O, dat uw schets den laetsten telg
Der vadren innig streelGa naar voetnoot(1)!
Hoeft er nog een sprekender bewys dan de vrouwkensavond, dat de Belg aen voorvaderlyke zeden en gebruiken gehecht is, dewyl zelfs in Brussel, overigens niet de laetste stad om den vreemdeling na te bootsen, dit oude aertsvaderlyke tooneel ons in zoo vele verloopene eeuwen terugvoert? |
|