Beknopte prosodia der Nederduitsche tael

2^o Versvoeten.

Versvoeten (pedes) of rhythmische maten noemt men de geleders, waerin een vers zich schikt door middel der daerin heerschende toonbeweging. De indeeling eener versmaet (metrum) in zulke geledering is noodig, om den Rhythmus te bepalen.

De versvoeten bestaen of uit ongelyke tyddeelen: lange en korte silben, of uit gelyke tyddeelen: bloote lengten of bloote kortten.

Deze tyddeelen moeten echter door eene toouverhouding met elkander verbonden zyn. In elken versvoet moet een deel de rhythmische heffing (arsis), een deel de daling (thesis) hebben. Natuerlikst treft het eerste de lengten, het laetste de kortten.

Elke zamenstelling van ongelyke tyddeelen tot eenen versvoet moet deshalve òf in den toon dalen, wanneer de lengte voorafgaet en de kortte volgt (b.v. schūldǐg, vrēdě); òf zich verheffen, wanneer de kortte voorafgaet en de lengte

[p. 12]

volgt (b.v. gěwēld, gězōnd). De versvoeten der eerste soort zyn vallende of dalende, die der tweede, ryzende of klimmende versvoeten.

Versvoeten die uit gelyke tyddeelen, b.v. uit twee lange of uit twee korte silben bestaen, laten beide bewegingen toe: de vallende (b.v. hgmōed) of de ryzende (b.v. schālme).

In versvoeten, die meer dan twee tyddeelen bevatten, kunnen beide rhythmische bewegingen vereenigd zyn. Deze zyn dan ryzend-dalend (b.v. gědāchtěn), of dalend-ryzend (b.v. wāndělstōk).

Men onderscheidt de versvoeten gewoonlik naer het getal der tyddeelen (in de tael: silben) waeruit zy bestaen. Er zyn twee-drie-vier-en meerdeelige- of silbige versvoeten. Zy hebben allen grieksche namen. Vele echter kunnen ook eenen nederlandschen naem aennemen.

A. Tweesilbige voeten.

a.	Spondaeus (gelykstap), kērkhōf; 4 tydig dalend: wnstōk, pstāen; of zyzend: stāet p, lōop hn!
b.	Trochaeus of choreüs (walser, valler), vāděr; 3 tydig dalend: mēnschěn, dānkěnd, hēmělsch.
c.	Jambus (springer), gězāng; 3 tydig ryzend: gědūld, věrnōegd, ǒmhōog.
d.	Pyrrhichǐus (looper, danser), 2 tydig, geen tweesilbig woord bestaet in onze tael uit twee korte silben. De pyrrhichǐus bevindt zich echter in meersilbige woorden naest eene lengte; b.v. vrien | dělǐk, vreug | dǐgě.

B. Driesilbige voeten.

a.	Dactylus (vingerslag), brōeděrěn; 4 tydig vallend: kōnǐngěn, māchtiger, hēilǐgěn.
b.	Anapaestus (opspringer), běgělēid; 4 tydig ryzend: věrgězēld, hět věrlīes, ǐk ǒntvlūcht, mǎjěsteit.
c.	Creticus (vastvoeter), bārděnzāng; 5 tydig dalend-ryzend: ōogěnblīk, āengězīcht, gāet ěr hēen!
d.	Scolius (zwakvoeter), gězāngěn; 4 tydig ryzend-dalend: gěliēfdě, hěrvīnděn, hy̌ ̄yldě.

[p. 13]

e.	Bachīus (opstormer), gězāngschōol; 5 tydig ryzend: hět bērglānd, zy̌ vlūcht snēl, dě sprīngbrōn.
f.	Antibachīus (zwaerval), kērkhōvěn, 5 tydig vallend; stōrmwīnděn, lūid dōnděrt.
g.	Molossus (zwaerstap), brandwyngeest, 6 tydig: hōogt̄ydfēest, 't drēunt vēr hēen, schōuwspēlzāel.
h.	Tribrǎchis (snellooper), 3 tydig, bestaet niet als 3 silbig woord in onze tael, maer wel in verscheidene woorden of als verbuigingen: b.v. vrien | dělǐkěr, dui | zělěn ěr | hēen.

C. Viersilbige voeten, die door menigvoudige zamenstelling der vorige gevormd worden.

N.B. Wy willen hier de vreemde benamingen maer weglaten, en enkel voorbeelden aengeven voor de naest de letter aengeduide voeten.

a.	Boekweitmeelstof; wild loert roofgier.
b.	Morgengebed; klokkengelui; jubelgezang.
c.	Gelukzalig; terugschouwen; de zee golfde.
d.	Gezondheidsleer; de vreugde sterkt; bevestingwerk.
e.	Zielenlyden; zonnenstralen; zweeg en meende.
f.	Eerwaerdiger; vriendschappelik; kryg woedede.
g.	Meteöorsteen; de geleidsman; hy begon kryg.
h.	Geduldproefsteen; de woudstroom ruischt.
i.	Zonnenopgang; lieve toonkunst; heer des heelals.
k.	Volksvreugdefeest; afscheidsgezang; aenvang der nacht.
l.	Krygsheirstraten; eiloofranken; zwygt zeestormen.
m.	Vlugtigere; vriendeliker; vriendlikere.
n.	Geweldiger; verdedingen; het aerdigste.
o.	Alabaster; begeleiden; er verhief zich.
p.	Religieus; de begelei | der; vlug | tigeren dans.
q.	Vrien | delikere; aer | dǐgěrě gě | beurtenis; dě gěběně | dyde.

Ieder versvoet met uitzondering der , en laet zich, gelyk bovenstande voorbeelden bewyzen, door één woord daerstellen, of ook door verscheidene naer zin en toon nauwverwante woorden (b.v. lidwoord en

[p. 14]

zelfst. nw, voornaemw. en werkwoord), welke te zamen een toonwoord vormen, ofschoon ze spraekkundig meer woorden uitmaken.

Zulk daergestelde versvoet wordt dan een wordvoet genoemd. Zulke woordvoeten zyn, b.v. hēlděr (trochaeüs), věrlīes (ïambus), věrhōudīng (amphibrachius), hět gěvōel (anapaestus), enz.

Nogthans verlangt de Rhythmus niet, dat ieder versvoet door eenen woordvoet volledig uitgevuld worde, zoo dat met iederen versvoet ook een toonwoord eindige. Het is eerder eene vereischte van het vers, dat van tyd tot tyd een woordvoet binnen eenen versvoet eindige, zoodat zich beide wederkeerig doorsnyden, daerdoor onstaet eene schoone oplossing van den Rhythmus; b.v. de woorden: dīerbǎer | vāděr drukken twee trochaeën door twee trochaeïsche voeten uit; de woorden: kōm běmīndě zyn ook twee trochaeën, welker eerste edoch de eerste silbe des amphibrachischen woordvoets beminde tot zich trekt, en daerdoor eene kleine insnede ontvangt.

In volgende verzen wyken de versvoeten gansch van de woordvoeten af:

Verdeeling naer versvoeten (scandeeren):

Līefdě gě | vēst ǐn hět | hārt běgě | lēidt hěm ǐn | āllě věr | wārrǐng.

Naer woordvoeten:

Līefdě | gěvēst | ǐn hět hārt | běgělēidt hěm | ǐn āllě | věrwārring.