Beknopte prosodia der Nederduitsche tael
(1851)–Johan Michael Dautzenberg–
Auteursrechtvrij
[pagina 3]
| |||||||||
[Beknopte prosodia der Nederduitsche tael]De dichtkunst (poëzie), die gelyk iedere kunst de schoonheid tot hoofdwet heeft, kan haer doel alleen maer bereiken door de overeenstemming des inhouds met de vorm. De vorm der dichtkunst (de sprake) moet daerom ook schoon, d.i. naer de kunst gebouwd zyn. om aen den inhoud te beäntwoorden. Die kunstmatige regeling der sprake wordt ten volledigste bereikt door de versmaet (Rhythmus). Onder versmaet verstaet men gewoonlik elke beweging, die zekere tydverdeeling volgt, of de daerstelling des tydgangs door geregelde zinlike teekens. De Rhythmus is daerom niet aen de sprake gebonden, hy kan ook door bloote bewegingen (b.v. in het dansen, gaen) voor het gezicht, of door eenvoudige toonen (b.v. in het geluî eener klok, in den schal van dorschen, roeyen, smeden, in den maetgang der muziek, enz.) voor het gehoor, ja, in den polsslag zelfs voor het gevoel tastbaer worden. In de spraek bestaet de Rhythmus in eene evenmatige verhouding der spraek-elementen (silben) naer derzelver uitweiding in den tyd (tydduer) en naer den graed van derzelver toon, waerdoor het zinlike gedeelte der sprake geregeld, en hare welluidendheid verhoogd wordt. Daer deze Rhythmus aen bepaelde regels gebonden is, zoo heet men de poëtische rede of schryfwyze de gebondene, de prozaïsche daerentegen de ongebonde rede of schryfwyze.
Aenm. Niet alle talen vermochten door echten Rhythmus aen hunne poëtische | |||||||||
[pagina 4]
| |||||||||
rede de volle schoonheid te geven. De Hebreeuwen b.v. zagen in hunne gedichten slechts op eenen redekundigen welklank en op den parellelismus der denkbeelden, bestaende in de herhaling van gelyke of overeenstemmende gedachten met veranderde uitdrukking. B.v. Zoo hy spreekt, zoo geschiedt het; zoo hy gebiedt, zoo staet het daer (David). De noordsche volken Europaes vergenoegden zich ten deele met het stafrym of de allitteratie, door welker middel woorden met dezelfde aenvangletter aen het hoofd, of ook op andere plaetsen in de regels geplaetst werden. - Andere volken, zoo als de Italianen en Franschen, bedienen zich, daer de natuer hunner talen slechts eenen onvolmaekten Rhythmus toelaet, van den gelykklank of het rym aen 't einde der verzen. - De hoog- en neêrduitsche talen vereenigen met echten Rhythmus gewoonlik nog het rym, ja, somwylen nog de allitteratie, b.v. LiefdeLonken, Liefdevuer,
LiefdeLachjens aLLerwegen,
Liefdevonken aLs ik gLuer
TintLen Lief my tegen, etc.
De aenwending van den Rhythmus op de tael vooronderstelt noodwendiger wyze eene tydverhouding der silben naer lengte of kortheid, welke men quantiteit of tydmaet noemt, en die naer zekere wetten bepaeld wordt. De Rhythmus vordert niet alleen eene regelmatige afwisseling van lange en korte silben, maer ook eene verscheidene betooning (rythmischen accent), waerdoor dezelve, zoo als de silben eens woords door den silbentoon, onderling verbonden zyn. De betoonde of geklemde silbe noemt men arais of rhythmische heffing, de onbetoonde of toonlooze, thesis of rhyhtmische daling. - Deze rhythmische accent stemt in onze tael meestal met den gewoonen silbentoon overeen. Eene reeks van lange en korte silben noemt men, afgezien van de door heffing en daling bewerkte kunstmatige geledering, een metrum of eene versmaet. Rhythmus ontstaet eerst, wanneer eene kunstmatig afgedeelde beweging er toe komt, die voortgebracht wordt door eene toonverhouding der tyddeelenGa naar voetnoot(1). | |||||||||
[pagina 5]
| |||||||||
De wetenschap, welke de grondbeginsels der dichtkunst zoowel naer hun geestig wezen en begrip, als ook naer hunne uiterlike vorm omvat, noemt men de poëtiek of dichtleere. Metriek, versleere of leere van den versbouw is dat gedeelte der poëtiek, 't welk slechts de vorm der dichtkunst, wat de spraek betreft, ten onderwerpe heeft en alzoo de wetten bepaelt, naer welke de spraek tot den versbouw gebezigd wordt. - De metriek bevat en beschouwt als hare deelen:
|
|