Taalkundig handboekje

N.

N.V., n's. Zie A.

Na, voorz. Achter.

Na, b.n. en bijw., nader, naast.

Nababbelen, nabauwen, nabazuinen, nabrullen, naglijden, naklimmen, nastoomen, natrekken, navragen, nazitten, enz.

Naad, M., naden.

Naaf (nave), V., naven. De speeken van een wiel zijn bevestigd in de naaf. Zij wrongen de deur uit hare naven.

Naakt, b.n. In sommige streken, verkeerdelijk, nakendig.

Naald, V. Naaldenoog. Naaldenkoker enz.

Naam, M. Naampje.

Naamloos, bn. Zonder naam. Een naamlooze brief.

Naamval, M.

Naar, voorz. Tot, volgens.

Naar, b.n., naarder, naarst. Onaangenaam, akelig, laf. Narigheid. Naarheid.

Naars Zie Aars.

Naastbestaande, M. en V.

Naaste, M. en V., naasten.

Nabestaande, M. en V.

Nabetrachting, V. Van betrachten in de beteekenis van overwegen, overdenken: Leer ons, o Heer! uw lijden recht betrachten. De nabetrachting des Avondmaals.

Nabootsen, b.w. Ik boots na, bootste na, heb nagebootst. Nabootser. Nabootsster.

Nabuur, M.

Nacht, M. Dit woord was vroeger V.: middernacht.

Nachtegaal, M., nachtegalen, nachtegaals. 't Woord bet. nachtgalmer: een vogel, die des avonds of des nachts zingt. Nachtegaalsstem. Nachtegaalsslag. Nachtegaalsgezang.

Nachtelijk, b.n. Als in den nacht: Nachtelijk uur, een uur als in den nacht.

Nachtmaal, O. Nachtmaalganger. Nachtmaalsbrood, -tafel, -zang.

Nachtschade, V. Een plantengeslacht, waartoe o.a. ook de aardappel behoort.

Nachtwacht M. in de beteekenis van wachter; V. in de bet. van het wachrhouden en de gezamenlijke wachters.

Nadeel, O., nadeelen.

Nademaal, voegw.

Nadir, O. Voetpunt.

Nagebuur, nabuur, M.

Nagedachtenis, V.

Nagel, M., nagels en nagelen. In alle beteckenissen.

Naïef, b.n. naïever, naïefst.

Naïveteit, V.

Naijver, M.

Najaar, O. Najaarsbloem. Najaarsweder.

Nakomeling, M. en V. Nakomelinge, V. Zie Aanhangeling. - Nakomelingschap, V.

Nalatenschap, V.

Namaag, M. en V. Namaagschap, M. voor namagen, O. voor de vermaagschapping. Zie Bloedverwantschap.

Namelijk, bijw.

Nameloos, b.n. Onnoemelijk, niet uit te spreken: eene namelooze smart.

Nameloosheid, V.

[p. 124]

Nanking, O. Eene soort van geel linnen, oorspronkelijk uit Nanking in China af komstig. Nankingsch, stoff. b.n.

Nap, M.

Naphtha, V. Eene soort van olie.

Nar, M. Narreslee, V. Zie Arreslede.

Narcis, V. Eene bloem.

Nardus, V. Eene grassoort in Oost-Indië, uit wier bitteren wortel eene welriekende olie verkregen wordt.

Narwal, M., narwals, narwallen. Eene soort van walvisch, met een vooruitstekenden tand, die als een horen op de linkerzijde van het bovenste kakebeen staat: zeeēenhoorn.

Naschrift, O.

Nasleep, M.

Nasleepen, b.w. Ik sleep na, sleepte na, heb nagesleept.

Naslepen, o.w. Het sleept na, sleepte na, heeft nagesleept.

Nasmaak, M.

Nat, O. Natje.

Nat, b.n., natter, natst.

Nater, V. Eene soort van slang, met schilden onder den buik.

Natie, V., naties, natiën.

Nationaal, b.n.

Nationaliteit, V.

Natuur, V., naturen. Natuurlijk.

Nauw, b.n. en bijw.

Nauwelijks, bijw.

Navel, M.

Navoer, M.

Nawee, O., naweeën.

Nazaat, M., nazaten.

Nazicht, O.

Nazoek, O.

Neb, nebbe, V. Zie Ebbe. Nebje en nebbetje.

Nechtig, b.n. en bijw. IJverig, naarstig. Dit woord is verouderd.

Necrologie, V. Levensbeschrijving.

Nectar, M. Godendrank.

Neder, neer, bijw. Zoo ook in de meeste sumenstellingen: Nederbliksemen, nederbrengen, nederbuigen, nederdrukken, nederhouwen, nederkrijgen, nederploffen, nederstroomen, enz.

Nederig, b.n. en bijw.

Nederlaag, V.

Nederwaarts, bijw.

Nederwaartsch, b.n.

Neef, M., neven.

Neep, V., nepen.

Neer, V. Draaikolk. Verouderd. Hij is in de neer: zijne zaken zijn verloopen.^1)

Neerslachtig, b.n. en bijw.

Neerslag, M. Het neerslaan.

Neerslag, V. Soort van rustbed.

Neerslag, O. Bezinksel.

Neerstik, O. Een met fraaie bloemen geborduurde of gestikte borstlap der vrouwen.

Neet, V., neten. Luizenei.

Neet, niet, V., neeten, nieten. Klinknageltje in eene schaar.

Neetoor, M. en V.

Neffens, Nevens, voorz.

Neg, negge, V. Een klein paardje, een hit.

Negeeren, b.w. Ik negeer, negeerde, heb genegeerd. Ontkennen, loochenen.

Negen, telw. Negendehalf, negenhonderd.

1) Op het lederen foedraal van den fraai gedreven zilver vergulden kop met deksel, afkomstig van Max. van Egmond, en door Maximiliaan van Bourgondië, eersten markgraaf van Veere, in 1551 aan die stad gelegateerd, leest men:
Bemaar o Heer / De Stadt Ter Deer /
Dat sij niet meer / Comt in de neer.

[p. 125]

Negenoog, V. Eene soort van smakelijken riviervisch, die naar een aal gelijkt. - Een kwaadaardige bloedvin of zweer.

Neger, M. Negerin, V.

Negligé, O. Ochtendgewaad.

Negotie, V., negoties, negotiën.

Neigen, b. en o.w. Ik neig, neigde, heb en ben geneigd. Neiging, V. Begeerte.

Neien, o.w. Brieschen, hinniken. Het paard neit, neide, heeft geneid. Het Engelsch heeft nog to neigh, hinniken.

Nek, M

Nel, V. De negen van troef in 't kaartspel.

Nemen, b.w. Ik neem, nam, heb genomen.

Nepent, V. Kannekenskruid: eene Indische plant. - O. als pijnstillend geneesmiddel.

Neppe, nippe, V. Kattenkruid.

Nere, V. Een dorschvloer. Ook voedsel.

Nerf, V.

Nering, V.

Nes, V., nessen. Zaadveld. Ook laagland. Oudtijds ook schor, en dan niet zelden nisse: Ossenisse, Hontenisse, Matenesse.

Nesch (nesk), b.n. en bijw., nesscher. Dwaas, onnoozel. Neschheid, V.

Nest, O.

Nestel, M., nestels en nestelen. Zie Beitel.

Net, O. Nettenbreier, M.

Net, O. Netschrift.

Net, b.n., netter, netst.

Net, bijw. Net van pas.

Netel, V., netels en netelen. Brandnetel. Doovenetel.

Neteldoek, O. Neteldoeksch. stoff. b.n.

Netelig, b.n. en bijw.

Netenkam, M. Een fijne haarkam.

Netenkam, M. en V. Neetoor.

Netschrift, O.

Netto, bijw. Zuiver.

Neulen, o.w. Knorrig zijn. Ik neul, neulde, heb geneuld.

Neuriën, o.w. Binnensmonds zingen. Ik neurie, neuriede, heb geneuried.

Neus, M., neuzen.

Neut, V. Gebruikelijk in de bouwkunst en als scheepswoord. De noot of neut van een gewelf: de ronde knop in het midden van een verwulfsel. Uitstekende steen of stuk hout, waarop een balk rust.

Neutraal, b.n.

Nevel, M., nevels, nevelen.

Nevens, voorz. Zie Neffens.

Nicht, V.

Niemand, onb. voorn.

Niemendal, onb. voorn. Het woord is ontstaan uit niet met al. Met al (ook wel met allen) had vroeger de beteekenis van gansch en al, geheel en al. Niet (d.i. niets) met al beteekende dus gansch niets, geheel niets.

Nier, V.

Niet, V., nieten. Er waren in die loterij geene nieten.

Niet. Zie Neet. - Klinknageltje.

Niet, O. Niets. God heeft de wereld uit niet geschapen.

Niet, O. Bloem van koper.

Nietsbeduidend, Nietsbeteekenend, b.n.

Nieuweling, M. en V. Nieuwelinge, V. Zie Aanhangeling.

Nieuwemaan, V.

Nieuwerwets, bijw.

Nieuwerwetsch, b.n., nieuwerwetscher, - meest nieuwerwetsch.

Nieuwjaar, O. De eerste dag van het nieuwe jaar.

Nieuws, O. Nieuwstijding, V.

Nieuwsgierig, b.n. en bijw.

Nieuwtje, O.

Niezen (fniezen), o.w. Ik nies, niesde, heb geniesd.

[p. 126]

Nijd, M. Nijdig. Nijdigaard.

Nijgen o.w. Buigend groeten. Ik nijg, neeg, heb genegen. Nijging, V. Buiging. De vrouwen groeten door te nijgen.

Nijnagel, nijdnagel, M.

Nijpen, b.w. Ik nijp, neep, heb genepen.

Nijver, b.n. en bijw., nijverder, nijverst. Nijverheid, V.

Nik (knik), M. Wenk, groet. - Snik. Hik.

Nikken (kuikken), o.w. Ik nik, nikte, heb genikt.

Nikkel, O. Zeker metaal.

Nikker, M. Watergeest.

Nikker, nikkel, V. Een onkruid, zwarte klaproos geheeten.

Nimf, V., nimfen. Naam der onder- of halfgoden bij de Grieken en Romeinen, onder de gedaante van bevallige meisjes, die niet onsterfelijk waren, maar duizenden jaren leefden, de voorwerpen der natuur beheerschten en bezielden en daaraan hare bijzondere namen ontleenden. In de beteekenis van insectenpopje schrijft men nymph.

Nippe. Zie Neppe.

Nis, V., nissen.

Nis, b.n. In sommige streken in de uitdrukking Een nis ei, voor: Een zacht (gekookt) ei.

Nobel, M., nobels, nobelen. Eene voormalige gouden munt. - Rozenobel.

Nobel, b.n. en bijw., nobeler, nobelst. Edelaardig.

Noch, voegw. Ook niet. - Hij heeft noch geld, noch goed, d.i.: Hij heeft geen geld en ook geen goed.

Nochtans, voegw. 't Woord is samengesteld uit nog en dan. Men wachte zich voor de wanspelling nochthans en nochthands.

Noen, M. Middag.

Noest (oest, knoest), M.

Noest, b.n. Komt bijna alleen voor in de uitdrukking noeste vlijt, d.i. aanhoudende, onvermoeide vlijt.

Nog, bijw. Daarenboven, tot nu toe. Hij heeft nog geld, nog goed, d.i.: Hij had niet alleen vroeger, maar heeft ook nu geld en goed; hij heeft buitendien geld en goed.

Nok, M. Snik.

Nok, V. Het bovenste of uiterste van eenig voorwerp. De nok van het dak. De nok van de ra.

Nokken, o.w. Snikkend weenen. Ik nok, nokte, heb genokt.

Nominatie, V., nominaties, nominatiën. Benoeming.

Nommer, nummer, O.

Non, V., nonnen. Nonnetje, nonneke, nonneken, O.

Nonactief, b.n. Niet in werkelijken dienst.

Nonactiviteit, V.

Nonactiviteits-traktement, O.

Nonchalance, V. Achteloosheid.

Nood, M., nooden.

Nooddruft, V. Door omzetting ontstaan uit nooddurft, van nood en derven, durven, d.i. behoeven. De beteekenis is dus dringende behoefte.

Noode. In van noode hebben, van noode zijn.

Noode, noo, bijw Ongaarne.

Noodeloos, b.n. en bijw.

Nooden, b.n. Ik nood, noodde, heb genood. Zie de noot bij Bevochten.

Noodigen, b.w. Ik noodig, noodigde, heb genoodigd. Noodiging, V.

Noodhulp, M. en V.

Noodig, b.n. en bijw.

Noodlot, O.

Noodweer, V. Tegenweer.

Noodweer, noodweder, O. Hevig onweder.

Noor, M., Noren. Noorman. Norin, V.

Noord, bijw.

[p. 127]

Noord, noorden, O. Noordsch. Noordelijk. Noordzee. Noordenwind, d.i. de wind, die van het noorden komt.

Noord, V. De noordelijk gelegen landen. Barends en Heemskerk trachtten om de Noord Oost-Indië te bereiken.

Noord-Brabant, O.

Noorderbreedte, V.

Noord-Holland, O.

Noordhollandsch, b.n.

Noorman, M., Noormannen.

Nooselijk, b.n. en bijw. Schrikkelijk.

Noot, V., noten. Muzieknoot. Aanteekening.

Noot, noten, V. voor devrucht; M. voor den boom. Noteboom, -dop. Notenkraker.

Nop, V., noppen. Knoopje of pluisje op wollen stoffen.

Nopen, b.w. Ik noop, noopte, heb genoopt. Nopens, voorz.

Normaalschool, V. Vormschool voor onderwijzers.

Norsch, b.n. en bijw. Afkomstig

Nota, V., nota's. (van Noorsch.

Notaris, M., notarissen.

Noteeren, b.w. Aan-, opteekenen. Ik noteer, noteerde, heb genoteerd.

Notemuskaat, V. voor de noot, O. voor de stof.

Notie, V., notiën en noties. Begrip, denkbeeld.

Notitie, V., notitiën en notities. Aanteekening.

Notulen, V. Aanteekeningen (van het op eene vergadering verhandelde).

Novelle, V.

Nuchter (nuchteren), b.n. en bijw.

Nuf, V., nuffen. Nufje. Onnoozel vrouwtje. Waanwijs, ingebeeld meisje.

Nugger. Zie Snugger.

Nuk, V. Snik.

Nul, V.

Numero, O. Nommer.

Numeriek, b.n. Door getallen uit te drukken. Numerieke waarde.

Nun, V. Een zuigpopje voor kinderen.

Nurk (nork), M. Een knorrig mensch. Kent ge neef Nurks uit Hildebrands Camera Obscura?

Nurksch, b.n.

Nusselaar, M. Knutselaar.

Nut, O., nuttigheden. Nuttig. Nutteloos. - Gaat gij mede naar het nut (de nutsvergadering)?

Nut, b.n., nutter, nutst.

Nutten, b.w. Van nut zijn. Ik nut; nutte, nutt'e, nuttede; heb genut.

Nuttigen, b.w. Spijs en drank gebruiken. Ik nuttig, nuttigde, heb genuttigd. Zie de noot bij Bevochten.

Nuun, V. Ledige zeeschelp voor de kalkbranders.