|
| |
| |
| |
XXIV
‘En no hâldt mem op fan wrotten en klauwen hear, mem is no santich jier, ik ha myn nocht, ik sil foar mem soargje en no hoecht mem neat mear út te finen, it moat no út wêze.’
As Hindrik sa it punt derôf byt, dan giet der dochs in gjalp fan inerlike waarmte troch Grutte Jantsje hinne.
Dan baarne der grutte triennen yn har eagen.
De minsken sizze, dat Jantsje mei it iene each gûle en tagelyk mei it oare laitsje kin.
Dêr is wat fan oan. Jantsje is no ienkear in twasoartich minske, ien mei twa wêzens, dy't aloan mei-inoar oer 'e heap lizze, mar sokke triennen binne leafdetriennen.
Dy wurde net te foarskyn roppen al nei it útkomt, lykas op de planken fan it toaniel, dit is wier, echt, as it suverste goud.
En dy echtens en suverens twingt har aloan ta wjeraksel.
Foar dizze jonge kin se nea, nea genôch dwaan. Syn libbenspaad sa sljocht, sa flak, sa ljocht mûglik meitsje, net op in stuit, mar oant yn fiere takomst, dat is in opjefte, troch sa djippe leafde ynjûn, dat se earder stjerre kin, as dy opjaan.
Dêr kin Hindrik tsjin prate sa't er wol, dit stuitet ôf op de muorre dy't ‘ûnferwinbre leafde’ hjit en noch nea troch minskehannen trochboarre is.
Dêrby fielt se yn dy utering in fleuch fan meilijen en dêr hat Jantsje nea oer kinnen.
‘Mem is santich jier,’ ja dêr ha je it, dy jonge mient, dat se sawat op 'e ein is, dat se harsels knoeie sil en der harsels oan weaget.
| |
| |
Mar sa sit it net, hja fielt har noch krêftich as in jong minske dy't foar in swiere, mar moaie opjefte stiet en dêr de boksen foar opstrûpt, omdat er syn krêft wit en oan de folsleine oerwinning leaut.
En Jantsje stiet noch foar in moaie opjefte en dy is net swier, foar Jantsje is der gjin swierens.
Dy jonge sil mei de tiid it libben yngean, it swiere arbeiderslibben, dêr't er gjin aan fan hat wat it him opleverje sil.
Dy is lykas alle arbeiders sa fertroud rekke mei de izeren sylbeage, dat er der neat fan fielt.
Mar Jantsje wit it al, net ien hat it sa goed field as hjasels. En har opjefte is om dat izeren jûk, sa sêft, sa draachlik mûglik te meitsjen.
Dêr sjocht se kâns ta, mei har sterk en ûnferwoastber lichem. Wêr 't ien mei in húshâlding ûnder beswike moat, kin hja ta in goed ein bringe, hja hat ommers mar ien en dy iene is it wurdich.
Dy is der neffens Jantsje' opjefte noch lang net mei goede klean, mei in gouden ring en in fyts.
Wat se wol net mei him fan doel is, doart se net iens út te sprekken, al hoe praatsk en loslippich se ek is.
Mar op 'e ein is se noch lang net, net earder as se de holle dellizze sil.
Ek net as se mei de tiid op it twadde plak, fan fierrens stean sil te sjen nei it lok fan twa minsken, dy't har no allebeide djoer binne.
Dan sil se noch trocharbeidzje oan har opjefte, troch neat en net ien te kearen, omdat brûzjende leafde gjin kear ken noch ferdraacht.
En no seit dy jonge dat it út wêze moat.
Hy kin likegoed sizze, dat se ophâlde moat fan sykheljen. Santich jier, seit er, it is de muoite wurdich, dêr fernimt se noch weinich of neat fan.
Ja, fansels, yn 'e bibel, dy't se net lêze kin, mar dy't âlde Tibben Meines har hast fan bûten leard hat, stiet, dat santich jier de libbenstiid is fan de sterken.
| |
| |
Dat stiet der as in warskôging, dat men hjir net altiten bliuwt.
Dat wit Jantsje ek wol, dêr is se mei fertroud rekke en dêr hat se ek neat op tsjin.
Mar wa giet no mei sa'n opjefte op 'e stoel sitten om de ein ôf te wachtsjen?
Net, dat Jantsje ûnferskillich is oangeande de ivichheid en de ivige dingen.
Mar men moat yn jins wurk rekkenje, dat men nea net deagean sil, seit Douwe Wynja en dêrby hat Jantsje de measte oansluting.
Wat net weinimt, dat men jins wente klearhâlde moat.
Dêr is Jantsje it ek folslein mei iens, hoewol se wol fan betinken is, dat it mei har ‘karry, karry’ wurde sil.
Mar hat Tibben Meines net sein, dat it by de doar, krekt oan de binnenkant, ek goed wêze sil?
Dat leaut Jantsje wol, dat dàt foar sa'n âlde stjonkert ek al moaiernôch en in grut wûnder is, wit se en dat se dat allinne mar rêde sil, omdat se in Boarch hat, dat wit se ek.
Ja, Grutte Jantsje prakkesearret wol, krekt sa goed as alle minsken fan santich jier, mar dy grutte opjefte, dy sterke libbensbannen, doch dêr mar ris wat oan.
Mar oan dy binnenkant by de doar en oan dy Boarch hâldt se fêst. Tibben Meines' sied mei lang bestoppe lein ha, de plant fan it ‘ivige Libben’ mei altiten omwoekere west ha mei alle soarte fan túch en ûnrant, hy libbet.
En as Jantsje no uteraard al mear en mear allinne komt te sitten, dan prakkesearret se, lykas alle santichjierrigen oer it ferline en oer de takomst.
Jantsje giet trou nei tsjerke, dat is se lykwols fan lyts ôf wend west. Hoe faak is se der net op de brede rêch fan Swarte Gelf hinne droegen.
Dêr sit se ek efteroan, krekt troch de doar, dat is ommers har plak foar de takomst, hoe soe it dan no oars wêze.
Jantsje is noch in ûnmûnich bern fan de tsjerke.
Foar har rekken nimme, wat se leaut, fêst en ûnferwrikber leaut hat se noch nea dien.
| |
| |
Der is al raar wat oan Jantsje arbeide, mar der stiet noch altiten wat yn 'e wei, dêr't Jantsje, nòch de tsjerke, oerhinne komme kin, sa't it liket.
Dêr is noch altiten dy frjemde skiednis fan de seedyk, dy oanranding sa't Jantsje dy neamt, en dy't se sels útbrocht hat.
Dat hat net snoad fan har west, no't se âld wurden is en it libben en de minsken ken, wol se dat wol earlik wêze.
Mar it is útbrocht, dêr is neat mear oan te feroarjen en foar it grutte, hiel grutte part is Jantsje' loslippigens op har eigen holle delkommen.
Dat stekt har troch alles hinne, want ek de dogeneat wol gjin ûnrjocht drage.
En Jantsje moat al drage, wat se net dien hat en dat kin se net. Dat it better west hie, dat se har stilhâlden hie, dat wol se wol earlik uterje, wis wol, mar dêr is it net goed mei.
De skuldige, God wit dat er it is, wurdt ferskoand, elk wit dochs wol wa't Jantsje is en mei de mannichte hinget de tsjerke ek dy kant oer, Jantsje hat de wyn tsjin, dat is mar net oars.
En sa is der ferwidering kommen ta skea fan har libben, dat geastlik mar net folgroeie kin en ta skea fan de tsjerke, dy't net tefreden wêze mei mei de njoggenennjoggentich, wylst de iene omdoarmet fier fan de stâl.
En it is sa frjemd yn it minskelibben en dus ek yn it geastlike, dat minsken mei in protte bûter op 'e holle, yn 'e sinne flak foar Jantsje stean geane.
Dan kin Jantsje, dy't uteraard in protte wit en belibbe hat, dochs sa ‘hellich’ wurde, al is it sûnde, dat se der sa'n wurd om seit.
Dan komt se net in stap foarút, elke kear dat der oan har geastlik lok arbeide wurdt, mar tebek.
En der wurdt wol wat oan Jantsje dien.
It hiele doarp evangelisearret om Jantsje hinne.
Meastentiids wurdt Jantsje der net better fan.
Lykas justerjûne bygelyks, doe't de beurtskipper by har kaam om de fracht te heljen fan de fyts.
| |
| |
Dat foel har alderfreeslikst ôf, dat se dêr ek noch fracht fan jaan moast.
Hja is fêst fan betinken, dat it mes hjir wer fan twa kanten snijd hat.
Hja mient mar fêst, dat se mei dy fytsmakker ôfpraat hat, dat dy him foar fyftich gûne thús leverje soe.
Mei sa'n kaptaal kin dat der ek wol ôf.
Mar dat kaam oars út: ‘Jantsje, ik moat in kwartsje fracht fan jo barre fan de fyts.’
Mar dêr wie Jantsje fuortendaliks net oan ta. It ‘franko’ leverjen, wat se net fêst wist, siet har dochs mar fêst yn 'e holle.
‘Jimme helje it mar fan dy keardel hear, wy hawwe dat tegearre goed ôfpraat.’
De skipper bleau kâld: ‘Nee Jantsje, dat mist jo, dy man hat sein, jo moasten de fracht betelje.’
‘Jimme kinne my alles wol fertelle, faaks ha jim de fracht al yn 'e bûse en no moat sa'n âld sloof as ik nochris bliede.’
Mar dat ‘âld sloof’ nimt de skipper net. ‘Hark ris, Jantsje, as ik dat sei, soene jo raar opspatte, jo binne om 'e deale net in sloof, dat witte josels stomme goed. Hawar, as jo gjin kwartsje ha, dan nimme wy de fyts fergees mei, lykas wy jo ek fergees meinommen ha.’
Mar dat kin Jantsje net sizze, dy't in fyts keapet foar fyftich gûne hat ek wol de fracht.
‘Tochten jo, dat ik net in kwartsje hie, tink? Jawol man, dat hat Jantsje wol en ek wol mear, mar ik hoech jimme net dûbeld fracht yn 'e bûse te skiten.’
‘Jantsje, Jantsje, jo moatt’ witte wat jo sizze. My tocht oars, jo wurde ek âlder, prakkesearje jo dêr wol oer?’
Dêr hat de skipper Jantsje yn it swakke stee, dat is it him no krekt, wêr't se de lêste tiden tige oer prakkesearret.
Ut in âld kopke, dat yn it taffelslaad stiet, hellet se in kwartsje en smyt it de skipper ta: ‘Hjir, ik wol der net mear oer prate.’
Mar de skipper fielt, dat Jantsje har ferlies nimt, hy wol der al fierder oer prate.
| |
| |
Hy kriget syn fracht op en seit: ‘Ik sil jo bewiis leverje, dat ik de fracht net te Ljouwert bard ha, as jo der op steane.’
Mar dat easket Jantsje net: ‘Nee, man, dat hoecht net hear, ik leau jo wol, mar it is fansels...’
‘Nee, neat fansels, Jantsje, jo wurde âlder, sei ik niiskrektsa, it gat moat om, âlde, dêr sit neat op.
Ik tochte okkersneins, doe't it Nachtmiel wie, hjir heart Jantsje ek by en jo giene út mei de bern, doe't it safier wie.’
Tsjonge, dêr snijt de skipper oan, wat de lêste tiden altroch ek yn Jantsje omgien is, dêr wol se graach mei him oer prate.
Soe dizze man miskien oars tinke as de mannichte?
‘Jo witte hoe't dat sit,’ seit se, ‘ik moat op it sûndersbankje foar wat dat ik net dien ha en dêr krije se Jantsje net. Ik ha fan mysels genôch te tôgjen, ik hoech in oar sines der net by.’
Sjesa, no hat se har herte útstoart, miskien kin dizze man har ferstean.
Mar ek by dizze fynt se gjin heil en as sa faak behurdet der wat yn har as er seit: ‘Nee Jantsje, dat hoecht ek net, mar wy meie ek in oar net opdraaie litte foar it kwea, dat wy sels dien ha.’
Dêr ha je it wer, allinne stiet se en bliuwt se stean, oan de dei fan har dea ta.
Dizze man sjongt yn it koar fan allegearre, der is mar ien ferkeardenien yn it doarp en dat is Grutte Jantsje.
Dochs wol se it nochris besykje mei dizze man.
‘As ik jo no fertel, dat ik gjin skuld ha yn dizze saak, útsein dan dat it miskien better west hie, dat ik it foar mysels hâlden hie, God wit dat it wier is en dat ik gelyk ha.’
It makket lykwols net de minste yndruk op de skipper, ek net no't Jantsje der in foege eed by swart, dy't licht swart, dy't licht lycht.
‘Ik ha der net by west, Jantsje,’ seit er, ‘mar litte wy inoar no ris earlik oanprate, jo binne net in ferneamdenien, Jantsje.’
En mei dizze duvelske útspraak, lôget it fjoer fan de striid heech yn Jantsje op.
Al wat se de lêste tiden striden hat om it kweade fan har heit
| |
| |
derûnder te krijen en it goede fan har mem ta wier libben te bringen, fersmoart ûnder de kâlde, hurde wurden fan dizze anty evangelisaasjeman, der spat fjoer út har eagen en opspringend seit se: ‘Nee, dat wit ik, mar dat binne jo ek net, witte jo dat wol?’
Mar de skipper bliuwt kâld, hy hat Jantsje sa faak al heard.
‘Soene jo my dat bewize wolle, Jantsje?’ freget er heech, ‘jo binne rap mei de mûle, dat witte wy allegearre wol, mar jo moatte al witte wa't jo foar hawwe.’
‘Ja,’ raast Jantsje, no wer alhiel ferwoeden, ‘dat wit ik wa't ik foar ha. Ik tocht ien foar te hawwen, dy't my miskien leauwe soe, mar ik ha ien foar, dy't sûnder bewiis in minske beskuldiget, al is dat minske dan ek Grutte Jantsje. Ik ha ien foar, dy't him net skammet om mei in reidsje in oar syn drank út 'e fetten te sûgen, wit jo no wa't ik foar ha?’
As fan in holder stutsen, springt de beurtskipper oerein.
‘Wol, dû smoarge, âlde dogeneat,’ raast er ferwoeden, ‘dat silst my bewize, dêr kinst op oan.’
Mar Jantsje is ferwûnderlik kalm nei har útbarsting.
‘Dat kin ik net skipper, krekt sa min as ik dat oare bewize kin, dêr't jo my fan beskuldigje, mar God wit, dat it wier is allebeide en fan dy drank witte jo ek dat it wier is.’
Mar de skipper, dy't syn ropping om Jantsje teplak te helpen allang fergetten is, springt oerein en slacht syn stoel tsjin it bêdsket: ‘Dû silst der wol mear fan hearre, wat mienst dû wol net, âlde...’ Mar dat lêste heart allinne de stille dyk, dy't safolle heart, mar dêr't it better by betroud is, as by de minsken.
En Jantsje bliuwt allinne oer.
De twadde delslach yn har libben en hjirmei stiet se ek wer allinne.
Miskien fljocht de man nei de plysje of nei de tsjerke, miskien bringt it har yn 'e bak of foar de tsjerkeried, want hja sil hoekhâlde, no't it der út is, dy keardel hat dit alteast har út 'e strôt weiskuord, al hie se it net hoegd te sizzen.
Mar altiten sil se stean foar it each fan de wrâld as de ferliezer.
Lykwols, de tiden ferfleane, mar Jantsje heart neat, noch fan
| |
| |
de iene, noch fan de oare ynstânsje, allinne sjocht se, dat de skipper har foarby rint as woe er har opfrette.
Dochs is er earliker as dy earste, dy't it oandoarst om syn eigen kwea yn Jantsje' skuon te skowen.
Dat priizget Jantsje yn him, dat bringt har der sels ta om him oan te sprekken op 'e dyk.
Hja wol it wer goed meitsje, mar de oare jout har gjin kâns.
‘Jo en ik binne ôfpraat foar altiten,’ seit er koart.
No kin Jantsje noch ien ding dwaan en gysten as altiten komt it yn har op, hja kin nei de kastlein ta gean.
Mar hja docht it net, it jout neat en bûtendat sil dat reidsjesûgen no wol dien wêze.
En boppe de santich hellet men net alles mear oeral.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd