|
| |
| |
| |
XVIII
Hoewol lytse Jantsje it tige behindich oerleit mei har akkefysjes, dy't by deiljocht barre moatte, omdat har mem har sa by de tûme heint, dat se oars gjin kâns hat, heart Grutte Jantsje dochs njonkelytsen inkelde geroften, dy't har alhiel ûnstjoer meitsje.
It bringt har foargoed yn 'e beane.
Har opfiedmetoade hat oant no ta altiten fan gefolgen west, dat hjasels oerwinner bleau en de tsjinpartij, òf belies jaan moast, òf bruts.
Dat hat hja ommers berikt mei alle minsken dy't op har wei har tsjinkamen, dat hat hja berikt mei de fjouwer ûndogenske jonges fan Klaas en dy metoade achtet hja sa folslein, dat se ek net ien kear twivele hat oan har oerwinning op lytse Jantsje.
Dêrby, lytse Jantsje is sa dimmen en meigeand, dat de skealjes diskear alhiel sûnder striid nei Jantsje' kant oerslein binne. Dit giet gâns in bytsje makliker as hja it yn har libben wend west is.
En lytse Jantsje is ommers gek mei har, dat hat se altiten west, de earste yn har libben, dy't oan har hong mei dy leafde, dêr't se altiten sa nei ferlange, ynlike, oerjaande berneleafde.
Dit fanke sil, yn tsjinstelling mei al de oaren, dochs fiele, dat Grutte Jantsje it goed mei har mient en it weardearje dat se as in mem oer har de wacht hâldt.
Hoe faak hat Klaas dat by syn libben net mei grutte tankbrens utere, as er dy beide yninoar opgean seach.
Grutte Jantsje kin har net begripe, dat dit fanke no dwarsbon- | |
| |
gelje soe. Dat sa'n fanke wolris ferkearing ha wol, dat kin Jantsje har wol sawat yntinke en dêryn sil se har ek net tsjinfalle.
En se wit ek wol, dat se de omstannichheden net mei hat, yn it earmhûs wurdt gjin feint talitten en in faam dy't dêryn tahâldt, rint men ek net alderearst op ta.
Lytse Jantsje moat dus har tiid ôfwachtsje, dat hat se sels dochs ek moatten.
Grutte Jantsje wit wol, sels hat se ek wol besocht dy tiid foarút te rinnen. Efter dyk mei de kreupele potskipper en har reis nei Jan Piters yn 'e Ryp, it binne allegearre dingen dy't har noch net fergetten binne, al is se oer de sechstich.
Mar har omstannichheden wiene oars; hja hat ommers winliken altiten allinne op 'e wrâld stien.
Dit fanke hat in thús sa't se it begeare kin, in mem dy't foar eigen trochgean kin en oer har libben hoedet.
En dêrby, hja moatte mei-inoar sa foarsichtich wêze, steane de fouden net mei eagen en earen iepen op 'e wiuw om harren de lytse jonge ôf te skuorren, dy lytse dêr't it fanke dochs krektlike min ôfsjen kin as Grutte Jantsje sels?
En sa'n fanke soe troch har hannel en wannel it der nei meitsje, dat de lytse jonge harren ôfnommen waard op 'n doer?
Dat kin Jantsje har dochs ek net begripe.
En dochs, en dochs, sa no en dan heart se wat, it fjild hat eagen.
Sa giet Grutte Jantsje út eangstme en freze foar de lytse jonge, lytse Jantsje op hakken en teannen nei.
Op geregelde en ûngeregelde tiden hâldt se yn it fjild ta efter in hikke of heabult, of efter de lange reiden fan in sleat, wylst lytse Jantsje midstusken oaren op it fjild arbeidet.
In inkelde kear mient se byt te hawwen, as it jongfolk yn it pypskoft yn útbarstende wille inoar eftersit en earne weiwurdt. Dat is malfarjen, lykas Grutte Jantsje it sels hûnderten kearen meimakke hat en it hat mei kweade bedoelings of ferkearde hannelingen neat te meitsjen.
Mar Grutte Jantsje siket der wol wat efter en al kin se net
| |
| |
yngripe, omdat se gjin bewiis hat, se stiet har te ferbiten fanút har spionaazjeplak. Dêr wol se weifleane om dy wyldjeiende keppel útinoar te slaan, mar dat docht se net, se soe harsels bespotlik meitsje en har strúnjeien soe op har eigen holle delkomme.
Dochs kriget se op in jûn tsjin seizen oan byt.
Trije span manlju en froulju hawwe op in stik lân op 'e Noarder Mieden al in deimannich oan 't koalsiedstekken west. De manlju stekke it koalsied, dat te ryp is om te sichtsjen, mei de lep yn 'e grûn ôf en de froulju sammelje de stronkels en sette se oan bulten oerein.
As se op in oerdei twa oere nei hûs geane te teedrinken, is der de jûns noch foar ien span wurk op dat plak.
Sa arbeidzje de jûns in feint fan Poartebuorren en lytse Jantsje tegearre op 'e lêste gearen fan it stik lân, wylst Grutte Jantsje efter de reiden flak by harren is en gjin each fan it skreppende pear ôf hat en se wurd foar wurd ferstean kin.
Grutte Jantsje ken dy jonge keardel, dêr is net in neil efter te krijen en as lytse Jantsje op 'n doer sa'n man krige, soe se bêst teplak komme en Grutte Jantsje soe der net in spier op tsjin ha. Hja kin no wol nei hûs sjen te kommen, want dy beide hoege net neiriden te wurden.
Mar dochs bliuwt se, want út it praat, dat se bytiden opheint, kin se opmeitsje, dat it by de beide skreppers ek giet oer de wûndre wei fan de leafde.
Dêrom bliuwt Grutte Jantsje, want fan praat komt praat en soms ek dieden.
It liket allegearre wol moai, hja prate ferstannich, de feint fan Poartebuorren sels as in tige wrâldwiis minske, mar soks is foar Grutte Jantsje gjin boarch.
Sa diich Sake fan de Pakjehoeke it ek by har, mar wat kaam der net efter wei?
Dêrom bliuwt se stean te sjen nei de ivrich skreppende en drok petearjende jongelju, dy't der gjin weet fan ha, dat der út 'e reiden wei op harren tasjoen wurdt.
De feint hat it oer Amearika, dêr hat er kunde en dêr wol er
| |
| |
hinne en hy soe lytse Jantsje mei ha wolle, mar dat kin net, hy hat gjin sint en moat oerhelle wurde.
En Grutte Jantsje skuort de earen en eagen op it wiidst iepen; dus dy beide ha dochs wat ûnder it huodsje tegearre.
As dit mar earlik spul is, dêr hat Grutte Jantsje wol oan, wat feint praat no mei in faam oer sokke dingen as er fuort wol en allinne fuort moat.
Soks is neffens har no wer net alhiel suver.
‘Ik soe dy letter oerhelje kinne,’ heart se him sizzen.
Jawis, dêr moat Grutte Jantsje wat fan ha, út it each, út it herte, sa is it ek mei de kreupele potskipper gien.
Wat lytse Jantsje andert, ûntgiet de strúnjeier yn 'e reiden, dy stiet, de stronkels opfandeljend, alhiel rûngear en mei de rêch nei de reiden ta.
Dy sil der har wol ynlûke litte, it is mar goed, dat Grutte Jantsje bleaun is. Manlju moat mar al den donder ôffalle, sa't it liket.
As it nei seizen lûkt, ha de jongelju it wurk dien en lynjend yn 'e rêch sjocht lytse Jantsje de wrâld oer.
Har eagen ljochtsje blier, it is út 'e reiden wei te sjen, dy fint hat har al wer te pakken, sa't it liket.
De koalsiedstekker falt op 'e foareker del om syn lep skjin te meitsjen en lytse Jantsje giet wurch efter in koalsiedbult sitten.
No binne se beide foar Grutte Jantsje ferburgen en no wurdt it oppassen.
Hja heart se noch wol praten, ûnder it ientoanich geskrab fan it mes oer de lep.
Dat lephimmeljen is fansels mar kamûflaazje, dêr kinne se Grutte Jantsje net mei foarby.
Hark, no wurdt it stil, gjin skrabjen en gjin praten mear. Hoeden ferlit Grutte Jantsje har skûlplak en krûpt efter de koalsied-bulten lâns sa ticht mûglik by it rêstende en no flústerjende pear jonge minsken en harket mei ynhâlden siken.
‘Soest op my wachtsje kinne, Jantsje, in jiermannich lang, as ik yn it frjemde lân bin? Ik helje dy oer, dêr sil ik alderearst foar skreppe en garje, dat ûntjit ik dy.’
| |
| |
‘Ik wit net jonge, ús mem, moatst tinke, as dy it mar lije wol.’
‘Sleauwe tutte,’ tinkt Grutte Jantsje, ‘hast no net yn 'e rekken, dat dy fint dy der tusken nimt. Wat is it moai dat ik hjir bleaun binn’.
Hoeden krûpt se noch tichterby, klear om mei ien sprong har fanke út 'e klauwen fan dy ferlieder wei te skuorren en him de eagen út 'e kop te heljen, sa goed, dat er him yn 'e takomst foargoed te wacht nimme sil.
‘Jimme mem, Jantsje, och heden, dy kin dochs neat op my tsjin ha en dêrby, it sil wol in jiermannich oanhâlde foar't ik dy helje kin en dan bist optlêst ek mearderjierrich, dan kin se der neat mear oan dwaan.’
Wat lytse Jantsje dêrop flústert, ûntgiet de grutte, mar yn de stilte dy't folget, wynt se har alhiel op, no binne alle boaze machten tagelyk oer har fanke gear.
En mei ien sprong stiet se flak foar de jongelju, dy't fan kjellens wyld oerein springe.
‘Ha!’ raast se it hoarige fjild oer, sa lûd, dat de minsken op oare stikken lân ferheard opsjogge, ‘dêr trappear ik jim, ik ha jim de hiele jûn wol yn 'e rekken hân.’
Ferwoeden skopt se nei lytse Jantsje, dy't gûlend om in útwei siket. ‘Nei hûs ta, fuort dû, dweil ast biste, thús prate wy fierder,’ en har klomp saait se yn wide bôge it hastich útpikende fanke efternei.
‘En no sille wy ôfrekkenje,’ raast se tsjin de noch altyd ferbjustere feint en mei har âlde hannen as grypklauwen foarút, komt se op him ta en foar't er der erch yn hat, klaut en slacht se him, dêr't se him bynei komme kin.
‘Wiif,’ stammert er, ‘jo binne gek, jo lykje de duvel wol.’
Mar Jantsje raast en slacht troch: ‘Dat ha se earder tsjin my sein en dû silst wyswurde, dat ik it bin, ferflokte smillap, dyst' biste.’
Mar in jongkeardel en ien skjin op 'e hûd as dizze, lit him net fan in âld wiif neisjen.
Mei in sprong stiet er by syn lep. ‘As it no mar út is en oars sil ik dyn âlde kop kliuwe, dû mienst dat de hiele wrâld bang foar dy is, mar noch ien stap en dan bist mines.’
| |
| |
Skeanoer komt it fjildfolk oansetten, de klok hat seis oere slein en Grutte Jantsje, ta harsels kommen, fielt, dat it no moaiernôch is. Ja, miskien fielt se wol, dat se te fier gien is.
Mei in wylde sprong stiet se oan 'e oare kant fan de sleat.
‘Dit sil de baan op,’ raast se driigjend mei beide fûsten en dan wurdt se wei efter de hege reiden.
‘Ja, dat sil it ek,’ andert de jongkeardel, ‘mar as jo it her te yn 'e hûd ha, om dat fanke lêstich te wêzen, dan sil ik it oars besykje, dan stjerre jo ûnder myn hannen en fierders sil ik de fouden fertelle, wat foar in mem jo binne foar in wees.’
Dat lêste wurdt Jantsje, fuortstrompeljend nei hûs ta, dochs in bytsje oars fan.
Wat tichter hja by hûs komt, wat mear har dy driging pleaget. Dy fouden, ja, no hat se dy hearen dan wol foargoed in stien yn 'e hannen jûn om har te slaan.
As se thúskomt, leit lytse Jantsje al op bêd en de buorlju út 'e hoeken steane fernuvere byinoar te flústerjen.
En dan hearre se Jantsje efter de âlde kleden: ‘Wat ha wy no fanke, op bêd? Bist net by de tiid?’
En fuort slacht se de buorlju út 'e oare hoeken fan de seale blyn.
‘Hat ien fan jimmes ek wat rûkersguod? Myn doaske is skjin leech en it fanke is net by de tiid, ik ha it al in deimannich merkbiten, hja wie sa skimmelich om 'e holle en sa rûpsk, mar och, it binne jonge fammen, dan hat men dêr gjin erch yn sasear.’
Grutte Jantsje is handich, om mei ien feech master fan de tastân te wurden en yn it earmhûs is net ien, dy't it net foar wier oannimt.
Jelle Petroelje komt al oansjouwen mei syn wiifs snúfdoaske en mei in: ‘Moai hear, ik sil se gauris rûke litte, dan sil it wol wat bekomme,’ ferdwynt se efter de kleden.
It snúfdoaske fan Jelle Petroelje syn skeind wyfke, smyt se ferachtlik op 'e tafel; it mocht ris oanhingje mei dy pokken.
Starich trapet se nei lytse Jantsje, dy't snokkerjend mei de eagen nei de weach leit.
| |
| |
‘Hark ris, no hâldst dy de bek mar hear en fan 't bêd as de wjerljocht. Dit is bard en wy prate der net wer oer, mar dû hast dy tenei mar te wachtsjen.’
As lytse Jantsje net hurd risselwaasje makket, dan skuort de Grutte har de tekkens ôf: ‘Hast it heard tink?’
En lytse Jantsje, wend om te bûgen, doar ek no net tsjin te iggewearjen.
Mei it snúfdoaske yn 'e hân giet Grutte Jantsje nei de buorlju. ‘Tige betanke hear, it knapt al op. Jongefrouljuskluchten, jim begripe wol.’
Ut it reinwettersfet yn de lange gong skept se in kûmfol wetter.
‘Waskje dy,’ hjit se lytse Jantsje, ‘der mocht ris ien ynkomme.’
En Jantsje wasket de spoaren fan it wylde jûnskoft út 'e eagen wei.
De hiele jûn sitte se stúmsk byinoar. It fanke, dat jûns de sa wreed fersteurde leafde preaun hat, kin samar net wer goed wurde, al doar se ek foar noch safolle net op te stean.
En Grutte Jantsje, dy't docht oft der neat bard is, prakkesearret safolleste mear.
Foar it earst yn har libben is se net gerêst oer wat der bard is. Dy jongkeardel fan Poartebuorren hat driigd, tsjin har driging yn. As dy foet by stik hâldt en de boel útbringt, stiet se wer in streek efter by de fouden.
Hat se dan net goed dien?
Kin se har mei dit gefal net ferdigenje foar de fouden, lykas se it altiten dien hat?
Dat sil se al dwaan as it moat, de tekst hat se al lang yn 'e holle. Mar sil it har wat jaan, dat is in oare fraach.
As de jongkeardel der wurk fan makket, dan wurdt dy leaud en Jantsje net, sa giet it ommers altiten.
En dan sil it fan lytse Jantsje ôfhingje, wa't gelyk kriget. Dy moat dus alderearst bybrocht wurde, wat se al of net hat te sizzen, as de kniper op 'e skine komme mocht.
En harkjend nei elke stap yn it holle grutte hûs, omdat de
| |
| |
mûglikheid bestiet, dat der jûn noch wat komme kin, pipert se lytse Jantsje om bar flaaiend en driigjend de les yn, dy't se op hat te sizzen.
It fanke knikt, stom swijend, mar tajaand lykas altiten. Allinne as se twongen wurdt om te fertellen, dat it net goed gien is op dy foareker, dan byt se ôf: ‘Dat doch ik net, dat is net wier, slach my mar dea, mar dat doch ik net.’
Dat falt de Grutte net ta, it is de earste kear dat it fanke iepen en klear tsjin har yngiet, mar it is ek net in fanke mear, hja hat leafde preaun, dat hat har frou makke en as elke frou is se ree om foar dy leafde te lijen.
Grutte Jantsje kin heech of leech springe, mar dy tasizzing kriget se net.
En prakkesearjend oer de takomst dy't driicht, leit se wekker de hiele lange nacht, mar it jout har neat, de earste ferliespost fan har libben moat se nimme.
Miskien makket dy jongkeardel der ek wol neat fan, treastget se harsels. It is foar himsels ek it bêste, want wat mear men yn in dongbult omriedt, wat mear as it stjonkt.
Mar de jongkeardel makket der wol wat fan en hy docht it allinne om lytse Jantsje te rêden út dy grypklauwen, dy't er sels fan him ôfslaan moatten hat.
In pear dagen letter, as Grutte Jantsje yn 'e lange gong fan it earmhûs omskrept, moat hja op de regintekeamer komme.
De hearen binne net bêst te brûken, dizze oppassende jongkeardel hat swiere beskuldigingen ynbrocht en benammen om de lytse jonge dy't hja altiten noch oan Jantsje tabetrouwe, soene hja wol witte wolle, hoe't alles him tadroegen hat.
‘Ik sil it jimme fertelle,’ seit Jantsje, ‘jimme moatte tinke, ik ha in soarch mei dat grut fanke.’
Net dat se no just ferkeard is, mar der sit in fûnkje yn. Wêr't se it fan hat, dat wit Jantsje net, har mem hat Jantsje net kennen, net fan har heit, dat wit se wol, want dy wie as bôle sa goed.
En no hie Jantsje al lang fernommen dat it fanke wol wat
| |
| |
ryklik manljusfleis hie. Lykwols, dêr waard yn it doarp oer praat, de hearen soene it faaks ek wolris heard hawwe.
De hearen skodholje, nee, dêr ha se nea fan heard.
Och nee, dat wol Jantsje ek wol leauwe, soksoarte dingen libbet troch de bank ek it mindere folk it measte by en wat ha je faak dat dyjingen, dy't sels de measte smillapperijen útfûn ha, it drokst oer in oar syn feilen útgeane.
Mar sa't Jantsje sei, goed gie it net mei lytse Jantsje en om se te bewarjen hat Jantsje har altiten neigien en no hie it dan ek wol blijken dien, dat se net om neat soargen hân hie.
Net, dat se dêr mei sizze wol, dat der ferkearde dingen bard binne, dat kin men nea sizze, as men it net trappearret.
Mar hja miende de plicht te hawwen op it fanke tasjen te moatten, dat hie hja Klaas op syn stjerbêd ûnthjitten.
En no fûn hja it spul dêr op 'e foareker, ja, nochris, útsprutsen ferkeards hie hja, sageseid, net sjoen, mar de hearen begripe wol, as dêr twa jonge minsken...
Mar de hearen brekke de wurdenstream ôf.
‘Hark ris, Jantsje, jo hawwe tsjin dy jongkeardel op in ûnfatsoenlike manear útfard, jo binne sels handiedich west en dat sa'n oppassend jonge man út in bêst bekend steand laach.’
Dan smyt Jantsje it op in oare boech.
Och ja, hja hie se ek gewurde litte kinnen, hja is fansels gjin mem oer it fanke, al wurde har ûndogenske fiten hàr al oanwreaun en och hoe giet dat, elk minske lit him wolris gean as er lulk is, mar fansels Jantsje wist foarút doe't se roppen waard, dat se dochs net leaud wurde soe.
‘As in abbekaat,’ suchtsje de hearen, ‘men is der glêd mei oan.’
Mar dit wolle se Jantsje al sizze, as Jantsje net yn it hûs wie, dan kaam de jonge opslach by har wei, hja sille it no nochris oansjen, mar dit moat de lêste kear wêze, dat se ek mar, it sij it iene, it sij it oare fan har hearre, want dan moat Jantsje der op rekkenje, dat se ûntset wurdt út har posysje as pleechmem oer de jonge.
En hja wurdt warskôge, om fuortoan ek foar lytse Jantsje in goede mem te wêzen.
| |
| |
Nei dit mylde fûnis sprekt Jantsje fan har ôf.
‘Bin ik dat dan oant no ta miskien net west? Freegje dan yn 'e goedichheid op 'e seale, dêr geane wy al sa lang mei-inoar om.’
No, dêr sill' de hearen no mar net fierder oer prate, mar de jongkeardel hie it der oer hân, dat er dêr freze foar hie.
Ja, dat wol Jantsje wol leauwe, dy fint hat wakker wat mei lytse Jantsje op as men him heart, dat hat Jantsje ek wol fernommen, mar lit him mar nei Amearika gean, dat is gâns better as sa'n fanke op stank jeie en dan letter faaks sitte litte.
No, Jantsje heart it wol, en hja kin fuortgean, de hearen sille alles foarlopich noch oansjen, mar Jantsje is warskôge.
En Jantsje groetet de hearen, dit is bêst ôfrûn, boppe ferwachting.
Lytse Jantsje bliuwt stúmsk de earste tiden, hawar, dat moat se sels witte en yn it behâld fan de lytse jonge, dêr't se doch wol efkes foar freze hat, hâldt Grutte Jantsje har libbenslangstme.
Dochs prakkesearret se, lytse bern binne gek mei har, mar grutte ferliest se.
Earst al de jonges fan Klaas en no lytse Jantsje ek.
Foar lytse Jantsje is se net mear mem, mar stiemem mei hiel de nuvere tinzen dy't om dat rare wurd hinne hingje.
Sil it op 'n doer ek sa gean mei de lytse jonge?
Dan sil har letter libben dochs freeslik iensum en leech wurde.
Sa iensum en leech, dat se ynlik freget om dat asjebleaft net belibje te hoegen.
Want Jantsje hat ek leaf, lit har leafde dan oarsoartiger wêze as by oare minsken.
En mei dy leafde, dy't se no net mear kwyt kin oan lytse Jantsje, oerstjalpet se de lytse jonge.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd