|
| |
| |
| |
XI
De skiednis fan Sake en Jantsje bliuwt lang yn it doarp omhingjen. Soksoarte dingen binne lykwols ek de meast tankbre objekten ûnder it folk om oer te praten.
Sa by no en dan moat ien fan de beide partijen dan ek wolris in stek ûnder wetter ferneare as it te praat komt.
Ek Sake ûntkomt dêr net oan, hoewol it fansels sprekt dat Jantsje hjir fierwei it measte kriget te dragen.
Sa geane de jierren foarby.
Foar Jantsje yn in altyd trochgeande fieling, dat se winliken moedersiel allinne stiet yn it libben.
Want allinne is se.
Net allinne as se alle dagen nei de swiere striid om it libben jûns yn har húske sit.
Mar ek as se op it lân arbeidet tusken de keppels folk.
Inkelde ljochtmominten binne der yn har libben. Dat is as se de kâns hat, om hjir en dêr op ien of oare wize goed te dwaan.
Mar mei har beheinde middels binne dy mominten der mar sa inkeldris.
Sa inkeld, dat se alle mûglike wegen siket om se sa machtich te meitsjen as it mar kin.
En yn dat sykjen nei dy wegen bliuwt se net altiten op de rjochte wei, mar is de krûme har ek goedernôch om oan dat ynwindige, baarnende langstme te foldwaan.
It doel hillicht de middels.
| |
| |
Dy útspraak hat se faaks fan har libben nea heard, mar dy makket se har dochs op alle manearen eigen.
Net ienkear betrapet se de krûme wegen foar harsels. Easken stelt se foar harsels net oan it libben, der is faaks net ien yn it doarp, dy't foar himsels sa sober libbet as Jantsje.
Der is ek net ien dy't yn oannommen wurk, flaakslûken, binen, of sawat hinne, sa ferwoeden bealget as Jantsje, mar der is ek net ien dy't de útkomsten fan dat bodzjen sa maklik wer weijout oan in oar as dizze iensume wrotter.
Hja is net te loai, om har út te libjen op de goede wei, mar dy wei jout har minder as har langstme ferget en dêrom is de ferkearde wei har like dierber ta har doel, as it sa útkomt. Want se libbet op leafdebetoan, dêr kin se net sûnder en dêr hat se alles, mar dan ek alles foar oer.
Dat har dat gjin bod jout, yn de normale wei fan de frou, yn it houlik, is in ding dêr't Jantsje mear lêst fan hat en mear nei longeret, as se sjen lit en as men yn har en oan har sjocht.
De inkelde mominten yn har jonge libben, sa wreed troch har bruorren útreage, binne har nea wer út it sin gien. En har akkefysje mei Sake hat dat wer op 'e nij oplôge en libje litten.
Wêrom is dat foar har no net weilein lykas foar de oaren? It is wol sa, hja hoecht net mear yn 'e spegel te sjen om te witten dat se in lilkert is, mar dy binne der dochs wol mear.
Hja stelt de easken dochs ek net heech; it mocht, doe't se jong wie al in kreupelenien wêze en wat it no, no't se nei de fyftich lûkt, allegearre net wêze mei, dat komt net sa krekt, as it dêrom giet.
Dat longerjen nei leafde, dat by de measten al lang stoarn is, as se sa âld binne, wol it mei Jantsje net oerjaan.
En dat langstme is dochs sa oprjocht by har, gjin longerjen fan it flesk, mar nei leafde, nei eat om foar te soargjen. Har herte is sa grut, dat se de hiele wrâld der yn bergje kin en it bliuwt sa leech, sa hol, sa iensum.
En yninoar skronfelje en tichtgean wol it net, no ek noch net, no't de jierren klimme.
| |
| |
Benammen de sneinen, dat is it minste.
Deis kin se âlve oeren arbeidzje by in oar en wat der dan noch oer is, dat freget har op yn de eigen húshâlding.
Dan oerfalt de nacht har alle jûnen al weroan as in blide útkomst, de nacht dy't se net leaf hat omdat se wurch is, (dat hat se noch nea west) mar omdat er de blêden fan it ferjitboek iepenslacht en har meinimt yn dreamleaze djipten.
Mar sneins, dan is de dei net fol, mei twa kear nei tsjerke gean, dan duorret de tiid fan jûns fjouwer oant njoggen oere ta in ivichheid, dêr't gjin ein oan komt.
En dan is de nacht lang as se net sliepe kin.
Soms bringt dy nacht har dreamfantasijen, dan dobbert se mei kreupele Jelle yn 'e Holwerter feart, of se sit mei him yn it foarûnder fan it potskip mei in rigel bern om 'e tafel. Dan sit se yn noed, want dy lykje allegearre sprekkend op har fjouwer bruorren, dêr't se neat fan wit en dy't yn 'e wrâld omswalkje.
Der is ien ferwoast mâlen by, dy hjit Gelf, mar der is ek in leaf lyts famke by, Kike.
En Jantsje skrept sa, om fan dy mâle Gelf in fatsoenlik minske te meitsjen, dat is sa'n hûdfol en dêr set se sa alles en alles efter, dat se mei in skok wekker en yn de hurde iensumens fan har libben weromsmiten wurdt.
Dan is de sliep út, mar it langstme, sa fûleinich, bliuwt.
Dan kin se soms sa bidde dat sa'n dream nochris wurklikheid wurde mei.
Mar hja komt net oan it ‘Amen, it sil wier en seker wêze’ ta. ‘Alde gek ast biste, wyn dy mar net op, nee Jantsje, dû bist gau fyftich jier, dan hat de frou har wapens ynlevere.’ Sa neamt men ommers de âlde dei op it lân.
Nee, foar harsels is soks útsluten, mar tsjin harsels yn giet har fantasije fierder. Der binne dochs genôch lytse bern, dy't in mem nedich binne, net misse kinne en dochs gjin ha.
Widners, dy't deaferlegen binne om in help, lykas Jantsje sa bittere graach wêze wol.
Mar dêr is ek net ien ûnder, dy't nei har taalt. Och ja, hoe soe
| |
| |
dat ek. Sa'n ferskuorrend wêzen, dêr't in hiel doarp net nei omsjen wol.
Seine se op 't lân al net, ‘as dyn kop oan 'e muorre hong, blaften de hûnen harren dea?’
En dan is de dream ek fuort ferfage; dêrfoar is it dan ek in dream. Jinsen wankt it lân, achttjin skoften oanien en fierders wankt der neat.
En dochs, en dochs. Jantsje har bea sûnder ‘amen’ wurdt ferheard en de dream wurdt wierheid.
As se op in moarn fan it wurk thúskomt, hat de post in brief ûnder de doar trochskood.
Wat der yn stiet wit Jantsje net, hja kin ommers net lêze, mar oan it skriuwen soe se net sizze, dat it fan in doarwarder komt as in nije oanfal fan Bouke Ruerds.
Dy man lykwols sil har nei safolle jierren wol yn har wêzen litte. Dy kriget de hier op 'e tiid.
Efkes fljocht it as in blide gjalp troch har hinne, soe it ek fan ien fan de fjouwer jonges wêze?
Dy koene ek wol net skriuwe, mar it kin har yn 'e frjemdte leard wêze. Hawar, jûn nei seizen sil se nei de plysje ta, dy sil der wol wiis út wurde kinne.
‘Jantsje Tuninga’ stiet der mei grutte krûme halen op it omslach, dat is it iennichste wat se ûntsiferje kin, dat kin se lykwols ek skriuwe, hoewol in bytsje oars as hjirre, want dat hat har heit har fan it lúsjefersdoaske ôf leard.
Jantsje is de deis allinne op it lân, dat komt moai út. No kin se mar prakkesearje oer it wûnder dat der in brief troch de doar skood is, de twadde yn har libben.
It jûnskoft falt har glûpende lang, dat dy âld klok no yn 'e goedichheid nea begjint te lieden.
As it safier is stoot se as in rinket nei it doarp ta, mar se hie thúsbliuwe kinnen, alle doarren sitte op 't slot, de plysje is grif mei de frou op besite.
Mismoedich rint se nei de seedyk ta. No moat se moarn wer deselde gong meitsje, en dat is net slim, mar dat glûpende langst- | |
| |
me nei de ynhâld, dat moat se no noch fjouwerentweintich lange oeren ferkropje, en dat is net út te stean.
En sà sit se yn prakkesaasje oer dit frjemde yn har libben, dat se net sjocht, dat der in man de seedyk lâns trapet en by it paadsje del stapt.
As er foar de ruten is skrillet se op, berget it brief hânsum op en giet nei de doar ta.
‘Dêr wie ik al,’ seit de man. ‘Jantsje Tuninga, ja jo binne it, dat sjoch ik al.’
‘Dat bin ik,’ andert Jantsje, ‘mar wa't jo binne wit ik net, en ek net wat jo boadskip is.’
‘Sille wy dat mar binnendoar beprate, Jantsje?’
Mar dêr is Jantsje net sa hjit mear op sûnt Sake syn besyk en stúmsk seit se: ‘Nee, dat kin hjir wol, wat woene jo?’
‘Jo ha dochs grif myn brief krige?’ freget er ferwûndre.
De man is wat ûnstjoer. Nei de ynljochtings dy't er fan dit minske krige hat, moast se oansjitliker wêze.
‘Ja,’ andert Jantsje, ‘ik ha in brief krige, mar wat der yn stiet wit ik net, ik kin sels net lêze.’
‘No sjoch Jantsje, ik bin Klaas Rypstra fan 'e Leie, en dat jo net lêze kinne, dat is neat. Ik kin ek lêze noch skriuwe, in oar hat foar my dizze brief opsteld en ik tochte, as Jantsje ek net mear mânsk is as ik, dan hat dy grif ek wol kunde, dy't it foar har ûntsiferje wol.’
‘Dat ha ik ek besocht,’ andert Jantsje, ‘mar de man dy't ik dat tabetrou is ús plysje en dy wie jûns net thús. Soa, binne jo fan De Leie,’ giet se fierder, ‘no hawar, kom der mar yn. Jo binne ek wurch, leau ik.’
‘No, dat kin ik net sizze,’ andert Klaas Rypstra, mar dochs falt er wurch op 'e stoel.
Jantsje sjocht him oan, in âldeftich man, grif al oer de sechstich jier, ien dêr't men fan op it oantlit lêze kin, dat der al hiel wat libbensstoarmen oer syn holle gien binne.
En fuort giet der in fleach fan meilijen troch har hinne; wat de man moat, wit se net, mar hy koe wol help nedich wêze, sa liket it
| |
| |
har al ta. Ferkeard liket er alteast net en dêrby, fan sa'n âld keardel is se alhiel net bang.
Gol seit se: ‘Ik sil kofje brún meitsje en iten snije.’
‘En ik sil myn boadskip sizze,’ seit Klaas, ‘want ik hie dy brief-skriuwerij no litte kinnen.’
En dan folget in ferhaal fan lijen en soarch, sûnder opsmuk, want Klaas is in dea-ienfâldige arbeidersman, dy't muoite hat om de wurden te finen, mar just dêrtroch slagge syn wurden sa djip yn Jantsje del, dat se kofje en brea ferjit.
Ferwûndre sjocht de man har oan, want oer har bonkich oantlit lûkt sa'n waarme glânze fan meifielen en meilibjen, sa meigeand, as it him mar allinne ôftekenje kin op it wêzen fan in frou, dy't leafhat.
Dat sjocht Klaas Rypstra en dêrtroch begjint er te leauwen oan de goede útkomste fan syn reis, en it makket him redenryk.
Hy wennet op 'e Leie en hat in foech jier ferlyn syn wiif ferlern, it wie syn trêde al.
Hy hat trêderlei bern, trije jonges by syn earste, ien by syn twadde wiif en ien famke fan trije jier by de lêste.
En no hat er in jierlang omheukere mei de húshâlding, want help kin er krije noch betelje, mar it giet ferkeard, hurd ferkeard.
De jonges, benammen de trije fan it earste wiif, groeie oer en it famke, de lytste, hja hjit ek Jantsje, dat begruttet him noch it measte, dat sil Jantsje begripe kinne.
Ja, Jantsje begrypt, better as wa ek en no hat se ek it boadskip yn 'e rekken, hjir is in man op reapsein.
‘En hoe ha jo my fûn, yn 'e goedichheid?’ freget se.
‘Troch myn boer, dy moat hjir earne yn 'e omkriten kunde ha.’
Ja, dat kin fansels, mar wat wie no winliken syn boadskip.
En like iepenhertich andert er: ‘Ik kom om jo, Jantsje, want ik bin ferlegen, deaferlegen.’
‘En jo kinne gjin húshâldster betelje?’ Jantsje kin net litte om efkes te glimkjen.
‘Nee, mar ik kom ek net om in húshâldster, mar om in wiif, Jantsje.’
| |
| |
Dêr wurdt Jantsje kjel fan, dêr hie se net op rekkene.
Dat is sa wat nijs yn har libben; oeral kin se komme yn 'e need, mar dit is wol wat oars.
En dan snijt se ferheftich brea en de dream fan dy nacht fljocht troch har hinne. Sa hat se it libben dreamd, sa hat se it fierôf sjoen en no stiet it flak foar har yn syn wierens en yn syn ûnmeugende swierens.
En Klaas sit foar har en sjocht har ferwoeden yn it brea om houwen. In eangstich gefoel bekrûpt him, syn boer hie him moed jûn, moed, dy't er sels net fine koe, wat fatsoenlik minske komt yn sa'n húshâlding?
En no sjocht er de waarme glânze fan dat bonkige oantlit foar him weilûken, mar hy wit net, dat it it hurde libben is dat him foar Jantsje ôfspegelt.
‘Wy moatte earst mar ite,’ mient Jantsje.
Mar Klaas kin net ite, hy wachtet op de goede útkomst, dêr't er sa lang oan twivele, sa ynlik om frege en jûn al sa tichteby achte hat.
‘Ik soe sa freeslike graach wolle dat myn reis net fergees wie,’ seit er, ‘om myn lyts famke en om de grutte jonges’ en mei in inerliken langstme en ferwachting sjocht er nei har op.
En hy sjocht de waarme glânze wer kommen op dat bonkige oantlit en yn grut betrouwen docht er mei Jantsje de hannen gear.
Dat is foar Klaas de lêste oanrin, in fjurrich freegjen om útkomst yn syn grutte need.
En foar Jantsje is it ien grutte jubel, hja hat sa lang ferlange nei libbensfollens en hjir leit it foar har, foar 't krijen.
En as se de eagen iepen docht en de eagen fan de man as in grut fraachteken op har slein sjocht, dan seit se: ‘Yt lekker, man en dan sille wy prate.’
En Klaas yt lekker, want hy hat hûnger, nei in dei wrotten en oardeloere swalkjen nei de Seedyk ta.
Nei iten wurde hja it sûnder folle wurden iens.
Dan kriget Jantsje de flesse, dy't Sake har jûn hat mei net al te goede bedoelings, mar dy't no dan dochs tige te pas komt om
| |
| |
dizze hastige, ûnfertochte, mar oan beide kanten earlik miende ferloving te fieren.
‘Dit falt der lekker yn,’ seit Klaas en Jantsje seit yn oermoedige jeuchlikens ien fan har heite siswizen as er ek ris in bytsje krige: ‘As in preek yn in âlderling.’
En mei grutte iepenhertigens fertelt se ek, wêr't dit flesfol alear foar tsjinje moast en de sêftmoedige oansteande breugeman fielt, syn oansteande fjirde frou mei rûch en rau en ûnbeskave wêze, in earliken is it al en in hielenien ek.
Dit komt him wûnder te pas, want syn grutte jonges binne in fêste hân nedich en dy hat Jantsje en krêftige hannen ek om ôf te easkjen wat se freget.
‘My tinkt,’ seit er, ‘wy moatte mar sa gau mûglik avesearje, wêr sille wy op wachtsje?’
‘Dû kinst my jûn meikrije ast wolste,’ seit Jantsje.
‘Ik soe net witte, wêr't ik dy bergje moast,’ seit Klaas Rypstra.
Mar àl prate se ôf, dat er se fan 'e wike helje sil mei de wein fan de boer, hja kinne dan fuort de geboadens helje.
En dan wurdt it heech tiid, dat Klaas nei hûs ta giet, want hy hat noch in hiele reis foar de boech en moarnier is it wer betiid dei.
Foars stapt er fuort, mei steatlike pas, hy liket tsien jier jonger te wêzen.
En Jantsje sjocht him efternei sa lâng as er út it each is.
Dan giet se yn 'e hûs en berget de noch sletten brief yn har earizerdoaske, dy wol se bewarje, dêr sit it lok yn, dat se altyd begeard hat en dat se jûns preaun hat foar it earst. Dit is leafde fan minsken op jierren, dy't ferlet fan inoar hawwe en dêrby falt de kealleleafde mei kreupele Jelle efterdyk yn it neat.
De oare moarns hellet se har fertsjinne skelling fan de iene dei arbeidzjen fan Knillesboer.
‘Wat moatst no?’ freget dy ferheard.
‘Ik ha in berop krige fan De Leie,’ andert Jantsje, ‘en ek oannommen. As jo noch wat oan my goed ha te meitsjen, dan moatte jo opsjitte, want fan 'e wike gean ik fuort.’
| |
| |
Dêrwei giet se nei Bouke Ruerds, en seit: ‘Sjoch Bouke, ik bin net fan doel om my mear dea te arbeidzjen by de boer, it kin no wolris minder wurde mei de hier, mar as jo my de hier oant alderheljen ta werom jaan wolle, dan gean ik der fan 'e wike noch út.’
‘En wêr dan hinne?’ freget Bouke Ruerds ferheard.
‘Ik kin yn 't earmhûs komme op 'e Leie,’ andert Jantsje, ‘der is in man dy't my der ynkeapje wol, en ik wurd âlder.’
‘Men wit sa'n bytsje wat men oan jo hat,’ seit Bouke Ruerds.
‘Soa,’ seit Jantsje, ‘moat ik jo wer in boarch leverje tink? Mar jo moatte it wol witte, dan giet de kaai mei nei 't earmhûs.’
‘As ik daliks de kaai krij,’ easket Bouke Ruerds.
‘Ofpraat,’ seit Jantsje, ‘ik doar wol de lêste pear nachten mei iepen doarren sliepe en oars doch ik de skoattel op de stegedoar.’
Mei fiif ryksdaalders stekt Jantsje efkes letter nei de dyk ta.
Klaas kriget noch in wiif mei jild, seit se yn harsels.
Noch in pear dagen fan drok ynpakken en dan stiet Klaas op in moarn foar de doar om Jantsje en har hawwen en hâlden op te heljen.
‘Fanke!’ seit er, as se alles oplade, ‘wat komt ús dit noch te pas, myn spul is finaal útrûpele, moatst tinke.’
‘Twa brjitten meitsje ien turf,’ mient Jantsje.
‘Hoe moat it mei de kaai,’ freget Klaas as er de doar ticht docht.
‘Dy hat myn húsbaas fan 'e wike daliks al krige,’ andert Jantsje.
‘Hy woe der grif daliks wer hierders yn ha.’
‘It soe ek sûnde wêze, dat it leech stean bliuwt,’ mient Klaas, as se by de wein steane. ‘No fanke, stap mar op!’
Mar Jantsje prakkesearret, as se by de wein stiet, oer dat lege hûs, en fuort fljocht har ien fan de folle ûndogenske streken út har libben oan.
‘Wis al,’ seit se, ‘dat hûs moat bewenne wurde, daliks ek.’ Dan giet se nei de doar en ropt: ‘Bè! Bè!’
In stik of fjouwer skiep ûnderdyk, dy't dat lûd fan fierrens kenne, komme har efternei fleanen oant yn it lege hûs ta.
‘Sjesa,’ seit Jantsje, ‘nije bewenners’ en docht de doar ticht.
It giet Klaas fierstente rûch, mar Jantsje springt op 'e wein en
| |
| |
andert: ‘Mei in oere is Bouke Ruerds hjir al om te sjen oft ik net wat stellen ha en no lit ik mear efter as ik krige ha.’
Dan riidt it griene pear de leane del en nei Ferwert ta nei it gemeentehûs, om de geboadens oan te jaan.
Fjirtjin dagen letter komme se stappende fan De Leie ôf en trouwe en as it klear is stappe se wer nei hûs ta.
No is Jantsje gjin Jantsje mear, mar frou Rypstra, dy't har houlikslibben begjint mei fjouwer grutte ûndogenske jonges en in lyts famke, dy't ek Jantsje hjit.
En om dy beide útinoar te hâlden, kriget Jantsje oan de dei fan har dea ta de namme fan ‘grutte Jantsje’, de oare is ‘lytse Jantsje’.
En Klaas is ûnútsprekber lokkich, want it lege plak is wer fol.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd