Swart mar leaflik

[p. 36]

VI

Al jierrenlang leit Kike op bêd, as gefolch fan in kwaal, dy't har lichem sloopt.

Fan de berte fan Jantsje ôf hat se witten, dat har libben ûntidich nei de ein rinne sil.

Doe is der wat mei har bard, dêr't de sterkste minske noch mar allinne trochkomt, om syn brutsen lichem nei in ûntidich ein te slepen.

Sa'n nacht as dy stoarmnacht, doe't Jantsje berne is, is tefolle foar in frou, dêr brekt wat, foargoed en finaal; wat mei de measten mei teare soarch byinoar hâlden wurdt, is dêr útinoar skuord. En it lettere libben is net yn steat west om dat ûntbiningsproses tsjin te gean, alhoewol Kike dêr sels mei mannemacht foar striden hat.

De striid tsjin it kommende ein hat se opkeard, lykas se de fleagen opkeard hat yn dy bange nacht.

Dat hat se dien om Jantsje, de jongste.

En it fanke hat noch by no en dan in fleuchje sinne brocht yn har earmtlik bestean.

Net allinne sinne, ek wol soarch, bange soarch, mar dochs noch sinne genôch om de bittere striid fol te hâlden.

Mar doe is de striid oplôge tusken de ûntaarde heit en de fjouwer like ûntaarde soannen.

Sûnt dy houtweimakkerij is de stille, stikeme striid oplôge ta in folsleine oarloch, dy't it húske oan 'e seedyk ta in hel makke foar it ôfboalde en sa libbenswurge minske.

[p. 37]

Heislike toanielen binne der ôfspile, sa heidensk, dat Kike mannich kear ta de doar útstrompele is, har deljûn hat yn de lijte fan de hege seedyk, in hillich honk, as yn 'e hûs de fiif woastelingen mei messen en stokken inoar te liif giene.

En op 't lêst binne de fjouwer jonges fuortgien, wêrhinne, dat wit gjinien.

Yn it doarp wurdt ornearre, dat se op see sitte of yn Dútsklân, mar it krekte wit net ien, want der is fan net ien fan allegearre ea wer in libbensteken kommen.

De húslike toanielen, foar de mem net oan te sjen en út te stean, makke Jantsje mei de grutste koelbloedigens mei, hja waard der net oars fan, folge mei de measte wille it bekfjuchtsjen fan alle dei, seach mei ynmoed en spanning ta, dat de iene de oare op 'e hûd fleach en tochte, as Kike ta de doar útstrompele: ‘Och heden, it is de muoite wol wurdich.’

Dat mem soks no net ha koe; nee, mar dan har heit, wat hiene dy jonges dêr de broek fol oan; ien foar ien sloech er se fansels wêr't er se ha woe, sels twa hie er de gek mei, as se mar net allegearre tagelyk begûnen.

Mar sjoch, dan wie Jantsje der ek noch, dan sprong dy der tusken. En dan nei de slach, as de jonges flokkend en driigjend ta de doar útstoarmen om earne oars heil te sykjen en Swarte Gelf hymjend yn 'e stoel delplofte, dan makke Jantsje hânsum it slachfjild wer ta in bewenber oarde en helle mem by de dyk wei, tear en moed ynsprekkend, it strompeljende wyfke stypjend.

En de oare deis fertelde se yn kleuren en geuren fan de levere fjildslach, mei sa'n inerliken wille soms, dat it Kike noch benearder om it herte waard, dan as se it miskien sels meimakke hie.

Dan fielde se dat Jantsje foargoed in dochter fan Swarte Gelf wie.

En al hoe't it fanke ek op har mem paste en mei tearens en leafde mei har omgie en alles foar har weinaam, dat byld fan de heit yn de dochter bleau it sterkste en woech har nei de grûn, al fierder en fierder.

En no is Kike útstriden; ien bea en langstme hat se noch, dat

[p. 38]

ús Leaven Heare har hjir mar weinimme mei en dat Hy dan fierders mar mei it fanke rêde mei.

En nei de lêste slach tusken heit en jonges, dy't se net ûntrinne koe, omdat se net mear rinne koe, binne de jonges fuortgien, de wide wrâld yn, en is Kike yn it lêst fan har dagen kommen.

Jantsje kin no net mear nei de boer ta, Swarte Gelf giet op 't skoft nei 't lân, mar tsjin Jantsje hat er sein: ‘Dû moatst by jim mem bliuwe.’

Mear net en mear docht Gelf ek net, net ienkear taalt er nei it stjerrende minske.

En Jantsje fersoarget, tear en fol leafde en mei deselde ynmoed, as se de fjochterijen meimakke en meilibbe.

Sa wachtet Kike de ein as in wurch fûgeltsje. Hja praat net, noch tsjin Jantsje, noch tsjin Gelf, want beide hat se ferlern.

Mar yn har bea om opnimming út dizze oarde fan illinde en triennen, omfiemet se wol dy beide, dy't noch om har tahâlde en de fjouwer dy't fuort binne en der aanstons neat fan gewaarwurde sille, as se de lêste sike útblaze sil.

Dy tiid prakkesearret noch Swarte Gelf, noch Jantsje oer.

Och, Kike hat ommers altiten omgoarre, wêrom soe se sa omsukkeljendewei net âld wurde kinne.

Gelf giet nei de stoarm fan de lêste tiden stil syn libbensgong en Jantsje spint har libbensidealen, lykas alle jonge minsken. As sy ris in man kriget, dan sil se skerper bier taapje as har mem. In man sil har sa net op 'e kroade ha.

Al is it dan ek in woasteling lykas har heit en har bruorren, hja hat de gek der mei, hja sil se stean.

Der moat al in fûnkje ynsitte, ien lykas har heit en har bruorren soe se fier ferkieze boppe sa'n lêbigenien as Jabik Jitses bygelyks.

De earste ferkearing hat se al efter de rêch.

Dat wie mei Jelle Wiegers, in potskipperssoan út Holwert, dy't mei potten en pannen by de seedyk lâns kaam.

In goede fint oars, tocht Jantsje, hy wie kreupel en min ofte

[p. 39]

mear ferwoeksen, mar as Jantsje yn 'e spegel sjocht, dan mei se it seil ek net botte heech lûke.

Dat se net knap is, ha se har lykwols op it lân ek al ferteld, yn alle toanaarden, benammen as se ris spul hiene en dat hiene se nochal ris in kear.

‘As dyn kop oan 'e muorre hong, blaften de hûnen harren dea,’ is har al ris ferwiten en sûnt dy tiid hat Jantsje faker yn 'e spegel sjoen.

Doe hat Jabik Jitses har treastge en hy hat it fansels op syn wize dien: ‘Dû moatst sa mar tinke, der is gjin pot sa bryk of der past in lid op.’

Fuort dêrnei hat se it mei Jelle Wiegers oanlein, mear om Jabik Jitses en de oaren de eagen út te stekken, dan om Jelle sels.

Dêrmei hat se de slach ek fier wûn.

Want lit Jelle Wiegers kreupel wêze en in bultsje hawwe, dêr stiet tsjinoer dat er potskipper is, dat is gâns in stik heger dan in arbeider.

Sa koe it ien mei it oar tige lykhâlde en de reaksje fan dizze ferkearing wie op it lân ek tige merkber.

Jantsje stiek se mei Jelle de eagen út en dat wie har triomf wer.

Mar op in jûne efter de seedyk (yn 'e hûs doarst Jantsje it noch net rjocht oan) trappearren de fjouwer jonges it pearke en doe wie de ferkearing út.

Jantsje waard yn 'e hûs stjoerd en Jelle de Holwerter kant útjage en de jonges hiene drige: ‘Ast it wer oanleiste mei dy kreupele bult, dan bart der in moard.’

As in rinket wie Jelle útnaaid, yn deadseangstme foar de driging fan de wylde seedyksters.

Jantsje hie it nuver opsein tsjin de jonges en tagelyk opsnijd dat se der neat om joech en fierders yn 'e stille hope libbe, dat Jelle wolris weromkomme soe.

Mar dy hie him net wer sjen litten, net iens as keapman fan potten en pannen.

Dat de jonges him yn Holwert opsocht hiene en dêr deselde driging útsprutsen hiene tsjin him yn 'e herberch ‘de Klok’,

[p. 40]

swaaiend mei stuollen en flessen, wist Jantsje net, mar it hie Jelle foargoed de nocht om oan 'e seedyk te kommen, benommen, lit stean om Jantsje wer op te sykjen.

Sa wachte Jantsje op in twadde aventoer en by har leafdesdreamen ûntgie it har, dat Kike al den dei efterút gie.

Der kaam lykwols gjin dokter oer 'e flier om te warskôgjen.

Oant se op in sneintemoarn Gelf, dy't nei tsjerke west hie, gûlend en alhiel ûnstjoer temjitte fleanen kaam.

Efter de iepen bêdsdoarren lei Kike, it libben útgien sa stil en swijend, as se it yn al syn muoiten en soargen trochmakke hie.

En sa fûn Gelf har, sûnder in spier te ferlûken.

No moast dan dochs de Ferwerter dokter komme.

Gelf ornearre, hja moasten earst mar gau ite.

En doe hat Jantsje foar it earst fan har libben har heit gûlend de lea fol skeld en flokt en is sels nei dokter flein.

En sûnt is de ferhâlding tusken heit en dochter nea wer goed wurden.

De Blijer dûmny hat noch alle war dien, gewaar te wurden wêr't de jonges sieten, mar azem is der nea op kommen.

Fiif dagen neitiid is Kike op in boerewein fan Knilles Gelfs nei Blije riden en om it tsjerkhôf is se folge fan dûmny, Gelf en Jantsje en oars net ien; gjin neiste buorlju wiene der by.

Gelf hie it net de muoite wurdich achte om se der by te heljen. Rjochts fan him wie it de Pakjehoeke en dêr steane safolle huzen, dat men net wit wa't de neiste is.

Mei de lofter libbe er yn sa hege reboelje, dat dy as fansels útfoel.

As Jantsje yn har letter libben sei, dat se fan har eigen mem de foargong hân hie fan de froulju, dan achten de minsken dat ien fan de folle brike en healwize setten, dy't Jantsje altiten rûm by de hân hie.

Mar net ien snapte de trageedzje fan dy útspraak, allinne Jantsje sels. Hiel har libben gie dy dei oan har each foarby en de pine snij de dwars troch de rauwe en rûge bast hinne.

Want Jantsje ferlear mei har mem alles en hâlde fan har mem,

[p. 41]

oars faaks as oare bern, mar mei net minder hertstochtelike leafde.

En yn hiel har fierder libben fynt men nêst it rûge rauwe, ûnbesnijde fan har heit, in rige bylden, útlittingen, wurken en dieden, dy't oantsjutte, dat se de dochter is fan in mem sa ryk yn alles, lykas allinne mar in mem wêze kin.