|
| |
| |
| |
IV
It is iere maitiid, yn maartmoanne.
Swarte Gelf hat foar Jantsje wurk fûn by in klaailânske boer, earne tusken it doarp en de seedyk.
Offisjeel is de maitiid yngien, it is nei de tweintichste fan foar-jiersmoanne, mar it maitiidswaar wol noch net komme.
In lette winter, nei nijjier begûn, hat makke dat it útwurk ek let oan 'e gong rekke is.
Fierstente let, ek nei it sin fan de boeren, dy't alles mei de hân bewrotte litte moatte, en inkelde produkten, lykas beane en earte ljeafst sa betiid mûglik yn 'e grûn ha wolle.
As it gewier it talit dan begjinne se dêr ljeafst al yn febrewaris mei, benammen de beane, want de âldste blike troch de bank altiten de bêste te wêzen.
Mar de natuer lit him net twinge troch de winsk fan de boeren en de hûnger fan de arbeiders.
Winliken is de grûn op dit stuit noch net iens geskikt foar it útwurk, de winter is der hast noch net út en de grûn noch net befallen.
Dûnker en griis leit it klaailân der hinne, gjin wite koppen kundigje it foarjier oan, mar de maitiid is oan 'e gong, it is nei de tweintichste. De klokken liede jûns seis oere wer, wat in fêste oankundiging is, dat der wer folle dagen makke wurde kinne, dat wol sizze, fan moarns fiif oere ôf oant jûns seis oere ta.
It is earst noch wol in toer, benammen moarns sa betiid, as men by sok tsjuster waar noch om de lânshikke sykje moat, mar it
| |
| |
is net yn steat om de izeren wet te ferbrekken, dy't de liedende klokken fêststelle.
Sa is dan it wurk begûn.
Moarns yn de iiskâlde skimer fan de kommende dei, rinne de keppels út it doarp wei, de kâlde noardewyn yn, kocheljende keardels mei de bearemûtse op, de duffelske jas tichtknoopt oan boppen ta en in grou tou om 'e mul, om de sigen út it krús te kearen.
En lytse bern, beane-ynlizzers, inkeld ris in âld frouminske der tusken, lytse bern fan tsien jier, dy't skrousk en klûmsk efter de manlju oan fottelje, smoutte sykjend efter de brede rêgen.
Hja soargje der tsjinoan, de krieltsjes, want as se in kertier oer fiven moarns op it lân kommen binne, dan stiet it fêst, dat se healwei seizen al ferklûme binne en janke om de kâlde hantsjes, dy't ûnbeskerme de beane yn 'e gatten snitterje moatte. Dan is in moarnsskoft lang oant kertier foar njoggenen ta.
Der binne by, dy't sawat in hiel moarnsskoft gûlend, de ferklûme fingertsjes twinge ta it wurk, dat mei kâlde hantsjes alhiel net te dwaan is.
Ienkear yn it skoft, moarns om sân oere, is it saneamde pypskoft; dan lynje de beanpjukkers de rêch foar in pear minuten. En dan draaft it heal ferwurden lytsguod de eker del en in slach om it lân hinne, om wer waarm te wurden.
Dat is in feest.
Hymjend en blazend komme se dan wer werom, de hannen yn 'e âld skelk bewuolle binne wer waarm en linich wurden en it earste kertier nei it pypskoft is it lytse heukerlibben wer wat draachliker wurden.
Dan is it wer út, de waarmte beskreppe is net mûglik en dan geane de tinzen al kritend en trieneagjend nei de ein fan it skoft, mei in foech pear oere, dan is it lokkich iterstiid.
Dan krije se waarm iten en dan is it slimste lijen foar dy dei wer út. Oerdeis mei it liif fol waarm iten, is it better te hurden, soms is de natuer ek in lyts krûmke mylder wurden.
En dat is no ek Jantsje har foarlân, al den dei al weroan. Mei harren tolven steane se op it lân, fjouwer manlju dy't mei de
| |
| |
beanpjuk de gatten meitsje en it wol úthâlde kinne mei de jas oan en grouwe skieppewollen moffen oan 'e hannen.
En dêr efteroan acht lytse pjutten, allegearre om Jantsje' âldens hinne, dy't mei bleate hannen de iiskâlde en yn it potsje besnijde beane yn 'e gatten lizze moatte.
Knillus Gelfs, Jantsje' boer, hat dy lytse it ljeafst, dy binne guodkeaper as dy âlde froulju, dy't in grou kwartsje deis fertsjinje moatte. Bern hat men foar trije stoeren deis, en dy kinne sok wurk likegoed dwaan.
Jantsje hat it wûnder nei 't sin by dizze ploech.
De fjouwer manlju petearje, al skreppend drok ûnderinoar, en Jantsje, dy't mei sân pear earen harket, soarget wol, dat se mei har wurk sa ticht mûglik by de manlju bliuwt, om fral gjin wurd te ferliezen.
Dit is allegearre wûnder yn har libben. Oan 'e seedyk by heit en mem en de fjouwer jonges falt neat te belibjen en benammen de faak djipsinnige petearen dy't de fjouwer manlju al arbeidzjende hâlde, is alhiel wat nijs foar Jantsje.
Soks heart se thús alhielendal net.
De lêste tiden wie der thús lykwols alhiel neat oan; heit en de fjouwer jonges libje al lang yn grutte deilisskip en soms fjochtsje se elkoar ta de doarren út.
Dat is no de hiele winter al gien, sûnt dy stoarmige nacht yn jannewaris, doe't se de see wer yn west ha en sa'n protte oanspield spul fûn ha.
Dat hat doe in bêste nacht foar de mannen west.
Fan alles wie der oankommen, grouwe peallen en lange balken, fetten mei oalje en mei drank, ja neam mar op.
It hout ha se oan in Blijer timmerman ferkocht, dy is mei de tsjerke oan 't ferbouwen, en dêr brûkt er it stellen hout foar, ha de fjouwer bruorren ûnderinoar fêststeld. De oalje ha se in grouwe priis foar krigen en de drank hat ek bêst sinten opbrocht.
Mar troch dat hout is de húshâlding yn trewyn rekke. Heidens, wat hat heit dy jonges op 'e hûd jûn, de grutte fan hast tritich jier likegoed as de oaren.
| |
| |
It gie Jantsje suver mâl genôch, al mei se der foar in kear graach oer, dat der tsierd wurdt. No hie se gûld, want de jonges fleagen heit op 't lêst ek op 'e lea en fjurren fan harren ôf.
Heit hie mar wakker raasd: ‘Dieven binne jimme, meubels dy't jim binne, dy't jimme eigen âlden it brea út 'e mûle wei stelle.’
Ja, de moard wie útkommen. Jantsje wist wol, dat de jonges wolris bút foar harren sels hâlden en it stikem ferkochten.
Hja fûn it moai, want wat kamen de jonges faak út it doarp mei in pûde fol snobberij foar it lyts fanke.
Mar no hie de timmerman it útbrocht.
Sûnder erch, de man wist sels net wat him oerkaam. Hy soe mar ris freegje oft Gelf ek noch wat fan dy dielen hie, hy wist wol, fan dy tweintichfoets, fjirtjin by tolve.
Mar Gelf wist fan neat. By syn witten wie der neat by fan dy langte.
Mar de timmerman hie der fêst op stien, wylst de fjouwer jonges de iene kleur op en de oare ôfgie.
Jawis al, dat moast Gelf witte, fjirtjin hie er krige. ‘Is it sa net jonges? Jimme ha se my ommers letter noch brocht.’
De jonges hiene oan 'e skouders lutsen, wat moasten se oars.
No, dat like dan dochs mâl, dat se dat net mear wisten. En doe hie de timmerman útlein, earst hie er foar achtenfyftich gûne krigen.
‘Earst? Earst?’ hie Swarte Gelf ferstomme frege, ‘jo hawwe ommers letter?...’
Mar de timmerman hie him ôfbrutsen: ‘En doe in pear jûnen letter ha de jonges noch fjirtjin balken brocht, Amerikaans grenen, foar twa gûne it stik. Dat witte jimme dochs wol jonges?’
Och, och, wat wie Gelf doe in wjirm ôfgien. Noch nea hie Jantsje him sa lulk sjoen; earst wie it moai west, mar doe gie it te mâl, fierstente mâl.
De timmerman hie besocht de rûzje del te bêdzjen, mar Gelf wie troch it ferwoede hinne en sloech de timmerman tsjin it bêdsket oan.
| |
| |
‘Dêr ha je de bedonderde boel al,’ hie Gelf raasd, ‘dat is no jins eigen flesk en bloed, je wrotte jin de neilen fan 'e klauwen om troch de tiid te kommen en dan moatt’ sokke bern jin bestelle.’
En doe hie er der ophuft, wylst de timmerman as in rinket de dyk út flein wie.
Sûnt dy tiid hie it al den dei duveldei west oan 'e dyk. De jonges hiene sein dat se it mear ferpoften yn sa'n rotrommel. Hja giene nei Dútsklân ta, heit koe om harren de kâlde koarts krije.
No soene de jonges hast wol útnaaie. Hja hiene al tiding fuort.
Nee, der wie neat mear oan yn 'e hûs en as de jonges fuort wiene, no dan wie it alhiel neat mear.
Jantsje hat it tige nei 't sin op 't lân. Dy manlju, dy riddenearje oer alles en noch wat, as wie se noch op it fraachlearen.
Dy âlde Jabik Ynses fan de Pakjehoeke, dy praat no krekt gelyk as âlde Tibben Meines mei de fraachleardersbern en dan Jabik Jitses, dy mient mar dat Jabik Ynses fan neat wit. Dy hat wol wat fan de âlde Ferwerter dûmny, dêr't Jantsje ek by gie te fraachlearen en dêr't se neat fan begripe koe.
In mislike keardel, dy Jabik Jitses, dat hat Jantsje no al yn 'e noas; dy seit sa'n hiele dei mar bibelteksten en psalmfersen op. Dy oaren, dy sille noch ris omsjen nei de ferklûme en fan kjeld gûlende beane-ynlizzers, wat knipe dy de iiskâlde hannen fan harren ynlizzers faak waarm, mar Jabik Jitses dy sjocht net nei sines om.
O! Om Jantsje hoecht er net te tinken, dy hat noch gjin kâlde hannen hân. Jantsje hat gjin lêst fan 'e kjeld, hja leit by Jabik Jitses yn. Mar it jonkje neist har, dêr sil er net in hân nei útstekke, al gûlt er ek in hiele moarn.
Hawar, dat hoecht ek net, dat sil Jantsje wol dwaan, dy helpt him safolle mûglik, dy lit him har beane ek fan de ein ôf helje, dan kin er efkes waarm rinne.
En dat soe dy Jabik Jitses har ek noch ferbiede. ‘Dy jonge moat der troch,’ seit er. Ja, mei syn grouwe moffen oan en de buffel stiif ticht, hat dy keardel goed praten.
Mar Jantsje giet har gong en it jonkje neist har is der har tank- | |
| |
ber foar. Dy kin him net begripe, dat Jantsje al weroan de kâlde wytbesnijde beane út syn potsje wei oerstjit yn har eigen en him dan mar wer fuortstjoert om nije út 'e sek, dy't droech binne.
It hat al wat kwea bloed set tusken Jantsje en Jabik Jitses.
‘Dû bist wat te ierryp famke,’ hat er sein.
Ja, wat dat betsjut, dat wit Jantsje net en dêrom hat Jabik Jitses it har útlein.
‘Dû harkest fierstente folle nei it praat fan âldere minsken, famke. Dû bist noch net droech efter de earen.’
Sjoch, sok praat, dêr jout Jantsje gjin andert op.
Mar efkes letter hat se him dochs moai te fiter hân.
It wie op 'e ein, doe't se efkes de rêch linen foar't se oerstapten op in oare eker.
‘Tsjonge,’ seit Jabik Ynses, ‘wat in kâlde noardewyn en wat boldert de see ferheftich, wy koene wol foar in rite min waar komme te stean.’
En as altiten hie Jabik Jitses syn kommentaar op de wurden fan Jabik Ynses.
‘Min waar?’ seit er, ‘min waar? Witte jo wol dat dat in goddeleaze útdrukking is?’
‘No, it sil moai waar wêze,’ anderet Ynses.
‘Just, just,’ seit Jabik Jitses, ‘ús leaven Hear jout gjin min waar en foar wa't der each foar hat is der gjin min waar. De wyn, de see, alles hat syn sprake, man. Witte jo wol wat de psalmist seit?’
En wylst er syn pjuk yn 'e foareker raamt, stekt er de hannen út nei de bolderjende see en it is Jantsje as heart se de âlde Ferwerter dûmny, dy't se lykwols leaver hat as Jabik Jitses.
Laat vrij het schuimend zeenat bruischen
D' ontroerde waatren hevig ruischen.
‘Moaie psalm,’ moat Jabik Ynses tastimme, ‘wêrearne stiet it ek hast wer?’
Mar dy fraach giet sels Jabik Jitses boppe de pet, en Jantsje, dy't fan it hiele petear gjin wurd ûntkommen is, jubelt, wylst Jabik
| |
| |
Jitses noch om in fatsoenlik andert ûnder de bearemûtse klaut: ‘De seisenfjirtichste. Tibbenom hat him ús alhiel leard.’
En wylst de manlju stomferwûndre harkje, seit se de hiele psalm yn in omsjoch op, sûnder ien kear te heakjen.
‘Troch alles en alles hinne,’ moat Jabik Ynses tastimme, en sels Jabik Jitses is min ofte mear ferslein, hoewol't er warskôgjend by de nije eker opgiet: ‘Famke, famke, dû bist te ierryp!’
‘In baas fan in fanke, biste.’ Jabik Ynses kin it net litte om it te sizzen.
‘Tibbenom hat eare mei dy ynlein, gean sa mar troch, bern, it is in wûnder en dat út sa'n...’, en dan hâldt er him stil, hy soe sizze út sa'n nêst wei.
En Jantsje gìet troch, want it jonkje neist har, dat hearber snokkert fan de snijende kjeld, mei syn potsje wer yn Jantsje harres leegje; hja hinget him it touwen seeltsje om 'e nekke, dan kin er de beide hannen yn 'e bûse dwaan, en stjoert him nei de oare ein om nije, droege beane.
En warber skrept se, no de hiele eker oerstappend, want har maat mei net efterút reitsje.
De manlju sjogge al pjukkend mei nocht nei it lytse warbre ding, dêr't kjeld en wyn gjin ynfloed op ha, sa't it liket.
De lytse jonge is waarm en woltemoed fan de oare ein kommen, en sjongt in wat tipelsinnich lânferske.
Jabik Jitses ferbiedt it him mei strange en earnstige wurden, mar Jantsje laket derom en bringt de lêste rigels, dy't de jonge yn 'e mûle bestjerre, ta in goed ein.
‘Fan it geastlike yn it bistlike,’ suchtet Jabik Jitses en snút fan argewaasje foar de wyn ôf, krekt by Jantsje lâns.
Jantsje springt fansiden en seit in rau wurd.
‘Hear my dat ris oan,’ beart Jabik Jitses, en dan mei in djippe sucht: ‘Ja, ja, de appel falt net fier fan de beam.’
Dat lêste, dêr hat Jantsje wol wer oan. Dêr hat noch âlde Tibben Meines, noch de Ferwerter dûmny ea oer praat.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd