Lelievelds kramp

[p. 189]

Onze Lieve Vrouw van het Slachthuis

[p. 191]

1

Station Maastricht; de trein naar Amsterdam staat op perron 2b. Bij de kiosk koop ik een vuistdikke krant. Ruim op tijd, dus ik kan op mijn gemak een lege plek zoeken met schoongewassen ramen. Naarmate ik meer naar voren loop zijn er minder reizigers, in de voorste wagon zit helemaal niemand. Dilemma: moet ik een vierzitje nemen met het risico dat ergens bij Roermond of Eindhoven iemand bij me komt zitten? Of een tweezitje? Het risico is dan kleiner. En ik heb toch de mogelijkheid om mijn koffertje naast me neer te leggen en de katernen van de krant een voor een door te bladeren zonder dat ze in de war raken.

Een vierzitje.

Wat is erop tegen als er iemand bij me komt zitten? Waarom zou ik niet een praatje maken? Het moet maar eens afgelopen zijn met de kinderachtige neiging om mensen zoveel mogelijk uit mijn buurt te houden. Het koffertje naast me, daarop de krant, een appel en ik staar naar buiten.

Wat zei Eduard toen ik wegging? ‘Martha kan nogal eens overspannen reageren, je moet niet alles geloven wat ze zegt.’ Het eerste was zonder meer waar, maar wat hij met het tweede bedoelde, daar moest ik naar gissen. Had hij de openhartigheid van zijn zus op het oog? Vond hij het niet gepast dat zij het over haar vader had als was hij een misdadiger? Maar zo had zij helemaal niet over hem gesproken. Ze had, zoals dat altijd gebeurt als het over iets pijnlijks gaat, wel degelijk haar verhaal behoorlijk genuanceerd. Zo zelfs dat ze eigenlijk nauwelijks iets zei: hij had zich misschien minder netjes gedragen, ook in de oorlog, alhoewel je hem in die tijd nauwelijks toerekeningsvatbaar mocht noemen, en we óók niet

[p. 192]

moesten vergeten dat... waarna een eindeloze rij excuses.

En toch was Eduard pijnlijk getroffen. Omdat het eigenlijk niet de bedoeling is dat iemand uberhaupt iets over vader of over de familie zegt? Was vader door zijn ziekte of door de ellende die hem overkomen was boven alle kritiek verheven?

Gras, steenslag, hout splinterend van de bielzen. Zandwitte opslagtanks. Glas, doorzichtig, gekleurd, glinsterend in kratten, het kruipt omhoog tegen een fabrieksmuur. Felix-Glas, Maastricht. Iedere keer weer geniet ik van het uitzicht, hoe vaak het ook al aan me voorbij is getrokken.

Vond Eduard dat zijn zus niet zo hard over moeder mocht oordelen? Martha had haar nogal wat te verwijten, en dat deed ze dan ook met een zekere hartstocht, je kon niet anders zeggen. Verwijten die wel terecht waren, maar had moeder onder die beroerde omstandigheden anders gekund?

Dit is onze tragiek: er is te veel gebeurd dat voor iedereen belastend was. De onmacht om, toen we opgroeiden, iets aan de frustrerende omstandigheden te veranderen heeft ons getekend. Tegelijk was er niemand over aan te spreken; niemand had echt schuld. Dat maakte praten er niet makkelijker op.

Was het nou zo dat we niets wisten?

We wisten meer dan we wilden weten en we wisten te weinig om te weten wat er precies aan de hand was.

Populieren in strakke rijen langs het water, de wolken zijn aan de horizon gaan hangen, de kasteelgevels, links en rechts van het spoor, lijken door het laag invallende zonlicht op brandende poppenhuizen. dsm: chemie. Korte, stompe toren in kunststof opgetrokken, donkerrood papier en stof in de wind. Het vreemd heldere licht van koplampen komt, vanuit de donkere, stroperige lucht aan de horizon langzaam dichterbij op dit zachtrode moment waarop de heldere dag gebroken dreigt te worden door een zware regenbui.

Waarom ging hij steeds weg, mijn vader? Waarom hingen er plaatjes van mooie jongetjes op zijn kamer, waarom kocht

[p. 193]

hij muziek met jongensstemmen, waarom vertelde hij iedere keer weer verhalen over Eros: de verheven, platonische liefde, over de gewoonte in het klassieke Sparta om jongens, als ze de leeftijd van twaalf jaar hadden bereikt, aan een leermeester toe te wijzen, die hen niet alleen de wijsgerige en maatschappelijke beginselen maar ook de vechtpraktijken bijbracht, met hen at, wandelde en zelfs met hen sliep; kortom het leven met de jongens deelde. Vader praatte met een bijna jaloerse bewondering over die maatschappij waarin de vrouwen bij elkaar en gescheiden van de mannen leefden, en er alleen maar waren om voor het voedsel te zorgen en de kinderen te baren. Waarom aan de ene kant die frustrerende onduidelijkheid, aan de andere kant de opzettelijk achteloze insinuaties die je zo onzeker maakten en je koortsachtig naar een ander, minder pijnlijk gespreksonderwerp lieten zoeken?

Ik eet het brood dat ik thuis klaarmaakte, draai mijn hoofd weg: een vogelverschrikker, lichtblauw, beweegt in de wind. Het koren buigt over de rug van het land, mijn hand veegt over het glas. Daar baant een langgerekte rol van vuur zich aarzelend een weg over een droge akker, belaagt een houtwal.

Een paard.

God wacht op u!

Op het perron van Sittard staan een jongetje en zijn moeder, de trein vertraagt, staat stil. Het jongetje kijkt, de vrouw houdt hem bij de hand. Ze stappen in.

Vader belde mij een keer om te vragen of ik mee ging eten in de stad. Ik heb een excuus verzonnen omdat de gedachte om met hem ergens aan een tafeltje te moeten zitten en anderhalf uur te moeten doorbrengen terwijl hij tussen zijn kaken zijn voedsel zou vermalen, mij om de een of andere duistere reden zenuwachtig, ja bijna onpasselijk maakte. Bij een vage voorstelling alleen al had ik de neiging om de telefoon neer te leggen en het huis uit te lopen. Ik zei dat ik een tentamen had. ‘Die dingen gaan voor,’ zei hij. Toen ik in de

[p. 194]

avond Eduard belde om te zeggen dat vader mij mee uit eten had willen nemen, geloofde hij me niet.

Langs het spoor staat een grijze bunker. Een hond, zijn huid lijkt van zand, is in het gras gaan liggen. Het jongetje is naast me komen zitten en kijkt me aan, tegenover mij zijn moeder. Ik leg mijn rechterarm op de leuning, kijk hoe de beentjes de vloer niet raken, de vrouw glimlacht. ‘Ik heb dorst,’ zeg ik, en ik bestel een blikje bier als het rammelwagentje voorbijkomt. ‘Wil je cola?’ vraag ik aan het jongetje.

De vrouw spreekt me aan, ik praat met haar over dingen die onbelangrijk zijn. En over de vader van het kind die een andere, jongere vrouw tegenkwam. ‘Eigenlijk was het makkelijker toen hij weg was,’ zei ze, ‘ik was van heel wat ellende en gezeur verlost. Soms, als ik zie dat vriendinnen zich uitsloven denk ik wel eens dat het beter zou zijn als vrouwen hun kinderen met elkaar zouden opvoeden. Als ze betalen mogen die kerels het wat mij betreft voor zichzelf uitzoeken.’ Het jongetje drinkt van zijn cola, kijkt in zijn boekje, doet alsof hij niet hoort waar zijn moeder het over heeft. Ik ben blij dat de vrouw iets tegen me zegt.

Gisteren aan tafel vroeg Eduard of ik kinderen wilde. ‘Ja,’ zei ik, ‘jij niet?’ ‘Nee,’ zei hij, ‘ik ben bang dat ik er niets van terechtbreng.’ ‘Als je de verantwoordelijkheid niet aankan moet je geen kinderen nemen,’ zei Martha. De dialoog had een vreemde, onderkoelde toon, alsof geen van ons betrokken was bij wat we zeiden.

Het belangrijkste is dat ik er genoeg van heb: van nadenken over iets waar geen oplossing voor is, waar niet van te zeggen valt hoe het precies in elkaar heeft gezeten, je vragen te stellen waar geen redelijk antwoord op mogelijk is. Ik heb er genoeg van om te zien hoe mijn moeder zich de verkeerde feiten herinnert en de juiste feiten ontkent. Ik heb er genoeg van om te zien hoe Eduard zijn wondkorstjes en huidschil-

[p. 195]

fers opeet en niet in staat is om iets af te maken. Van het ene baantje naar het andere sukkelt; baantjes ver beneden zijn niveau. Ik heb er genoeg van om mijn zus keer op keer in bitterheid en verwijten achter te laten: verbitterd over haar opvoeding, of het gebrek daaraan, verbitterd over haar kinderen die meer en meer naar haar weggelopen man trekken, en mij, en trouwens ook haar kinderen, verwijtend dat wij haar te weinig dankbaar zijn voor haar toewijding en opoffering. Ik heb er meer dan genoeg van om altijd op mijn woorden te moeten letten, om bang te zijn dat ik de verkeerde dingen zeg. Of de juiste dingen zeg, maar op de verkeerde toon.