Lelievelds kramp

[p. 53]

3

Ik ga beneden de krant halen, leg hem klaar op de keukentafel, zet theewater op, hang het builtje in de pot, zet kaas, boter, vlees en zoetigheid klaar, maak de broodtrommel open en merk dat er geen brood is.

Het ritme van de dag is meteen al bij het begin verstoord.

Als ik naar de bakker loop lees ik in een uitgestalde krant met vette letters: ‘John Lennon vermoord’.

Ik schrik.

Het is koud, het vriest meer dan tien graden. Vanaf de Lynarstrafße draait een auto langzaam het plein op, slipt een beetje weg en trekt langzaam weer op. De rook uit de uitlaat is wit, dik. Hij schuift langs de Lasiuszeile, draait rechtsaf de Jagowstraße in.

Ik zit als enige gast in het koffiehuis, ook al hou ik niet van Turkse koffie. Ik bestel een espresso en eet er een Turks broodje bij. Verderop in de straat lopen drie vrouwen, het hoofd gebogen tussen de schouders, gesluierd, lange, zware jassen tot in de sneeuw. Ze houden elkaar stevig bij de arm, lopen tegen de wind in, verdwijnen om de hoek. Het lijkt een shot uit een Russische film.

Spandau is de plaats waar Rudolf Hess gevangenzit, de laatste van de nazi-kopstukken die nog in leven is. Een principiële man met een vierkante kin en borstelige wenkbrauwen: het hoekige gezicht van een ongelukkig en te vaak geplaagd kind.

Het is de donkere blik in zijn ogen, die naar binnen is gericht en die nooit verraadt wat er zich daarbinnen afspeelt. Die iets treurig ouds en tegelijk iets waanzinnig kinderlijks

[p. 54]

heeft. Ik kijk naar een foto van de processen in Neurenberg: Hess die door twee mensen wordt aangekeken, zijn dunne lippen, colbert, stropdas, de bleke kleur van het gezicht, zijn ogen die schuin naar voren kijken en niets zien. Een foto, een still uit Triumph des Willens. Steeds diezelfde, fanatieke en tegelijk onbetrokken blik: alsof hij heel ergens anders vandaan komt en er geen idee van heeft wat er om hem heen gebeurt.

Hess heeft iets kwetsbaars, ik kan me voorstellen dat Hitler een zwak voor hem had, of zelfs hopeloos verliefd op hem was. De ogen van Rudolf Hess zijn fascinerend.

Het is niet zo dat ik me voortdurend bewust ben van de aanwezigheid van Hess, zo dichtbij. Maar ik denk wel aan hem, en als ik aan hem denk ben ik ongerust, alsof hij in zijn eentje, zelfs achter de metersdikke muren van de middeleeuwse vesting, in staat is om het voor het moment rustende Drachenei uit te broeden en het duizendkoppige monster weer tot leven te brengen.

Hij heeft het heel wat minder handig gespeeld dan Albert Speer, die ruim op tijd de andere kant koos, precies op dat ene moment dat het kon.

Is Hess dommer?

Hij is naïever!

Ik loop de krantenkiosk nog een keer voorbij, nu op weg naar huis. Voor de tweede keer lees ik de krantenkop op het rekje in de sneeuw, weer lees ik de rode kapitalen ‘John Lennon vermoord’. Ik koop de krant, bekijk een foto en zie de zanger zoals ik hem een keer in Londen op straat zag. De moord brengt me flink van mijn stuk, waarom begrijp ik niet. Langzaam verdwijnt de snijdende pijn in mijn bovenkaak.

Ik woon er niet graag, in Spandau.

En 's avonds zou ik eigenlijk niets meer moeten willen. Ik zou er genoeg aan moeten hebben om een glas appelsap te

[p. 55]

drinken, een boek te lezen en te gaan slapen.

Spanning en nervositeit houden me uit bed.

Eerst moet ik moe worden, en dat word ik nadat ik gerookt heb. Ik krijg duizelingen en mijn benen worden zwaar. Dan pas kan ik slapen. Rook ik niet dan krijg ik gespannen spieren, behoefte aan krabben en zenuwachtig op de binnenkant van mijn wang bijten.

Ik weet niet waar die nervositeit vandaan komt, ik weet ook niet hoe ik aan die plotselinge behoefte aan vermoeidheid (want dat is het: een behoefte aan vermoeidheid) kom. 's Middags ben ik moe, doodmoe, 's avonds ben ik klaarwakker.

Nerveus dus, en gespannen.

En ik wil zo graag moe zijn. Vooral als het later en later wordt: ik rook, en ga de deur uit.

Hoe dan ook.

Weg.

De straat op.

Blok na blok verder als het moet: de striemende puntjessneeuw doet me niets, ik vind de barre kou (min twaalf) en de harde wind geen probleem! Ik wil me per se van sigaretten voorzien, ik móét. (Als er geen eten in huis is ga ik soms niet het huis uit.)

Van hasjiesj word ik moe en rustig.

Er staat een bus scheerzeep bovenop de wastafel. Op de vloer liggen kleren, boeken. Losse vellen papier, schema's, ontwerpjes. Een gedeelte van mijn proefschrift in flarden en opzetjes. Het horloge ligt op een rieten kruk, een paar plastic zakken met spullen die mee moeten.

Eindelijk ga ik hier weg; ik heb een huis gevonden in het centrum.

Het is dag geworden, het licht is zwak en grijs. Van de straat komen vage geluiden, auto's, stemmen, iemand schreeuwt een eind verderop. Naarmate je schreeuwen van

[p. 56]

verderaf hoort lijkt het minder erg: het oor reageert op de sterkte van het geluid, niet op de angst. Ik herinner me het verhaal van een jongen die de foto van zijn geliefde verscheurt en de snippers opeet - heb ik het ergens gelezen?

Gisteravond: op weg naar huis moest ik overgeven. Er kwamen mensen voorbij, ik schaamde me.

Ik heb keelpijn, hoofdpijn, lichte koorts, in bed gaat het beter.

Bij de gedachte aan een foto van mij met een gitaar in mijn handen en een zonnebril op word ik alweer misselijk. Op de wc geef ik over. Ik kijk even naar de afbeelding op tafel, hij ligt naast de biografie van Artaud. Een mondharmonica in een houder geklemd, die op mijn borst steunt: ik houd de foto tussen mijn vingers. Ik weet niet eens waarom ik er zo onbeheerst nerveus van word, ik verscheur het portretje en gooi de snippers in de vuilnisemmer. Ze liggen tussen de brokken gekookte bloemkool voordat ik het in de gaten heb. Ik wil niet dat ze daar liggen. Ik wil dat ze verdwijnen, weg, ik wil ze nooit meer zien! Dan haal ik de snippers er een voor een weer uit, maak een dichtgeknoopte vuilniszak open, gooi ze daarin en knoop de zak weer dicht. Maar ook dat is niet genoeg. Ik haal de snippers uit de vuilniszak, maak een brandstapeltje van lucifers, leg de verscheurde stukjes papier daarop en steek ze in brand. Elke keer als de vlammen het kopje van een lucifer bereiken sist het vuur agressief en zie ik een fragment van de foto fel oplichten. De kamer ruikt naar verbrand papier en zwavel.

Ben ik nu gerust?

Soms gaan de dingen voorbij, alsof er niets aan te doen is.

Ik moet besluiten wie van de drie nazi-dramaschrijvers ik zal gaan behandelen: Curt Langenbeck, Ernst Bacmeister of Hanns Johst. De eerste houdt mij bezig door zijn onhandige strengheid: hij haalt zich de woede van Goebbels op de hals omdat hij het nationaal-socialisme belijdt naar de letter. Of

[p. 57]

moet ik kiezen voor Bacmeister, de eeuwige twijfelaar, of voor de carrièremaker Johst?

Op de binnenplaats huizen. Ramen, keukens. Tegen de muren, naast de deuren nummerbordjes, namen. Er wonen mensen: die zie je af en toe de deur uit komen, of weer naar binnen gaan. Uit dit huis ga ik dus weg. Een vrouw trekt haar pyjama uit; ze ontbloot haar bovenlijf en gaat voor de spiegel staan.

Dat doet ze iedere ochtend.

Er zijn momenten waarop ik Josje zou willen bellen, maar ik durf het niet omdat ik denk dat ze kwaad zal worden. Bovendien ben ik bang dat ik haar nieuwe vriend aan de lijn zal krijgen. Met hem heb ik gestudeerd, met hem deed ik ooit een oriënterend onderzoek.

Ik loop naar de keuken, trek de ijskast open en doe hem weer dicht. Ik wil terug naar de eenvoud, de rust en de stilte. Ik wil terug naar het sobere leven.