Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

[p. 337]

Vijftigste hoofdstuk.
In de pauze.

't Is de groote pauze vóor het laatste bedrijf.

In de koffiekamer zijn alle hoekjes bezet.

De magere heer met grijze knevels, die straks in zijn loge den auteur van Nella een geleerde maar geen schilder heeft genoemd, werkt zich juist met een gloeiend glas punsch van 't buffet door de volte heen, en bereikt eindelijk een tafeltje.

‘Vol menheer!’

‘Ja, ik zal er een slokje afdrinken.’

‘'k Bedoel van avond; de zaal.’

‘O juist, jawel, fameus.’

‘Geen wonder, mooi stuk!’

‘Van m'n zoon!’ zegt de magere heer: ‘Ja, ik zei altijd: ga je gang maar. Een goeje kop. 'k Heb er alles aan gedaan.’

‘Dan maak ik je mijn compliment menheer; je hebt er eer van.’

Mijnheer Van Rave hoort een woordenwisseling achter zich. Hij draait zich haastig om, en zegt tegen een der sprekenden:

‘Nee menheer, gestudeerd heeft hij niet; tenminste niet aan een Academie. - 't Stuk bevalt u?’

‘O ja. Maar - gebreken, kolossale gebreken!’ antwoordt de gevraagde ‘'t Is te lang; er zit te weinig handeling in. Je kunt zien dat ie nog weinig tooneelroutine heeft. Kent u den schrijver?’

‘Pardon, nee pardon....’ zegt Archibald's schoonvader, en brandt zich de lippen aan zijn punsch.

‘Bedrieg ik me niet....?’ zegt eenige oogenblikken later een persoon die, met de beide handen vooruit, Van Rave bijna van verrukking het glas uit de hand stoot: ‘Van Rave niewaar? de man van Mientje, zal ik maar zeggen?’

‘Wien heb ik 't plezier....?’

‘Bonark! - Ken je me niet meer? Je bruiloft nog meegemaakt. - Een stuk van je schoonzoon niewaar? - Magnifiek! Neemaar magnifiek! Maar éen roep over. Je hebt er eer van. Jelui deedt altijd veel aan 't tooneel hê? Altijd gehoord. Heel veel. - Je vrouwtje welvarend? Komaan! Ontzaglijk veel plezier! Neemaar brillant! Fameuse gang in. Onderhoudend! Die laatste scène, alsof je er bij waart. - Iets gebruiken Van Rave? Al voorzien? Och kom. - Fameus slecht afgeloopen met je schoonvader. Beroerd! En de vader van je schoonzoon. 'k Zeg al, 't zal den auteur wel hinderen dat men hier tegen zijn vader zoo'n hostiele houding aan-

[p. 338]

neemt. Enfin, enfin! Ik zeg magnifiek! We zullen 'em op het tooneel roepen. Jawel, magnifiek!’ En zich snel omwendend, en een ander op den schouder kloppend, vervolgt mijnheer Bonark zijn rede, natuurlijk eenigszins naar de omstandigheden gewijzigd.

Van Rave is in de war. Ha, daar hoort hij weer een stem van terzij.

‘Jawel,’ zegt een deftig heer die een gouden bril draagt: ‘Een jaar of vijf geleden, heb ik eens naast hem gezeten. Dezelfde troep gaf hier toen een verschrikkelijken draak. Ik wist niet wie 't jonge mensch was die met een devotie luisterde alsof ie in de kerk zat; maar 'k merkte al gauw dat hij een degelijk oog op de Kunst had. 't Was destijds een ellendige boel; hoogstens waren er drie of vier die 't nog al wel maakten. Onderandere hadden we toen voor 't eerst een jonge actrice hier uit de stad, die echter al kort daarna is gestorven.’

‘Een gewezen bonne op Hounaer?’ zegt een slank man met een aristocratisch voorkomen.

‘Juist burgemeester.’

‘Ik herinner ze mij perfect. Ze had zeer veel talent, 'tgeen tegenover den bombast der anderen nog meer in 't oog viel.’

‘Ja, en een van die anderen was toch Rosa Brons, nu mevrouw Baars. 't Was destijds dat ik met den jongen Van Oudenolm in opinie omtrent die vrouw verschilde. Hij beweerde dat men het slecht spelen van velen, maar vooral van die Rosa, voor 't grootste deel aan de ellendigheid der stukken, en de toegevendheid van de critiek moest wijten. In Rosa Brons zag hij eene actrice die uitmuntend kon worden wanneer ze studeeren wilde en naar goeden raad luisteren. Ik betwijfelde het zeer, doch moet bekennen dat hij juist heeft gezien. 't Overtreft zelfs na alles wat ik er van gehoord had, nog verre mijn verwachting. - Maar ook in 't algemeen is er veel vooruitgang.’

‘De goede opvoering pleit alzoo in de eerste plaats voor de waarde van het stuk.’

‘Welzeker! - Maar allerlei omstandigheden hebben toch meegewerkt, om niet alleen van de direkteursvrouw, maar ook van het heele Gezelschap iets anders, iets beters te maken. Een prul-regisseur werd met een aantal spreekmachines aan den dijk gezet. Er is zin voor goed werk; voor studie; voor degelijke Kunst in 't Gezelschap gekomen. Wie er den grootsten stoot aan gaf, 't was de vroeggestorven Flora Reene. Haar opvatting heeft een ongeloofelijken indruk achtergelaten. Dan, naar 'tgeen mij ter oore kwam, moet de jonge Van Oudenolm bij 't instudeeren van zijn stukken - er werden er al vroeger met een pseudoniem van hem opgevoerd - den gunstigsten invloed op de acteurs hebben uitgeoefend. Naar men zegt moet hij zelf een uitmuntend acteur zijn. Op 't punt van

[p. 339]

repeteeren is hij onverbiddelijk. Zeven, acht, soms méer repetities moet hij eischen aleer men zijn werk vertoonen mag, - terwijl men het anders niet zelden op éen of hoogstens twee repetities laat aankomen. En dan burgemeester, terwijl reeds enkele goede stukken, bij een ernstige studie het hunne hebben gedaan, we mogen de critiek niet vergeten.’

‘Aha! daar hebben we menheer Beverloo;’ lacht de burgemeester: ‘Waar een gansche Provincie de vruchten plukt van zijn uitmuntende hoofdartikelen, daar twijfelt zeker niemand aan zijn invloed op ons tooneel.’

‘Het spijt mij dat ik u 't recht niet mag toekennen om mij voor dien Provincialen weldoener te houden. Maar, wat het tooneel betreft, daar heeft bepaald een ander de eer van. U herinnert je zekeren Martin, voor wien ik u zoo vrij was, al heel wat jaren geleden, een goed woord te doen?’

‘Om als hulponderwijzer op de stadsschool te worden geplaatst? Jawel. Op 't oog een sukkel, maar anders goed voor z'n werk. Die man is immers al dood?’

‘Hij stierf bijna gelijktijdig met de veelbelovende Flora Reene. 't Was zijn nichtje. Naar men verzekert, had ze veel van hem geleerd....’ Beverloo ziet vluchtig terzij alsof hij iets gaat vertellen 'tgeen striktgenomen een geheim is: ‘Die snaak heeft het spreekwoord bevestigd dat stille waters diepe gronden hebben. Hoe de man er aan kwam, dat begrijp ik niet; maar 't is zeker dat hij somwijlen tooneelcritiek schreef die ferm op pooten stond. Een dier stukken moet een geweldigen indruk op de direkteursvrouw hebben gemaakt. Zij moet dat artikel als goud bewaren, en vischt nog altijd wie het geschreven heeft. Enfin, ú zult het niet verklappen.’

- Ahzoo, best te onthouden, denkt mijnheer Van Rave iets later: Jacob Martin. - Jacob, de aartsvader. Martin, de dierentemmer. Best te onthouden. Ze zullen er raar van ophooren dat ik zoo met die redactie bekend ben. Heeft ie nóg wat....?

Ja, mijnheer Beverloo had nog wat. Maar Van Rave moest bepaald scherp luisteren om het te kunnen verstaan.

‘De moraliteit is veel verbeterd, en je zoudt niet gelooven burgemeester, hoeveel invloed dat op de Kunst heeft. Sedert Rosa Brons, Rosa Baars is geworden, beheerscht zij met haar waardigheid als vrouw, en met haar zuiverder kunstopvatting, zoowel de direktie, als voor een deel het Gezelschap. De keus der stukken wordt anders; het publiek neemt er nota van; en, men ziet menschen in de komedie die er vroeger nooit kwamen. Er is vooruitgang; we zijn op den goeden weg. Een stuk als Van Oudenolm's Nella is een uitstekend verschijnsel. Al is het nog zwak; al denkt men gedurig aan 't snoeimes, 't zijn menschen die we te zien krijgen, fiks geteekend, en, 'tgeen ze zeggen is geen Fransch of Duitsch in een afgrijslijk

[p. 340]

boeken-Nederlandsch, maar vlotte taal, zooals ze door de verschillende standen gesproken wordt. - En, als we nu, naast of bij zoo'n Gezelschap, nog een goede Tooneelschool hadden, dan - ja dán zouden we mettertijd nog heel wat anders beleven!’

‘Apropos, menheer Beverloo, heb je Van Oudenolm-père gezien; mij dunkt die moet het soms wel te kwaad krijgen, en....’

Maar Van Rave kan niet hooren wat de burgemeester en menheer Beverloo nog meer zeggen. Er was in de koffiekamer gewaarschuwd, en de wijze waarop men drong en haastte, toonde duidelijk dat men van het stuk geen tooneeltje verliezen wilde.

Mijnheer Van Rave is in zijn loge teruggekeerd. Archibald is er niet, maar de oude heer Van Oudenolm, die ‘maar liever bij de dames was gebleven omdat de menschen hem hier vreemd zijn geworden’, is het met zijn moeder en Louise niet geheel en al eens. Ja, hij vindt het stuk wel mooi en boeiend, maar de figuur van dien Eduard Randorp, al mocht hij voor het tooneel als type niet kwaad zijn, ‘hij kan het niet helpen’, maar in de werkelijkheid ziet men zulke menschen toch niet.

‘Weet je wat ik vind Van Oudenolm,’ zegt Van Rave terwijl hij zijn stem, in de richting van de aangrenzende Gouverneursloge, de noodige kracht geeft: ‘Het stuk is niet kwaad, maar, 't heeft kolossale gebreken. We moeten als ouders eerlijk zijn. Ik zeg gebreken! Het snoeimes moet er in, en 't is zwak; maar, vooruitgang is er bepaald. Ik zeg 't is de critiek en de moraliteit die het stuk zoo goed doen bevallen. Aan een zekere juffrouw Van Reede hebben die auteurs een enorme verplichting, en wat de critiek betreft, niemand behoeft het te weten, maar.... een zekere.... Jozef Van Aken - een courantier, heeft enorm met het Gezelschap gerepeteerd; in 't geheim zie-je. Je spreekt er niet van, maar je begrijpt dat ik op de hoogte ben: Toen papa hier indertijd als Generaal....’

Op dit oogenblik ging de gordijn naar boven en was Van Rave genoodzaakt zijn verdere mededeelingen te staken.