Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

[p. 278]

Twee en veertigste hoofdstuk.
De komiek.

Aan den dokter die weinige oogenblikken later in het vóorvertrek is gekomen, heeft Archibald de verdere zorg voor Martin mogen overlaten. Zijn lieve grootmoeder vergeet hij niet. Misschien zelfs toefde hij reeds wat lang in de woning waar hij - uit háar naam, een vredebode mocht zijn.

Bij 't naar buiten treden bemerkt Archibald wel dat het bijzonder vol en druk is op straat; doch, het tafreel van den krachtigen jonkman die zijn geliefde in zulk een toestand moest wedervinden, en haar blijft omarmen als vreest hij dat een grimmige macht haar anders ontvoeren zal; de herinnering ook aan den doodsbleeken man wiens marteling hij heeft verstaan, en wiens kwaal zijn dichterziel terstond heeft begrepen; die sombere tafreelen vervullen hem te veel, dan dat hij voor zijn omgeving iets meer dan een vluchtig oog hebben kan.

Nochtans de frissche buitenlucht en het leven op straat, ze tooveren Archibald eensklaps temidden van zooveel schokkends, een beeld vol levensfrischheid voor oogen:

't Is Louise!

In zijn verbeelding ziet hij haar, lieftallig, met de rozen op het geestvol gelaat, met den hemel in 't oog terwijl ze hem aanziet met haar verrukkelijken glimlach, en fluistert: Mijn lieve Archibald!

Op 'tzelfde oogenblik heeft echter eene schrille toon zijn oor getroffen. Hij weet niet wat het geweest is. Maar de begoocheling was voorbij. - O God, hoe heeft hij éen enkele seconde kunnen vergeten dat die tooneelspeler hém niets te benijden heeft. Op Flora's gelaat kan de blos terugkeeren; haar oog kan weer vonken vol levensvreugd, haar mond weer de tolk worden van 't reine gemoed en van de kunstgave haar geschonken, maar, om zijn dierbare, zijn onvergetelijk kameraadje van de smet te bevrijden dat een ellendeling haar vader is, daartoe is zelfs de Almachtige niet instaat.

De straatgroep heeft intusschen een oog in 't zeil gehouden.

‘Weet je wat ie deed?’ vraagt er een.

‘Waarachtig! Weduwen en weezen ongelukkig en dood-arm maken, dát deed ie!’

‘Alsof het niets méer was! Nee, ze hebben den aap geborgen, die groote dieven!’

[p. 279]

‘Met een millioen zijn ze op den loop.’

‘Of aan 't laveeren op zee.’

‘Maar ze zeggen immers dat ie bij die madam op 't bovenhuis zit.’

‘Leugens! 't Kuiken zit er, maar de eigenlijke bloedzuiger niet.’

‘Zoon'n godzalig man: 's-morgens in de kerk en 's-avonds dronken op straat!’

‘Da's laster! Van den drank was ie vrij.’

‘Dat weet je niet. Is een mensch te kort van beenen of hals dan is ie 't ook heelemaal!’

‘Te kort! 't Was een mooi rijzig man.’

‘Hoor hoor! Dirkje kent 'em!’

‘Hoor-je wel, ze kent 'em! Heb jij van z'n duiten ook soms die mooie grenaten om je poezelig halsje, zeg?’

‘Kijk ze bloost! 'en kleur als vuur!’

‘Blozen, ik! Waarachtig niet. Nooit van m'n leven! Maar rijzig was ie, precies als z'n zoon. Daar heb j'em!’

‘Ja kijk, daar heb j'em! Zoo'n schoelje! Nog het hart te hebben om op klaarlichten dag in de stad te komen!’

‘En z'n lief te bezoeken!’

‘Ik zeg dat t mooi is dat hij komt, als ze ziek ligt, zooals de agent zei.’

‘Ja gevaarlijk ziek.’

‘Gevaarlijk! Hahaha! Is de ouwe die er woont geen baker van d'r ambacht? Hahaha!’

‘Baker! 't Is juffrouw Lindeman; vroeger in modes; in De Rooje Mutsenbol!’

‘Alsof een baker geen rooje mutsenbol was! Hahaha!’

‘'t Is God geklaagd dat zoo'n jongen hier vrij op straat loopt.’

‘Zoolang de grootheid recht spreekt, zul je alleen onnoozel volk van ons slag achter de tralies zien.’

‘Hei jongeheer, hebben ze al lozies voor je vader besteld? God beter't!’

Dat laatste woord was de schrille toon die Archibald heeft getroffen. Aanstonds omziende en de menigte ontwarend die hem nabij is, staat hij stil, en.... Doch neen, zonder den slagersknecht die hem toesprak met een blik te verwaardigen, vervolgt hij zijn weg.

‘Pas-op! Gister heeft hij je knollen voor citroenen verkocht. Toen zei ie dat het lijk van z'n vader bij de brug was gevonden.’

‘En 't was gelogen?’

‘Ja waarachtig; liegen is d'r broodwinning!’

‘Ei, ben je zoo'n grappenmaker - mooie menheer! Hê fijne beschuit!’

Archibald staat weer stil, en zegt forsch:

‘Ik verzoek je, mij met je handen van 't lijf te blijven.’

‘Van 't lijf te blijven! Ik! Alsof ik mijn handen aan jou zou

[p. 280]

vuilmaken hê! Geef Aaltje Tol eerst weer wat je haar ontfutseld hebt. Op jou en je vader's naam spuw ik. Zie-je, zóo doe ik, zóo!’

Een onbeschrijfelijk gevoel kookt er in Archibald's borst. Wat hem gisteren tot driemalen toe het bloed in beweging bracht: bij 't gaan afhalen van zijne grootmoeder; na More's woord op den weg; in 't voorhuis van Van Rave's woning, dat doet het nu opbruisen, als gesard door een gloeienden dolk. Het laagst gemeen spuwt op zijns vaders naam, den naam dien hij steeds zoo hoog heeft gedragen! - Wat heeft hij zich nog te betoomen, als 't gepeupel dien naam trapt in het slijk. - Zijn arm is een reuzenarm. Zijn vuist is een ijzeren moker! Sla toe; dien saterkop gebeukt dat de hersens in 't rond spatten en het sarrend gelach doen verstommen.....

- Goddank, dat oogenblik van onbetoomde drift ging als een dwarlwind voorbij. Moest een gewapend saletrekel den vorigen avond de kracht van zijn vuist gevoelen, zijns vaders naam wreekt hij niet door zich te meten met het laagst gemeen.

- Woeste drift heft geen naam uit het slijk. Zij kan hem reddeloos doen zinken.

Maar de domheid en 't ruw geweld begrijpen niet wat er omgaat in die borst.

Men heeft des jonkmans oog zien vlammen. Tusschen hem en Brak verwacht men een kloppartij.

Brak zelf acht zich nu de held van den dag. De gansche stad zal hem eeren dat hij zulk volk durfde toonen hoe men hun zwendel vervloekt. Zijn vuisten zijn klaar. Hij zal......

Een geweldig rumoer beweegt de aangroeiende menigte.

Men hitst, men sart, men scheldt.

Maar ook andere stemmen verheffen zich.

‘Laat hem loopen; wát heeft ie gedaan!’

‘Als jij zelf iets te pretendeeren hadt.’

‘De zoon is de vader niet.’

‘Maar den Heiligen Geest hebben ze geen van beiden. Tsa Brak erop!’

‘Kijk, de mooie heer wordt benauwd.’

‘Als ie bij z'n lief, of aan een andermans-laadje zit, dán kan ie zich roeren.’

‘Hoe komt ie aan zoo'n horlogie op zak?’

‘'t Is gestolen!’

‘Gestolen! Alles gestolen! Die mooie hoed ook. Pas-op!’

In 'tzelfde oogenblik dat de belhamel, door een aanval op Archibald's hoed hem tot den strijd wil dwingen, komt een haakstok tusschen de menigte naar boven en weerhoudt plotseling den arm die gereed om te treffen, zich naar achteren beweegt.

't Gelach dat er nú opgaat geldt den woedend omzienden Brak.

‘Bedaar kameraad, die hoed is waarachtig onschuldig!’

[p. 281]

‘Hihi haha!’ gilt de menigte: ‘de hoed onschuldig!’

‘En als j'em kapot slaat dan lacht de hoedenmaker alleen.’

‘Waarachtig, hij is het!’

‘Wie!?’....

‘Wel! Thomasvaer met z'n dikke buik!’

‘De domme rekruut!?’

‘Joris Goedbloed in de maan!?’

‘Toen ze zoo aten!?’

‘Ja, 'k heb 'em zelf z'n kruk moeten brengen toen ie weer op de been kwam. Maar kemiek, kemiek! Toen ie 't fooitje gaf toen zeidie: Daar Kameraad; wees jij nooit een brekebeen!’

‘Stil, stil! Je zult 'em hooren. De kemiek, de kemiek!’

‘Neem m'n arm menheer;’ zegt Van Deene tot Archibald, en, aanstonds zich omwendend, tot Brak, die een oogenblik heeft geaarzeld, doch nu in een kemphanenstand den indringer tart:

‘Mooie voorstelling! Vrijkaartjes. - Sus.s.s.t.t!’

Met den vinger op den mond, heeft Van Deene bij zijn langgerekt sust, den kring rondziende een zoo zonderling geheimzinnig gelaat getrokken dat zelfs de slagersknecht er door ontwapend werd.

‘Vrijkaartjes, wat meen je?’

‘Suss.s.s.s.t!’ sist Van Deene, terwijl zijn oogen, links en rechts zwenkend, op de punt van zijn neus zijn gericht, en 't schijnt alsof die neus zelf hoe langer hoe grooter wordt.

Een oorverdoovend gelach, 'twelk de straathonden aan 't keffen brengt, verheft zich uit de groep, en juist wil men vooruitdringen om van den ‘komieken komiek’ toch geen oogknip te verliezen, of, met een wending even kort als snel, is Van Deene met den bankierszoon een openstaanden smidswinkel binnengegaan.

De wending was zoo ongeloofelijk snel in rechthoek genomen, dat sommigen den winkel reeds eenige schreden voorbij waren, eer zij 't goed begrepen dat de gratis voorstelling reeds geeindigd was.

‘Ja, ik ben Van Deene, menheer,’ zegt de acteur zacht tot Archibald, en dan aanstonds tot den smid die den blaasbalg laat rusten: ‘Van de belasting, jawel. - Menheer en ik komen eens zien of je niet in je achterhuis.....watblief.....een schoorsteen, een aparte smederij....?’

‘Ik heeren! Ik? Waarachtig niet!’

De heeren zijn reeds in de donkere gang verdwenen.

Van Deene wist dat de meeste huizen der straat aan de achterzij in een steeg uitkomen.

‘Wel heer in den hemel! wie heeft me daarvan beschuldigd!’ bromt de smid, die nu begrijpt waarom hij zoo'n troep volk voor z'n deur heeft gezien.

‘Niemand, en ik geloof er ook geen zier van. Als jij die achter-

[p. 282]

deur maar even woudt opendoen, dan kunnen we zien of er een schoorsteen is.’

‘Maar daarvoor hadden de heeren evengoed buiten-om kunnen gaan.’

‘Maar je ziet dat we met z'n beien zijn!’ zegt de acteur op een toon die den smid overbluft.

‘O ja, wat dat betreft. Neem me niet kwalijk heeren. Wacht die deur klemt een beetje. Zie-je.... Nu kunnen de heeren zich heelemaal overtuigen dat het venijn en laster is.’

Van Deene knikt den smid een oogenblik later gemoedelijk toe, en nogmaals in de lucht ziende:

‘Niemendal hoor! Laster! Bonjour!’

‘Bezoer heeren. Dank-je heeren....’ zegt de smid; en straks bij zich zelf: ‘Welzeker als de groote dieven niet te vangen zijn, dan maken ze jacht op de kleintjes. Maar Goddank, bij Jaspers is de duivel niet thuis.’

‘Hoe zal ik u naar waarde danken menheer,’ zegt Archibald een oogenblik later: ‘zonder uw tusschenkomst zou ik mij zelf misschien niet langer hebben bedwongen. Ik kende u niet, en, hoe wist u dat ik....?’

‘... De zoon van den bankier waart? - Dat begreep ik aanstonds menheer, toen ik den hoek der straat omslaande, u uit het huis zag komen waar ons lieve Floortje zoo ernstig ziek ligt. Ik had van u gehoord. Mijn arm confratertje had me eens de eer bewezen, mij, in m'n brekebeenarrest, met een brief te verkwikken. Daarin sprak ze ook van u, en van uw nobelen zin voor onze Kunst. Juffrouw Brons had mij bij een vluchtig ontmoeten, nog bovendien gezegd dat u zoo wonderwel de pen hanteert. Zie-je, zoo leert men iemand kennen menheer, en toen ik je daar zoo onbarmhartig aan 't Schellinkje zag overgeleverd, toen moest ik immers wel meedoen, want, vallen kan men heel gemakkelijk, en een ellendiger perikel dan een gebroken been is er niet. Adieu menheer Van Oudenolm; als de Kunst je werkelijk na aan het hart ligt, dan hoop ik dat we elkander, na onze gratis-voorstelling van zooeven, nog eens weer zullen zien. Adieu!’

Haastig vervolgt nu Archibald zijn weg door een paar achterstraten. Nadat de ontmoeting met den tooneelspeler, en diens inval hem zoo onverwacht van 't sarrend gemeen hebben bevrijd, en hij door Van Deene's woorden tevens aan het tooneelstuk werd herinnerd 'twelk de direktie Baars en Kogel van hem ontving, - ofschoon Van Deene zelf daarvan onkundig, slechts op Rosa's gezag de meening heeft uitgesproken dat Flora's vereerder, als kunstbeoordeelaar ‘zoo wonderwel de pen hanteerde’, - nu ziet Archibald plotseling een lichtpunt dat hem, temidden van zooveel donkere wolken, uit de verte helder tegenblinkt:

[p. 283]

- Ja: zóo zal het wezen vader! zegt hij onhoorbaar, terwijl zijn oog van kunstvuur schittert: Met zwaard en vuist bestrijdt men de domheid niet. Door een wraak waar het kokend bloed toe drijft, hef ik uw onrechtvaardig bezwalkten naam niet omhoog. Maar, indien mij talent werd geschonken dán, zoo waarachtig als uw naam de mijne is, zoo waarachtig zal mijn pen u wreken, dat zweer ik u!

Straks in een drukker gedeelte aan 't einde der stad gekomen, spoedt Archibald zich naar buiten. Ofschoon hij geen herhaling van het straks gebeurde vreest, zoo heeft hij toch alweer een paar maal zijn naam hooren noemen. Een winkelier die hem naderen zag, is naar binnen gesneld om straks in zijn deurportiek, met een stoet van winkeljuffers en heeren achter zich, den voorbijganger eens goed te kunnen opnemen. En ginder, men ziet nog eens om; men wijst hem na. Hoor, alsof de carrillonspeler mede het feit van den dag bij stedeling en marktganger wil levendig houden, zoo laat hij het: ‘L'or n'est qu'une chimère,’ van den hoogen toren klinken. O, zelfs de stadsklokken vergeten den armen vader niet!

En Archibald? - Als de wereld dan grimmen en grijnzen blijft, zal het hem dan mogelijk zijn om op een gansch niet geëffende baan den begeerden lauwer te winnen?

Ach, dat het lichtpunt alweer zoo spoedig verdonkeren moest! - Louise! Hoe kon hij 't een oogenblik vergeten: Wat zal Archibald wezen zonder u! Wie zal hem sterken, aanvuren, bezielen, nu hij zijn oogappel, zijn dierbaar geestvol kameraadje voor altijd verloren heeft.