Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

Veertigste hoofdstuk.
Zij gelooven het niet.

Op het oogenblik dat Archibald juffrouw Lindeman's woning binnengaat, ziet hij iemand op de trap naar beneden komen.

't Is dominee Pelser, die reeds een paar malen zijn arm voormalig catechisantje heeft bezocht. De jonge Van Oudenolm kent hem slechts van aanzien, doch de sombere uitdrukking van dat zoo blijmoedig gelaat, dwingt hem tot de vraag: of het met de zieke niet goed is?

De predikant bedriegt zich niet; dat is de zoon van den gefailleerden bankier. De grootste verbazing spreekt uit zijn blik nu hij, een weinig kortaf, de wedervraag doet:

‘Wat voert ú in dit klaaghuis jongmensch?’

‘Dezelfde redenen die er ú waarschijnlijk brachten dominee,’ is Archibald's antwoord: ‘belangstelling en plicht.’

‘Plicht!?’ - Archibald's open maar droevig gelaat treft hem. Hij acht het een bestiering van God dien jonkman te mogen ontmoeten.

‘Plicht!’ herhaalt hij; en dan zich omwendend zegt hij, terwijl hij weer naar boven gaat:

‘Wees zoo goed mij te volgen; ik wensch u te spreken menheer.’

Maar Archibald heeft geen tijd. Dat sombere gelaat, de uitdrukking ‘in dit klaaghuis’, ze voorspelden hem niets goeds. De toestand der zieke moet zeker verergerd zijn, en die goede man, waarschijnlijk door valsche geruchten misleid, zal hem nu op een zedenpreek willen onthalen:

‘Beter dan ik zult ú weten dominee, dat vooroordeel en laster nijdige dorens zijn;’ zegt hij gejaagd: ‘ik ben gekomen om de

[p. 271]

arme zieke er van éen te bevrijden. Mijne grootmoeder heeft op een samenreis van Amsterdam naar hier, juffrouw Reene onwillekeurig... verongelijkt; maar, nu de brave vrouw 't bewijs gevonden heeft dat zij onrecht deed, nu rustte zij niet alvorens haar schuld te hebben afgedaan. Wat zij zelve gisteren niet doen kon, dat droeg ze mij heden op. U zult begrijpen dominee dat ik haast heb.’

- De oude vrouw die 't niet gelooft! Een bewijs! - Voor dominee Pelser was er een licht opgegaan. O, nu dankt hij God in stilte dat het hem nog zal vergund zijn om de kalmte in dat kranke hart te zien terugkeeren, en dat de woorden straks door hem aan het ziekbed gesproken - woorden die zijn vast geloof aan Flora's deugd en reinheid, niet met een te ver gedreven kieschheid, hadden verborgen, waarheid hebben bevat, en niet slechts woorden ‘eener overtuiging der hope’ zijn geweest.

Op het gelaat van den braven Pelser is weer iets van de blijmoedigheid zichtbaar die het doorgaans kenmerkt. Al spoedig slaagt hij er in om ‘zijn jongen vriend’ tot een nadere samenspreking op het kleine achtervertrekje te bewegen, want de toestand van het zieke meisje ‘vereischt in alles de meeste omzichtigheid’.

Slechts weinige minuten later heeft juffrouw Lindeman, met het ineenslaan der handen en een zachtjes schudden van het hoofd, haar dankbare verbazing uitgedrukt over dominee's goedheid, dewijl hij, pas vertrokken, alweer zóo gauw naar zijn Floortje kwam kijken.

Maar dominee zag haar aan, alsof hij wat bijzonders had.

‘Watblief?’

Juffrouw Lindeman begreep van het gefluister niet veel, want Floortje, die waarschijnlijk bij het vernemen van dominee's stem weer onrustiger is geworden, trok al haar opmerkzaamheid, en tante kon dus niet luisteren meteen. Ze was zoo angstig de goede vrouw, zoo bitter angstig, want Martin die ginds, schier nog bleeker dan de arme zieke zelve, weer op de punt van zijn stoel naar den poot van het ledikant zit te staren, Martin heeft haar straks, bijna stikkend in zijn woorden herhaald 'tgeen de dokter hem bij 't heengaan gezegd heeft, namelijk dat dokter over een uurtje nog eens terugkomen zou, omdat Flora's toestand hoogstbedenkelijk was.

Dominee Pelser, ‘ofschoon geen vreemdeling in de woningen der smarte’, staat een oogenblik besluiteloos.

Aan zijn afspraak met den jongen Van Oudenolm, - die in het voorvertrek op een wenk om binnen te komen wacht - heeft hij gehoopt reeds spoedig te kunnen voldoen, doch, bij 't vluchtig beschouwen van zijn arm vriendinnetje, vreest Pelser ‘dat het leed der wereld voor haar zijn scherpe prikkels reeds verloren heeft, en, dat het aanroeren van een wonde plek nu slechts haar lijden verzwaren kan’.

Maar hoor, terwijl juffrouw Lindeman en een jonge vrouw in rouw-

[p. 272]

kleeren, zich weer beijveren om met de zwakke middelen die haar ten dienste staan, het geweld van een sloopende koorts te beteugelen, klinkt opnieuw de zwakke stem der zieke.

‘Ja, ja, zij is er wel;’ zegt ze met afgebroken woorden: ‘De conducteur zegt dat zij dáar zitten moet. Spreek het niet tegen; daar zit ze. Maar ze ziet mij niet aan, en ze zegt aan Martin dat het wél waar is. O mijn hoofd bonst zoo. Hoor maar, hoor. - Maar zij gelooven het niet. Herman, Tante! Niemand! Nee! Nee, nee, die oude vrouw gelooft het niet; zij gelooft het niet!’

Dominee Pelser wil op het bed toetreden; doch in hetzelfde oogenblik komt, langs het kamerschut bij de deur der voorkamer, Archibald Van Oudenolm naar binnen.

Of het verstandig was, en of hij den afgesproken wenk van den predikant had moeten afwachten, hij denkt er niet aan. Jeugd en hart hebben hem gedreven. Toen hij in 't voorvertrek, luisterend met ingehouden adem, de woorden vernam die niemand zoo diep kon gevoelen als hij, toen weerhield hij zich niet. En nu, tintelend van 't zuiverst bedoelen, doch zonderling luid klinkt zijn stem in het vertrek waar 't getemperd licht als 't ware de stilte bepaalt:

‘Maar ik mag u zeggen dat de oude vrouw het wél gelooft juffrouw Reene! Die oude vrouw is.....’

‘Om Godswil menheer!’ smeekt tante Lindeman, hevig ontsteld, terwijl zij ternauwernood de gesproken woorden vernemend, dien vreemde in den weg treedt.

Sterker nog dan de goede tante, was Martin geschrokken toen hij den jonkman zag die hem, en vooral sinds hun ontmoeting, als de verderver van 't schuldeloos Floortje gedurig voor den geest heeft gestaan.

Aanstonds overeind gesprongen, hebben Archibald's woorden hem echter als een bliksemstraal getroffen: helder, zuiverend, maar vernietigend meteen:

- Ha! denkt Martin: de oude vrouw gelooft het nú wél dat haar kleinzoon de schuldige, en de arme zieke de misleide was. - De slag die haar huis heeft getroffen, brak haar trots, en de zoon van den bankroetier, die zijn slachtoffer toch werkelijk liefheeft, zoekt haar het leven te redden met den gloed van zijn hart, en 't bekrachtigd aanbod tot herstel van haar eer!

Ja, 't is een bliksemstraal: Flora gered, en toch....voor altijd verloren!

Roerloos en sprakeloos staat Martin; doch evenzoo Archibald Van Oudenolm.

Al had men hem niet weerhouden, toch zou hij den volzin niet voleind hebben. Hoe heeft hij kunnen vermoeden dat zoo weinige dagen, zulk een verwoesting zouden hebben aangericht! Flora's lief gezichtje, dat op die reis nog slechts zoo luttele kenteekenen droeg

[p. 273]

van de ziekte die zich door zieleleed gevoed maar al te ras ontwikkelen zou, was schier onherkenbaar geworden. Doodsbleek en vermagerd was het aanvallig gelaat, en de eertijds zoo bezielde helderblauwe oogen, stonden nu hol en mat, ofschoon ze hem aanstaarden met een flikkering van koortsvuur, door zijn komst en zijn woorden verhoogd.

De krachtige jonkman staat werkelijk een oogenblik als versuft.

Flora's toestand! Die algemeene ontsteltenis! De droeve toon in dit vertrek! Een beklemdheid zooals hij nog nooit heeft gekend, overweldigt hem nu; en, juftrouw Lindeman aanziende, klinkt zijn stem, zacht welluidend, schier kinderlijk bewogen:

‘Maar ik wil geen kwaad doen, al sprak ik te luid, en al was ik onbescheiden misschien. Wat ik zei dat is wáar, en de zieke juffrouw Flora moest immers hoe eer hoe beter weten, dat mijne grootmoeder diep werd geroerd.’

‘Stil, stil toch menheer;’ valt tante Lindeman bijna radeloos in. - Ach lieve God, zij weet niet wat het alles beduiden moet....Die jonkman! die grootmoeder! ‘O, dominee als U het woudt afmaken; daar in de voorkamer. Och, zulke scènes! Mijn lief kind! ze zal het besterven!’

Maar hoor, een snik, een zucht van verruiming is er aan Flora's lippen ontsnapt.

‘Laat hem!’ fluistert Pelser tot de bewogen tante; en dan tot Archibald: ‘'t Was onze afspraak niet; maar, spreek zacht en niet te veel. Geve God dat ge goed hebt gedaan.’

En Flora lag stil, met gesloten oogen alsof ze sliep; en haar ademhaling, ofschoon nog snel, was minder gejaagd.

Een luide stem had plotseling de sarrende vizioenen verdreven die haar zonder ophouden hebben gekweld: Muziek trof haar oor. Een frissche berglucht doorstroomde hare borst. Een malsche regen streek langs lentegroen neer, terwijl de zon in duizenden droppelen blonk.

Dat alles was éen oogenblik van....lucht en van licht geweest.

Toen is zij op een breeden weg gekomen.

De sneeuw bedekte het veld, en de nacht was koud.

Maar hij hield haar omarmd, want een slag had haar neergeworpen.

En het zoetste woord heeft hij gesproken: ‘Engel!’

Dat was Herman, haar lieve Herman!

Toen was zij sterk, en niet onmachtig meer.

En op den gladden sneeuwweg ging zij voort.

Ginds lag een landhuis. De maan glansde langs den gevel.

En een ander sprak, en roemde haar kunst. Dat klonk welluidend. Maar 't was Herman niet.

Ja, nú ziet ze dien vreemden jonkman weer goed. Daarginder, waar 't salpeter op den muur glimt, daar staat hij. Ah, ze weet

[p. 274]

weer wáarom ze ontstelt. Men ziet hen tezamen! - Hoort, hoort, nú spreekt hij:

Ze heeft een brief geschreven. Tante zou in zorg zijn wanneer zij het onheil vernam. - Ja, zoo is het!

En in dien brief heeft zij alles verhaald wat er gebeurd is.

En ja - hoort, hoort: getrouw zou ze blijven aan 'tgeen ze had beleden voor God en de menschen; dát schreef ze.

En van den ‘Barmhartigen Samaritaan’ heeft ze geschreven. - Dat was die jonkman.

En toen hij weg was - o, nu weet zij het zelve weer zonneklaar - toen moest ze nóg schrijven, al zou ook de kracht haar ontbreken.

Ja, ja juist, men zou aan tante vragen of geen lage drijfveer dien jonkman misschien had verleid....

Stil, wat zachter! Als hij 't vernemen moest! - Neen, zij zelve verdacht hem niet. Ze heeft hem een nobelen enthousiast genoemd, maar naar zijn lof mocht ze niet meer luisteren al heeft zijn woord haar verwarmd.

Hoort, hoort! Zóo is het: Aan dat bezoek heeft zij een eind gemaakt. Toen men den brief kwam halen, en zij zoo hevig ontstelde ‘toen deed ze hem snel tot den aftocht besluiten’. Ziet ge, dát schreef ze; en 't was in dien kouden nacht, in dat vochtige kamertje, waar een spin in haar web hing.

En den anderen dag?.... - Luister! - Juist juist, - toen was de brief blijven liggen; - hij was gevallen misschien - en de tuinman zou hem vinden, en aan tante bezorgen.

Maar .... - ah! dat wist zij niet - het spinneweb werd in maanden niet verstoord. En toen de vocht de letters verbleekt en den ouwel had losgemaakt, toen vond zij Flora's brief. Zij! - Dat was de oude vrouw!

En die oude vrouw heeft den brief gelezen.

En het hoofd buigt ze voorover; en ze staart naar den grond.

En den plaid dien ze in den spoorwagen terugnam, ze slaat hem nu zelve om Flora's trillende leden.

O, en zij ziet het nu wel dat het wit van haar wang geen kleursel, dat haar ziek-zijn geen spel was.

En hoort, hoort! Met de stem van dien jonkman zegt ze:

Dat haar vooroordeel een rechtbank zonder recht; en haar: ‘Eere zij God!’ een verheffing zonder liefde was.

Nu vraagt zij vergiffenis; nu.... Maar neen, neen, vergiffenis, dat mag, dat moet zij niet vragen. - Zie, dat grijze hoofd; hoor, hoor die bewogen stem!'t Is genoeg, meer dan genoeg. Nu weten zij 't wel dat Floortje nooit slecht was! Nu gelooft die oude vrouw het toch ook; en Martin, en allen, allen!

- O lieve God!

En als een harp klonk voor 't laatst nog de stem:

[p. 275]

‘Slaap nu rustig. De kunst mag u niet verliezen. Overal moet men u achten en eeren. Ja, slaap nu gerust; de oude vrouw, mijn lieve grootmoeder heeft gezegd: dat ze u een zoen op uw heldere voorhoofd drukt.’

‘O zie lieve goede God, een lachje, een blijde glimlach!’ fluistert de diep geroerde tante; en met den zachten uitval: ‘Mijn engel!’ streelt nu werkelijk de zoen eener oude vrouw Flora's reine voorhoofd.

- Mijn Engel!

De blijde trek op 't gelaat der zieke is nog sterker geworden. Wie zegt dat, Mijn Engel!? - O het klonk van verre; maar zoet, onbeschrijfelijk zoet. En als Flora's lippen zich vluchtig bewegen, dan ontvliedt de reinste dank aan haar boezem met den schier onhoorbaren zucht:

‘Eindelijk! - Herman, lieve Herman!’