Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

Negen en dertigste hoofdstuk.
Een onoverkomelijke scheidsmuur.

In de breede vestibule van de Ridderhofstad Harzathe, waar zelfs 's-winters 's-avonds geen licht brandt, heeft de huisschel geklonken.

Behalve de kleintjes die naar bed zijn, bevindt zich het gezin van den generaalszoon, in de groote holle tuinkamer aan 't eind van de gang. Men schemert. - Van Rave houdt van schemeren omdat.... zijn vrouw ‘die geen idee van zuinigheid heeft’, hem altijd op dat punt den voet wil dwars zetten. Hij schemert, als er maan is, soms twee uren lang. Ook nú heeft hij gewild dat men schemeren zou; in de schemering kan hij beter zijn gevoelens lucht

[p. 267]

geven; en, in de groote tuinkamer vindt hij zijn weg van 't raam naar de deur, vice versa, desnoods in pikdonkeren nacht.

‘Wat zeg je? Wie?’ roept Van Rave nadat een onzichtbaar dienstmeisje bij de deur, het antwoord op haar boodschap wacht, of er ook belet voor den jongen menheer Van Oudenolm is.

Ternauwernood heeft het meisje den naam zeer duidelijk herhaald, of Van Rave barst los met een stem die niet slechts de huisgenooten doet beven, maar ook in het voorhuis luid schetterend weerklinkt:

‘Wat! De jonge Van Oudenolm durft het wagen z'n voet in mijn huis te zetten! De lichtmis! de zoon van een eerloozen bankroetier! Zeg dat we uit zijn: niet thuis. Versta-je niet t'huis; in der eeuwigheid niet!’

‘Van Rave, om Godswil!’ trilt de stem zijner vrouw.

‘Dacht ik het niet dat jij, inweerwil van alles wat ik gezegd heb, nog voor dat volk in de bres zoudt springen! Welzeker, soort zoekt soort!’ roept Van Rave in woede; en met de hand naar de deur: ‘Ben-je daar nog! Marsch! Niet thuis voor dien komedietroep, nooit! Versta-je me niet!’

‘Vader, lieve vader!’

‘Zwijg, dom weerspannig kind!’ zegt Van Rave tot Louise, nu het dienstmeisje verschrikt is heengevloden, en, tamelijk in harmonie met haars meesters stemgeluid, de deur heeft dichtgeworpen: ‘Ik heb het straks al gezegd: 't is je moeders bedrijf geweest om mij dien brief te doen schrijven, nog eer ik vernemen zou 'tgeen aan jelui beiden bekend was. Je vader moest ook nú weer dupe van zijn goed vertrouwen worden, niewaar!? Zwijg! Zoowaar als ik de zoon van den Generaal Van Rave ben, zoo waarachtig zal die naam niet geschandvlekt worden!’

Liefelijk en stil was de avond. Als een kleine zilveren gondel lag de maan op haar grondeloos diep. Ook aan de Oostzij van het Driellaertsche bosch klonk reeds een nachtegaals-lied met zoeten klank. Maar, in de borst van den knaap die zich voortspoedde langs den weg waar schier iedere voetstap hem aan een blijde jeugd, aan het zielvolle oog en de heerlijke stem van zijn dierbaar kameraadje herinnert, in die borst woedt een storm zooals er daar nooit een gewoed heeft. 'tGeen More hem op den weg heeft toegesist, dat moest in 't donkere voorhuis, uit den mond van Louise's eigen vader, hem de ziel verscheuren!

- O God, is Uw gansche wereld dan een modderpoel waarin de waarheid verstikt! zoo bruist het in Archibald's borst: Moet door het feit dat mijn arme vader tekort kwam, het wicht van allerlei smaad en laster ons drukken! Louise, hebt gij 't geloofd? Kent ge uw Archibald niet? Bij dien kreet van uw vader bleeft ge stom. Geen woord, geen enkel woord vloog er van uwe lippen. Ik meende

[p. 268]

nog uw voetstap te hooren, maar gij liet mij alleen met mijn gloeiend hoofd en mijn bonzend hart. O, ik versta en gevoel het: In mijn ongelukkigen vader, dien gij zoo hoog hebt vereerd en kinderlijk liefhadt, acht ge u, evenals die koude wereld, bedrogen; en - als men dan lastert dat de zoon van dien man, op klaarlichten dag in de armen van een schuldige vrouw werd gevonden, dan, dan zegt ge toch angstig: Als het eens waar was!

- Als het eens waar was! Neen, neen! Zij wil, zij zal het niet gelooven; zij volgt mij naar die woning; zij ziet er de zieke; zij valt mij in de armen en....

Eensklaps huivert Archibald bij een naren klank die er aan zijn eigen mond is ontsnapt.... IJdele droomen van zaligheid hebben hem het brein verward. Vervlogen is alle hoop op geluk; onmogelijk is de band geworden die hem, in de laatste maanden vooral, zoo zalig was, zooveel zaliger zelfs dan de band die hem aan het jeugdige leven verbindt: Al zou zijn engel hem ook de achting en liefde schenken die hij nooit heeft verbeurd; al kon zelfs - 'tgeen nimmer gebeuren zal - een onbeduidende dwingeland de glorie op den naam van een vader en 't uitzicht op een vermogendeu schoonzoon, prijs geven om het geluk van zijn kind te verzekeren, éen enkel woord heeft voor altijd den slagboom doen vallen die hem van de dierbare scheidt:

- De eerlooze bankroetier! - O Louise, dat ik die woorden vernemen moest! trilt het op Archibald's lippen: De hand zou verlammen wanneer ze moest danken voor uw bezit; de mond verstommmen die vader durfde noemen wie den mijne in 't aangezicht sloeg.

Liefelijk en stil was de avond, maar Archibald zag en gevoelde 't niet meer: Dor was het veld, en eenzaam zijn pad; het lied van den nachtegaal klonk als een schaterlach, en de maan was een sikkel die zichtbaar, bij 't dalen, al rooder en bloediger werd.

Toen grootmoeder en kleinzoon elkander den volgenden morgen ontmoetten, toen was het beiden wel aan te zien dat de slaap hen maar luttel verkwikt had.

- Arme jongen! zuchtte de oude moeder in stilte; maar zij kon niet vermoeden wat hij uit liefde voor haar verborg.

- Arme lieve grootmoeder! dacht Archibald, maar vermoedde niet dat háar de nacht zoo eindeloos lang is geweest, omdat het waar was, waarachtig waar, wat hem in het donkere voorhuis van Harzathe de borst heeft verscheurd.

Nadat mevrouw Van Oudenolm - wier morgenkleeding onwillekeurig aan een diepen rouw herinnert - de valgordijnen tot bijna aan de vensterbanken heeft neergelaten, en zich daarna op haar gewone plaats aan de ontbijttafel heeft gezet, zegt zij:

‘Archi, ik moet je een commissie opdragen die je bewijzen zal

[p. 269]

dat ik schuld kan bekennen wanneer ik gedwaald heb: Hier is een brief met de onderteekening Flora Reene. Sinds December lag hij vergeten in het tuinmanshuis. Gisteren was ik zelve in juffrouw Lindeman's woning, om er mijn innig leedwezen aan haar nichtje te betuigen over de grievende smart die ik haar op onze lange reis moet berokkend hebben. De ziekte van het meisje: verdere omstandigheden die mij bijna zijn ontgaan, maar 't meest de onverwachte slag die mij in dat huis moest treffen, ze verijdelden mijn voornemen. Nú Archibald, zou die gang me te zwaar vallen; daarom ga in mijne plaats; en als je den brief eerst hebt gelezen, dan zul je nog beter weten wát grootmoeder gevoelt, en wat zij aan dat meisje, en ....... wat zij ook aan haar kleinzoon te zeggen heeft.’

Bij die laatste woorden is Archibald haastig opgestaan, en drukt niet slechts een zoen op de blanke oude hand die hem was toegereikt, maar omarmt de dierbare edele vrouw.... met zijn volle liefde. O, wie had hij meer en nevens haar op de wereld! En als een kind aan de moederborst zoo rust Archibald's mannelijk hoofd nu een wijle aan het hart der verzorgster van zijn blijde jeugd, en hij fluistert haar toe:

‘En ik, die u van hardheid heb beschuldigd lieve grootmoeder; kon ik 't vergeten wat het kenmerk van een diamant is!’

't Was vluchtig, hoogst vluchtig, maar niettemin heeft een zonnetje het eerwaardig gelaat der oude moeder verhelderd. Toch schudt zij het hoofd.

- Dat beeld was niet juist. Háar hardheid was vooroordeel.

‘Of de hoogste eisch van reinheid en deugd!’ valt Archibald in, die nu vooral het pleit niet gewonnen mag geven.

‘Mijn jongen!’ zegt mevrouw Van Oudenolm, en vouwt haar handen boven zijn dierbaar hoofd.

Een oogenblik later heeft Archibald den brief van Flora gelezen. Nu eerst verstaat hij geheel wat de edele grootmoeder ten haren opzichte gevoelt, en wát zij van hém begeert. Maar ook in 'tzelfde tijdstip komt hem More's lasterlijk woord voor den geest, en tevens een opgewonden stadswereld die hem nogmaals op ‘klaarlichten dag’ dat huis zal zien binnengaan.

Mevrouw Van Oudenolm, onbekend met het boos gerucht, maar gedachtig aan 'tgeen er vroeger gebeurde, bespeurt de wolk op Archibald's gelaat, en weerhoudt nu den naam niet langer die haar reeds zoo lang op de lippen speelde:

‘Mij dunkt dat zelfs Louise het wenschen moet;’ zegt zij zacht. En dan met verheffing: ‘Wees moedig Archibald; hoe onze omstandigheden ook veranderen mochten, aan de trouw van Louise, het lieve kind, twijfel ik niet.’

Alsof Archibald het ooit in ernst zou hebben gedaan! Maar toch,

[p. 270]

de stem klinkt pijnlijk waarmee hij snel zijn instemming betuigt. En straks, als hij zich voortspoedt naar de stad om er aan grootmoeder's opdracht te voldoen, dan is hem die zending wel een gewenschte bij zooveel leed, doch 't bedenken dat hij nu - met een bezoek aan die jonge actrice - zelfs om zijn dierbaar kameraadje, den schijn tegenover den nijdigsten laster niet meer te vermijden heeft, het houdt hem voortdurend in een maalstroom van sombere gedachten; en nog dieper dan tevoren moet hij 't gevoelen, dat door het woord van Louise's vader, een onoverkomelijke klove tusschen hem en dat dierbare meisje gegraven is.