Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

Acht en dertigste hoofdstuk.
Een edele vrouw, en een giftig serpent.

Intusschen is men op den corridor erin geslaagd om de deur van mevrouw Van Oudenolm's boudoir te openen. Een lichtstraal glijdt naar binnen. De trouwe dienstmaagd houdt met zachten dwang haar jongen meester bij den arm terug.

Is zij bevreesd dat een onrustig slapende zal wakker schrikken, of wel dat de beangste kleinzoon, door een ontzettend schouwspel getroffen, te hevig ontstellen zal?

[p. 262]

‘Laat mij eerst zien menheer?’

‘Hou-me niet tegen Geert!’

Het kaarslicht door den luchtstroom bewogen, verheldert slechts gebrekkig het tooneel binnen die kamer. De omgevallen lamp; de olie nog druppend van 't karmozijnen tafelkleed, glimmend door weerschijn en licht als droppelen bloeds; het afgewend gelaat; de vreemde houding; het akelig stenend geluid der wakend-droomende vrouw....Archibald weet niet wat hij ziet; wat hij gelooven moet.

‘Grootma! Grootma!’ roept hij zeer luid.

Onwillekeurig gaat Archibald een schrede terug.

Met het volle bewustzijn uit haar verdooving ontwakend, staart de grootmoeder nu haar kleinzoon aan:

‘Wat wil je kind? Hoe kom je hier? Ik had die deur gesloten.’

‘Beste trouwe grootma! O Goddank!’ zegt Archibald, en de tranen springen hem met geweld in de oogen.

De oude moeder ziet die tranen, en - Anna wees kloek! roept de stem nu luider dan ooit. Reeds heeft mevrouw Van Oudenolm den brief die naast haar stoel was gevallen, opgeraapt en verborgen. De poging om zich nu in haar zetel geheel overeind te richten, gelukt haar, ofschoon met inspanning van alle krachten. 't Is haar alsof haar gansche lichaam geslagen was; doch hoor, haar stem klinkt krachtig ofschoon wat hol:

‘Men moest zich niet te gauw ongerust maken. Het omvallen van de lamp heeft je zeker doen schrikken. Neem alles met het kleed tezamen weg Geertrui. Als er iets op den grond ligt, dan zul je dat later wel vinden. - Archi kom hier. - Je bent geschrokken. Geef mij de hand jongen. Heb ik misschien wat zwaar gedroomd?’

‘O grootma, de gedachte dat ook ú....’

‘Ook ik!? Neen ik leef nog Archi. - Kom hier zitten. Ik moet je spreken. - Geertrui breng de lamp van beneden hier. Hoe is het, trouwe ziel, dacht jij ook dat ik dood was misschien?’

‘Och lieve beste mevrouw, ik had het bestorven. Maar ja, het leed dat u trof! en, menheer! en 't kantoor! - Och, 't is me alsof de wereld teniet raakt!’

‘De stormen in 't leven verschoonen niemand Geertrui; ze zullen noodig en goed zijn. - Geen onzer is volmaakt. Herinner dit ook aan je kameraads. Ga nu Geertrui, en zorg voor licht. Ik heb het wel noodig.’

Toen grootmoeder en kleinzoon alleen waren, toen had de grijze moeder toch óok een rol te spelen, maar 't was een rol der liefde. Immers het kinderhart moest gespaard, het geloof aan zijns vaders trouw mocht niet zoo wreedaardig geschokt worden.

Een half uur later - de pendule sloeg acht uren - was Archibald gereed om aan 't verlangen van zijn grootmoeder op 't spoedigst te voldoen. Hij zal zich naar 't dorp begeven, om den notaris te verzoeken

[p. 263]

zich morgen reeds vroegtijdig op Den Driellaert te bevinden.

En, toen hij met dien last was vertrokken, toen keerde voor 't eerst sinds dat vreeselijk oogenblik in juffrouw Lindeman's woning, een kalme plooi op het eerwaardig gelaat der vrouw van Den Driellaert terug; maar straks ook, toen een stem in eigen boezem zoo luide heeft gesproken, en snel haar hand naar twee brieven heeft getast die zich te zamen in den zak van haar kleed bevonden; toen zij ze nogmaals vluchtig inzag, den brief vol reinen zin van eene door haar van huichelende lichtzinnigheid zoo smadelijk verdachte en bitter gekrenkte tooneelspeelster, en ook dien brief van den....speler met eer en recht, toen....toen gaf een heete tranenstroom lucht aan de beklemde borst, toen zuchtte de grijze moeder bij 't vloeien der tranen langs haar eerwaardig gelaat:

‘Zeventig jaren! en moest ik nog zóoveel leeren! - Vooroordeel! - O God, schuldig zijn wij allen. Ja, de laatsten zullen dikwijls de eersten zijn!’

't Was een liefelijke avond, de eerste milde voorbode van het schoone seizoen dat weldra de velden hun tooi, de wouden hun kroon zou hergeven. De maan in 't eerste kwartier, scheen luierend op haar rug naar 't zoet gekwinkeleer te luisteren dat reeds hier en ginder in 't bosch weerklonk.

Toen Archibald met snellen tred langs den straatweg naar het dorp ging, toen kon het niet anders of de betoovering van den vriendelijken avond moest hem weldadig treffen. Het hart der jeugd is een gespannen boog, de scherpe pijl ontvliedt hem zoo snel.

Twintig jaren! 't Was zoo natuurlijk dat Archibald's dichterlijke ziel, bij de weelde en lust die de naderende lente voorspelt, de toekomst in blijder licht beschouwt dan het hem sinds dien geweldigen schok was mogelijk geweest.

Doch er was reden genoeg: Mocht zijn hevige onrust over den toestand der geliefde grootmoeder, nog pas in blijdschap verkeeren, hare woorden hebben hem mede al spoedig van den pijnlijksten band bevrijd; ze hebben hem gezegd dat zijn vader het slachtoffer is geworden van omstandigheden, onafhankelijk van zijn wil, van een te goed vertrouwen, van een weinig zwakheid misschien, maar dat de wereld hem nooit zal kunnen verachten omdat de familie Van Oudenolm het tekort van het bankiershuis zooveel mogelijk goedmaken zal.

O, de zending die hij te volbrengen heeft is hem bijna een tocht van genot: Grootmoeder's snel en kloek besluit zal de eer der familie redden. Wat gaat het hem aan of men hem rijk of arm noemt. Zijn rijkdom bestaat in iets anders dan 'tgeen de groote menigte genot en weelde acht.

Was hij ooit rijker dan toen hij, een paar weken geleden, het

[p. 264]

in stilte aan Louise toegezonden manuscript van zijn laatst geschreven tooneelstuk, met deze woorden terug ontving: ‘Land en Stad, prachtig, edel, voortreffelijk! Gezien: 't Voormalig publiek!’

Maar er is nóg meer. Bij de brieven aan 't adres van zijn vader, heeft er zich dezen middag éen bevonden, die terstond door hem als van mijnheer Van Rave was herkend, en waarvan het adres: ‘Den heere A. Van Oudenolm, Den Driellaert’, zonder eenige nadere aanduiding, hem volle vrijheid heeft geschonken om van den inhoud kennis te nemen.

Terwijl Archibald, met oogen stralend van de zaligste verrassing, straks dien brief had doorloopen, toen heeft hij zich terzelfdertijd verweten, het karakter van Louise's vader verkeerd te hebben beoordeeld. Het zenden van dien brief juist heden, na het bekend worden van het faillissement, 't was immers een daad die, misschien wat vreemd, toch 't bewijs gaf van zijn edel hart.

- O Louise! herhaalt Archibald gedurig bij 't haastig voortgaan: dat deze dag toch nog zóoveel zoetheid zou geven! Prachtig kind, dat heb ik aan je trouwe liefde, en aan de zelfverloochening van je goede moeder te danken. Gij beiden hebt de edelste snaar van het vaderhart weten te treffen. Immers hij zelf heeft geschreven, dat het zijn dierste wensch is, zijn kind gelukkig te zien, dat ‘geen rijkdom wordt begeerd maar slechts de liefde van den jeugdigen vriend, om zijn zelfswil alleen!’ - Mijn schat, mijn lust, mijn liefde, al moest ik mijn verrukking voor de dierbare oude moeder verbergen, alsof ik ongevoelig zou zijn voor het smaden van mijns vaders naam, voor de tranen die ondanks haar kracht en kloekheid, gedurig in de oogen mijner lieve grootmoeder blonken; engel, ik weersta de verzoeking niet om het antwoord op dien heerlijken brief, nog heden op Harzathe te brengen; om uw vader de hand, uw moeder een zoen op haar zachtmoedig gelaat, en u zelf aan mijn hart te drukken.

Bij den notaris in 't dorp heeft de jonge Van Oudenolm al spoedig zijn zending volbracht.

Nu, met zijn doel voor oogen, den terugtocht langs den zandweg ten Westen van Den Driellaert kiezend, moet hij de boerenhoeve van More voorbij.

De eigenaar die na 't ontvangen van Van Rave's brief, 't besluit heeft genomen om ‘zijn kostbaren tijd geen oogenblik langer aan een zoo goed als onmogelijk geworden avontuur te verknoeien’, hij zal met den mooien avond nog even naar 't posthuis wandelen om er te vernemen of het verhaal van den postbode - 'twelk ook hém is meegedeeld - werkelijk waarheid bevat. Zoo ja, dan wordt die jonge, zoogenaamd zieke actrice, natuurlijk op stal gezet; ze keert naar 't Gezelschap..... naar Amsterdam terug! - Een beeldig kopje; enfin, enfin......’

[p. 265]

Op het oogenblik dat Archibald een hoek van den slingerenden zandweg omgaat, en ofschoon met zoo velerlei denkbeelden vervuld, toch een oog heeft voor het heerlijk tafreel van het zilveren licht in zijn dommelig diep azuur, terwijl het juist van achter het donkere dennenbosch te voorschijn treedt, gevoelt hij - meer dan hij 't ziet - dat iemand hem aan de overzij van den weg voorbij gaat; doch hij denkt er niet aan om bij 't haastig voorttreden, dien voorbijganger nog eens nauwkeuriger op te nemen.

Schier terzelfdertijd wordt hij echter tot stilstaan gedwongen.

‘Ik had niet durven hopen u zoo spoedig te zullen weerzien;’ klinkt een stem van terzij; en Archibald herkent terstond More die, toevallig met een dolkstok gewapend, de verzoeking niet weerstaat om zich een zoete wraak te verschaffen.

‘U hebt bij ons afscheid harde woorden gesproken menheer Van Oudenolm,’ vervolgt More, nog vóordat Archibald antwoorden kon: ‘maar u bent jong, en de beleefdheid die u gehad hebt, doet ze mij graag vergeven.’

‘Je hebt mij niets te vergeven,’ valt Archibald in: ‘Ik ken je menheer, en als ik tijd had dan zou ik je meer zeggen. Nu is 't genoeg, ik veracht je.’

‘Ei ei, een beetje kalmte kon geen kwaad;’ herneemt de ander, terwijl hij steeds terzijde blijvend, den stok zoodanig ter hand neemt, dat hij op alles is voorbereid: ‘Omdat ik meende dat je als een flinke jongen je plezier zoekt zooals ieder ander, en een weinig boos waart, uit vrees dat mijne visites op Harzathe iets meer dan vriendschap bedoelden, zoo was 't mijn plan je de hand te geven, en je met hetgeen er gebeurd is mijn deelneming te betuigen....

Archibald's bloed vloog hem met geweld naar 't hoofd. Water gebeurd is! Hoe, heeft hij 't zelf éen oogenblik kunnen vergeten! 't Is alsof de keel hem wordt toegenepen. Ook dat mensch weet het, en durft ervan spreken.

More vervolgt snel terwijl hij een schrede teruggaat:

‘Maar nu ik zie dat je die mooie rol van edelen ridder nog wilt volhouden terwijl de hekkens zoo jammerlijk verhangen zijn; nu jij, mannetje, van verachting durft praten, terwijl grootmama, met den bluf van rijtuig en livrei, je op klaarlichten dag bij je tooneellief het nieuws moest brengen dat papa met de kas op den loop is, en de schooljuffrouw van Harzathe je daarom den bons geeft, nu waarachtig....!’

Eensklaps klinkt er een rauwe kreet.

De weinige doch zooveel venijn spuwende woorden die hij zooeven vernemen moest; de houding van iemand die heimelijk een degen of dolk trekt; een vluchtige glimp van 't maanlicht in staal, dat alles heeft Archibald schier in 'tzelfde oogenblik getroffen. Hij

[p. 266]

denkt er niet aan of boosheid of lafheid het doel van dat wapen kon zijn. Hij ziet ze allen die hij eert en liefheeft, bezwalkt door een giftig serpent.

- Verdragen, dulden, goed! desnoods onrechtvaardig lijden; hij wil, hij kan het; maar neerdonderen zal hij in 't slijk wie den vollen schat zijner liefde te schandvlekken poogt:

‘Ellendeling! voor twee dolken, mijn vuist!’ heeft hij geschreid, terwijl zijn vlugheid zijn kracht evenaarde, en hij den vijand met éen stoot ter aarde wierp.

Toen was het genoeg. Al mocht hij den eerloozen aanrander op den openbaren weg, ook doen bijten in 't zand, zoodat zelfs bloed de lippen kleurt die straks haar venijn niet weerhielden, tot beulswerk verlaagt zich de jonge Van Oudenolm niet. O, indien hij had kunnen vermoeden wat helsche plannen sinds zoo lang het brein van dien laaghartige beroerden, misschien zou het afgrijzen zijn zelfbeheersching hebben verlamd, en zeker zou hij niet, zooals nu in 't voorbijgaan van de hoeve, den boer hebben toegeroepen, dat het misschien zijn voordeel kon zijn indien hij ginds een schelm uit het zand ging oprapen.

Ofschoon de ontmoeting den krachtigen Archibald, physiek eer ontspannen dan geschokt heeft, zoo zijn de kwetsende woorden hem toch diep in de ziel gedrongen, en voor 't oogenblik beheerscht en verontrust hem vooral de gedachte aan de mogelijkheid, dat de brief van Van Rave, tóch verzonden werd nog eer het gebeurde op Harzathe bekend was.

En, Archibald Van Oudenolm zou maar al te spoedig de zekerheid ervan bekomen.